Een nieuwe plek voor theater en kwaliteitsfilm in Dordrecht?

Transcriptie

1 Een nieuwe plek voor theater en kwaliteitsfilm in Dordrecht? RAADSGRIFFIE DORDRECHT Ontvangen2 /\ Griffier: Gemeenteraad Presidium Griffie D!V team 2 Presentatie onderzoeken verbouw of nieuwbouw Schouwburg Kunstmin, een samenvatting Inleiding Deze presentatie belicht alle studies naar de plek, functie en ontwikkelingen in het theater en de kwaliteitsfilm in Dordrecht. Het brede veld van de podiumkunsten van klassieke muziek, jazz, tot popmuziek en bijvoorbeeld poppenspel, en het brede scala van de amateurkunstbeoefening en evenementenpresentaties zijn niet beschreven. In de beleidsontwikkeling in de komende periode komen deze aan de orde bijvoorbeeld in het kader van de Stadswerven, het onderzoek Stad als Podium, het evenementenbeleid en de amateurkunstbeoefening. Een tweede inleidende opmerking betreft de discussie met de regio over een regiotheater. Deze discussie is reeds enige tijd geparkeerd omdat op bestuurlijk regionaal niveau geen eensluidend standpunt kon worden ingenomen, mede tegen de achtergrond van de ontwikkelingen in Papendrecht. Voor Dordrecht betekent dit een keuze voor een eigen ontwikkeling en standpuntbepaling, waarbij in de besluitvorming ook de regio wordt betrokken. Dordrecht onderzoekt nieuwe mogelijkheden, niet als regiotheater maar wel als theater voor de regio en haar inwoners. Kunstmin: een traditie van meer dan anderhalve eeuw podiumkunsten in Dordrecht In 1849 wordt de vereniging Kunstmin opgericht met als doel: 'Het bevorderen van den goeden smaak, door het beoefenen der toonkunst, beeldende kunsten en de uiterlijken welsprekendheid". In de decennia die daarop volgden werd op wisselende locaties invulling gegeven aan dit doel, waarna in 1890 Schouwburg Kunstmin werd geopend. In de loop der tijd is dit gebouw verschillende malen gerenoveerd, verbouwd en aangepast. De verbouwing onder leiding van Sybold van Ravesteyn in 1939 was het meest ingrijpend en beeldbepalend. Net als in de daaropvolgende verbouwingen in de jaren zeventig en negentig liet bleef het toneelhuis vrijwel ongemoeid, waardoor er ook nu nog sprake is van een aflopende toneelvloer, een vrij kleine toneelopening en een beperkt speeloppervlak. Er hebben sindsdien duizenden uiteenlopende activiteiten in Schouwburg Kunstmin plaatsgevonden. In de laatste tien jaar is een brede programmering van professionele podiumkunsten opgebouwd die in omvang is toegenomen van 60 naar ruim 175 voorstellingen per jaar. Uit anderhalve eeuw geschiedenis blijkt dat Schouwburg Kunstmin, in wisselende gedaanten, van essentiële betekenis is voor het stedelijke leven in Dordrecht. Om deze betekenis te kunnen behouden en vergroten is een volgende, ingrijpende stap vereist in de Dordtse culturele infrastructuur. Fysieke noodzaak en stedelijke ambities De maatvoering en uitrusting van het toneelhuis leggen beperkingen op aan het aanbod dat in Schouwburg Kunstmin wordt gerealiseerd. De ontwikkelingen van het theateraanbod staan immers niet stil en stellen in toenemende mate eisen aan de faciliteiten van Schouwburg Kunstmin. Bij sommige voorstellingen blijft de helft van het decor in de vrachtwagen, een toenemend aantal producties gaat vanwege die beperkingen aan Dordrecht voorbij. Dit staat haaks op de politieke ambitie om de omvang van het aanbod in de loop der jaren beter aan te laten sluiten op de omvang en de positie van de stad. Een brede programmering van een groeiend aantal voorstellingen is met het huidige gebouw niet mogelijk.

2 Behalve ambitie is er ook een fysieke noodzaak om stappen te ondernemen. De huidige ARBOwetgeving stelt dat de toneeltechnische hijsinstallatie (trekkenwand), onder bepaalde voorwaarden, tot maximaal 1 januari 2007 mag worden benut. Vanaf dat moment dient de installatie ingrijpend te zijn aangepast. Daarnaast zijn meer algemene bouwtechnische aanpassingen (zoals funderingsherstel, onderhoud en maatregelen in verband met de brandveiligheid) vereist om gebruik van het gebouw voor een langere periode mogelijk te maken. De gemeente Dordrecht onderschrijft de toenemende spanning tussen haar stedelijke ambities en de fysieke beperkingen en heeft de Sector Cultuur opdracht gegeven na te gaan op welke wijze de podiumkunsten in Dordrecht voor de korte en lange termijn adequaat kunnen worden gehuisvest. De ontwikkeling van de stad en de regio Dordrecht heeft als oudste stad van Holland een lange geschiedenis die onder andere is terug te vinden in een relatief grote historische kern. De toekomst van Dordrecht kan niet los worden gezien van haar omgeving. De groeiende samenwerking tussen de Drechtsteden leidt tot een agglomeratie die het inwoneraantal van de vierde stad van het land overstijgt. Los van de vraag of er sprake zal zijn van één of zeven gemeenten, Dordrecht zal in de regio een spil- en trekkersfunctie blijven vervullen, met name op het gebied van kunst en cultuur. Het voorzieningenaanbod is in belangrijke mate gericht op de gemeente zelf, terwijl de centrumfunctie een niveau rechtvaardigt dat verder reikt. Het streven van de gemeente is er dan ook op gericht te investeren in onder andere de culturele voorzieningen. In recent beleid wordt ingezet op het versterken van de woon- en verblijfskwaliteit van Dordrecht. Vanuit het besef dat cultuur essentieel is voor de lokale economie en kan worden gezien als motor achter stedelijke ontwikkeling, wordt ingezet op een clustering van culturele voorzieningen op meer dan één locatie. De Stadswerven (voor de levende kunsten) en het Hofkwartier (voor de musea en de historie) vormen de speerpunten in de realisatie van dat beleid. In de visie die door de gemeente op de Stadswerven is ontwikkeld, wordt er van uitgegaan dat wonen, werken en cultuur in dit nieuwe deel van de Dordtse binnenstad elkaar onderling moeten versterken zodat een bijdrage wordt geleverd aan de kwaliteit van het stedelijke leven. Theatermakers, kwaliteitsfilms en het publiek op de golven van de tijd Consumenten hebben vrijwel allemaal de beschikking over comfort, luxe en hoogwaardige technieken. Een hedendaagse theateraccommodatie dient te voldoen aan hoge publiekseisen ten aanzien van bereikbaarheid, parkeren, zitgemak, akoestiek, zichtlijnen en horecavoorzieningen. In de afgelopen jaren is, onder druk van de scherpere naleving van de ARBO wet- en regelgeving, fors geïnvesteerd in de theaterinfrastructuur in Nederland. De standaard waar theatermakers zich op baseren is hoger geworden en een goed geoutilleerd theater is een belangrijke voorwaarde om allianties te kunnen sluiten met gezelschappen. Voorstellingen zijn daarbij steeds lastiger eenduidig in te delen in de verschillende genres. Dans, beeldende kunst, multimediale kunst, toneel en muziek verworden tot nieuwe theatrale uitingsvormen die lang niet altijd passen binnen de traditionele ambiance van het lijsttoneel. Met name dit toenemend aanbod voor de grote vlakke vloer (een zaal zonder verhoogd podium en lijsttoneel) kan niet goed worden gepresenteerd in Dordrecht. Daarnaast zien we de opkomst van sterren die met hun voorstelling door heel Nederland reizen en overal uitverkochte zalen realiseren. Die ontwikkelingen dwingen een theater wel haast in een spagaat. Enerzijds blijft de behoefte aan een klassieke schouwburg met zoveel mogelijk stoelen, anderzijds is een zaal nodig waarin technisch complexe voorstellingen kunnen worden gespeeld in een niet-traditionele ambiance voor een beperkter publiek.

3 Zo kan ook een filmtheater alleen een positie verwerven als aan hedendaagse eisen wordt voldaan, maar ook alleen wanneer het positie kan verwerven ten opzichte van de distributeurs van de betere films. Om premières te kunnen krijgen dient een filmtheater over voldoende stoelen en zalen te beschikken. Daarnaast zullen ook private partijen het niet nalaten kwaliteitsfilms te vertonen die commercieel interessant zijn. Binnen een stad moet een filmtheater positie kiezen. Als er weinig aanbod is (zoals nu in Dordrecht) is er ruimte voor een breder spectrum van het filmaanbod, als er een grote aanbieder is (megaplex) kan een meer cultureel profiel worden aangemeten. Vier toekomstscenario's voor theater en kwaliteitsfilm in Dordrecht Gelet op de analyses in de voorgaande paragrafen is er meer dan één reden te noemen waarom Dordrecht gedegen werk heeft gemaakt van een onderzoek naar de toekomst van de huisvesting van de podiumkunsten (en daaraan gekoppeld de kwaliteitsfilm) in de stad. Afgelopen maanden hebben de Sector Cultuur, de Sector Stadsontwikkeling, het Ingenieursbureau Dordrecht en een aantal extern deskundigen alle relevante facetten van dit vraagstuk onderzocht. Dit heeft geresulteerd in een serie onderzoeken die tezamen de bouwstenen vormen voor de besluitvorming van de gemeente. Bij elk van die scenario's is uitgegaan van een verdere ontwikkeling van het aanbod op basis van het huidige programmaprofiel van Schouwburg Kunstmin. Dat wil zeggen een breed aanbod van professionele podiumkunsten, exclusief klassieke muziek en popmuziek. Een theaterzaal leent zich immers niet goed voor deze genres. Uiteindelijk zijn de volgende vier scenario's geformuleerd. 0. Opknappen Schouwburg Kunstmin met besef uitholling programma-aanbod Er is nagegaan welke ingrepen in Schouwburg Kunstmin zijn vereist om voor minimaal 25 jaar het gebouw overeind te houden en te kunnen voldoen aan de huidige ARBO-eisen. Dit resulteert in een reeks bouwtechnische maatregelen (fundering, casco, daken) en theatertechnische aanpassingen (zoals de trekkenwand). Dit scenario gaat zowel voorbij aan de ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van theater en kwaliteitsfilm, als aan de ambities van de stad. Onder het mom 'stilstand is achteruitgang' moet in dit scenario worden geaccepteerd dat Schouwburg Kunstmin niet in staat zal zijn de ontwikkelingen van het hedendaagse aanbod te volgen. Dit betekent een verlies aan kwaliteit en diversiteit van het programma. Ook Filmhuis Cinode zal premières en prolongatie van kwaliteitsfilms aan zich voorbij moeten laten gaan. 1. Verbouwing Schouwburg Kunstmin: opknappen en uitbreiden, Filmhuis Cinode nieuw huisvesten Binnen de beperkingen van het huidige gebouw en haar locatie is nagegaan hoe zo goed mogelijk kan worden ingespeeld op hedendaagse technische en inhoudelijke eisen. In dit scenario moet voor Filmhuis Cinode een andere locatie gevonden worden en zal de schouwburg ook na de verbouwing moeten accepteren dat aan een deel van het aanbod geen plaats kan worden geboden (de middelgrote voorstellingen die niet in een traditionele schouwburgambiance passen). Tijdens de verbouwing zal de schouwburg minimaal twee jaar gesloten zijn. 2. Nieuwbouw theatercomplex: hetzelfde als nu, maar dan nieuw en zonder filmhuis Dit scenario biedt het antwoord op de vraag wat de consequenties zijn van een nieuw, vergelijkbaar complex als Schouwburg Kunstmin. Daarbij is net als nu uitgegaan van twee theaterzalen, doch zonder filmhuis. Uiteraard voldoet dit scenario aan alle hedendaagse technische eisen, doch blijft net als in het vorige scenario een deel van het aanbod moeilijk te plaatsen in Dordrecht. Daarmee is het een scenario dat niet wenselijk is, maar dat een rol speelt in de afweging van een eventuele verbouwing van Schouwburg Kunstmin. Net als in dat

4 scenario dient een passende oplossing te worden gevonden voor het aanbod van kwaliteitsfilm in Dordrecht. 3. Nieuwbouw theater- en filmcomplex: inspelend op noodzaak, ambitie en verwachting In dit scenario wordt een nieuw complex op de Stadswerven gerealiseerd dat inspeelt op alle technische eisen, op de ontwikkelingen binnen het aanbod en op de behoefte aan kwaliteitsfilm in Dordrecht. Binnen het complex ligt het primaat bij cultuur in de meest brede zin van het woord. Het wordt een plek waar theatermakers graag komen en waar ook hun publiek zich thuis zal voelen. Dit heeft geleid tot een concept waarbij de grote zaal op twee manieren kan worden gebruikt (als traditionele schouwburgzaal en als groot vlakkevloer theater), dat een kleine zaal en een studio bevat én waarin een volwaardig filmtheater met twee zalen is opgenomen. Voor beide nieuwbouwopties geldt dat een passende nieuwe invulling voor de bestaande schouwburg moet worden gevonden. Belangrijk voordeel van nieuwbouw is dat de oude schouwburg kan worden gebruikt tot het moment dat het nieuwe complex wordt geopend. De praktische consequenties In de bijgaande tabel is een overzicht opgenomen van de relevante aspecten voor de vier gepresenteerde scenario's. Hierna wordt kort ingegaan op met name de ruimtelijke en financiële consequenties. 0. Opknappen Schouwburg Kunstmin: voor 19,5 miljoen kan het weer even mee Er is een analyse gemaakt van de maatregelen die zijn vereist voor: 1) het behoud van het gebouw, 2) het gebruik van het theater, 3) een efficiëntere bedrijfsvoering en iets meer comfort voor de bezoekers en omwonenden. Alle maatregelen vinden plaats binnen het huidige gebouw, de externe ruimtelijke consequenties zijn beperkt. Met dit scenario is een investering van 19,5 miljoen gemoeid, de exploitatieconsequenties en het publieksbereik zijn niet doorgerekend. 1. Verbouwing Schouwburg Kunstmin: voor 33 miljoen is uitbreiding en groei mogelijk Er is nagegaan op welke wijze aan ARBO-eisen kan worden voldaan, waarbij tegelijkertijd een aantal huidige gebreken van het gebouw wordt opgelost. Dit leidt tot een aanmerkelijke uitbreiding aan de achterzijde van het gebouw (toneelhuis en expeditie), die op gespannen voet staat met het huidige bestemmingsplan en de monumentale status van het gebouw. Met dit scenario is een investering 1 van 33 miljoen gemoeid, terwijl de gemeentelijke exploitatiebijdrage 2 met circa ,- per jaar moet worden verhoogd. Overigens dient in dit scenario een oplossing te worden gevonden voor het filmhuis. Met het herbouwen van de huidige filmzaal (zonder publieksfaciliteiten) is een investering nodig van ongeveer 0,5 miljoen. Dit is een fictieve verkenning omdat een op zichzelf staande filmzaal niet bruikbaar is en geen toekomstperspectief heeft. 2. Nieuwbouw theatercomplex: voor 31,5 miljoen investeren in huidig concept Er is een ruimtelijk programma van eisen opgesteld voor een nieuw theatercomplex (met een grote zaal van 800 stoelen en een kleine zaal met 200 stoelen). Het is in feite het ruimtelijk programma van de huidige schouwburg, datje niet zou realiseren als je er opnieuw over na mag denken, omdat het onvoldoende inspeelt op de inhoudelijke ontwikkelingen van het aanbod. Met deze nieuwbouw is een investering van 31,5 miljoen nodig, terwijl het 1 Geraamde stichtingskosten exclusief BTW, ervan uitgaande dat op dit moment de beslissing tot realisatie wordt genomen. 2 Geraamde exploitatiebijdrage prijspeil 2002, bedragen indexeren tot het daadwerkelijke moment van opening.

5 exploitatietekort met circa ,- per jaar toeneemt. De investering ten behoeve van de filmfunctie is hierbij buiten beschouwing gelaten. 3. Nieuwbouw theater- en filmcomplex: een nieuw concept voor 41,5 miljoen Dit scenario omvat de zogenaamde combizaal (met 850 stoelen in de ene opstelling en 400 in de andere), een kleine zaal (200 stoelen), een studio (voor productiemogelijkheden, educatie en amateurkunst) en twee filmzalen (respectievelijk 80 en 120 stoelen). Er zijn aansprekende studies gedaan naar de stedenbouwkundige en architectonische mogelijkheden op de Stadswerven. De investering is vooralsnog geraamd op 41,5 miljoen, terwijl het exploitatietekort circa ,- hoger is dan in de huidige situatie. De betekenis voor de stad, de mensen en de Dordtse culturele infrastructuur Het aantal bezoekers aan Schouwburg Kunstmin zou, gelet op de omvang van de stad, in de loop der jaren fors kunnen stijgen. Gelet op de huidige bezettingsgraad van de zalen is de voorwaarde wel dat een groter aanbod van theatervoorstellingen wordt gerealiseerd. Deze constatering is al eerder door de gemeente Dordrecht onderschreven. De stad zou zich in infrastructuur en aanbod moeten kunnen meten met vergelijkbare ( plus) steden. Uitgaande van een doorgroei van 175 naar 250 voorstellingen per jaar moet (afhankelijk van de aard en omvang van het aanbod) een groei van het bezoekersaantal met 50% (tot bezoekers per jaar) zeker mogelijk zijn. Specifiek voor een theater geldt dat deze voorziening een belangrijke bijdrage kan leveren aan een nieuw gebied zoals de Stadswerven. Het groeiend aantal culturele en zakelijke bezoekers vraagt om een aanvullend voorzieningenaanbod dat nu in de directe omgeving van Schouwburg Kunstmin ontbreekt. Die economische spin-off (direct en indirect) is op de huidige locatie vrij beperkt, maar zou in een andere omgeving van grotere betekenis kunnen zijn. De betere ligging en bereikbaarheid zal een positieve invloed hebben op het publieksbereik van een nieuw theater. Er mag een wederzijdse versterking worden verwacht tussen het theater en andere nabijgelegen voorzieningen en wordt toenemende synergie verwacht tussen de bezoekersstromen van theater en kwaliteitsfilm. De betekenis van het nieuwe theater- en filmcomplex voor de stad, de mensen en de culturele infrastructuur kan derhalve veel groter zijn op een nieuwe locatie dan in de huidige context. Renovatie of nieuwbouw? Vanuit liefde voor het huidige gebouw heeft de directie van Schouwburg Kunstmin lang gestreefd naar een verbouwing. De voordelen en kansen van een theater- en filmcomplex op de Stadswerven zijn echter dermate groot dat dit leidde tot het besef dat de bakens moeten worden verlegd. Nieuwbouw kan niet worden los gezien van de herbestemming van het huidige complex (die niet alleen passend moet zijn, maar tevens niet mag concurreren met het nieuwe complex). Er is voldoende vertrouwen dat zich in de komende jaren een passende functie aandient die eer doet aan het gebouw, haar geschiedenis en de specifieke locatie. Eerste verkenningen laten zien dat het gebouw (naast haar huidige functie) geschikt zou kunnen worden gemaakt voor bijvoorbeeld amusement, zakelijke en feestelijke bijeenkomsten (casino, congres, zalenverhuur). Daarbij lijkt de bestemming als Stadsfeestzaal van Dordrecht heel kansrijk.

6 De onderliggende stukken 1) BBN adviseurs, Het Architectenforum en Ingenieursbureau Dordrecht; Ontwerpstudie, uitbreiding en verbouwing Schouwburg Kunstmin Dordrecht, met bijlagen 2) BBN adviseurs en Het Architectenforum; Onderzoek nieuw theater fase 1, programma conform renovatiemodel Schouwburg Kunstmin, met bijlagen 3) LAgroup; Memo verkenningen exploitatie Schouwburg Kunstmin na verbouwing en bij nieuwbouw 4) Een huis voor de podiumkunsten; In gesprek over het mentale programma van eisen 5) Ingenieursbureau Dordrecht; Schouwburg Kunstmin / Filmhuis + 25 jaar, met bijlagen 6) BBN adviseurs en Het Architectenforum; Onderzoek theater- en filmcomplex (meerzalencomplex, model fase 2), met bijlagen 7) LAgroup; Memo verkenningen exploitatie theater- en filmcomplex op de Stadswerven 8) LAgroup; De stad, de mensen en het theater; Bepalende aspecten nieuw theater- en filmcomplex Stadswerven 9) Op ten Noort Blijdenstein; Kunstmin Dordrecht; studie hergebruik

7 Overzicht uitkomsten van de verschillende onderzoeken Aantal voorstellingen Aantal bezoekers Programmerings profiel Aantal zalen Stedenbouwkundige inpassing Kosten parkeervoorziening Programmering Extra functies Economische spin-off Stichtingskosten Toename exploitatiekosten Opknappen Schouwburg Kunstmin, ARBO variant Niet doorgerekend Niet doorgerekend Kleinschalige voorstellingen (steeds minder is mogelijk) (groot: 756 en klein: 179 zitplaatsen) en één filmzaal (80 zitplaatsen) Past binnen huidig bestemmingsplan Parkeerprobleem niet opgelost, geen kosten Niet doorgerekend Verbouwing Schouwburg Kunstmin, uitgebreid '' 250 (theater) (theater) Huidig profiel met een plus 2 ' (groot: 756 en klein: 179 zitplaatsen) Vereist wijziging huidig bestemmingsplan (toneeltoren) Ondergrondse parkeergarage, ) plus tussen en voor heftribune 4) Tussen de en ) Nieuwbouw theatercomplex (theater) (theater) Huidig profiel met een plus** (groot: 800 en klein: 200 zitplaatsen) Is bescheiden in relatie tot ambities stedenbouwkundig plan Stadswerven In openbare ruimte plus tussen en voor heftribune 4) Tussen de en ) Nieuwbouw theater- en filmcomplex 250 (theater) 700 (film) (theater) (film) Theater: huidig profiel met een plus ^ maar meer passend gehuisvest tevens "eigen" voorstellingen Film: van B-filmtheater naar A-filmtheater (combizaal: 850 of 400 en kleine zaal: 200 zitplaatsen), twee filmzalen (80 en 120 zitplaatsen) en studio Past in ambities van stedenbouwkundig plan Stadswerven In openbare ruimte Tussen de en ) 1) In dit scenario is geen filmtheater opgenomen. De herbouwkosten van Filmhuis Cinode zijn geschat op ,- Deze prijs is gebaseerd op nieuwbouw van dezelfde "container" zonder publieksfaciliteiten (horecavoorzeinign en foyer) op fictieve (kosteloze) kavel, inclusief hergebruik van deel van de inventaris. In werkelijkheid ligt het veel meer voor de hand een filmtheater in een bestaand pand onder te brengen. De verbouwingskosten zullen naar verwachting veel hoger zijn. 2) Geen mega-grootschalige voorstellingen zoals de Nationale Reistour van Joop van den Ende (Sound ofmusic), maar wel de kleinere reismusicals, alle ensceneringen van het gesubsidieerd toneel, voorstellingen van Opera Zuid en de Nationale Reisopera, dansvoorstellingen van bijvoorbeeld het Nederlands Dans Theater II met orkest 3) In de Stichtingskosten zijn de extra kosten voor een parkeergarage buiten beschouwing gelaten, dit om de scenario's met elkaar te kunnen vergelijken. 4) In de ontwerpstudies van de verbouwing van Schouwburg Kunstmin en nieuwbouw theatercomplex is een heftribune voorzien om met name toneel en dans goed te kunnen faciliteren. In het nieuwbouwconcept van het theater- en filmcomplex zijn die voorstellingen gefaciliteerd in de combi-zaal. 5) Exclusief exploitatie filmtheater 6) Inclusief exploitatie filmtheater (de directe kosten bedragen tussen de en extra per jaar) Ter vergelijking: het huidige totale exploitatietekort (exclusief doorbelasting algemeen beheer) bedroeg in ,3 miljoen (Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode), er vonden 179 theatervoorstellingen en 438 filmvertoningen plaats, die respectievelijk en bezoekers trokken.