Prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin

Transcriptie

1 Prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin Zorgbalans Velserduin Hogeschool van Amsterdam Marloes Bakker en Marieke M.Z. Berkhout Periode: september januari 2009 Afstudeernummer:

2 Prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin Studenten: Marloes Bakker Marieke M.Z. Berkhout E. de Bruynstraat 73 Overlanderstraat TA Naarden 1445 DX Purmerend Opdrachtgever/praktijkbegeleidster: Karin Kouwenoord-van Rixel, diëtist/sociaal gerontoloog Nicolaas Beetslaan HH Driehuis K.Kouwenoord@zorgbalans.nl Docentbegeleider: Peter J.M. Weijs Dokter Meurerlaan SM Amsterdam p.j.m.weijs@hva.nl Afstudeernummer: Periode: september 2008 januari

3 Voorwoord Tijdens ons laatste jaar van de HBO-opleiding Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam hebben wij ons afstudeerproject uitgevoerd bij verpleeghuis Velserduin in Driehuis en IJmuiden. Dit heeft plaatsgevonden in de periode september 2008 tot en met januari Graag willen we een aantal mensen bedanken voor hun bijdrage en ondersteuning aan ons afstudeerproject. Als eerste onze begeleidster en diëtist van verpleeghuis Velserduin, Karin Kouwenoordvan Rixel, voor haar hulp, advies en steun. Verder onze begeleider van school, Peter Weijs, voor het meedenken en voor de hulp bij SPSS. Amely van Bavel-Verreijen voor haar hulp bij SPSS en Alex van Veelen, psycholoog van verpleeghuis Velserduin, voor zijn inzichten op het gebied van psychogeriatrie. Voor de rest willen we alle familie en vrienden bedanken die onze scriptie hebben nagelezen en natuurlijk elkaar voor de prettige samenwerking en fijne tijd. Amsterdam, 5 januari 2009 Marloes Bakker en Marieke Berkhout Studenten Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam 3

4 Samenvatting Prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin Achtergrond In april 2008 is een deel van verpleeghuis Velserduin verhuisd naar kleinschalig wonen in een nieuw modern gebouw in Driehuis. In 2007 heeft het verpleeghuis deelgenomen aan de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen (LPZ) en was de prevalentie ondervoeding bekend. In 2008 is door de verhuizing niet meegedaan aan de LPZ meting en zijn de prevalentiecijfers onbekend. Doel Verkrijgen van informatie over het mogelijke effect van de verhuizing naar kleinschalig wonen en dementie op de prevalentie ondervoeding. Doelgroep Psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin. Opzet Een retrospectief, longitudinaal onderzoek, waarbij twee meetmomenten meegenomen zijn. In de periode januari 2007 maart 2008 heeft het eerste meetmoment plaatsgevonden, dit is voor de verhuizing naar kleinschalig wonen geweest. Na de verhuizing heeft het meetmoment plaatsgevonden in de periode april - november Om ondervoeding op te sporen is gebruik gemaakt van een door het verpleeghuis zelf ontwikkelde screeningsmethode en op basis van BMI en percentage gewichtsverlies in 6 maanden. Resultaten De totale onderzoekspopulatie bestond voor de verhuizing uit 133 personen en na de verhuizing uit 81 personen. Hierbij was de prevalentie van ondervoeding voor de verhuizing naar kleinschalig wonen 12,0%. Na de verhuizing was dit 13,6% geworden. Tijdens het meetmoment voor de verhuizing kwam GDS (score van dementie) stadium 6 het meeste voor, bij ondervoede bewoners was dit 56,3% en bij de niet ondervoede bewoners was dit 47,0%. Ook na de verhuizing kwam GDS stadium 6 het meeste voor, bij ondervoede bewoners 54,5% en bij niet ondervoede bewoners 44,2%. Conclusie De prevalentie van ondervoeding is na de verhuizing naar kleinschalig wonen toegenomen, maar dit is niet significant verschillend (p=0,118). De prevalentie van ondervoeding hangt niet samen met dementie, ongeacht de methode voor screening op ondervoeding (p= 0,959 en p= 0,07). Trefwoorden Ondervoeding, verpleeghuis, ouderen, verhuizing, kleinschalig wonen, psychogeriatrie. 4

5 Inhoud Voorwoord... 3 Samenvatting... 4 Inhoud... 5 Inleiding... 6 Methoden...9 Onderzoekspopulatie... 9 Onderzoeksopzet... 9 Meetinstrumenten en gegevensverzameling... 9 Analyse Resultaten Kenmerken onderzoekspopulatie Ondervoeding voor en na de verhuizing Vergelijking voor en na de verhuizing Discussie Prevalentie ondervoeding Dementie en ondervoeding Algemene kenmerken onderzoekspopulatie Kenmerken van ondervoeding Aandachtspunten van het onderzoek Sterke punten van het onderzoek Conclusie Literatuurlijst Bijlage I Voedingsanamneselijst Bijlage II Score voedingslijst Bijlage III Screeningslijst Bijlage IV Scores voedingsanamneselijst omgezet in kilocalorieën, eiwit en vocht Bijlage V Global Deterioration Scale (GDS) Bijlage VI GDS: Stadium van dementie

6 Inleiding Ondervoeding is een lichamelijke toestand die optreedt wanneer de inname van voedingsmiddelen onvoldoende is om de gezondheid te handhaven (1,2). Deze lichamelijke toestand komt veel voor bij ouderen in de samenleving en de kans hierop neemt toe naarmate de leeftijd vordert. Ondervoeding is dan ook een veel voorkomend probleem in verpleeghuizen, waar voornamelijk ouderen verblijven (3). Psychogeriatrische bewoners hebben een vorm van dementie of een andere stoornis in het geheugen. Dementie is een ongeneeslijk syndroom dat achteruitgang van het functioneren van de hersenen veroorzaakt. Op basis van gegevens van de Landelijke Zorgregistratie Verpleeghuizen (LZV) en het Centraal Administratie Kantoor Bijzondere Zorgkosten (CAK) wordt de prevalentie van dementie in een verpleeghuis in 2003 geschat op (4,5). Uit de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen (LPZ) 2008 blijkt dat 26,1% van verpleeghuisbewoners ondervoed is volgens de LPZ-definitie en 53,4% risico op ondervoeding heeft. Volgens de LPZ-definitie is iemand ondervoed wanneer aan één van de volgende drie criteria wordt voldaan: een BMI (Body Mass Index) die kleiner is dan 18,5 (patiënten van 65 jaar en ouder een BMI 20); een BMI tussen de 18,5 en 20 (patiënten van 65 jaar en ouder een BMI tussen de 21 en 23) in combinatie met drie dagen niet of nauwelijks eten of meer dan een week minder eten dan normaal; onbedoeld meer dan 6 kg in de afgelopen 6 maanden zijn afgevallen of meer dan 3 kg in de afgelopen maand. De LPZ spreekt van risico op ondervoeding wanneer er wordt voldaan aan één van de volgende twee criteria: een BMI tussen de 18,5 en 20 (patiënten van 65 jaar en ouder een BMI tussen de 21 en 23); drie dagen niet of nauwelijks hebben gegeten of meer dan een week minder hebben gegeten dan normaal (3). Deze hoge prevalentiecijfers van ondervoeding zijn een groot probleem daar ondervoeding een risicofactor is voor verhoogde mortaliteit en een negatieve invloed heeft op de functionele status en het psychologisch welzijn (6-10). Daarom is het belangrijk dat ondervoeding en het risico hierop zo snel mogelijk wordt geconstateerd, zodat er een behandeling kan worden gestart. Onderzoekers en organisaties gebruiken verschillende definities en methoden om te bepalen of een persoon daadwerkelijk ondervoed is. Onlangs heeft LPZ haar definitie van ondervoeding aangepast aan de richtlijnen van European Society Parentaral Enteral Nutrition (ESPEN) en op basis van de kennis van experts op het gebied van ondervoeding (zie definitie van LPZ) (3). Een factor waarvan vermoed wordt dat deze een rol kan spelen bij ondervoeding is dementie. Tijdens het literatuuronderzoek bleek uit verschillende onderzoeken dat er daadwerkelijk een verband is tussen dementie en ondervoeding (6,11-15). Veel voorkomende risicofactoren van ondervoeding volgens Wojszel, 2006, Suominet et al, 2005, Feldblum et al, 2007 en Furman et al, 2006 zijn slik- en kauwproblemen, verminderde ADL (Activities of Daily Living) en verminderd cognitief en lichamelijk functioneren (6,11,14,15). Obstipatie en neiging tot braken zijn andere risicofactoren voor ondervoeding (6,14). 6

7 Dit onderzoek richt zich op psychogeriatrische verpleeghuisbewoners, wonende in het verpleeghuis Velserduin. In verpleeghuis Velserduin wordt aan het probleem ondervoeding volop aandacht besteed. Zij hebben een meetinstrument ontwikkeld om ondervoeding op te sporen. Dit meetinstrument bestaat uit een voedingsanamneselijst en een screeningslijst. Met behulp van het meetinstrument wordt vastgesteld of een persoon ondervoed is. In 2007 heeft het verpleeghuis deelgenomen aan de LPZ meting. Daaruit bleek dat 22,2% van de psychogeriatrische bewoners ondervoed was. Volgens de definitie van ondervoeding van de LPZ meting van 2007 was sprake van ondervoeding wanneer aan één van de volgende criteria werd voldaan: BMI kleiner dan 18,5 (patiënten van 85 jaar een ouder een BMI kleiner dan 24); een BMI tussen de 18,5 en 20 (patiënten van 85 jaar en ouder een BMI tussen de 24 en 29) in combinatie met drie dagen nauwelijks eten of meer dan een week minder eten dan normaal wordt gedaan; onbedoeld meer dan 6 kg gewicht in de afgelopen 6 maanden zijn verloren of meer dan 3 kg in de afgelopen maand (16). Van het jaar 2008 zijn de prevalentiecijfers van ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners onbekend. Tevens is het niet bekend of de verhuizing naar kleinschalig wonen, dat plaatsvond in april 2008, en de mate van dementie de voedingstoestand van de psychogeriatrische bewoners heeft beïnvloed. Kleinschalig wonen is een woonvoorziening waar kleine groepen mensen, die intensieve zorg nodig hebben, samenwonen in een groepswoning. Het zijn wooneenheden met ongeveer 6 bewoners. De bewoners en verzorging doen gezamenlijke activiteiten, zoals koken (17). Er zijn weinig objectieve, valide wetenschappelijke onderzoeken over kleinschalige woonvormen en het effect op het ziekteverloop en de kwaliteit van leven van dementerenden. Uit enkele onderzoeken komt naar voren dat wonen in kleine groepen (8-12 bewoners) cognitieve en functionele achteruitgang niet tegenhoud, bewoners blijven echter wel langer mobiel en de frequentie en ernst van gedragsverstoringen worden verminderd (18-20). Kleinschalig wonen bevordert ook de rust. Dit is een belangrijk element voor dementerenden om controle te houden over hun omgeving. Wanneer er een te veel aan prikkels is en de bewoner geen rust heeft zal het voor hem/haar belastend en frustrerend zijn (4). Het doel is dat verhuizen naar kleinschalig wonen de leefomstandigheden van de bewoners verbetert, omdat individueel intensievere hulp aangeboden kan worden. Kleinschalig wonen moet de bewoners behoeden voor een snelle algehele achteruitgang, waardoor de prevalentie ondervoeding stabiel zou moeten blijven of verminderen. Het doel van dit onderzoek is het verkrijgen van informatie over het mogelijke effect van de verhuizing naar kleinschalig wonen en dementie op de prevalentie ondervoeding. De probleemstelling van het onderzoek is als volgt: Is de prevalentie van ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van het verpleeghuis Velserduin veranderd na de verhuizing naar kleinschalig wonen en heeft de mate van dementie hier invloed op gehad? Om de probleemstelling volledig te kunnen beantwoorden zijn deelproblemen opgesteld: 1. Is er een samenhang tussen stadia van dementie en ondervoeding bij de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners van het verpleeghuis Velserduin en is dit veranderd na de verhuizing? 7

8 2. In welk stadium van dementie zitten de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners van het verpleeghuis Velserduin en is dit veranderd na de verhuizing? 3. Wat is de gemiddelde lengte, gewicht en BMI van de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners wonende in het verpleeghuis Velserduin en is dit veranderd na de verhuizing? 4. Wat is de gemiddelde energiebehoefte van de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners van het verpleeghuis Velserduin volgens de Harris-Benedict formule en is dit veranderd na de verhuizing? 5. Wat is de energie-, eiwit- en vochtinname van de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners wonende in het verpleeghuis Velserduin en is dit veranderd na de verhuizing? 6. Komen de scores van de bewoners van het verpleeghuis Velserduin overeen met de behoefte volgens de Harris-Benedict formule en is dit veranderd na de verhuizing? 7. Wat zijn de algemene kenmerken van ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin? 8

9 Methoden Onderzoekspopulatie Alle bewoners van de psychogeriatrische afdelingen, die op 30 januari 2008 én april - november 2008 stonden ingeschreven als permanente bewoner (geen dag- of deeltijdbehandeling) van verpleeghuis Velserduin, werden geïncludeerd in het onderzoek. Exclusiecriterium voor participatie aan het onderzoek zijn afwezigheid van voedingsanamneselijst. Bewoners die tussen de twee meetmomenten zijn overleden of elders zijn opgenomen, werden niet meegenomen in de resultaten van dit onderzoek. Onderzoeksopzet Dit is een retrospectief longitudinaal onderzoek, waarbij twee meetmomenten meegenomen zijn. Het eerste meetmoment heeft plaatsgevonden in de periode januari maart Dit is vóór de verhuizing naar kleinschalig wonen geweest. De tweede meting heeft plaatsgevonden in de periode april - november Dit was ná de verhuizing. Meetinstrumenten en gegevensverzameling Gegevens over ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin werden verkregen naar aanleiding van de zelfontwikkelde screeningsmethode. Deze bevat een tweedaagse voedingsanamneselijst (zie bijlage I), score voedingslijst (zie bijlage II) en een screeningslijst (zie bijlage III). Deze methode is ontwikkeld in 2001 en wordt gebruikt om op een snelle manier een score te geven aan de voedingsinname. Op deze lijsten worden tevens een aantal vragen gesteld die (mogelijk) invloed hebben op de voedingstoestand van de patiënt. Deze vragenlijst is gebruikt om te kijken of er specifieke kenmerken zijn voor de ondervoede groep. Aan de hand van de tweedaagse voedingsanamneselijst werd gekeken of de gemiddelde voedingsinname van de bewoner voldoende was. Vervolgens werd door de diëtist aan de inname een score van 1 tot en met 15 gegeven. De scores kunnen als volgt worden geïnterpreteerd: score 1 is een zeer slechte inname, score 10 is een optimale inname en score 15 is ruime overvoeding. De gebruikte voedingsanamneselijst, score voedingslijst en de screeningslijst om ondervoeding te constateren zijn echter nog niet gevalideerd. Naast de scores die aan de voedingsinname werden gegeven is in dit onderzoek gekeken of de voedingsinname aan de behoefte van de bewoner voldoet. De behoefte is berekend met de herziene versie van de Harris en Benedict-formule van Roza en Shizgal uit De Harris en Benedict-formule wordt in de dagelijkse praktijk veelal gebruikt om het basaalmetabolisme in te schatten (21). Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de Harris-Benedictformule de energiebehoefte bij ouderen, na de indirectecaloriemetrie, het beste inschat (22-24). De schatting van de Harris-Benedict methode verschilt het minst met de gemeten uitkomsten van de indirecte calorimetrie bij jarige (24). 9

10 De herziene versie van de formule (zie tabel I) is gekozen, omdat Roza en Shizgal een grotere onderzoekspopulatie (n=337) hebben gebruikt bij het opstellen van de formule dan Harris en Benedict in 1919 (n=239). De onderzoekspopulatie van Roza en Shizgal bestaat naast de gegevens van Harris en Benedict ook nog uit later verkregen gegevens van Benedict uit 1928 (n=60) en uit 1935 (n=38) (25,26). Om de energiebehoefte te berekenen moet een toeslag bij het basaalmetabolisme worden opgeteld. Elke bewoner kreeg een activiteiten toeslag van + 30% (21). De behoefte werd vervolgens vergeleken met de scores die gegeven zijn naar aanleiding van de voedingsanamneselijst. Deze scores dienen eerst omgezet te worden in kilocalorieën om de twee parameters met elkaar te kunnen vergelijken. Om de score om te zetten in kilocalorieën is het belangrijk te weten dat score 10 de aanbevolen hoeveelheid voor ouderen (65+ jaar) volgens de Voedingsraad 1995 is (27) en dat score 5 ongeveer 50% van de aanbevolen hoeveelheid energie is, zie bijlage IV. Van een goede intake was sprake, wanneer de energie inname minimaal 90% van de behoefte was. Als de inname lager dan 90% van de berekende behoefte was, werd gesproken van een slechte intake. In het onderzoek werd ook gekeken naar de gemiddelde eiwit- en vochtinname van psychogeriatrische bewoners. Deze werden ook met behulp van de scores van de tweedaagse voedingsanamneselijst bepaald, zie bijlage IV. Tabel I. Harris-Benedict formule (basaalmetabolisme) (21,26) Mannen 88,362 + (13,397 * lichaamsgewicht in kg) + (4,799 * lichaamslengte in cm) (5,677 * leeftijd in jaren). Vrouwen 477,593 + (9,247 * lichaamsgewicht in kg) + (3,098 * lichaamslengte in cm) (4,33 * leeftijd in jaren). Naast specifieke gegevens over ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin is in dit onderzoek ook naar ondervoeding zelf gekeken. Dit is gedaan aan de hand van de Body Mass Index (BMI) en het percentage gewichtsverlies. De BMI werd berekend met de volgende formule: gewicht / lengte 2. Bij volwassenen jonger dan 65 jaar was in dit onderzoek sprake van ondervoeding bij een BMI kleiner dan 18,5. In dit onderzoek zijn volwassenen van 65 jaar en ouder met een BMI kleiner dan 20 ondervoed. Deze definitie wordt ook gebruikt door European Society Parenteral Enteral Nutrition (ESPEN) en de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen (LPZ) 2008 (3). Bij het percentage gewichtsverlies werd gekeken of 10% of meer gewicht was verloren in de afgelopen 6 maanden. Wanneer dit het geval was, werd gesproken van ondervoeding. Deze definitie van ondervoeding wordt gebruikt door ESPEN, de LPZ en de SNAQ Residential Care, die speciaal toegespitst is op verpleeghuisbewoners (3,28). Psychogeriatrische bewoners werden als ondervoed gedefinieerd wanneer sprake was van een te lage BMI en/of wanneer meer dan 10% gewicht was verloren in de afgelopen 6 maanden. Wanneer maar op één van de voorgaande definities van ondervoeding antwoord kon worden gegeven, werd op basis dáárvan de bewoner wel of niet ondervoed gescoord. 10

11 Om de BMI en het gewichtsverlies te bepalen waren de huidige gewichten, gewichten van 6 maanden geleden en lengtes van de psychogeriatrische bewoners nodig. De gewichten voor de verhuizing werden gemeten door de patiënten staand of met een rolstoel op een weegschaal (Petermann, type Univers PMW 9050, Petermann GmbH, Dombühl) te meten. Na de verhuizing zijn de bewoners gemeten op een rolstoelweegschaal (Seca 665, Seca, Hamburg) met een weegbereik van 300 kg. De Seca 665 weegschaal is geijkt volgens medische weegklasse III. De lengte van de bewoners werd gemeten met een speciaal meetlint (Nestlé Nutrition). Dit meetlint heeft twee kanten, afhankelijk van het geslacht wordt gekozen met welke kant van het meetlint de afstand van de knie en tot de hiel gemeten werd. De meting werd verricht met opgetrokken knie, waarbij scheenbeen en dijbeen een hoek van 90 vormen. Het begin van het meetlint (0 cm) werd onder de hiel gehouden en het beweegbare deel boven het uitsteeksel van het kniegewricht, zie figuur I. De lengte die hiermee opgemeten werd is de lichaamslengte. Bij de uitkomst van de lichaamslengte moest rekening worden gehouden met het feit dat een vrouw vanaf 60 jaar ongeveer 1 cm lichaamslengte per 5 jaar verliest door verzakking van de wervels. Voorbeeld: bij een vrouw van 65 jaar moet dan 1 cm van de lengte die is gemeten met het Nestlé meetlint worden afgetrokken, bij een vrouw van 75 jaar moet 3 cm van de gemeten lengte worden afgetrokken. Indien de lengte van de patiënten niet was gemeten, werd de lengte die vermeld staat op het identiteitsbewijs gebruikt. Deze lengte is niet gecorrigeerd voor verzakking van de wervels bij vrouwen ouder dan 60 jaar. 1. Begin van het meetlint. 2. Uitsteeksel van het kniegewricht. Figuur I. Meten van de lengte door middel van afstand van knie en hiel. De voedingsanamneselijsten, screeningslijsten, lengte en gewichten werden door de verzorging van de afdeling ingevuld en opgemeten. Deze gegevens werden vervolgens naar de diëtist gestuurd en zij noteerde deze in het elektronisch dossier (Cura versie 7.2, Unit 4 Agresso, Hengelo) van verpleeghuis Velserduin. Tijdens het onderzoek werd de voedingsinname van de bewoners verkregen door middel van de voedingsanamneselijsten en werden de vragen van de screeningsformulieren, lengte en gewichten 11

12 opgezocht in Cura. Aanvullende gegevens als leeftijd, geslacht en opnameduur in dagen werden ook uit Cura gehaald. Het stadium van dementie werd bepaald met behulp van de Global Deterioration Scale (GDS). De GDS is een gevalideerd meetinstrument dat bestaat uit een schaal van 1 tot en met 7. Score 1 staat voor geen cognitieve achteruitgang en score 7 staat voor zeer ernstige cognitieve achteruitgang, zie bijlage V en VI (29,30). De GDS gegevens van de bewoners van voor en na de verhuizing werden gemeten door twee verschillende studenten geneeskunde. Analyse De statistische analyses werden verricht met SPSS 15.0 (SPSS Inc., Chicago). Continue variabelen als leeftijd en opnameduur werden beschreven met een gemiddelde en standaarddeviatie (±). Ordinale en nominale variabelen als geslacht en stadia van dementie werden beschreven met aantal (n) en uitgedrukt in percentages ten opzichte van de totale populatie. Statistische toetsen werden, bij een α kleiner dan 0,05, als statistisch significant beschouwd. De samenhang tussen de stadia van dementie en ondervoeding werd geanalyseerd met de nonparametic Mann Whitney U test. Verschillen tussen de energieinname en de energiebehoefte, berekend met Harris-Benedict plus activiteitenfactor, werden geanalyseerd met de gepaarde t toets. Om de nominale en ordinale variabelen van de ondervoede groep met de niet ondervoede groep van een meetmoment te vergelijken, werd eerst de normaliteit getoets. Wanneer sprake was van een niet normale verdeling werd een Mann Whithney U test gedaan. In alle andere gevallen werd voor de Chi square toets gekozen. Voor de continue variabelen werd gebruik gemaakt van de t toets voor onafhankelijke waarnemingen. De nominale variabelen van voor en na de verhuizing werden vergeleken met de Chi kwadraat toets. De continue variabelen van voor en na de verhuizing werden vergeleken met de Paired samples t test. De prevalentie van voor en na de verhuizing werd geanalyseerd met de nonparametic Wilcoxon test. 12

13 Resultaten Kenmerken onderzoekspopulatie In tabel II staan de kenmerken van de onderzoekspopulatie (n=133) voor de verhuizing. De onderzoekspopulatie bestaat uit 40 (30,1%) mannen, 93 (69,9%) vrouwen en de gemiddelde leeftijd was 82 ± 6,8 jaar. De bewoners zijn voor de verhuizing gelijk verdeeld (p=0,883) over de 5 verschillende afdelingen. Bij de stadia van dementie kwam stadium 6 het meeste voor (48,9%). Gemiddelde BMI van de onderzoekspopulatie was 24,6 kg/m 2 (± 4,5). De gemiddelde energiebehoefte, berekend met de Harris Benedict formule plus activiteitentoeslag, van de gehele onderzoekspopulatie bedroeg 1550 kcal (± 199). De gemiddelde energie-inname was 1310 kcal (± 308). Na de vergelijking van de energiebehoefte met de energie-inname bleek 44,4% een slechte intake, inname van minder dan 90% van de energiebehoefte, te hebben en bij 16,5% was de intake onbekend. De behoefte van de verpleeghuisbewoners berekend met de Harris-Benedict formule plus activiteitentoeslag en de scores van de tweedaagse voedingsanamneselijst waren significant (p= 0,00) verschillend en komen dus niet met elkaar overeen. Gedurende het onderzoek zijn 24 bewoners overleden, 2 bewoners verhuisd en 26 bewoners hebben door onvolledig/niet ingevulde screeningslijsten niet mee kunnen doen aan het tweede meetmoment. In tabel II staan de kenmerken van de onderzoekspopulatie (n= 81) na de verhuizing. De onderzoekspopulatie bestaat uit 22 (27,2%) mannen en 59 (72,8%) vrouwen. De bewoners waren niet gelijk verdeeld (p= 0,007) over de 5 afdelingen. Stadium 6 (42,0%) was het meeste voorkomende stadium van dementie. De gemiddelde BMI van deze populatie bedroeg 24,1 kg/m 2 (± 4,3). Gemiddelde energiebehoefte was 1627 kcal (± 219). Bij 40,7% was sprake van een slechte intake en bij 27,2% was de intake onbekend, na vergelijking van de energie-inname en de energiebehoefte. Zowel de scores van de tweedaagse voedingsanamneselijst van de psychogeriatrische verpleeghuisbewoners als de behoefte berekent met de Harris-Benedict formule waren net als voor de verhuizing significant (p= 0,000) verschillend. Ondervoeding voor en na de verhuizing Voor de verhuizing was bij 17 (12,8%) bewoners onbekend of sprake was van ondervoeding, 16 (12,0%) bewoners bleken ondervoed. Bij 17 bewoners is geen uitspraak over ondervoeding mogelijk doordat bij 10 bewoners het huidige gewicht niet bekend was, bij 5 bewoners de lengte nooit was opgemeten en bij 2 bewoners noch lengte, noch gewicht bekend was. In tabel III zijn enkele aspecten in kaart gebracht van bewoners waarbij ondervoeding onbekend was. In tabel IV staat vermeld op basis waarvan ondervoeding geconstateerd was. In figuur II is de onderzoekspopulatie uitgesplitst in ondervoed of niet ondervoed. De ondervoede groep bestaat uit 2 (12,5%) mannen, 14 (87,5%) vrouwen en de gemiddelde leeftijd was 84 ± 5,0 jaar. Stadium 6 (56,3%) was het meest voorkomend stadium van dementie in deze groep. Gemiddelde BMI van de ondervoede groep was 18,6 kg/m 2 (± 1,2). 43,7 % van de ondervoede bewoners hadden een 13

14 slechte intake. In tabel V is een vergelijking weergegeven van de algemene en voedingsgerelateerde gegevens van de ondervoede en niet ondervoede groep, die verzameld zijn tijdens het eerste meetmoment van dit onderzoek. Het gewicht (p=0,000), de BMI (p= 0,000) en de energiebehoefte (p= 0,000) waren significant verschillend tussen de ondervoede en niet ondervoede groep. Er is geen samenhang (p= 0,997) gevonden tussen ondervoeding en de mate van dementie voor de verhuizing. Na de verhuizing was bij 11 (13,6%) bewoners bekend dat er sprake was van ondervoeding, bij 18 (22,2%) bewoners kon de uitspraak niet worden gedaan. Dit doordat bij 16 bewoners het huidige gewicht niet bekend was, bij 1 bewoner de lengte niet aanwezig was en bij 1 bewoner het gewicht én de lengte niet bekend waren. In tabel III zijn enkele aspecten van de bewoners waarbij ondervoeding onbekend was in kaart gebracht. In tabel IV staat beschreven waarop ondervoeding gebaseerd was. In figuur III is de onderzoeksgroep van meetmoment 2 uitgesplitst in ondervoed of niet ondervoed. De ondervoede groep bestond uit 2 (18,2%) mannen, 9 (81,8%) vrouwen en de gemiddelde leeftijd bedroeg 86 (± 4,3) jaar. Stadium 6 (46,0%) was het meeste voorkomende stadium van dementie. Bij de ondervoede groep was de BMI gemiddeld 19,3 kg/m 2 (± 2,3). In deze groep was bij 54,5% sprake van een slechte intake. In tabel V is een vergelijking van algemene en voedingsgerelateerde gegevens van de ondervoede en niet ondervoede groep van meetmoment 2 weergegeven. Na de verhuizing was er een significant verschil in gewicht (p= 0,000), BMI (p= 0,000), energiebehoefte (p= 0,000), voedingsscore (p= 0,008), energie-, eiwit- en vocht inname (p= 0,008) tussen de twee groepen. Uit het tweede meetmoment bleek geen samenhang (p= 0,077) tussen ondervoeding en de mate van dementie te zijn. Vergelijking voor en na de verhuizing Tabel VI laat de vergelijking tussen voor en na de verhuizing zien van de algemene en voedingsgerelateerde gegevens. Dit betreft alleen bewoners waarvan zowel voor als na de verhuizing een screeningslijst aanwezig is (n=81). Het stadium van dementie (p= 0,000) en de energiebehoefte (p=0,000) zijn significant veranderd tussen de twee meetmomenten. De prevalentie van ondervoeding na de verhuizing is niet significant veranderd ten opzichte van voor de verhuizing (p=0,118). Van de 16 bewoners die ondervoed waren voor de verhuizing zijn 7 ondervoed gebleven, 3 bewoners zijn in de periode tussen de verhuizing verbeterd qua voedingsstatus en niet meer ondervoed. Bij 6 ondervoede bewoners van het eerste meetmoment voor de verhuizing is geen uitspraak over ondervoeding kunnen doen na de verhuizing, wegens het missen van het huidige gewicht en/of doordat de screeningslijsten niet waren ingevuld. Vier bewoners die nog niet ondervoed waren tijdens het meetmoment voor de verhuizing, zijn wel ondervoed gebleken na de verhuizing. Hierdoor zijn 11 van de 81 bewoners na de verhuizing ondervoed. In tabel VII staat vermeld of de bewoners voor en na de verhuizing, zorglijn 1 (basis voedingzorg) of zorglijn 2 (aangepaste voedingzorg) hebben. In tabel VIII staan enkele voedingsgerelateerde vragen (zie bijlage III) van voor en na de verhuizing vermeld van de ondervoede groep. Alleen bij een verhoogde behoefte door infectie is voor de verhuizing een significant verschil gevonden tussen de ondervoede en niet ondervoede groep. 14

15 Tabel II. Algemene kenmerken van psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin voor en na de verhuizing. Voor de verhuizing Na de verhuizing N Geslacht Man Vrouw Leeftijd (in jaren): Opnameduur (in dagen): Afdelingen Afdeling A4 Afdeling B1 Afdeling C3 Afdeling C4 Afdeling Z5 Stadia dementie Stadium 1 Stadium 2 Stadium 3 Stadium 4 Stadium 5 Stadium 6 Stadium 7 Gewicht (in kilogrammen): Lengte (in meters): BMI (kg/m 2 ): Gemiddelde energiebehoefte (in kilocalorieën): Gemiddelde energie inname (in kilocalorieën): Gemiddelde eiwit inname (in grammen): Gemiddelde vochtinname (in milliliters): ,9 1,65 24, , (30,1%) (69,9%) ± 6,8 ± 790 (21,8%) (21,1%) (19,5%) (21,1%) (16,5%) (0,0%) (0,8%) (4,5%) (8,3%) (19,5%) (48,9%) (17,3%) ± 13,9 ± 0,09 ± 4,5 ± 199 ± 308 ± 11,2 ± ,9 1,64 24, , (27,2%) (72,8%) ± 6,2 ± 780 (24,7%) (23,5%) (3,7%) (27,2%) (21%) (0,0%) (0,0%) (0,0%) (0,0%) (22,2%) (42,0%) (30,9%) ± 12,5 ± 0,09 ± 4,3 ± 219 ± 302 ± 11 ±

16 Tabel III. Ondervoeding onbekend, voor en na de verhuizing, in kaart gebracht. Voor de verhuizing (n=17) Na de verhuizing (n=18) Afdeling A4 4 (23,5%) 6 (33,3%) Afdeling B1 0 (0,0%) 3 (16,7%) Afdeling C3 5 (29,4%) 3 (16,7%) Afdeling C4 3 (17,6%) 3 (16,7%) Afdeling Z5 5 (29,4%) 3 (16,7%) Zorglijn 1 12 (70,6%) 10 (55,6%) Zorglijn 2 3 (17,6%) 8 (44,4%) Zorglijn onbekend 2 (11,8%) 0 (0,0%) Doelstelling: handhaven van voedingstoestand 11 (64,7%) 12 (66,7%) Doelstelling: accepteren achteruitgang van voedingstoestand 2 (11,8%) 1 (5,6%) Doelstelling: herstel van voedingstoestand 0 (0,0%) 2 (11,1%) Doelstelling voeding onbekend 4 (23,5%) 3 (16,7%) Bedlegerig 7 (41,2%) 2 (11,1%) 16

17 Tabel IV. Prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin uitgesplitst in BMI en/of percentage gewichtsverlies voor en na de verhuizing. Voor de verhuizing (n=133) N (%) Na de verhuizing (n=81) N (%) BMI en percentage gewichtsverlies BMI Percentage gewichtsverlies Totaal (12,5%) (81,3%) (6,3%) (100%) (9,1%) (81,8%) (9,1%) (100%) 17

18 Onderzoekspopulatie: N = 133 Ondervoeding onbekend: N = 17 (12,8%) Ondervoed: N = 16 (12,0%) Niet ondervoed: N = 100 (75,2%) Geslacht Man 2 (12,5%) Vrouw 14 (87,5%) Leeftijd (in jaren): 84 ± 5,0 Afdeling Afdeling A4 4 (25,0%) Afdeling B1 6 (37,5%) Afdeling C3 0 (0,0%) Afdeling C4 4 (25,0%) Afdeling Z5 2 (12,5%) Stadia dementie Stadium 1 0 (0,0%) Stadium 2 0 (0,0%) Stadium 3 1 (6,3%) Stadium 4 1 (6,3%) Stadium 5 3 (18,8%) Stadium 6 9 (56,3%) Stadium 7 2 (12,5%) Onbekend 0 (0,0%) Lengte (in meters): 1,64 ± 0,10 Gewicht (in kg): 50,4 ± 7,8 BMI: 18,6 ± 1,6 Voedingsscore: 5,9 ± 1,2 Energiebehoefte (in kcal): 1372 ± 116 Intake Goed 9 (56,3%) Slecht 7 (43,8%) Onbekend 0 (0,0%) Geslacht Man 34 (34,0%) Vrouw 66 (66,0%) Leeftijd (in jaren): 81 ± 7,1 Afdeling Afdeling A4 21 (21,0%) Afdeling B1 22 (22,0%) Afdeling C3 21 (21,0%) Afdeling C4 21 (21,0%) Afdeling Z5 15 (15,0%) Stadia dementie Stadium 1 0 (0,0%) Stadium 2 1 (1,0%) Stadium 3 4 (4,0%) Stadium 4 8 (8,0%) Stadium 5 22 (22,0%) Stadium 6 47 (47,0%) Stadium 7 17 (17,0%) Onbekend 1 (1,0%) Lengte (in meters): 1,66 ± 0,08 Gewicht (in kg): 70,6 ± 12,6 BMI: 25,6 ± 4,0 Voedingsscore: 6,5 ± 1,5 Energiebehoefte (in kcal): 1580 ± 195 Intake Goed 52 (52,0%) Slecht 43 (43,0%) Onbekend 5 (5,0%) Figuur II. Onderzoekspopulatie voor de verhuizing uitgesplitst in ondervoed en niet ondervoed. 18

19 Tabel V. Vergelijking van algemene en voedingsgerelateerde gegevens van de ondervoede en niet ondervoede psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin voor en na de verhuizing. Voor de verhuizing (n=133) Significantie Na de verhuizing (n=81) Significantie Geslacht Leeftijd (in jaren): Opnameduur (in dagen): Afdelingen Stadia dementie Gewicht BMI Voedingsscore: Energiebehoefte (in kcal): Intake Energie inname Eiwit inname Vocht inname 0,180 0,105 0,677 0,147 0,959 0,000* 0,000* 0,149 0,000* 0,415 0,149 0,161 0,149 0,287 0,071 0,269 0,229 0,071 0,000* 0,000* 0,008* 0,000* 0,918 0,008* 0,008* 0,008* *: p < 0,05 19

20 Onderzoekspopulatie: N = 81 Ondervoeding onbekend: N = 18 (22,2%) Ondervoed: N = 11 ( 13,6%) Niet ondervoed: N = 52 (64,2%) Geslacht Man 2 (18,2%) Vrouw 9 (81,8%) Leeftijd (in jaren): 86 ± 4,3 Afdeling Afdeling A4 2 (18,2%) Afdeling B1 5 (45,5%) Afdeling C3 0 (0,0%) Afdeling C4 1 (9,1%) Afdeling Z5 3 (27,3%) Stadia dementie Stadium 1 0 (0,0%) Stadium 2 0 (0,0%) Stadium 3 0 (0,0%) Stadium 4 0 (0,0%) Stadium 5 0 (0,0%) Stadium 6 6 (54,5%) Stadium 7 5 (45,5%) Lengte (in meters): 1,63 ± 0,08 Gewicht (in kg): 51,5 ± 9,0 BMI: 19,3 ± 2,3 Voedingsscore: 5,8 ± 1,4 Energiebehoefte (in kcal): 1427 ± 171 Intake Goed 5 (45,5%) Slecht 6 (54,5%) Onbekend 0 (0,0%) Geslacht Man 18 (34,6%) Vrouw 34 (65,4%) Leeftijd (in jaren): 82 ± 6,8 Afdeling Afdeling A4 12 (23,1%) Afdeling B1 11 (21,2%) Afdeling C3 0 (0,0%) Afdeling C4 18 (34,6%) Afdeling Z5 11 (21,2%) Stadia dementie Stadium 1 0 (0,0%) Stadium 2 0 (0,0%) Stadium 3 0 (0,0%) Stadium 4 0 (0,0%) Stadium 5 13 (25,0%) Stadium 6 23 (44,2%) Stadium 7 14 (26,9%) Onbekend 2 (3,8%) Lengte (in meters): 1,64 ± 0,09 Gewicht (in kg): 68,2 ± 11,0 BMI: 25,2 ± 3,8 Voedingsscore: 7,1 ± 1,4 Energiebehoefte (in kcal): 1673 ± 204 Intake Goed 21 (40,4%) Slecht 27 (51,9%) Onbekend 4 (7,7%) Figuur III. Onderzoekspopulatie na de verhuizing uitgesplitst in ondervoed en niet ondervoed. 20

21 Tabel VI. Vergelijking van de algemene en voedingsgerelateerde gegevens van psychogeriatrische bewoners van verpleeghuis Velserduin van voor en na de verhuizing (n=81). Voor verhuizing gem. ± Na verhuizing gem. ± Significantie Stadia dementie Gewicht (in kilogrammen): BMI (kg/m 2 ): Voedingsscore: Energiebehoefte (in kcal): Energie inname Eiwit inname Vocht inname 5,5 64,8 23,7 6, , ± 1,0 ± 13,8 ± 4,5 ± 1,5 ± 190 ± 301 ± 11,0 ± 257 6,1 64,9 24,1 6, , ± 0,7 ± 12,5 ± 4,3 ± 1,5 ± 219 ± 302 ± 11,0 ± 258 0,000* 0,803 0,654 0,948 0,000* 0,948 0,938 0,948 *: p < 0,05 21

22 Tabel VII. Indeling van zorglijn 1 en 2 bij de psychogeriatrische bewoners van voor en na de verhuizing. Voor de verhuizing Na de verhuizing Ondervoed (n=16) Niet ondervoed (n=100) Ondervoed (n=11) Niet ondervoed (n=48*) Zorglijn Zorglijn *Bij 4 mensen in de niet ondervoede groep was niet bekend of hij/zij ingedeeld waren bij zorglijn 1 of 2 22

23 Tabel VIII. Voedingsgerelateerde vragen bij de ondervoede en niet ondervoede groep, voor en na de verhuizing. Voor de verhuizing Na de verhuizing Ondervoed Niet ondervoed Sig. Ondervoed Niet ondervoed Sig. (n=16) (n=100) (n=11) (n=52) Verhoogde 4 (25,0%) 11 (11,0%) 0,121 0 (0,0%) 5 (9,6%) 0,284 behoefte: decubitus Verhoogde 2 (12,5%) 22 (22,0%) 0,007* 0 (0,0%) 7 (13,5%) 0,197 behoefte: (ernstige) Infectie Verhoogde 2 (12,5%) 1 (1,0%) 0, ,0%) 1 (1,9%) 0,643 behoefte: COPD Verhoogde 0 (0,0%) 1 (1,0%) 0,688 0 (0,0%) 0 (0,0%) - behoefte: kanker Verminderde eetlust 4 (25,0%) 3 (3,0%) 0,508 0 (0,0%) 1 (1,9%) 0, of meer dagen 0 (0,0%) 0 (0,0%) - 0 (0,0%) 0 (0,0%) - vloeibare voeding Zit/lighouding- 1 (6,3%) 8 (8,0%) 0,808 0 (0,0%) 3 (5,8%) 0,414 problemen Gebitsproblemen 4 (25,0%) 18 (18,0%) 0,507 0 (0,0%) 3 (5,8%) 0,414 Kauw/slikproblemen 1 (6,3%) 5 (5,0%) 0,834 0 (0,0%) 4 (7,7%) 0,342 *: p < 0,05 23

24 Discussie Prevalentie ondervoeding De prevalentie ondervoeding na de verhuizing (13,6%) naar kleinschalig wonen, bij psychogeriatrische bewoners van het verpleeghuis Velserduin, is niet significant verschillend (p=0,118) met de prevalentie van voor de verhuizing (12,0%). De prevalentie van ondervoeding is in beide gevallen lager dan de prevalentiecijfers voor verpleeghuizen volgens de LPZ meting van 2008 (26,1%) (3). De lagere prevalentie van ondervoeding in dit onderzoek kan door verschillende oorzaken worden verklaard. Door de longitudinale onderzoeksopzet zijn geen nieuwe bewoners meegenomen in het onderzoek, mede hierdoor en door het overlijden of verhuizen van de bewoners zijn de prevalentie cijfers van na de verhuizing vertekend. Een andere verklaring voor de verschillen in prevalentiecijfers kan zijn dat ook bewoners waarvan ondervoeding onbekend was zijn meegenomen in de resultaten. Wanneer de bewoners waar geen uitspraak over ondervoeding kon worden gedaan uit de meting zijn gehaald, wordt de prevalentie ondervoeding voor de verhuizing 13,8% en na de verhuizing 17,5%. In 2007 heeft het verpleeghuis Velserduin meegedaan aan de LPZ meting; 22,2% van de bewoners bleek toen ondervoed. Dit percentage van ondervoeding komt meer overeen met de uitkomsten die in dit onderzoek gevonden zijn, dan de cijfers van de LPZ meting van Echter moet wel rekening worden gehouden dat de definitie van ondervoeding van de LPZ meting van 2007 anders is dan de definitie die in dit onderzoek gebruikt is. Bij de LPZ meting van 2007 werden bewoners die 85 jaar of ouder waren als ondervoed gezien, wanneer ze een BMI hadden onder de 24 kg/m 2 (16). Voor de verhuizing waren 50 (37,6%) bewoners, van de psychogeriatrische afdelingen, 85 jaar of ouder. Dit zou het verschil tussen de prevalentiecijfers van 2007 en van dit onderzoek kunnen verklaren. Dat de landelijke prevalentiecijfers van de LPZ meting van 2008 niet overeen komen met de uitkomsten van dit onderzoek zou kunnen komen door de zelfontwikkelde screeningsmethode van verpleeghuis Velserduin. Bewoners worden naar aanleiding van de screening ingedeeld in zorglijn 1 (basis voedingzorg) en zorglijn 2 (aangepaste voedingzorg). Vaak worden bewoners die nog niet ondervoed zijn, maar hier wel risico op hebben of doordat zij andere voedingsproblemen hebben preventief ingedeeld bij zorglijn 2. In tabel VII is goed te zien dat veel niet ondervoede bewoners zorglijn 2 krijgen, dit dus onder andere om ondervoeding te voorkomen en andere voedingsproblemen te behandelen. Niet alle ondervoede bewoners van het verpleeghuis Velserduin zijn ingedeeld bij zorglijn 2. Dit kan komen doordat in het verpleeghuis ondervoeding wordt geconstateerd met behulp van de BMI en in dit onderzoek wordt ook gebruik gemaakt van het percentage gewichtsverlies. De diëtist was ook niet altijd op de hoogte van de lengtes van de bewoners en kon daardoor de BMI niet vaststellen. In dit onderzoek zijn de onderzoekers zelf achter de lengtes aangegaan waardoor bij meer bewoners een BMI kon worden bepaald. 24

25 Dat geen verschil in prevalentie ondervoeding is gevonden was te verwachten daar naar het effect van kleinschalig wonen wordt gekeken. Kleinschalig wonen moet zorgen dat geen snelle algehele achteruitgang plaatsvindt. Hierdoor zou de prevalentie ondervoeding op zijn minst gelijk moeten blijven en in het gunstigste geval minder moeten voorkomen. Doordat de verhuizing naar kleinschalig wonen niet zonder problemen is verlopen was de verwachting dat de bewoners hetzelfde zouden blijven of dat hun voedingstoestand slechter zou worden. Wat opvalt wanneer specifieker naar de prevalentie ondervoeding wordt gekeken, is dat niet alle bewoners van voor de verhuizing ook nog ondervoed waren na de verhuizing. Dit was te verwachten, aangezien de doelstellingen van de ondervoede bewoners van voor de verhuizing handhaven van de voedingstoestand (13/16) of herstel van de voedingstoestand (3/16) was. Echter is niet bekend of de bewoners die na de verhuizing niet meer ondervoed waren, zijn aangekomen in vet- of spiermassa. Gebleken is dat de bewoners die ondervoed waren, dit voornamelijk waren op basis van BMI en dat % gewichtsverlies in 6 maanden hier mogelijk weinig over zegt. Zie tabel IV. Het is dus belangrijk om te kijken naar de BMI in tegenstelling tot het % gewichtsverlies in 6 maanden, zoals wordt beschreven in de Normen Verantwoorde Zorg (31). Uit de SNAQ-RC blijkt ook dat BMI eerder inzicht geeft op ondervoeding (28). Dementie en ondervoeding Naar het onderwerp ondervoeding bij psychogeriatrische verpleeghuisbewoners is niet veel onderzoek gedaan. Dit werd duidelijk tijdens het literatuuronderzoek naar dit onderwerp. Wel is uit eerder onderzoek gebleken dat dementie een risicofactor blijkt te zijn voor ondervoeding bij verpleeghuisbewoners (6,11-15). Uit onze resultaten blijkt dat er geen samenhang is tussen ondervoeding en dementie (p=0,997 en p=0,077). Tijdens het meetmoment na de verhuizing is geen sprake van een significante samenhang (p=0,077), maar is wel duidelijk te zien dat de bewoners die ondervoed zijn een hogere dementie score (GDS) hebben dan de niet ondervoede bewoners, zie figuur III. Wanneer een grotere onderzoekspopulatie onderzocht wordt, zal waarschijnlijk wel een significante samenhang worden gevonden. Algemene kenmerken onderzoekspopulatie Uit de gemiddelde opnameduur (606 ± 790 dagen) blijkt dat bewoners over het algemeen lang in het verpleeghuis aanwezig zijn. Uit de cijfers van de LPZ meting van 2007 van het verpleeghuis blijkt dat de gemiddelde opnameduur van de psychogeriatrische afdelingen 661 dagen is (16). Door het personeelstekort en de verhuizing, is het op sommige afdelingen onmogelijk geweest om, voor het eind van dit onderzoek, een MDO (Multidisciplinair overleg) te houden over alle bewoners. Hierdoor zijn ook geen voedingsintakelijsten ingevuld en zijn bewoners niet meegnomen in het onderzoek. Dit heeft ervoor gezorgd dat bij het tweede meetmoment de verdeling van de bewoners over de afdelingen niet meer gelijk 25

26 verdeeld is. Dit kan een vertekend beeld geven in het onderzoek. In tabel IX worden enkele algemene kenmerken van de onderzoekspopulatie vergeleken met de algemene kenmerken van de LPZ meting van 2007 en 2008 (3,16). Tabel IX. Algemene kenmerken vergeleken met de algemene kenmerken van de landelijke LPZ metingen van 2007 en (3,16) LPZ 2007 Voor de LPZ 2008 Na de verhuizing verhuizing Geslacht: vrouw man 68,9% 31,1% 69,9% 30,1% 68,5% 31,5% 72,8% 27,2% Gem. leeftijd 81,5 ± 9,9 82 ± 6,8 80,3 ± 10,0 83 ± 6,2 Gem. BMI 24,9 ± 5,1 24,6 ± 4,5 25,5 ± 6,5 24,1 ± 4,3 Wanneer gekeken wordt naar de energiebehoefte tussen de ondervoede en niet ondervoede groep valt op bij beide metingen dat er een significant verschil is, zie tabel V. Dit komt doordat het gewicht van de ondervoede bewoners niet gecorrigeerd is naar het gewicht dat bij een gezonde BMI hoort. Doordat in de Harris-Benedict formule het gewicht moet worden ingevuld zal de uitkomst bij de ondervoede groep, doordat het gewicht niet gecorrigeerd is, lager zijn dan bij de niet ondervoede groep. Er is geen verschil in goede en slechte intake tussen de ondervoede en niet ondervoede groep bij de metingen voor en na de verhuizing gevonden. Beide groepen hebben dus ongeveer dezelfde slechte of goede intake. Dit is vreemd aangezien bij de goede/slechte intake de score van de voedingsanamneselijst wordt vergeleken met de behoefte berekent met de Harris-Benedict formule. De behoefte berekent met deze formule bleek voor de ondervoede bewoners significant lager te zijn dan voor de niet ondervoede bewoners. Hierdoor zou verwacht worden dat de uitkomst van de goede of slechte intake ook verschillend zou zijn in beide groepen. Ook is opvallend dat de voedingsscore die gegeven is aan de voedingsanamneselijsten voor de verhuizing niet significant verschilt (p=0,149) tussen de ondervoede en niet ondervoede groep, maar dat na de verhuizing wel een significant verschil (p=0,008) is. Dit is mogelijk te verklaren doordat de bewoners die het al redelijk goed deden voor de verhuizing het beter zijn gaan doen door de verhuizing naar kleinschalig wonen. Van de bewoners die het slecht deden, wordt niet verwacht dat ze het beter gaan doen nadat ze naar kleinschalig wonen zijn verhuisd. De gemiddelde score (energie inname) van de zelfontwikkelde methode van verpleeghuis Velserduin komt niet overeen met de gemiddelde energie behoefte berekent met de Harris-Benedict formule. Dit werd ook verwacht aangezien de scores van de voedingsanamneselijsten, van de zelfontwikkelde methode, niet gegeven worden aan de hoeveelheid calorieën die gegeten worden, maar aan de inname per productgroep (zie bijlage II). 26

27 Kenmerken van ondervoeding Uit het onderzoek zijn geen specifieke kenmerken van ondervoeding gevonden, zie tabel VIII. Gekeken was naar verminderde eetlust, 10 of meer dagen vloeibare voeding, zit- en/of lighouding problemen, gebitsproblemen, slik- en/of kauwproblemen en aandoeningen waardoor de voedingsbehoefte verhoogd wordt. Er bleek voor de verhuizing alleen een significant verschil te zijn tussen de ondervoede en niet ondervoede groep bij een infectie. Echter was het significant verschillend voor de niet ondervoede groep. Deze uitkomst komt niet overeen met de resultaten van andere onderzoeken, hieruit bleek dat kauw- en slikproblemen, een verminderde eetlust, decubitus en chronische ziektes (als COPD) kenmerken zijn voor ondervoeding (6,13,28,32-34). Aandachtspunten van het onderzoek De zelfontwikkelde screeningsmethode van verpleeghuis Velserduin, waarbij de voedingsinname wordt beoordeeld, is nog niet gevalideerd. De lijsten die bij deze methode horen, worden door de verzorging en de diëtist ingevuld. Bij het gebruik maken van de lijsten viel op dat het invullen van de tweedaagse voedingsanamneselijst erg moeilijk is, want veel zaken bleken achteraf onduidelijk of onvolledig ingevuld. De lengte en het gewicht werd door de verzorging gemeten. Het is onduidelijk hoe sommige lengtes werden bepaald en de juistheid kan ervan worden betwist. Het gewicht voor de verhuizing is op een andere weegschaal gemeten dan na de verhuizing. Het gebruiken van twee verschillende weegschalen zorgt mogelijk voor verschillen in de resultaten die eigenlijk niet aanwezig zijn. De bewoners zijn niet altijd regelmatig gewogen, waardoor het niet altijd is gelukt om het huidige gewicht en het gewicht van 6 maanden geleden te vinden. Bij het meten van de lengte is het niet duidelijk of er rekening is gehouden met het feit dat de lengte van vrouwen boven de 65 jaar elke 5 jaar met 1 cm afneemt. Door het missen van de lengte en gewichten kunnen de behoefte, BMI en het percentage gewichtsverlies niet altijd worden berekend. Hierdoor kan de uitspraak ondervoeding niet altijd worden gedaan. Wanneer de lengte en het gewicht niet juist zijn opgenomen zijn de behoefte, BMI en het percentage gewichtsverlies niet correct en dit kan leiden tot een verkeerde uitspraak over de voedingstoestand. Bij enkele methoden die gebruikt zijn in dit onderzoek kunnen kanttekeningen geplaatst worden. Over de methode om ondervoeding bij ouderen te bepalen wordt veel gediscussieerd. Het is daarom niet zeker of de definitie die gebruikt is in dit onderzoek de juiste is. De Nutrition Screening Initiative guidelines, een richtlijn ontwikkelt voor ouderen, gebruikt een ander afkappunt bij de BMI. Deze richtlijn spreekt van ondervoeding bij ouderen wanneer de BMI kleiner dan 22 is (35). In verschillende onderzoeken wordt dit afkappunt gebruikt om te spreken van ondervoeding en niet de definitie die genomen is in dit onderzoek (32,36-39). De gebruikte Harris-Benedict formule om het basaalmetabolisme voor ouderen in te schatten is volgens literatuur de beste methode na de indirecte calorimetrie. De indirecte calorimetrie is echter nauwkeuriger en wordt hier de voorkeur aan gegeven (14,15,32). Naast de beste methode om het basaalmetabolisme vast te stellen, kan worden afgevraagd of de 27

28 PAL waarde van 1,30 die gebruikt wordt in dit onderzoek voldoende is om de energiebehoefte van de psychogeriatrische bewoners te bepalen. Niet elke psychogeriatrische bewoner krijgt evenveel beweging op een dag. De een beweegt veel meer dan de andere, dit komt doordat sommige bewoners heel onrustig zijn en hierdoor veel gaan lopen/dwalen. Ook krijgen sommige bewoners te veel prikkels waardoor ze onrustig worden en hierdoor onder andere last krijgen van verkrampte spieren. Dit zorgt ook voor dat meer energie verbruikt wordt. In de literatuur wordt het hiervoor beschrevene niet onderbouwd, echter blijkt dit in de praktijk wel het geval te zijn en neemt de diëtist van verpleeghuis Velserduin een hogere PAL waarde dan de 1,30 die gebruikt is in dit onderzoek. Doordat alle bewoners meegegaan zijn met de verhuizing naar kleinschalig wonen is geen controlegroep aanwezig in dit onderzoek. Hierdoor kan niet gerefereerd worden aan hoe het gegaan zou zijn met de bewoners wanneer ze in de oude situatie zouden zijn gebleven. Er kan dus niet echt geconcludeerd worden of de resultaten gekomen zijn door de verhuizing of gewoon door de tijd. Door de verhuizing zijn ook niet alle bewoners die met het eerste meetmoment mee hebben gedaan, gescreend voor de tweede meting. Hierdoor is de onderzoekspopulatie aanzienlijk gekrompen, aangezien alleen de bewoners die met beide metingen meegedaan hadden mee worden genomen in het onderzoek. Bewoners worden normaliter twee keer per jaar gescreend en gewogen voor het MDO, daardoor lopen de meetperiodes van voor en na de verhuizing nogal uit elkaar. Na de verhuizing in april zijn sommige bewoners meteen gemeten en anderen pas in oktober, hierdoor is het moeilijk te zeggen of de verhuizing echt invloed heeft gehad op de prevalentie ondervoeding. Sterke punten van het onderzoek Wat dit onderzoek sterk maakt is dat de onderzoeksgroep (n=81) longitudinaal is bekeken. De metingen, van voor en na de verhuizing, hebben bij precies dezelfde onderzoekspopulatie plaatsgevonden. Hierdoor kan goed gekeken worden of dezelfde populatie is veranderd na de verhuizing naar kleinschalig wonen. Ook is de voedingsstatus goed in kaart gebracht met behulp van de voedingsanamneselijsten en screeningslijsten, waardoor bekeken kon worden of de inname van de psychogeriatrische bewoners voldoende was. Dankzij de verzamelde lengtes en gewichten is een duidelijk overzicht van de BMI en het gewichtsverloop, waardoor de uitspraak ondervoeding gedaan kan worden. Dankzij de medewerking van de studenten geneeskunde is een goed overzicht gemaakt van het stadium van dementie, met behulp van de GDS scores. Conclusie De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat de verhuizing naar kleinschalig wonen geen invloed heeft gehad op de prevalentie ondervoeding bij psychogeriatrische bewoners, daar geen verschil is gevonden in de prevalentie van voor en na de verhuizing. Tevens komt uit dit onderzoek naar voren, dat de mate van dementie geen significante invloed heeft gehad op ondervoeding bij de psychogeriatrische bewoners 28