GEBIEDSBEHEERPLAN ZWOLLE CENTRAAL. Gebiedsbeheerplan ondergrond Zwolle Centraal

Transcriptie

1 Gebiedsbeheerplan ondergrond Zwolle Centraal

2 Colofon Auteurs A.H. van de Velde, S. Vrieswijk, A.M. Wessels (TTE) R. Slager (3Dimensies) M. Henssen (Bioclear) P. Dols, A. Soels (Arcadis) M. in t Veld (Tauw) T. Meijerink (AT Osborne) K. Weytingh (Aramis) C. Geelen (Builddesk) E. Dijkgraaf (Erasmus Universiteit) R. Postma, A. Brand, C. Voortman, T. Idema (gemeente Zwolle) Datum December 2013 Opdrachtgever Gemeente Zwolle Project Gebiedsbeheerplan Zwolle Centraal

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling Werkwijze Leeswijzer 4 2 Gebiedsanalyse Ondergrond Bovengrond Grondwateronttrekkingen Energie Grondwaterverontreinigingen Gebiedsindeling 18 3 Vertrekpunten gebiedsbeheerplan Technisch/inhoudelijke keuzes Organisatie Strategische doelstellingen 30 4 Uitwerking beschermen Bescherming gebiedsgrenzen Bewaking kwaliteit binnen het gebied Beheermaatregelen 36 5 Uitwerking benutten Zonering/Ordening Gesloten systemen Open systemen Kleinschalige/tijdelijke grondwateronttrekkingen 44 6 Uitwerking verbeteren Ontkoppeling brongebied en verontreinigd grondwater Aanpak brongebied Deelname Bodemonderzoek en saneringsplannen Afkoopsom Publiekrechtelijke vrijwaring 51

4 7 Monitoring Monitoring operationele doelen Monitoringsplan grondwaterverontreinigingen 54 8 Financiën en communicatie Financiële aspecten Communicatie 59 9 Vervolgstappen Vaststellen en implementeren Gebiedsbeheerplan Afstemming andere beleidsvelden Afstemming projecten Planning van de vervolgwerkzaamheden 65 Bijlage 1: Referenties 67 Bijlage 2: Ambitieniveau 69 Bijlage 3: Ruimtelijke ontwikkelingen binnen Zwolle Centraal 75 Bijlage 4: Memo ontheffing Salland pakket 77

5 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Zwolle groeit en heeft de ambitie om dat op verantwoorde en duurzame wijze te doen. Ontwikkelingen hiertoe staan beschreven in het Structuurplan Met het Structuurplan kiest Zwolle een koers van inbreiding om een groot deel van de groei op te vangen in bestaand stedelijk gebied, het zogenaamde centrumgebied. Hier wordt niet gestart met een schone lei. Ontwikkelingen moeten in worden gepast binnen bestaande structuren en kwaliteiten waaronder die van de ondergrond. Eén van de kwaliteiten is de ruimte die de ondergrond biedt om een bijdrage te leveren aan de duurzame energievoorziening door middel van Warmte en Koude Opslag (WKO). Juist binnen het bestaand stedelijk gebied botst deze kwaliteit vaak met de aanwezigheid van verontreinigingen waarvan de oorsprong bij historische (industriële) activiteiten ligt. Complicerende factor is dat verontreinigingspluimen in elkaar zijn overgelopen. Ze kunnen daardoor niet altijd aan individuele probleemveroorzakers worden toegeschreven wat vanuit het huidige beleid (gevals- en/of clustergerichte aanpak uit de Wet bodembescherming; Wbb) wel een vereiste is om tot een gerichte aanpak over te gaan. Hierdoor kan niet altijd tot een efficiënte pluimaanpak worden gekomen, treedt stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen op en kleven er beperkingen aan het (rond) pompen van grondwater ten behoeve van WKO. Deze vooral beleidsmatige beperkingen vormden voor Zwolle reden om in 2007 in de Visie op de Ondergrond (VOO) te onderzoeken hoe het ondergrondbeleid geoptimaliseerd kon worden met als doel de ondergrond een maximale bijdrage te laten leveren aan de duurzame ontwikkeling van Zwolle. Deze visie heeft geleid tot vijf basisprincipes (kader Basisprincipes Visie op de Ondergrond ) die zijn vastgesteld door de Zwolse gemeenteraad en daarmee het beleidsmatige vertrekpunt vormen voor het Zwolse ondergrondbeleid Basisprincipes Visie op de Ondergrond 1. Werken met ondergrondse bestemmingen/functies; 2. Structureel en georganiseerd gebruik maken van WKO (Warmte-/Koudeopslag) en WKO koppelen aan grondwatersanering, waterwinning en peilbeheer; 3. Bodemsanering gebiedsgericht benaderen; 4. Natuur, recreatie, agrarische activiteiten, waterwinning en bescherming van kwalitatief hoogwaardig grondwater met elkaar te combineren in één gebied; 5. Structureel en georganiseerd afstemmen van vraag en aanbod van (grond)water, koude en warmte. In het vernieuwde Bodembeleidsplan (september 2009) zijn deze vijf basisprincipes vertaald naar beleid waarmee een basis ligt voor een verdere concretisering van de integrale benadering van de boven- en ondergrond. Het Bodembeleidsplan (BBP) levert een bijdrage aan de implementatie van de basisprincipes door: Het kader te geven voor een gebiedsgerichte benadering van bodemsanering; De doelstelling voor sanering te koppelen aan de beoogde functies in de ondergrond; De mogelijkheid te creëren om de aanpak van bodemverontreiniging integraal af te wegen en af te stemmen met WKO, peilbeheer en grondwaterwinning. Concretisering van de VOO en het BBP vindt plaats door het opstellen van Gebiedsbeheerplannen (kader Gebiedsbeheerplan ) voor daartoe aangewezen gebieden (figuur 1.1). Beheergebied Zwolle Centraal is één van deze gebieden. Pagina 1

6 De gemeenteraad van Zwolle heeft besloten om voor dit gebied als eerste een GBP op te stellen en daar de gebiedsgerichte aanpak van grondwaterverontreinigingen af te stemmen op de gewenste functies van de ondergrond. Gebiedsbeheerplan In het GBP wordt de samenhang en de afhankelijkheid van de verschillende vormen van gebruik van de ondergrond zichtbaar gemaakt en vertaald in concrete randvoorwaarden voor de uitvoering van ingrepen in de ondergrond. Bij een integrale gebiedsgerichte aanpak kan de grondwaterkwaliteit, de verspreiding en beïnvloeding van bestaande grondwaterverontreiniging op gebiedsniveau worden beoordeeld. Dit houdt in dat in het kader van het GBP soepeler kan worden omgegaan met verspreiding van verontreiniging binnen het gebied. Een zekere vergrijzing van de grondwaterkwaliteit is binnen het beheersgebied acceptabel mits: Aantoonbaar is dat het huidige en geplande gebruik van de ondergrond niet wordt belemmerd door de aanwezige grondwaterverontreiniging (of door middel van sanering of tijdelijke maatregelen kan worden voorkomen); Er op de langere termijn voor het gebied als geheel aantoonbaar wordt gemaakt dat sprake is van een trendomkering van grondwaterkwaliteit. Dit wordt per (deel)gebied in het GBP concreet uitgewerkt. Deze uitwerking vindt plaats vanuit de betrokken beleidsdoelstellingen op basis van de principes People, Planet en Profit; Aangetoond wordt dat de aanpak volgens het GBP een (substantiële) bijdrage levert aan de duurzame ontwikkeling van Zwolle. In het GBP moet dan ook inzicht worden gegeven in de prestaties van het plan, zowel wat betreft de bodemsanering als de bijdrage aan de duurzame ontwikkeling (verlaging CO 2-uitstoot, prestaties en verlaging kosten bodemsanering, aanbod warmte en koude voor bedrijven en instanties, etc.) van Zwolle. Figuur 1.1: Processchema ondergrondbeleid gemeente Zwolle 1.2 Doelstelling Het GBP heeft als doel de bijdrage van de ondergrond in het beheergebied Zwolle Centraal aan de duurzame ontwikkeling van Zwolle te maximaliseren. Zwolle doet dit door samen met haar ondergrondpartners (provincie Overijssel en waterschap Groot Salland) de knelpunten als gevolg van de aanwezigheid van grondwaterverontreinigingen weg te nemen, efficiënt gebruik te maken van de beschikbare ondergrondse ruimte en beschikbare (financiële) middelen voor het beheer van de ondergrond efficiënt te benutten. Pagina 2

7 1.3 Werkwijze Zwolle geeft invulling aan de doelstelling door het opstellen van een Gebiedsbeheerplan waarin een gebiedsgerichte aanpak van grondwaterverontreinigingen en de georganiseerde toepassing van WKO wordt uitgewerkt. Aansluiten op beleidsontwikkelingen Tot medio 2012 voorzag het landelijke beleid nog niet in de mogelijkheid om een gebiedsgerichte aanpak van grondwaterverontreinigingen en de gewenste georganiseerde toepassing van WKO mogelijk te maken. Zwolle heeft als koplopergemeente invloed kunnen uitoefenen bij de ontwikkeling van landelijke beleid (kader Wet bodembescherming: gebiedsgerichte aanpak). De contouren van het Gebiedsbeheerplan Zwolle Centraal zijn opgesteld voor de inwerkingtreding van nieuw landelijk beleid, waarbij uiteraard rekening is gehouden met de laatste beleidsontwikkelingen. Wet bodembescherming: gebiedsgerichte aanpak Op 1 juli 2012 is de wet tot wijziging van de Wet bodembescherming (Gebiedsgerichte aanpak van de verontreiniging van het diepere grondwater) in werking getreden. Hiermee wordt invulling gegeven aan de afspraak zoals deze in het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties is gemaakt. In het voortraject is afstemming geweest met decentrale overheden en het bedrijfsleven. De gebiedsgerichte variant wordt daarmee een aanvulling op de bestaande gevalsen clustergerichte varianten. In de praktijk zal de gebiedsgerichte variant in beeld komen wanneer blijkt dat de gevals- en clustergerichte varianten niet voldoen, zoals het geval is in het centrumgebied van Zwolle. De hoofdlijnen van de wetswijziging van de Wbb ten behoeve van de gebiedsgerichte aanpak, zoals ze nu zijn voorgesteld, sluiten naadloos aan op de uitgangspunten voor een gebiedsgerichte aanpak zoals Zwolle heeft beschreven in het Bodembeleidsplan. AmvB bodemenergie Vanwege de gunstige effecten op de energiekosten (snelle terugverdientijden) en CO 2 uitstoot is het aantal toepassingen van WKO systemen de laatste jaren sterk gestegen. Met deze groei is ook de roep om eenvoudigere regelgeving toegenomen. Daarnaast bestaat behoefte om in gebieden waar het echt druk wordt in de ondergrond regie te kunnen voeren om zo efficiënt mogelijk van de beschikbare ondergrondse ruimte gebruik te kunnen maken. Door het opstellen van een AmvB Bodemenergie wordt beoogd om hier invulling aan te geven. Met de AmvB worden gemeenten bevoegd gezag voor de toepassing van gesloten WKO systemen. Voor deze systemen geldt straks minimaal een meldingsplicht, evenals een set van algemene regels waaraan de toepassing moet voldoen. Gebieden waarvan verwacht wordt dat het druk gaat worden kunnen door gemeente en provincie als interferentiegebied aangewezen worden. Binnen deze gebieden zullen ook gesloten systemen vergunningplichtig zijn. Zwolle wil van deze mogelijkheden gebruik maken om tot een efficiënte toepassing van WKO binnen het Zwolle Centraal te komen. Deze AmvB (Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen) is vanaf juli 2013 van kracht. Eén van de hoofdlijnen volgt uit de aanpassing van de Wet bodembescherming (Wbb) om de gebiedsgerichte aanpak van grondwaterverontreinigingen mogelijk te maken. Voor deze aanpak moet een plan worden opgesteld dat in voorlopige beleidsnotities wordt aangeduid als Wbb-beheerplan. Kort gezegd omvat dit plan de gebiedsafbakening, de concrete doelstellingen van het beheer en de beoogde maatregelen om de doelstellingen te bereiken. Onderhavig Gebiedsbeheerplan omvat de elementen voor het Wbb-beheerplan en zal als zodanig beschikt gaan worden als raamsaneringsplan. Pagina 3

8 Een tweede hoofdlijn is de komst van de Algemene maatregel van Bestuur (AmvB) bodemenergie. Deze AmvB biedt voor die gebieden waar dat voordelen kan bieden de mogelijkheid om de toepassing van WKO op initiatief van gemeente en/of provincie te organiseren door deze gebieden aan te wijzen als interferentiegebied. Bijvoorbeeld door het opstellen van masterplannen, beleidsregels of maatwerkvoorschriften kan nadere invulling plaatsvinden. Consortium Nooit eerder heeft Zwolle een Gebiedsbeheerplan opgesteld en in vorm en uitvoering is dit plan waarschijnlijk uniek in Nederland. Omdat alles nog ontdekt en uitgevonden moest worden, heeft Zwolle ervoor gekozen om bij het opstellen van het plan een breed team van externe deskundigen/specialisten (Aramis, Arcadis, AT Osborne, Bioclear, Builddesk, 3Dimensies, Erasmus Universiteit, Tauw en TTE) te betrekken. Dit consortium heeft in werkgroepen verschillende vraagstukken ten behoeve van het Gebiedsbeheerplan uitgewerkt met betrekking tot: Beleidsmatige aspecten en juridisch kader; Organisatie en financiën (kosten, baten, fonds); Duurzaamheid en bodemenergie; Bodemsanering en grondwaterkwaliteit. De resultaten hiervan zijn steeds ingebracht in discussiesessies en workshops met gemeente en deskundigen en vervolgens verder verfijnd. Gaandeweg het proces ontstond daarmee een gezamenlijk beeld van de mogelijkheden voor de inhoudelijke invulling van het Gebiedsbeheerplan. Deze mogelijkheden zijn geschetst aan de hand van ambitieniveaus die in bijlage 2 staan opgenomen (de uiteindelijke uitwerking is conform het tweede ambitieniveau Gebiedsbeheerplan Wbb en bodemenergie ). Bestuurlijke samenwerking De gemeente Zwolle is initiatiefnemer van het Gebiedsbeheerplan. Zwolle voert het beheer over haar ondergrond samen met haar ondergrondpartners: de provincie Overijssel en waterschap Groot Salland. Beide partners zijn in een eerder stadium geïnformeerd over de planvorming en gedurende de totstandkoming van het Gebiedsbeheerplan op de hoogte gehouden van de vorderingen en keuzes van Zwolle. Doelgroep Het Gebiedsbeheerplan bedient een brede doelgroep waarbij het accent ligt op de samenwerkende ondergrondpartners en de gemeentelijke organisatie van Zwolle. Het plan beschrijft de essentie en de achterliggende gedachten van Zwolle voor het gebiedsgericht grondwaterbeheer en hoe zij dat wil gaan doen. Op sommige punten bevat het GBP al duidelijke keuzes en concrete uitwerkingen. Dit is nodig om het Gebiedsbeheerplan te kunnen beschikken als Wbb-beheerplan. Voor andere punten moet een concrete uitwerking nog nader in worden gevuld, bijvoorbeeld de georganiseerde toepassing van WKO. Het GBP toont echter de samenhang en het belang van een integrale benadering en biedt een basis onder de bestuurlijke samenwerking tussen gemeente, provincie en waterschap. 1.4 Leeswijzer Introductie van thema s met daaruit voortvloeiend de gebiedsbegrenzing vindt in hoofdstuk 2 plaats. Vanuit deze begrenzing worden in hoofdstuk 3 de vertrekpunten geschetst die bepalend zijn voor de uitvoering van het gebiedsgerichte grondwaterbeheer. In de hoofdstukken 4 t/m 6 staat de inhoudelijke uitwerking centraal. Pagina 4

9 Uit deze uitwerkingen volgen in hoofdstuk 7 aandachtspunten ten aanzien van de monitoring van de resultaten van het beheer, worden in hoofdstuk 8 aandachtspunten benoemd ten aanzien van financiën en communicatie en worden in hoofdstuk 9 de vervolgacties voor het in praktijk brengen van de gewenste aanpak geschetst. Pagina 5

10 2 Gebiedsanalyse In dit Gebiedsplan richten we ons op het centrumgebied van Zwolle, Zwolle Centraal genoemd om duidelijk te maken dat deze beheerzone fors groter is dan de Zwolse binnenstad. Hier doen zich concrete problemen voor als het gaat om de stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen met als oorzaak grondwaterverontreinigingen en liggen kansen voor de (grootschalige) toepassing van WKO. Om tot een concrete en passende invulling van het gewenste gebiedsgerichte beheer te komen is het nodig om in te zoomen op dit gebied. Uit het schetsen van de dynamiek in boven- en ondergrond en het over elkaar heen projecteren van thema s volgt de gebiedsindeling waar het gebiedsgerichte grondwaterbeheer zich op richt. 2.1 Ondergrond Het ondergrondbeleid van Zwolle kent een functiegerichte benadering. Aan de hand van de grondwaterkwaliteit en het bovengrondse gebruik is Zwolle ingedeeld in gebieden. Deze gebieden beschrijven de gewenste functie van de ondergrond. Functies zijn ondermeer drinkwaterwinning, energie, en gebieden waar de industrie grondwater mag winnen. Functies en een globale gebiedsindeling zijn geïntroduceerd in de Visie op de Ondergrond en verder geconcretiseerd in het Bodembeleidsplan. De functie indeling in het Bodembeleidsplan vormt een belangrijk uitgangspunt voor het vaststellen van de gebiedsbegrenzing van het gebiedsgerichte grondwaterbeheer. Functies Op grond van de huidige (verwachte) kwaliteit en de gewenste kwaliteit vanuit bovengronds gebruik zijn in het Bodembeleidsplan functies aan de ondergrond toegekend. Aan deze functies zijn risicogrenswaarden gekoppeld ten aanzien van maximale concentraties aan (verontreinigde) stoffen die vanuit de desbetreffende functie als acceptabel worden beschouwd. Aan het toestaan van activiteiten in de ondergrond gaat een afweging vooraf waarin de risicogrenswaarden een ondersteunend criterium vormen. Deze afweging staat aan de hand van een stappenplan beschreven in het Bodembeleidsplan Voor een uitgebreide toelichting wordt verwezen naar paragraaf 5.4 van het Bodembeleidsplan. Voor de functie indeling maakt het Bodembeleidsplan onderscheid tussen de ondiepe (eerste watervoerende pakket) en diepe ondergrond (tweede watervoerende pakket). In aansluiting op het landelijke Besluit Bodemkwaliteit begint de ondiepe ondergrond in het Bodembeleidsplan op globaal 1,5 meter beneden maaiveld (m-mv) en eindigt hij op 20 m-mv. De diepe ondergrond omvat het dieptetraject van m-mv (figuur 2.1). De ondiepe ondergrond heeft voor het centrumgebied de functie Stedelijk gebruik meegekregen en de diepe ondergrond Energie (figuur 2.2). Deze functies richten zich op respectievelijk het mogelijk maken van diverse functies die typerend zijn voor het stedelijk gebied (bijvoorbeeld bronbemalingen in het kader van bouwactiviteiten) en op de benutting van de ondergrond door WKO. Afbakening De functie indeling uit het Bodembeleidsplan wordt als eerste afbakening van het zoekgebied voor het beheersgebied van het gebiedsgericht grondwaterbeheer gebruikt. Voor de horizontale begrenzing van het beheersgebied is het vanuit het Bodembeleidsplan van belang om overlap met zo min mogelijk functies te hebben. In het centrumgebied is dat mogelijk door de begrenzing voor het eerste watervoerende pakket binnen de functie Stedelijk gebruik te laten vallen. Pagina 6

11 De begrenzing van deze functie valt voor het tweede watervoerende pakket dan automatisch binnen de functie Energie. Conform het Bodembeleidsplan wordt de verticale begrenzing gevormd door de bovenzijde van de ondiepe ondergrond en de onderzijde van de diepe ondergrond (dieptetraject 1,5-90 m-mv). Het derde watervoerende pakket wordt daarmee verder buiten beschouwing gelaten met als achterliggende redenen de specifieke drinkwaterfunctie (reservering Salland pakket ) (paragraaf 2.3) en vanuit de verwachting dat geen verontreinigingen aan worden getroffen (paragraaf 2.4). Noordwest 0 Zuidoost deklaag 0 deklaag wvp 1 wvp wvp 2 wvp sdl wvp 3 gereserveerd voor drinkwaterwinning 150 Diepte m-mv 150 Diepte m-mv Figuur 2.1: Schematische weergave bodemopbouw (geohydrologisch model op basis van REGIS II) Stedelijk gebruik (ondiep) Figuur 2.2: Gebiedsindeling Bodembeleidsplan voor de ondiepe (links) en diepe ondergrond (rechts) Pagina 7

12 2.2 Bovengrond Het bovengronds gebruik is van grote invloed op de dynamiek ondergronds die op haar beurt vaak weer gekoppeld is aan grondwatergebruik. Grondwaterverontreinigingen zijn terug te voeren op van oudsher bebouwde gebieden. Bij nieuw of te herontwikkelen gebieden kan juist een wens of noodzaak bestaan om gebruik te maken van de ondergrond. Denk aan bouwputbemalingen, saneringen of energiesystemen. Dit (benodigde) gebruik vormt bij de aanwezigheid van verontreinigingen vaak aanleiding voor stagnatie van ontwikkelingen en meerkosten. Het huidige en toekomstige gebruik aan maaiveld, met daaraan gekoppeld het grondwatergebruik, vormen daarmee een bepalende factor in het vaststellen van de horizontale gebiedsbegrenzing. Huidig gebruik Binnen de functie Stedelijk gebruik bestaat het gebied Zwolle Centraal uit verschillende buurten en wijken met ieder hun eigen bouwperiode. De historische binnenstad vormt de oudste bebouwing. Nieuwe wijken zijn telkens op compacte wijze rond de binnenstad gebouwd. Hoe verder van de binnenstad, hoe nieuwer de bebouwing. De bebouwing wordt gevormd door een combinatie van woonwijken en bedrijventerreinen. De grootste bedrijventerreinen zijn Marslanden, Voorst A, Voorst B, Voorsterpoort en Hessenpoort. Ze bevinden zich in respectievelijk het zuidoosten, westen en noordoosten van de stad. Binnen Zwolle Centraal zijn ook kleinere bedrijventerreinen te vinden. Ook op diverse plaatsen binnen de oudere woonwijken hebben in het verleden industriële activiteiten plaatsgevonden (ondermeer langs het Zwarte water en Almelose kanaal). Op het Noordereiland is bijvoorbeeld gas en lak geproduceerd. Deze oude bedrijfslocaties zijn vaak ook de bronlocaties waar grondwaterverontreinigingen hebben kunnen ontstaan. Ruimtelijke ontwikkelingen Om de dynamiek binnen het Gebiedsbeheerplan te schetsen zijn gebieden waar ontwikkelingen plaats gaan vinden relevant. In figuur 2.3 zijn deze gebieden binnen de functie Stedelijk gebruik weergegeven. In bijlage 3 is bij de ontwikkelingen een beschrijving opgenomen. In de praktijk is bij sommige locaties sprake van harde ontwikkelingen waar min of meer vaststaat dat ontwikkelingen plaats gaan vinden. Andere locaties kunnen zacht zijn. Er bestaan plannen/ideeën om (op termijn) te gaan ontwikkelen maar plannen hiervoor moeten nog verder uitgewerkt gaan worden. Omdat het Gebiedsbeheerplan gericht is op een lange termijn is de keuze gemaakt om één categorie ontwikkelingen aan te houden. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen harde en zachte ontwikkelingen. De huidige economische situatie heeft laten zien dat de snelheid van ontwikkelingen sterk afhankelijk is van het economisch tij. Uit het figuur blijkt een duidelijke clustering van ontwikkelingslocaties binnen de gebiedsgrenzen van Zwolle Centraal. Om de relevantie voor gebiedsgericht grondwaterbeheer te schetsen zijn in figuur 2.3 naast de ruimtelijke ontwikkelingen ook potentiële bronlocaties voor verontreinigingen, aangetoonde verontreinigingen en locaties waar de komende jaren in ieder geval saneringen plaats moeten gaan vinden (spoedlocaties) weergegeven (zie ook paragraaf 2.5). Uit het figuur blijkt een duidelijk overlap van ruimtelijke ontwikkelingen en (potentieel) verontreinigd gebied. Hier kan gebiedsgericht grondwaterbeheer ertoe bijdragen dat stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen zoveel mogelijk wordt voorkomen. Daarnaast biedt gebiedsgericht grondwaterbeheer als meerwaarde kansen voor de grootschalige en georganiseerde toepassing van WKO. Pagina 8

13 Figuur 2.3: Ruimtelijke ontwikkelingen binnen de functie Stedelijk gebruik 2.3 Grondwateronttrekkingen In figuur 2.4 is een overzicht van de belangrijkste vergunningplichtige grondwateronttrekkingen gegeven (> m 3 /jaar). Deze onttrekkingen zijn samen met eventuele beschermingszones (drinkwaterwinning) en invloedsstralen (WKO systemen en industriële onttrekkingen) weergegeven. Daarnaast is aangegeven wie vanuit de vergunningplicht bevoegd gezag is, provincie of waterschap. In het kader Taken en bevoegdheden grondwatergebruik wordt nader ingegaan op deze rolverdeling. In paragraaf 2.4 wordt verder ingegaan op bodemenergie. De bij de onttrekkingen behorende beschermingszones en invloedsstralen vormen een aandachtspunt bij het gebruik van de ondergrond. Benadrukt wordt dat figuur 2.4 een momentopname betreft. Met name kleinschalige onttrekkingen zijn vaak tijdelijk van aard maar wel degelijk relevant omdat juist deze onttrekkingen belangrijk zijn om te kunnen bouwen en juist bij deze onttrekkingen het oppompen van verontreinigd grondwater al gauw kan leiden tot meerkosten en/of stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen. Daarnaast omvat figuur 2.4 ook een aantal onttrekkingen waar invloedsstralen ontbreken (ondermeer het WKO systeem onder de Isala klinieken). Pagina 9

14 Figuur 2.4: Vergunde grondwateronttrekkingen Taken en bevoegdheden grondwatergebruik Taken en bevoegdheden ten aanzien van grondwatergebruik zijn gedelegeerd in de Waterwet. Binnen Zwolle Centraal hebben gemeente, waterschap en provincie ieder hun eigen taken. Waterschap en provincie zijn aangewezen als bevoegd gezag voor grondwateronttrekkingen. Alle grondwateronttrekkingen boven de 10 m 3 /uur zijn in principe vergunningplichtig. Voor industriële onttrekkingen tot maximaal m 3 /jaar is het waterschap bevoegd gezag. Uitzondering vormen open WKO systemen en onttrekkingen ten behoeve van de menselijke consumptie (waaronder drinkwaterwinningen). Voor deze laatste categorieën, en voor industriële onttrekkingen groter dan m 3 /jaar, is de provincie bevoegd gezag. De Waterwet delegeert ook de verantwoordelijkheden ten aanzien van lozingen van grondwater. Afhankelijk van het type lozingen kan naast provincie en waterschap ook de gemeente bevoegd gezag zijn voor lozingen. Naast de in figuur 2.4 weergegeven onttrekkingen vallen onder huidig gebruik daarnaast ook gesloten WKO systemen. Zij maken weliswaar indirect gebruik van het grondwater (onttrekken energie) maar zijn wel relevant in het afwegen van ondergrondbelangen. Vanwege het ontbreken van een vergunning/melding en/of registratieplicht is echter onbekend of en waar dergelijke systemen in Zwolle geplaatst zijn. Deze registratie is vanaf juli 2013 (AmvB bodemenergie) wel geregeld. Pagina 10

15 Kleine grondwateronttrekkingen Veel van de praktische knelpunten die zich in Zwolle Centraal als gevolg van de aanwezigheid van grondwaterverontreinigingen voordoen zijn gekoppeld aan het grondwatergebruik in de ondiepe ondergrond. Hier vinden de vaak kleinschalige en tijdelijke onttrekkingen plaats die nodig zijn vanuit bovengrondse ontwikkelingen en/of beheer en onderhoud van bestaande functies. Bij deze werkzaamheden moet nu al rekening worden gehouden met thema s als archeologie, niet gesprongen explosieven, kabels en leidingen en wortelstelsels van (monumentale) bomen (figuur 2.5). Rekening houden met verontreinigingen vormt een extra en complicerende factor of vormt juist de aanleiding van een grondwateronttrekking in geval van bijvoorbeeld een sanering. Bij deze sanering moet vervolgens weer rekening worden gehouden met effecten op de andere thema s waaronder archeologie en funderingen omdat grote veranderingen in de grondwaterstand kan leiden tot schade. Kortom, in de ondiepe ondergrond van het stedelijk gebied is het druk en moet van alles op elkaar afgestemd worden om vooral knelpunten voor andere functies te voorkomen. Vanuit het voorkomen van stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen ligt dan ook vanuit Zwolle prioriteit om tot een betere afstemming tussen aanwezigheid van grondwaterverontreinigingen en het gebruik van de ondiepe ondergrond te komen. Figuur 2.5: Drukte in de eerste meters beneden maaiveld Grote grondwateronttrekkingen In Zwolle Centraal bevinden zich enkele grote grondwateronttrekkingen die relevant zijn voor het toekomstige gebiedsgerichte grondwaterbeheer. Van belang is vooral de buiten het centrumgebied liggende drinkwaterwinning het Engelse Werk. Deze winning is vanwege het grote debiet van grote invloed op de grondwaterdynamiek in Zwolle Centraal (zie ook paragraaf 2.5). Op de bedrijventerreinen Voorsterpoort en Voorst A en B bevinden zich industriële onttrekkingen waarvan de huidige functie (industrieel gebruik) niet overeenkomt met de voorkeursfunctie zoals vastgelegd in het Bodembeleidsplan (functie Energie ). Dit vormt een aandachtspunt bij het vaststellen van de gebiedsbegrenzing. 2.4 Energie De functie Stedelijk gebruik heeft betrekking op de ondiepe ondergrond (eerste watervoerende pakket). De diepe ondergrond (tweede watervoerende pakket) heeft binnen de functie Stedelijk gebruik automatisch de functie Energie. Voor het invulling geven aan deze gewenste functie wordt binnen het Gebiedsbeheerplan aangesloten bij de mogelijkheden die het nieuwe beleid gaat bieden. In het verlengde van de Visie op de ondergrond is deze functie ondermeer gekozen om- Pagina 11

16 dat de ondergrond een bijdrage kan leveren aan de verduurzaming van de energievoorziening waarmee een reductie van de CO 2 emissie kan worden bereikt. Deze verduurzaming is gerelateerd aan bovengrondse functies waar een vraag naar koude en warmte bestaat. Vanwege de bouwkundige eisen (isolatie, lage temperatuur verwarming, etc.) bieden vooral nieuwe ontwikkelingen kansen voor toepassing van bodemenergie. Kansen liggen echter ook in het bestaand stedelijk gebied in geval van bijvoorbeeld herstructurering. Bodemenergie kan een positieve bijdrage leveren aan het beheer van het grondwaterkwaliteitsvraagstuk (paragraaf 2.5). Deze bijdrage is gekoppeld aan de toepassing van open WKO systemen waarbij sprake is van het rondpompen van grondwater. Dit type systemen wordt veelal toegepast bij de grotere ontwikkelingen (>50 woningen of >5.000 m 2 bruto vloer oppervlak kantoren). Naast open WKO systemen bestaan ook gesloten WKO systemen waarbij geen sprake is van het rondpompen van grondwater. Gesloten WKO systemen worden vooral bij kleinschaligere ontwikkelingen toegepast of op locaties waar de ondergrond zich niet leent voor toepassing van open WKO systemen (zie kader Open en gesloten WKO systemen ). Open WKO systeem Bij WKO wordt het in de bodem aanwezige grondwater als opslagmedium voor warmte en koude gebruikt (zie figuur). Een WKO systeem bestaat uit minimaal twee putten (een warme en een koude bron) en een warmtewisselaar. In de zomer wordt koud grondwater opgepompt (uit de koude bron) en wordt via een warmtewisselaar koude afgegeven aan de gebouwen ten behoeve van koeling. Het opgewarmde water wordt geïnfiltreerd in de warme bron en kan s winters weer worden opgepompt voor het verwarmen van de gebouwen. Via een warmtewisselaar wordt de warmte afgegeven aan het watercircuit in het gebouw waarna met een warmtepomp de temperatuur verder kan worden verhoogd. Het afgekoelde grondwater wordt weer in de koude bron geïnfiltreerd waar het blijft opgeslagen tot de zomer. Gesloten WKO systeem Het principe van gesloten WKO systemen is vergelijkbaar met die van open WKO systemen. In tegenstelling tot open WKO systemen wordt in een gesloten WKO systeem echter geen grondwater rondgepompt maar een mengsel van water met een koelvloeistof in een gesloten leidingwerk. De capaciteit van het systeem wordt daarmee bepaald door het volume vloeistof in het leidingwerk. Figuur: werkingsprincipe open (links) en gesloten (rechts) WKO systemen Vraag en aanbod Zwolle heeft de ambitie om de gemeentebrede CO 2 uitstoot terug te dringen en ziet hierin een rol weggelegd voor WKO. In principe liggen de kansen in Zwolle Centraal bij alle ontwikkelingen zoals weergegeven in figuur 2.4. Om WKO toe te kunnen passen moet de ondergrond daarvoor geschikt zijn. Deze geschiktheid vormt het aanbod. Bepalend voor het aanbod zijn technische en beleidsmatige randvoorwaarden. Technische randvoorwaarden zijn ondermeer de aanwezigheid van een Pagina 12

17 geschikt watervoerend pakket, een niet te hoge grondwaterstroming en geschikte geochemische condities (waaronder redox). Beleidsmatige randvoorwaarden omvatten vooral beperkingen ten aanzien van de bescherming van bestaande grondwateronttrekkingen/grondwatervoorraden. Ook beperkingen ten aanzien van de verspreiding van verontreinigingen zijn beleidsmatig van aard. Met behulp van een WKO potentiekaart heeft Zwolle het aanbod voor WKO in open en gesloten systemen in Zwolle in beeld gebracht. Deze potentiekaarten hebben mede de input van het Zwolse Bodembeleidsplan gevormd. Uit de potentiekaarten volgt dat in Zwolle Centraal de ondergrond overwegend geschikt is voor toepassing van WKO. Voor gesloten WKO systemen wordt de geschiktheid grotendeels gekwalificeerd als goed geschikt. Vanuit provinciaal beleid geldt echter wel een verbod op toepassing van bodemenergiesystemen in het beschermingsgebied van de drinkwaterwinning het Engelse Werk. Deze beperking geldt ook voor de toepassing van open WKO systemen. Voor dit type systemen is Zwolle Centraal overwegend onder voorbehoud geschikt. De potentiekaart laat daarbij de potentie voor het tweede watervoerende pakket zien. Gezien de grotere dikte en de geringere interactie met de bovengrond leent dit pakket zich beter voor de (grootschalige) toepassing van WKO dan het eerste watervoerende pakket. Dit blijkt ook uit de verschillende WKO systemen die zich reeds in het tweede watervoerende pakket bevinden (IJsseltoren, provinciehuis, etc.). Omdat het tweede watervoerende pakket onderdeel is van gestuwd gebied wordt een voorbehoud ten aanzien van de geschiktheid gemaakt. Plaatselijk kan sprake zijn van ongunstige condities ten aanzien van de grondwaterstroming en redox. De al aanwezige WKO systemen laten echter zien dat deze kans in de praktijk klein is. Wel dienen nieuwe systemen rekening te houden met bestaande systemen en overige onttrekkingen. Daarnaast is vanuit het huidige provinciale beleid (Omgevingsvisie) niet zondermeer het gehele tweede watervoerende pakket beschikbaar voor WKO (zie kader WKO beleid provincie Overijssel ). WKO beleid provincie Overijssel Met het oog op de bescherming van grondstoffen voor de (toekomstige) drinkwatervoorziening heeft de provincie Overijssel het Salland pakket aangewezen als te beschermen pakket. Deze bescherming houdt ondermeer in dat het in principe niet toegestaan is om in dit pakket WKO toe te passen. Als dieptetraject voor dit pakket is een diepte van 50 meter beneden maaiveld en dieper meegegeven. In Zwolle valt deze grens middenin het tweede watervoerende pakket en ligt het eigenlijke Salland pakket dieper (het derde watervoerende pakket). Aangezien er binnen Zwolle veel kennis aanwezig is over de ondergrond in Zwolle Centraal en bekend is dat het Salland pakket zich beneden de ondergrens van het tweede watervoerende pakket (90 meter beneden maaiveld) bevindt, is het de bedoeling om voor het GBP een ontheffing te verkrijgen zodat voor WKO van het gehele tweede watervoerende pakket gebruik kan worden gemaakt. Voor de ontheffing is een memo opgesteld die is opgenomen in bijlage 4. Noodzaak tot organisatie? De Zwolse potentie voor bodemenergie wordt bepaald door de confrontatie van vraag en aanbod. Of beiden overeenstemmen is sterk afhankelijk van de beschikbare ondergrondse ruimte. Daarnaast speelt de vraag of beleidsmatig WKO wordt toegestaan in verontreinigd gebied. Vanwege de mogelijke verspreiding van verontreinigingen is bij ontwikkelingen in verontreinigd gebied vanuit de huidige Wbb WKO in principe niet toegestaan. Vanuit de verruiming van de Wbb met een gebiedsgerichte aanpak wordt, conform de wens van Zwolle zoals vastgelegd in de VOO en het BBL, toepassing van WKO in verontreinigd gebied wel toegestaan en mogen verontreinigingen zich binnen de gebiedsbegrenzing verspreiden. Daarnaast zijn ook de afstemming met de bovengrond(se ruimte) en de energiebalans een van betekenis voor de beschikbare ondergrondse ruimte. Pagina 13

18 Los van de vraag of al dan niet sprake is van verdere complicerende thema s waaronder grondwaterverontreinigingen, geeft de beschikbare ondergrondse ruimte ook een indicatie van de benodigde organisatiegraad. Hoe minder de beschikbare ruimte, hoe groter de noodzaak tot een georganiseerd toepassing van WKO om efficiënt gebruik te kunnen maken van de beschikbare ruimte. Een beperkte ondergrondse ruimte vormt aanleiding om over te gaan op georganiseerd gebruik zodat maximaal van de beperkt beschikbare ruimte gebruik kan worden gemaakt. Vooral in drukke kantoorgebieden en bebouwde woongebieden kan het aantal gewenste systemen te groot worden voor de beschikbare ruimte in de ondergrond. Ongeorganiseerde toepassing kan leiden tot ongewenste interferentie tussen verschillende WKO systemen. Deze interferentie leidt tot rendementsverlies, optelling van effecten op het milieu en waardevermindering van het bodemenergiesysteem. Daarnaast kan deze interferentie ook optreden bij situaties waarbij open en gesloten systemen te dicht op elkaar geplaatst zijn. Uit de confrontatie van vraag en aanbod volgen dan ook aandachtspunten voor de gebiedsbegrenzing. In figuur 2.6 is de noodzaak tot organisatie weergegeven voor de ontwikkelingen in het centrumgebied. Deels is de noodzaak gebaseerd op harde data (beschikbare ondergrondse ruimte in relatie tot de vraag vanuit bouwvolume) en deels op expert judgement. Figuur 2.6 Noodzaak organisatie bij ontwikkelingen (voorkomen interferentie, optimaal gebruik ondergrond) Kansen voor organisatie Uit figuur 2.6 blijkt dat bij veel projecten verwacht wordt dat organisatie benodigd is om maximale kansen te benutten. Pagina 14

19 Zonder organisatie is de kans groot dat volgens het wie het eerst komt, die het eerst pompt principe niet efficiënt van de beperkt beschikbare ondergrondse ruimte gebruikt wordt gemaakt. Door de toepassing van WKO te organiseren kan de efficiency worden vergroot en kunnen naar verwachting ook alle grote ontwikkelingen van WKO voorzien worden. Gebiedsgericht grondwaterbeheer biedt hiervoor aanknopingspunten. Enerzijds omdat gebiedsgericht grondwaterbeheer voorwaarde is voor het toe kunnen passen van WKO in verontreinigd gebied en anderzijds omdat het randvoorwaarden meegeeft aan de toepassing van WKO. In het verlengde van de AmvB Bodemenergie kunnen masterplannen voor vooraf aangewezen interferentiegebieden op worden gesteld wat de gemeente in staat stelt op te treden als regisseur. Nog een stapje verder is om de gemeente ook als eigenaar van de WKO systemen te laten fungeren. Bedrijven en woningen binnen Zwolle Centraal worden dan op het door de gemeente beheerde WKO net aangesloten. Door actieve sturing van de gemeente wordt maximaal gebruik gemaakt van de WKO kansen in het grondwaterbeheergebied. Ontwikkelingen met een noodzaak tot organisatie vormen daarmee een criterium voor het vaststellen van de gebiedsbegrenzing. 2.5 Grondwaterverontreinigingen De (verwachte) verontreinigingssituatie nu en in de toekomst (verdere verspreiding, biologische afbraak, etc.) kan een belemmering vormen voor het huidige en toekomstige gebruik van de ondergrond in Zwolle Centraal. Hier kunnen immers de bekende knelpunten optreden als gevolg van de aanwezigheid van verontreinigingen (stagnatie ruimtelijke ontwikkelingen, beperkingen toepassing van WKO, etc.). Voor het vaststellen van de gebiedsbegrenzing zijn daarom een aantal zaken van belang. Enerzijds moet de begrenzing dusdanig worden gekozen dat zoveel mogelijk beperkingen als gevolg van de aanwezigheid van verontreinigingen weg worden genomen (zoveel mogelijk grootschalige en overlappende verontreinigingspluimen binnen begrenzing). Anderzijds moet de organisatorische opgave wel behapbaar blijven (hoe groter het gebied, hoe meer actoren en hoe complexer de organisatie). Een belangrijk onderscheidend element is de vraag of sprake is van overlappende grondwater pluimen (of een verwachting hiervan) of dat er juist sprake is van losse pluimen of dat er helemaal geen verontreiniging wordt verwacht. De grondwaterdynamiek vormt hierin een bepalende factor en wordt in samenhang met het thema grondwaterverontreinigingen nader beschouwd. Grondwaterdynamiek Zwolle ligt op een begraven oostelijke stuwwal van de Veluwe (Regis II, TNO 2005). De ondergrond van Zwolle wordt daardoor gekenmerkt door afwisselend relatief hoge dekzandruggen en lagere beekdalen. Hierdoor zijn in Zwolle verschillende grondwatersystemen aanwezig. Het water dat vanuit het zuidwesten vanaf de Veluwe instroomt, en het water dat vanuit het oosten van hoger gelegen gebieden instroomt, ontmoeten elkaar onder het stedelijk gebied van Zwolle waardoor er een afbuiging van beide stromen naar het noordwesten plaatsvindt. Een deel van het water dat vanaf de Veluwe aanstroomt wordt afgevangen door de drinkwaterwinning Het Engelse Werk; de rest stroomt door en vloeit af in noordwestelijke richting. In principe vertegenwoordigen deze beide stromingen dus verschillende systemen. De scheiding ertussen is echter kunstmatig en hangt af van de plek en de intensiteit van de onttrekkingen van de drinkwaterwinning. Recent heeft een herinrichting van de drinkwaterwinning het Engelse Werk plaatsgevonden. Een deel van de winputten is verplaatst in oostelijke richting waardoor ter plaatse van het park Engelse Werk nu minder water wordt gewonnen. Deze verplaatsing heeft grote invloed op de grondwaterdynamiek onder het beheergebied Zwolle Centraal. Pagina 15

20 In de nieuwe situatie volgt de grondwaterstroming onder Zwolle Centraal nu meer het oorspronkelijke natuurlijke stromingspatroon. In figuur 2.7 is deze verandering globaal geschetst. In het kader Drinkwaterwinning Engelse Werk wordt dieper ingegaan op de herinrichting van de drinkwaterwinning. Drinkwaterwinning Engelse werk Aan de zuidzijde van beheergebied Zwolle Centraal bevindt zich in het gelijknamige park de drinkwaterwinning het Engelse Werk. Jaarlijks mag Vitens hier 12,6 miljoen m 3 grondwater onttrekken, waarvan 10,6 miljoen m 3 uit het 2e watervoerende pakket (ca NAP -40 tot NAP -90 meter) en 2 miljoen m 3 uit het 3e watervoerende pakket (circa NAP -120 tot NAP -160 meter). Vanwege bedreiging door grondwaterverontreinigingen vanuit Zwolle Centraal en de aanleg van een nieuwe spoorlijn (Hanzelijn) heeft Vitens een deel van de drinkwaterwinning verplaatst naar het gebied Schelle Oldeneel (Schellerdijk). Vanaf 1 oktober 2010 is de vernieuwde winning in bedrijf gesteld. Het vergunningsdebiet zal per 1 oktober 2012 gereduceerd worden tot 12 miljoen m 3 /jaar (bron: Gebiedsdossier Engelse Werk, provincie Overijssel, 5 januari 2010). De verplaatsing van de drinkwaterwinning heeft ook gevolgen voor de grondwaterstroming in Zwolle Centraal. Voorheen stond een groot deel van de grondwaterstroming onder het centrumgebied van Zwolle onder invloed van de drinkwaterwinning. Deze invloed werd gemarkeerd met een waterscheiding ter hoogte van de binnenstad. Met de herinrichting van de winning komt de waterscheiding zuidelijker te liggen waardoor een minder groot gebied onder invloed van de drinkwaterwinning staat. De oorspronkelijk noordwest gerichte natuurlijke grondwaterstroming onder het centrumgebied wordt daarmee deels hersteld. Aandachtsgebied grootschalige grondwaterverontreinigingen Het aantal locaties met bodemverontreiniging in het centrumgebied van Zwolle is naar verwachting omvangrijk. Naast bekende spoedlocaties zijn er tientallen mogelijk vervuilde locaties, die worden (of zijn inmiddels) onderzocht om vast te stellen of de bodem ook daadwerkelijk verontreinigd is. Naast verontreinigingen die met onderzoek zijn aangetoond, zijn er veel locaties die op basis van historische activiteiten verdacht zijn, maar waar nog geen onderzoek is uitgevoerd. In het kader van gebiedsgericht grondwaterbeheer zijn vooral die locaties van belang van waaruit mobiele verontreinigingen zich via het grondwater kunnen verspreiden. Van deze verontreinigingen gaat immers een risico uit dat ze zich tot naar een gebied met andere (lagere) risicogrenswaarden verspreiden. In de praktijk gaat het dan vooral om chloorkoolwaterstoffen, afgekort CKW (PER (perchlooretheen),tri (Trichlooretheen), CIS (dichlooretheen) en VC (vinylchloride) en aromaten, oftewel BTEX (benzeen, tolueen, ethylbenzeen en xylenen). Benadrukt wordt dat in de analyse van verontreinigingen binnen dit GBP overige verontreinigingen buiten beschouwing zijn gelaten. Om een beeld van de mogelijke verontreinigingssituatie in Zwolle Centraal te schetsen zijn de verdachte locaties ten aanzien van mobiele verontreinigingen in figuur 2.7 weergegeven samen met bekende verontreinigingslocaties, de spoedlocaties en de (verwachte) grondwaterdynamiek. Op basis van deze weergave is een aandachtsgebied geschetst waar verwacht wordt (expert judgement) dat sprake is van omvangrijke grondwaterverontreinigingen. Dit aandachtsgebied geldt voor zowel het eerste als tweede watervoerende pakket. Omdat zich onder het tweede watervoerende pakket een dikke slechtdoorlatende laag bevindt wordt niet verwacht dat verontreinigingen tot in het derde watervoerende pakket zijn doorgedrongen. Concreet wordt binnen dit aandachtsgebied verwacht dat verontreinigingspluimen in elkaar zijn overgelopen en daarmee moeilijk traceerbaar zijn naar een specifieke locatie. Pagina 16

21 Vanuit de praktijk blijkt dat verontreinigingen daardoor moeilijk aan individuele veroorzakers kan worden toegeschreven waardoor uiteindelijk de gemeente Zwolle opdraait voor de eventuele kosten die moeten worden gemaakt. In dit gebied levert een gevalsgerichte aanpak dan ook grote problemen op, simpelweg omdat het niet mogelijk is om gevallen aan te duiden. Wanneer een gevalsgerichte aanpak niet voldoet dan biedt de huidige Wbb de mogelijkheid van een clustergerichte aanpak. Een clusteraanpak ligt vooral voor de hand waar de aanpak van de meerdere grondwaterpluimen op korte termijn gewenst is vanuit spoed in combinatie met ruimtelijke ontwikkelingen. Een clustergerichte aanpak biedt echter niet de mogelijkheden voor (grootschalige) toepassing van WKO zoals een gebiedsgerichte aanpak dat wel doet. Om maximaal invulling aan de Zwolse doelstellingen, waaronder de klimaatdoelstellingen, te geven is daarom een gebiedsgerichte benadering nodig. Interceptieputten Winputten Figuur 2.7: Aandachtsgebied grootschalige grondwaterverontreinigingen Op het westelijk deel van het deelgebied Stedelijk gebruik is een gebied met een groot aantal potentiële verontreinigingsbronnen aanwezig (zie figuur 2.7). De potentiële bronlocaties bevinden zich op een industrieterrein dat na 1987 ontwikkeld is. Hierdoor zijn de bronlocaties waarschijnlijk niet ontwikkeld tot grootschalige grondwaterverontreinigingen. Het gebied is daarom niet meegenomen tot het aandachtsgebied voor overlappende grondwaterverontreinigingspluimen. Spoedlocaties Landelijk zijn afspraken gemaakt over de aanpak van de zogenaamde spoedlocaties voor bodemsanering. Onderscheid wordt gemaakt in spoedlocaties met humane, ecologische en met verspreidingsrisico s. De aanpak van humane spoedlocaties heeft prioriteit. Pagina 17

22 31 december 2010 was de deadline om de humane spoedlocaties te ïdentificeren en uiterlijk 31 december 2015 moeten deze locaties zijn gesaneerd dan wel beheerst. Uiterlijk in 2015 moeten de spoedlocaties waar sprake is van ecologische en van verspreidingsrisico s zijn geïnventariseerd. Binnen Zwolle Centraal bevinden zich in ieder geval 25 bekende spoedlocaties. Van deze spoedlocaties zijn 11 locaties spoedeisend op basis van risico s voor de mens (humaan) en 14 locaties op basis van verspreidingsrisico s. Vooralsnog bevinden zich in het beheergebied Zwolle Centraal geen spoedlocaties met ecologische risico s. De spoedlocaties zijn weergegeven in figuur 2.7. Omvang en toename Met behulp van modellering en expert judgement kan per watervoerend pakket een globale schatting worden gemaakt van het volume (potentieel) verontreinigd grondwater (voor CKW en aromaten). Dit volume is gebaseerd op verspreidingskans en gedrag, bodemopbouw en grondwaterdynamiek. Van aromaten wordt verwacht dat binnen het aandachtsgebied meer dan de helft van het grondwater in het eerste watervoerende pakket verontreinigd is geraakt (>Streefwaarde) maar dat slechts een beperkt deel tot in het dieperliggende tweede watervoerende pakket heeft weten door te dringen (< 10% boven de Streefwaarde). Voor CKW is dit andersom. Verwacht wordt dat een beperkt deel van het eerste watervoerende pakket naar verwachting verontreinigd is geraakt (circa 10% boven de Streefwaarde) en een groter deel van het tweede watervoerende pakket verontreinigd is geraakt (circa 25%). In het eerste watervoerende pakket bedraagt de omvang van de I- contour voor zowel de aromaten als voor de CKW s naar verwachting minder dan 1% van het volume grondwater. Voor het tweede watervoerende pakket is de omvang aan aromaten boven I-waarde verwaarloosbaar, terwijl nu voor CKW s de omvang circa 1% van het totale volume is en ook zal blijven in de verschillende toekomstige scenario s. Er heeft dus overwegend een vergrijzing van de grondwaterkwaliteit plaatsgevonden. Onder invloed van de grondwaterstroming kan dit verontreinigde volume verder groeien. Er zijn verschillende processen denkbaar die ervoor zorgen dat concentraties aan verontreiniging worden verlaagd en/of het volume stabiliseert. Voor het gebied Zwolle Centraal zijn de volgende processen het meest relevant: Saneringsactiviteiten in brongebieden: de nalevering van verontreiniging naar het grondwater wordt verminderd, er komt minder massa aan verontreiniging in het grondwater terecht); (Van nature optredende) biologische afbraakprocessen in de ondergrond: de condities voor afbraak van aromaten en CKW s zijn in het eerste watervoerende pakket relatief gunstig en voor het tweede watervoerende pakket minder gunstig; (Georganiseerde) toepassing van WKO systemen: door het opmengen van waterstromenondergronds zal ook een daling van concentraties als gevolg van verdunning optreden. 2.6 Gebiedsindeling Vanuit de dynamiek die boven- en ondergronds in Zwolle Centraal speelt is in figuur 2.8 de horizontale begrenzing weergegeven waarbinnen gebiedsgericht grondwaterbeheer uitgevoerd gaat worden. In lijn met paragraaf 2.1 wordt voor de verticale begrenzing het dieptetraject 1,5-90 m-mv aangehouden. De horizontale begrenzing valt binnen de functie Stedelijk gebruik en Energie voor respectievelijk de ondiepe en diepe ondergrond uit het Bodembeleidsplan. Binnen de begrenzing bevindt zich het aandachtsgebied voor grootschalige grondwaterverontreinigingen en de ontwikkelingen die hier overlap mee vertonen. Pagina 18

23 De begrenzing sluit daarbij aan op één van de achterliggende doelen van het Gebiedsbeheerplan: het zoveel mogelijk beperken van de stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen vanuit de aanwezigheid van grondwaterverontreinigingen en tegelijkertijd kansen bieden om ontwikkelingen duurzaam te kunnen realiseren (bijvoorbeeld door de georganiseerde toepassing van WKO). Op detailniveau wordt rekening gehouden met bestaand ondergronds gebruik (grondwatergebruik) en herkenbare grenzen aan de hand van bovengrondse structuren (infrastructuur, woonwijken, etc.). Het resultaat is een toekomstvaste gebiedsbegrenzing waarvoor lange termijn beleid uitgewerkt kan worden. Figuur 2.8: Gebiedsindeling en thema s die daarbinnen spelen Zuidelijke begrenzing Leidend voor de zuidelijke begrenzing is het grondwaterbeschermingsgebied van drinkwaterwinning het Engelse Werk en de IJsselallee. Vanuit de drinkwaterfunctie geldt voor dit gebied al specifiek beschermingsbeleid. Voor de omgang met verontreinigingen in dit gebied wordt momenteel een apart Gebiedsbeheerplan uitgewerkt. Opname binnen het onderhavige Gebiedsbeheerplan is daarom onnodig en onwenselijk. Bovendien is het hanteren van deze grens in aansluiting op de gebruiksfuncties van de ondergrond in het Bodembeleidsplan. Voor respectievelijk de ondiepe en diepe ondergrond binnen het Gebiedsbeheerplan zijn dat Stedelijk gebruik en Energie versus drinkwater in het beschermingsgebied van het Engelse Werk. De IJsselallee vormt de scheiding tussen bebouwing van voor en na 1970 en omvat tevens de scheiding tussen (mogelijk) verontreinigd en niet verontreinigd gebied. Pagina 19