Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland. Radboud Universiteit Nijmegen donderdag 7 maart 2013 Arne Alphenaar & Juul Osinga

Transcriptie

1 Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland Radboud Universiteit Nijmegen donderdag 7 maart 2013 Arne Alphenaar & Juul Osinga

2 TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond - Opgericht in 1999 (door drie ingenieurs), 15 personen - Techniek functioneel gebiedsgericht integraal - Marktleider integrale en gebiedsgerichte benadering

3 TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond Arne Alphenaar Milieuhygiëne (waterzuivering, bodemkunde, plantenvoeding) Wageningen Universiteit Bèta-achtergrond Oud Juul Osinga Planologie (verbinden van onder- en bovengrond) Radboud Universiteit Gamma-achtergrond Jong

4 Inhoud Eerste helft Spoedcursus ondergrond, waar gaat het over? Probleemanalyse, verbinden van onder- en bovengrond? Theorie! Hoe gaan we dit probleem inzichtelijk maken? Tweede helft Van een sectorale naar een integrale benadering Duurzame gebiedsontwikkeling De Omgevingswet! Rol jonge professionals

5 Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over? De ondergrond wordt steeds intensiever gebruikt! a. Het is druk in/op de bovengrond, we moeten meer in de ondergrond. b. Technologische ontwikkelingen, we kunnen meer in de ondergrond.

6 Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over? Bodemkwaliteit Lekkerkerk, 1981

7 Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over? Energiewinning & Aardbevingen? Groningen

8 Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over? Infrastructuur Noord-Zuidlijn, Amsterdam

9 Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over? Archeologie Tilburg

10 Ondersteboven / De ondergrond voorbij - Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Probleem - Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling bedrijventerreinen - Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch - Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont) - Juridische drempels huidige wet- en regelgeving - (Vermeende) technische en financiële risico s Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond - Andere financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw

11 Ondersteboven / De ondergrond voorbij - Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Probleem - Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling bedrijventerreinen - Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch - Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont) - Juridische drempels huidige wet- en regelgeving - (Vermeende) technische en financiële risico s Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond - Andere financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw

12 Een gokje 3d gebiedsontwikkeling

13 Larger grains, faster flow rate Soil structure Permeability Stratification Organic content 10 m depth, Rotterdam Harbour

14 Soil structure Pure product trapped in pores Transport through large pores Organic content Pure Product Larger grains, faster flow rate

15 Properties and risks Viscosity Density Food Direct contact Solubility Fresh water Volatility Toxicity (Bio)degradability

16 Wat moet je weten van de bodem? Bodem staat stil, water beweegt Water stroomt van boven naar beneden Bodem is traag Vooral: dat je heel veel niet zeker kán weten

17 Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Algemeen - Bezuinigen: minder publiek geld beschikbaar - Krimp: minder dynamiek RO, minder nieuwbouw - Van centraal naar decentraal - Van voorschriften naar functionele eisen Bodem - Van sectoraal naar integraal - Van geval naar gebied - Van risico s naar kansen Kans - Integratie gebruik / inrichting onder- en bovengrond - Duurzame financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw

18 Probleemanalyse Wat is het probleem? Wisselwerking tussen ondergrond en bovengrond Bijna alle ondergrondse activiteiten vertalen zich naar gebruiksbeperkingen voor bovengrondse ontwikkelingen of hebben een ruimteclaim. Onvoldoende afstemming leidt tot: - Vertragingen bij ruimtelijke ontwikkelingen - Hogere kosten bij ontwikkelingen of beheeropgaven - Niet-duurzame uitkomsten Afstudeeronderzoek ( ) Verbinden van onder- en bovengrond Doel: Aanbevelingen doen voor de afstemming tussen de beleidsdomeinen bovengrond en ondergrond door, met behulp van de beleidsarrangementen benadering inzicht te krijgen in de factoren die van invloed zijn op de afstemming tussen deze afzonderlijke beleidsdomeinen in de ruimtelijke ordening.

19 Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond De Lagenbenadering

20 Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond

21 Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond

22 Probleemanalyse (5/7) Wisselwerking onder- en bovengrond

23 Probleemanalyse (6/7) Wisselwerking onder- en bovengrond

24 Probleemanalyse (7/7) Wat is het probleem? Wij willen meepraten maar de bovengrondse jongens luisteren niet! Ik is klein en zij zijn groot! Bodemdeskundige Calimero Hypothese: onvoldoende afstemming tussen inhoudelijke en organisatorische aspecten van de beleidsdomeinen ondergrond en bovengrond.

25 Probleemanalyse (7/7) Wat is het probleem? Wij kunnen het wel alleen af Ruimtelijke Ordenaar Luke

26 Theorie! (1/6) De beleidsarrangementen benadering Transitie van Government naar Governance: - Multi-sector beleidsprocessen worden integraler georganiseerd - Multi-actor meer actoren worden betrokken, ook privaat en burgers - Multi-proces sturingsmodellen veranderen, decentraler - Multi-level samenwerking op meer niveaus,internationaal, grensoverschrijdend Ontwikkeld aan de Radboud Universiteit Nijmegen om veranderingen in inhoudelijke en organisatorische aspecten van beleidsdomeinen samenhangend te kunnen beschrijven aan de hand van vier dimensies. Tatenhove, J. v., Arts, B., & Leroy, P. (Eds.). (2000). Political modernisation and the environment: the renewal of environmental policy arrangements. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

27 Theorie! (2/6) De beleidsarrangementen benadering Vier dimensies

28 Theorie! (3/6) De beleidsarrangementen benadering Onderlinge verwevenheid

29 Theorie! (4/6) De congruentie benadering Is de beleidsarrangementen benadering voldoende om de afstemming tussen twee beleidsdomeinen mee te beschrijven? Nee Congruentie benadering Boonstra, F. G. (2004). Laveren tussen regio's en regels. Assen: Koninklijke van Gorcum.

30 Theorie! (5/6) De congruentie benadering Wat is congruentie? - Congruentie als passendheid van een beleidsdomein - Intern: passen de dimensies binnen een domein op elkaar - Extern: passen twee domeinen op elkaar - Congruentie als mogelijkheid voor actoren met verschillende discoursen om een zinnige betekenis te verlenen aan iets. - Voorbeeld: - Windmolens - Betekenis a = technisch object - Betekenis b = middel om verduurzaming te realiseren - Omgeving/gebied - Betekenis ondergrond = bodemkwaliteit optimaliseren - Betekenis bovengrond = omgevingskwaliteit optimaliseren

31 Theorie! (6/6) De congruentie benadering Beleid volgt praktijk Uit de praktijk volgt een bepaalde opvatting (Lekkerkerk, 1981, bodem moet schoon!) die wordt vertaalt naar beleid of organisatie (actoren, hulpmiddelen, spelregels). Dit is een soort discoursdominantie binnen de beleidsarrangementen benadering. Indien inhoud gelijk is aan organisatie, dan intern passend. Huidige situatie: Organisatie veranderd sneller dan inhoud Belangrijke afstemmingsfactoren - Mate van frequente interactie - Mate van samenwerking - Mate van congruente betekenisverlening (bodemkwaliteit ondergeschikt aan omgevingskwaliteit)

32 Beleidsdomein bovengrond Typisch voor ruimtelijke planning Volwassen beleidsdomein, continue in ontwikkeling, Centraal uitgangspunt: optimaliseren maatschappelijk belang Actoren: facetplanning, besluitvorming loopt via facetspoor = ruimtelijke ordening = afwegen van belangen uit diverse sectoren Hulpmiddelen: Naast specialistische kennis over diverse (bovengrondse) sectoren (inhoud) ook integrale kennis, planologen, afwegen en afstemmen van belangen (proces) Spelregels: Spelregels om het proces te borgen Interne passendheid: Hoog

33 Beleidsdomein ondergrond Typisch voor milieuplanning Relatief jong beleidsdomein, ontstaan in jaren 70/80 toen milieuproblemen aan het licht kwamen Centraal uitgangspunt: bescherming sectoraal belang Actoren: sectorplanning, besluitvorming loopt via sectorspoor = bijvoorbeeld bodem = sectoraal belang Hulpmiddelen: Veel specialistische (technische) kennis ten aanzien van het specifieke sectorale belang, weinig kennis over ruimtelijke processen en meer integrale vraagstukken. Spelregels: die de bescherming waarborgen Interne passendheid: Laag De ondergrond bestaat nog niet

34 Tweede helft Verbinden van onder- en bovengrond Transitie van een sectorale naar een integrale benadering van de leefomgeving, wat betekent dat? Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening? De Omgevingswet?

35 Pauze

36 Eerste helft Wat was belangrijk? Ondergrond is een derde dimensie die in toenemende mate wordt benut in de ruimtelijke ordening. Er ontstaan problemen en kansen worden niet optimaal benut, oorzaak hiervan is vooral een afstemmingsvraagstuk. Conceptueel model: twee werelden (bovengrond en ondergrond) die verschillende getypeerd zijn: wat betreft inhoud en organisatie Om inhoud en organisatie te beschrijven: beleidsarrangementen benadering vier dimensies, onderling verweven Om afstemming inzichtelijk te maken: congruentiebenadering Nadruk op discoursen en Interne en externe passendheid De ondergrond bestaat nog niet

37 Tweede helft Verbinden van onder- en bovengrond Transitie van een sectorale naar een integrale benadering van de leefomgeving, wat betekent dat? Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening? De Omgevingswet?

38 Huidige positie bodem / technische sectoren gebied centraal risico s centraal Sanering uitgangspunt ontwikkeling verontreinigd gebied techniek centraal Technische mogelijkheden en generieke normen centraal

39 Ieder thema kent eigen historie en prioriteiten Bodemverontreiniging Wateroverlast Ruimtelijke ontwikkeling Externe veiligheid

40 Integraal = optimalisatie naar gebied

41 Integraal = optimalisatie naar gebied

42 De waarde van de ruimte! Efficiënt ruimtegebruik = 2 e hands ruimtegebruik + Wonen, werken & leisure op verontreinigde grond + Duurzaam gebruik ondergrond + Behoud lege ruimte + Creëren meerwaarde in omgeving + Financiering vanuit die meerwaarde

43 De waarde van de ondergrond? Ondergrond = sectorale benadering Wat is waarde eigen sector? + Warmte koude opslag + Gebruik watersysteem - Saneringskosten Bovengrond = integrale benadering gebied Wat is waarde gebied + Opbrengsten ontwikkeling - Investeringen Business case

44 Waardecreatie bepaalt ontwikkeling Businesscase over langere periode - Van Return of investment naar Total value of ownership - Aanpassen verdienmodellen marktpartijen - Meenemen (immateriële) waardestijging omgeving Wat hebben we over voor de bodem? - Saneren wordt een positieve keuze - Niet saneren ook! Veranderende rol overheid - Risico dragend investeren (ipv subsidiëren)

45 Verevenen in ruimte en tijd Business case: wat hebben we er voor over? total value of ownership i.p.v. return of investment Waardevermeerdering op grotere schaal Sociale cohesie, woongenot, uitstraling meenemen Waardebehoud en kostenreductie in toekomst meenemen Onderhoud, robuustheid ontwerp, flexibiliteit

46 Veranderen proces: bodem wordt weer basis Van Return of investment naar Total value of ownership

47 Verandering zit tussen de oren Is het veranderen van de spelregels en de hulpbronnen voldoende om de gewenste integrale benadering te realiseren?

48 Rollen en sturing

49 Rollen en sturing

50 Realistisch? Het kán en het moet Lef om realistisch te zijn Lef om eigen discipline los te laten Lef om vertrouwen te hebben Bovenal: eigen rol zoeken en pakken

51 Wat verandert er? Alles en niets gebied centraal gebied centraal risico s centraal risico s centraal techniek centraal Technische mogelijkheden en generieke normen centraal techniek centraal De waarde (vermeerdering) van het gebied centraal

52 De Omgevingswet Nieuwe spelregels en hulpmiddelen voor de ruimtelijke ordening! Achtergrond - Nederland hoge ambities voor de leefomgeving - Het huidige omgevingsrecht is te ingewikkeld - Vele wetten, AMvB s (nadere uitwerkingen) en regelingen op het gebied van de leefomgeving - Complexiteit leidt tot onzekerheid en onduidelijkheid bij ruimtelijke ontwikkelingen - Omgevingsrecht moet transparanter, eenvoudiger, sneller en goedkoper worden! - Oplossing: één samenhangende, integrale, Omgevingswet

53 De Omgevingswet 6 nieuwe instrumenten - Omgevingsvisie - Programma s - Algemene regels - Omgevingsverordening - Projectbesluit - Omgevingsvergunning

54 Slotwoord / conclusie / samenvatting

55 Slotwoord / conclusie / samenvatting Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen Integrale benadering boven en ondergrond

56 Slotwoord / conclusie / samenvatting Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen Integrale benadering boven en ondergrond Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading

57 Slotwoord / conclusie / samenvatting Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen Integrale benadering boven en ondergrond Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading De manier van denken moet veranderen. Van zelf doen naar samenwerken

58 Slotwoord / conclusie / samenvatting Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen Integrale benadering boven en ondergrond Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading De manier van denken moet veranderen. Van zelf doen naar samenwerken De jeugd heeft de toekomst. Maar jullie moeten m wel zelf maken!