Bodem in de Omgevingswet. Seminar Bodem en Grondwater onder de Omgevingswet Utrecht, 16 maart 2016 Juul Osinga

Transcriptie

1 Bodem in de Omgevingswet Seminar Bodem en Grondwater onder de Omgevingswet Utrecht, 16 maart 2016 Juul Osinga )

2 Inhoud Achtergrond: Beleidsontwikkeling bodem Opkomst bodembeleid Ontwikkeling bodembeleid Kern: Bodem in de Omgevingswet Integratie klassiek bodembeleid Integratie nieuw bodembeleid Perspectief: Uitdagingen voor de praktijk Van sectoraal naar integraal?

3 Achtergrond: beleidsontwikkeling bodem

4 Opkomst bodembeleid Bodemsaneringsoperatie Begin jaren 70: Na de WVO (water) langzaam aandacht voor bodem 1983: Interimwet Bodemsanering 1987: Wet Bodembescherming Links: Volgermeerpolder Rechts: Lekkerkerk

5 Opkomst bodembeleid Uitgangspunten Wbb (1987): Historische verontreiniging - Aanpak gevallen: Ingekaderd probleem met eigenaar - Urgentie: (erg) urgent, spoedeisend of gewoon geval - Beperkte periode: Probleem in 10 jaar opgelost - Multifunctioneel: na sanering geschikt voor elk gebruik Voorzorgsbeginsel/Zorgplicht: - Nieuwe bodemverontreinigingen moeten direct ongedaan worden gemaakt

6 Doorontwikkeling klassiek bodembeleid Koerswijzigingen c.q. beleidsvernieuwingen Context: Véél meer verontreinigingen. Véél duurder, en multifunctioneel technisch vaak onmogelijk Functiegericht saneren (BEVER, 2002): Doel sanering afstemmen op beoogde gebruik. Algemene regels (AMvB BUS, 2006): regeling eenvoudige routinematige saneringen. Gebiedsgericht grondwaterbeheer (Wbb, 2012): Gericht op functie in gebied Verschillende bronnen Één pluim

7 Ontwikkeling nieuw bodembeleid Koerswijzigingen c.q. beleidsvernieuwingen Context: besef dat bodem meer is dan alleen bodemkwaliteit. De bodem of ondergrond kansen biedt voor verbetering van de kwaliteit van de bovengrondse leefomgeving én het realiseren van maatschappelijke opgaven. Tevens signalering dat hiervoor sturing, planning en afstemming met aanpalende beleidssectoren, onder- én bovengronds, noodzakelijk is. Bodemconvenant, 2009: Verbreding en verdieping van het bodembeleid Diverse visie op de ondergrond, op zowel rijk, provinciaal en gemeentelijk niveau het resultaat van deze afspraken. Bodemconvenant, 2016: Duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van de bodem en ondergrond

8 Bodembeleid anno 2016 Twee (parallel lopende) ontwikkelingen komen samen Doorontwikkeling klassiek bodembeleid gericht op beschermen en saneren van de bodem Ontwikkeling nieuw bodembeleid gericht op beheer en gebruik van de ondergrond. De ontwikkelingen markeren de transitie, van bodembescherming naar duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van de bodem en ondergrond.

9 Indicator(en) voor systeemverandering Achtergrond Kern - Perspectief Bodembeleid anno 2016 Stand van zaken en forecast transitie >2018:Stabilisatie (Omgevingswet geïmplementeerd, Wbb herzien en geïntrigeerd) 2016: Versnelling (2 e Bodemconvenant) Voorontwikkeling 2009: Take-off (1 e Bodemconvenant) Tijd

10 Kern: bodem in de Omgevingswet

11 Doorontwikkeling (klassiek) bodembeleid Van Wet bodembescherming.. naar Omgevingswet Van Sectorale wetgeving Gericht op aanpakken van gevallen van verontreiniging, waar mogelijk nog gekoppeld aan de veroorzaker Met gedetailleerde regels en ingewikkelde procedures op nationaal niveau Naar Integrale wetgeving Waarin de bodemkwaliteit in relatie tot de functie wordt beoordeeld Eenvoudiger regels, meer ruimte voor initiatief en overheidsrol m.n. bij gemeente

12 Doorontwikkeling (klassiek) bodembeleid Beleidsdoelen bodem in Omgevingswet Het waarborgen van de gebruikswaarde van de bodem (vaste bodem en grondwater) en het faciliteren van het duurzaam gebruik van de functionele eigenschappen van de bodem, door het in onderlinge samenhang: evenwichtig toedelen van functies aan locaties, rekening houdend met de kwaliteiten van de bodem; beschermen van de bodem tegen nieuwe verontreinigingen en aantastingen; duurzaam en doelmatig beheren van de resterende historische verontreinigingen en aantastingen.

13 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Bodem als onderdeel van de Omgevingswet Alles valt onder doel en taak ordenen en faciliteren van gebruik bodem en ondergrond. Voor twee bodemonderwerpen zijn specifieke toevoegingen nodig aan het huidige wetsvoorstel Ow: o o Voorkomen nieuwe verontreinigingen Omgaan met historische verontreinigingen (<1987) Omgang met historische verontreinigingen

14 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen van nieuwe gevallen Voorkomen nieuwe verontreinigingen Zorgplicht Ongewoon voorval Prev.maatr. Zorgplicht en ongewoon voorval uit Wbb beleidsneutraal over naar Ow Preventieve maatregelen (zoals NRB) deels al via implementatie Wet milieubeheer al in Ow Aandacht voor flexibiliteit in uitwerking en uitvoeringspraktijk Omgang met historische verontreinigingen

15 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Graven en toepassen Activiteiten Zoveel mogelijk via algemene regels Mogelijkheden voor flexibiliteit Gemeente/provincie hebben onder Ow veel beleidsvrijheid Bouwen verblijfsfuncties Wateractiviteiten Omgang met historische verontreinigingen Activiteiten Overgangsrecht Onaanvaardbare risico s

16 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Graven en toepassen Bouwen verblijfsfuncties Wateractiviteiten Onderzoek Toets Saneren Bouwen voor verblijfsfunctie Vervanging van huidige regeling Woningwet- Bouwverordening-Wbb Behouden gelijkwaardig beschermingsniveau Meer flexibiliteit Wat nationaal, wat lokaal regelen? Omgang met historische verontreinigingen Activiteiten Overgangsrecht Onaanvaardbare risico s

17 Piramide van bouwen en bodem maximumwaarde gemeentelijk vastgestelde waarde voorkeurswaarde risico onaanvaardbaar bestuurlijke afweging altijd geschikt voor gebruik maatregelen nodig bouwen mogelijk 4/29/

18 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Bouwen verblijfsfuncties. Graven en toepassen Wateractiviteiten BBK BUS? Graven en bouwen Handhaving systeem toepassen grond (Bbk) Verbeterpunten Bbk meenemen Nationale regels beperken tot regulering grondstromen? Omgang met historische verontreinigingen Activiteiten Overgangsrecht Onaanvaardbare risico s

19 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Bouwen verblijfsfuncties. Graven en toepassen (Grond)wateractiviteiten Toetsen bij regels of vergunningen voor (grond)wateractiviteiten of dit ongewenste effecten heeft op historisch verontreinigingen Wateractiviteiten Regels/vergun ningen Omgang met historische verontreinigingen Activiteiten Overgangsrecht Onaanvaardbare risico s

20 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Humaan Onaanvaardbare risico s Zouden na uitvoering van convenanten bijna niet meer voor mogen komen Noodscenario wel nodig Voor ecologie voldoende mogelijkheden onder natuurwetgeving Verspreiding Omgang met historische verontreinigingen Onaanvaardbare risico s Overgangsrecht Activiteiten

21 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Voorkomen nieuwe verontreinigingen Humaan Ongewoon voorval Onaanvaardbare humane risico s Mogelijkheid optreden tegen risico door overheid onder ongewoon voorval Gaat hier om terugbrengen risico, geen saneringsdwang Eigenaar altijd als eerste aan zet Omgang met historische verontreinigingen Onaanvaardbare risico s Overgangsrecht Activiteiten

22 Ordenen en faciliteren gebruik bodem Onaanvaardbare verspreidingsrisico s Voorkomen nieuwe verontreinigingen Eigenaar bron beperkt aanspreekbaar Overheid neemt maatregelen en zet die in een programma Eigenaar moet maatregelen op zijn terrein gedogen Verspreiding Programma Gedogen Omgang met historische verontreinigingen Onaanvaardbare risico s Overgangsrecht Activiteiten

23 Doorontwikkeling (klassiek) bodembeleid Veranderingen samengevat Regime om bescherming van bodemkwaliteit, c.q. voorkomen nieuwe verontreiniging, te waarborgen blijft gehandhaafd, min of meer op dezelfde manier als nu. Regime voor saneringen, en bepalen geschiktheid bodemkwaliteit voor functies verandert sterker, nadruk op: Aanpak meer via algemene regels Uitgebreide BUS systematiek Meer ruimte voor lokaal beleid Lokaal gedefinieerde kwaliteitswaarden (bbk) vastleggen in Omgevingsplan Slechts in bijzondere situaties, nieuwe oude gevallen of complexe saneringen terugvallen op de meer uitgebreide saneringssystematiek die

24 Doorontwikkeling (klassiek) bodembeleid Overgangsrecht PM

25 Ontwikkeling (nieuw) bodembeleid Beleidsdoelen Omgevingswet Bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Doelmatig beheren, gebruik en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke functies. Context: De bodem of ondergrond kansen biedt voor verbetering van de kwaliteit van de bovengrondse leefomgeving én het realiseren van maatschappelijke opgaven. Tevens signalering hiervoor sturing, planning en afstemming met aanpalende beleidssectoren, onder- én bovengronds, noodzakelijk is.

26 Ontwikkeling (nieuw) bodembeleid Ondergrond is Milieutechnisch: bodemkwaliteit (verontreinigingen), drinkwaterkwaliteit Civieltechnisch: Infrastructuur, kabels- en leidingen, ondergrondse bebouwing (kelders, parkeergarages) Duurzaamheid: Energiewinning en opslag (geothermie, WKO, hoge temperatuuropslag, CO2 opslag, Schaliegas) Cultuurhistorie: Archeologie, Niet Gesprongen Explosieven Ruimtelijke ordening: Bodem en water als medeordenende/ontwerpende principes? En ecologie.. landschap.. winning delfstoffen etc.. Ondergrond is een belangrijk onderdeel van onze ruimte!

27 Ontwikkeling (nieuw) bodembeleid Complexiteit beheer en gebruik ondergrond irt Omgevingswet Ondergrondse functies vertalen zich naar gebruiksbeperkingen voor bovengrondse functies, en visa versa Eigenschappen ondergrond, functies, kansen en beperkingen worden (vaak) te laat en soms niet in ruimtelijke (plan)processen betrokken. Kennis over en sturing op ondergrondse thema s, c.q. functies is sterk versnipperd over verschillende afdelingen, domeinen, mensen, vakken. Het denken over de ondergrond wordt (nog) gedomineerd door het denken over bodemkwaliteit en bodemsaneringsbeleid. Gevolgen voor de dagelijkse praktijk: Vertragingen bij ruimtelijke ontwikkelingen (Noord-Zuid lijn) Hogere kosten bij ontwikkelingen of beheeropgaven (A4) Niet-duurzame uitkomsten (Zuidplaspolder Gouda)

28 Ontwikkeling (nieuw) bodembeleid Hoge dynamiek Kleine Schaal Lage dynamiek Grote Schaal

29 Van bodem naar ruimte (maatschappelijke) ontwikkelingen - Bezuinigen: minder publiek geld beschikbaar - Krimp: minder dynamiek RO, minder nieuwbouw - Van centraal naar decentraal - Van voorschriften naar functionele eisen Omgevingswet - Van sectoraal naar integraal - Van geval naar gebied - Van risico s naar kansen Kansen voor: - Duurzaam en efficient beheer en gebruik van de ondergrond - Duurzame financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw

30 Van sectoraal naar integraal gebied centraal risico s centraal Sanering uitgangspunt ontwikkeling verontreinigd gebied techniek centraal Technische mogelijkheden en generieke normen centraal

31 Integraal = Optimalisatie naar gebied

32 Integraal = Optimalisatie naar gebied

33 Wat biedt de Omgevingswet ons? Nieuwe instrumenten Nieuwe uitvoeringsregelgeving Nieuwe bouwstenen Ofwel: Eenvoudig: de Omgevingswet biedt ons nieuwe instrumenten, uitgangspunten, principes, flexibiliteit, maatwerk, om bestaande en nieuwe opgaven en ontwikkelingen te coördineren. Beter: de Omgevingswet daagt ons uit om (opnieuw, anders én beter) na te denken over hoe we omgaan met de fysieke leefomgeving. Inzicht en samenhang zijn daarbij sleutelwoorden.

34 Wat biedt de Omgevingswet ons? Drie belangrijke instrumenten: De Omgevingsvisie: één integrale visie op de leefomgeving: bevat ontwikkelingen en ambities voor een gebied op hoofdlijnen voor het langetermijnbeleid. Het Omgevingsplan: één integraal gebiedsdekkend plan met alle regels voor de fysieke leefomgeving. Dus: bestemmingsplan + fysieke leefomgeving Het programma of de programmatische aanpak: concrete maatregelen die voortkomen uit strategische plannen en visies. Bevat uitwerking over hoe normen of gebiedsgerichte doelstellingen gehaald gaan worden.

35 Wat biedt de Omgevingswet ons? De kans om de ruimte te benaderen als 3D-ruimte. De onder- en bovengrond integraal verweven!

36 Perspectief: Uitdagingen voor praktijk

37 Perspectief (1987) Discours: Bodem beschermen en schoonmaken Actoren Middelen Spelregels De bodem is op de agenda gekomen als typisch milieuprobleem en is vervolgens ook als zodanig aangepakt.

38 Perspectief ( ) Discours Actoren Middelen Spelregels Uitgangspunten en beleid voor de aanpak van de bodemproblematiek zijn sinds 1987 veelvuldig veranderd, als gevolg van diverse ontwikkelingen. parallel daaran is een nieuw discours ontstaan over het beheer en gebruik van de ondergrond

39 Indicator(en) voor systeemverandering Achtergrond Kern - Perspectief Perspectief (2016) Stand van zaken en forecast transitie >2018:Stabilisatie (Omgevingswet geïmplementeerd, Wbb herzien en geïntrigeerd) 2016: Versnelling (2 e Bodemconvenant) Voorontwikkeling 2009: Take-off (1 e Bodemconvenant) Tijd

40 Perspectief (>2018) Discours Actoren Middelen Spelregels Spelregels en middelen veranderen door herziening Wbb en Omgevingswet. Actoren moeten binnen dit kader gaan opereren én discoursen moeten meeveranderen (van beschermen naar beheren en benutten)

41 Wat verandert er? Alles en niets! gebied centraal gebied centraal risico s centraal risico s centraal techniek centraal Technische mogelijkheden en generieke normen centraal techniek centraal De waarde (vermeerdering) van het gebied centraal

42 Bedankt voor uw aandacht! Vragen? Opmerkingen? Juul Osinga Adviseur Ondergrond en Omgevingsbeleid TTE Consultants