Basisbegrippen van de taalwetenschap: Psycholinguïstiek

Transcriptie

1 Basisbegrippen van de taalwetenschap: Psycholinguïstiek Marc van Oostendorp 22 november 2004

2 Psycholinguïstiek Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

3 Deeldisciplines Neurolinguïstiek: studie van de plaats van het taalvermogen in het brein (Eerste-)taalverwerving: studie van de manier waarop kinderen taal verwerven Taalverwerking: de manier waarop mensen taal begrijpen...

4 Deeldisciplines Neurolinguïstiek: studie van de plaats van het taalvermogen in het brein (Eerste-)taalverwerving: studie van de manier waarop kinderen taal verwerven Taalverwerking: de manier waarop mensen taal begrijpen...

5 Deeldisciplines Neurolinguïstiek: studie van de plaats van het taalvermogen in het brein (Eerste-)taalverwerving: studie van de manier waarop kinderen taal verwerven Taalverwerking: de manier waarop mensen taal begrijpen...

6 Structuur van het brein Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

7 Structuur van het brein Hoe zit het brein in elkaar? Een menselijk brein weegt gemiddeld ongeveer 1,5 kg De hogere niveaus van intelligentie bevinden zich aan de buitenkant, in de cortex Ook veel voor de taal belangrijkste functies bevinden zich daar waarschijnlijk Een belangrijke onderverdeling is die tussen linker- en rechterhersenhelft; deze worden verbonden door het corpus callosum Waarschuwing: Er volgt een fel-realistisch plaatje

8 Structuur van het brein Hoe zit het brein in elkaar? Een menselijk brein weegt gemiddeld ongeveer 1,5 kg De hogere niveaus van intelligentie bevinden zich aan de buitenkant, in de cortex Ook veel voor de taal belangrijkste functies bevinden zich daar waarschijnlijk Een belangrijke onderverdeling is die tussen linker- en rechterhersenhelft; deze worden verbonden door het corpus callosum Waarschuwing: Er volgt een fel-realistisch plaatje

9 Structuur van het brein Hoe zit het brein in elkaar? Een menselijk brein weegt gemiddeld ongeveer 1,5 kg De hogere niveaus van intelligentie bevinden zich aan de buitenkant, in de cortex Ook veel voor de taal belangrijkste functies bevinden zich daar waarschijnlijk Een belangrijke onderverdeling is die tussen linker- en rechterhersenhelft; deze worden verbonden door het corpus callosum Waarschuwing: Er volgt een fel-realistisch plaatje

10 Structuur van het brein Hoe zit het brein in elkaar? Een menselijk brein weegt gemiddeld ongeveer 1,5 kg De hogere niveaus van intelligentie bevinden zich aan de buitenkant, in de cortex Ook veel voor de taal belangrijkste functies bevinden zich daar waarschijnlijk Een belangrijke onderverdeling is die tussen linker- en rechterhersenhelft; deze worden verbonden door het corpus callosum Waarschuwing: Er volgt een fel-realistisch plaatje

11 Structuur van het brein Hoe zit het brein in elkaar? Een menselijk brein weegt gemiddeld ongeveer 1,5 kg De hogere niveaus van intelligentie bevinden zich aan de buitenkant, in de cortex Ook veel voor de taal belangrijkste functies bevinden zich daar waarschijnlijk Een belangrijke onderverdeling is die tussen linker- en rechterhersenhelft; deze worden verbonden door het corpus callosum Waarschuwing: Er volgt een fel-realistisch plaatje

12 Structuur van het brein Het corpus callosum

13 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

14 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Structuur van de hersenen en taal Dat de hersenen enkele gespecialiseerde gebieden hebben voor taal, en dat deze zich (doorgaans) aan de linkerkant bevinden was al in de negentiende eeuw bekend. Twee belangrijke gebieden: Gebied van Wernicke Gebied van Broca

15 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Structuur van de hersenen en taal Dat de hersenen enkele gespecialiseerde gebieden hebben voor taal, en dat deze zich (doorgaans) aan de linkerkant bevinden was al in de negentiende eeuw bekend. Twee belangrijke gebieden: Gebied van Wernicke Gebied van Broca

16 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Structuur van de hersenen en taal Dat de hersenen enkele gespecialiseerde gebieden hebben voor taal, en dat deze zich (doorgaans) aan de linkerkant bevinden was al in de negentiende eeuw bekend. Twee belangrijke gebieden: Gebied van Wernicke Gebied van Broca

17 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Structuur van de hersenen en taal Dat de hersenen enkele gespecialiseerde gebieden hebben voor taal, en dat deze zich (doorgaans) aan de linkerkant bevinden was al in de negentiende eeuw bekend. Twee belangrijke gebieden: Gebied van Wernicke Gebied van Broca

18 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Landkaart van de linkerhersenhelft

19 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Gebied van Broca en gebied van Wernicke Gebied van Broca: Verantwoordelijk voor articulatie, aansturing van spraakorganen, inflectionele morfologie, functiewoorden Gebied van Wernicke: Verantwoordelijk voor lexicale informatie

20 Gebied van Broca en gebied van Wernicke Gebied van Broca en gebied van Wernicke Gebied van Broca: Verantwoordelijk voor articulatie, aansturing van spraakorganen, inflectionele morfologie, functiewoorden Gebied van Wernicke: Verantwoordelijk voor lexicale informatie

21 Afasie Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

22 Afasie Afasie Bepaalde vormen van hersenbeschadiging houden verband met bepaalde vormen van afasie (taalstoornis) Dit verband vormde de eerste aanwijzing voor taalspecialisatie in de hersenen Broca-patiënten spreken haperend en telegrafisch laten functiewoorden en dergelijke weg. Wernicke-patiënten hebben moeite andere mensen te begrijpen en gebruiken woorden op de verkeerde manier.

23 Afasie Afasie Bepaalde vormen van hersenbeschadiging houden verband met bepaalde vormen van afasie (taalstoornis) Dit verband vormde de eerste aanwijzing voor taalspecialisatie in de hersenen Broca-patiënten spreken haperend en telegrafisch laten functiewoorden en dergelijke weg. Wernicke-patiënten hebben moeite andere mensen te begrijpen en gebruiken woorden op de verkeerde manier.

24 Afasie Afasie Bepaalde vormen van hersenbeschadiging houden verband met bepaalde vormen van afasie (taalstoornis) Dit verband vormde de eerste aanwijzing voor taalspecialisatie in de hersenen Broca-patiënten spreken haperend en telegrafisch laten functiewoorden en dergelijke weg. Wernicke-patiënten hebben moeite andere mensen te begrijpen en gebruiken woorden op de verkeerde manier.

25 Afasie Een Broca-patiënt (Over het ontstaan van de afasie:) Ja denk- ik denk... eh... half jaar... geleden van eh... moei... heel moei... dag en nacht. Maar verders is... kom vanzelf... van eh... zaterdag... slecht praten... ja... echt... vermoeiend... moet uitspreken maar eigenlijk niet... t is t is t is... maar ehm... zondag... ochtend... gewerkt van t-de bedrijf ja en twaalf uur thuiskomen en ja t is... van eh... ja platvallen...

26 Afasie Afasie Bepaalde vormen van hersenbeschadiging houden verband met bepaalde vormen van afasie (taalstoornis) Dit verband vormde de eerste aanwijzing voor taalspecialisatie in de hersenen Broca-patiënten spreken haperend en telegrafisch laten functiewoorden en dergelijke weg. Wernicke-patiënten hebben moeite andere mensen te begrijpen en gebruiken woorden op de verkeerde manier.

27 Afasie Een Wernicke-patiënt (Over de oorlog:) Ja en toen moesten zij d r uit, wee je. En toen waren w-weg met zonde tand. Zo n tien-twintig waren van me aus en de de d-d-duitsland die kwam v-v-van de Rijk en da schieten ze, niet op die derteg in. Eh m n vader die hep te doen d-d-dan tan, maar die ihoorde gewoon niks mie. Eh nog meer man die haalde die die die die die de die die soldaden. Die was al- drie dood.

28 Kritische periode Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

29 Kritische periode Genie

30 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

31 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

32 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

33 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

34 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

35 Kritische periode Genie een Amerikaans meisje dat in 1970 gevonden werd in Temple City, in de VS Tot die tijd had ze vastgebonden gezeten in een kamer Haar vader en moeder hadden niet met haar gesproken Nadat ze gevonden was, werd ze door een taalkundige begeleid Ze kreeg al snel een relatief grote woordenschat, en kon zich uitdrukken Maar ze leerde geen grammatica meer

36 Kritische periode Genie aan het woord Father hit arm. Big wood. Genie cry... Not spit. Father. Hit face spit... Father hit big stick. Father is angry. Father hit Genie big stick. Father take piece wood hit. Cry. Father make me cry. Father is dead.

37 Kritische periode Kritische periode De taalproblemen van kinderen als Genie worden wel gezien als aanwijzing voor het bestaan van een kritische periode Alleen in die periode (tot de puberteit) kun je taal leren Het is echter moeilijk om alle sociaal-emotionele problemen van dit soort kinderen los te zien van hun taalproblemen Met Genie is het helaas niet meer goedgekomen; ze verblijft in een inrichting

38 Kritische periode Kritische periode De taalproblemen van kinderen als Genie worden wel gezien als aanwijzing voor het bestaan van een kritische periode Alleen in die periode (tot de puberteit) kun je taal leren Het is echter moeilijk om alle sociaal-emotionele problemen van dit soort kinderen los te zien van hun taalproblemen Met Genie is het helaas niet meer goedgekomen; ze verblijft in een inrichting

39 Kritische periode Kritische periode De taalproblemen van kinderen als Genie worden wel gezien als aanwijzing voor het bestaan van een kritische periode Alleen in die periode (tot de puberteit) kun je taal leren Het is echter moeilijk om alle sociaal-emotionele problemen van dit soort kinderen los te zien van hun taalproblemen Met Genie is het helaas niet meer goedgekomen; ze verblijft in een inrichting

40 Kritische periode Kritische periode De taalproblemen van kinderen als Genie worden wel gezien als aanwijzing voor het bestaan van een kritische periode Alleen in die periode (tot de puberteit) kun je taal leren Het is echter moeilijk om alle sociaal-emotionele problemen van dit soort kinderen los te zien van hun taalproblemen Met Genie is het helaas niet meer goedgekomen; ze verblijft in een inrichting

41 Taal is soortspecifiek Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

42 Taal is soortspecifiek Aangeboren taalvermogen Veel taalverwervingsonderzoek gaat uit van de hypothese dat het taalvermogen is aangeboren. Argumenten: Er is een kritische periode voor taalverwerving Er zijn gespecialiseerde delen in de hersenen voor taalverwerking Taalverwerving volgt een eigen pad. Taal is soortspecifiek: Alle mensen ontwikkelen taal Andere dieren hebben geen taal

43 Taal is soortspecifiek Aangeboren taalvermogen Veel taalverwervingsonderzoek gaat uit van de hypothese dat het taalvermogen is aangeboren. Argumenten: Er is een kritische periode voor taalverwerving Er zijn gespecialiseerde delen in de hersenen voor taalverwerking Taalverwerving volgt een eigen pad. Taal is soortspecifiek: Alle mensen ontwikkelen taal Andere dieren hebben geen taal

44 Taal is soortspecifiek Aangeboren taalvermogen Veel taalverwervingsonderzoek gaat uit van de hypothese dat het taalvermogen is aangeboren. Argumenten: Er is een kritische periode voor taalverwerving Er zijn gespecialiseerde delen in de hersenen voor taalverwerking Taalverwerving volgt een eigen pad. Taal is soortspecifiek: Alle mensen ontwikkelen taal Andere dieren hebben geen taal

45 Taal is soortspecifiek Aangeboren taalvermogen Veel taalverwervingsonderzoek gaat uit van de hypothese dat het taalvermogen is aangeboren. Argumenten: Er is een kritische periode voor taalverwerving Er zijn gespecialiseerde delen in de hersenen voor taalverwerking Taalverwerving volgt een eigen pad. Taal is soortspecifiek: Alle mensen ontwikkelen taal Andere dieren hebben geen taal

46 Taal is soortspecifiek Aangeboren taalvermogen Veel taalverwervingsonderzoek gaat uit van de hypothese dat het taalvermogen is aangeboren. Argumenten: Er is een kritische periode voor taalverwerving Er zijn gespecialiseerde delen in de hersenen voor taalverwerking Taalverwerving volgt een eigen pad. Taal is soortspecifiek: Alle mensen ontwikkelen taal Andere dieren hebben geen taal

47 Taal is soortspecifiek Alle mensen ontwikkelen taal Een sterk argument voor deze hypothese werd in 1986 gevonden in Nicaragua: Op doofheid rustte lange tijd een taboel Dove mensen werden lange tijd weggestopt, en leerden geen enkele taal, ook geen gebarentaal Toen een dovenschool werd geopend, ontwikkelden de kinderen binnen korte tijd een eigen (gebaren-)taal Al snel werd duidelijk dat deze gebarentaal alle eigenschappen had van een natuurlijke taal.

48 Taal is soortspecifiek Alle mensen ontwikkelen taal Een sterk argument voor deze hypothese werd in 1986 gevonden in Nicaragua: Op doofheid rustte lange tijd een taboel Dove mensen werden lange tijd weggestopt, en leerden geen enkele taal, ook geen gebarentaal Toen een dovenschool werd geopend, ontwikkelden de kinderen binnen korte tijd een eigen (gebaren-)taal Al snel werd duidelijk dat deze gebarentaal alle eigenschappen had van een natuurlijke taal.

49 Taal is soortspecifiek Alle mensen ontwikkelen taal Een sterk argument voor deze hypothese werd in 1986 gevonden in Nicaragua: Op doofheid rustte lange tijd een taboel Dove mensen werden lange tijd weggestopt, en leerden geen enkele taal, ook geen gebarentaal Toen een dovenschool werd geopend, ontwikkelden de kinderen binnen korte tijd een eigen (gebaren-)taal Al snel werd duidelijk dat deze gebarentaal alle eigenschappen had van een natuurlijke taal.

50 Taal is soortspecifiek Alle mensen ontwikkelen taal Een sterk argument voor deze hypothese werd in 1986 gevonden in Nicaragua: Op doofheid rustte lange tijd een taboel Dove mensen werden lange tijd weggestopt, en leerden geen enkele taal, ook geen gebarentaal Toen een dovenschool werd geopend, ontwikkelden de kinderen binnen korte tijd een eigen (gebaren-)taal Al snel werd duidelijk dat deze gebarentaal alle eigenschappen had van een natuurlijke taal.

51 Taal is soortspecifiek Nicaraguaanse Gebarentaal

52 Stadia in de taalverwerving Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

53 Stadia in de taalverwerving Vroege stadia in de taalverwerving 1. Voor de geboorte: Er zijn aanwijzingen dat baby s al in de moederbuik aspecten van hun moedertaal verwerven. 2. Prelinguale fase: Tot een maand of 4: oefenen spraakorganen Maand 4-6: brabbelen

54 Stadia in de taalverwerving Vroege stadia in de taalverwerving 1. Voor de geboorte: Er zijn aanwijzingen dat baby s al in de moederbuik aspecten van hun moedertaal verwerven. 2. Prelinguale fase: Tot een maand of 4: oefenen spraakorganen Maand 4-6: brabbelen

55 Stadia in de taalverwerving Vroege stadia in de taalverwerving 1. Voor de geboorte: Er zijn aanwijzingen dat baby s al in de moederbuik aspecten van hun moedertaal verwerven. 2. Prelinguale fase: Tot een maand of 4: oefenen spraakorganen Maand 4-6: brabbelen

56 Stadia in de taalverwerving Vroege stadia in de taalverwerving 1. Voor de geboorte: Er zijn aanwijzingen dat baby s al in de moederbuik aspecten van hun moedertaal verwerven. 2. Prelinguale fase: Tot een maand of 4: oefenen spraakorganen Maand 4-6: brabbelen

57 Stadia in de taalverwerving Vroege stadia in de taalverwerving 1. Voor de geboorte: Er zijn aanwijzingen dat baby s al in de moederbuik aspecten van hun moedertaal verwerven. 2. Prelinguale fase: Tot een maand of 4: oefenen spraakorganen Maand 4-6: brabbelen

58 Stadia in de taalverwerving Vroege syntactische taalverwerving 1. Eenwoordzinnen (rond de 1e verjaardag) mama, papa, auto 2. Tweewoordzinnen (1,5 à 2): koekie eten, bal hebben Dit is de eerste syntaxis! Engels: eat cookie, have ball.

59 Stadia in de taalverwerving Vroege syntactische taalverwerving 1. Eenwoordzinnen (rond de 1e verjaardag) mama, papa, auto 2. Tweewoordzinnen (1,5 à 2): koekie eten, bal hebben Dit is de eerste syntaxis! Engels: eat cookie, have ball.

60 Stadia in de taalverwerving Vroege syntactische taalverwerving 1. Eenwoordzinnen (rond de 1e verjaardag) mama, papa, auto 2. Tweewoordzinnen (1,5 à 2): koekie eten, bal hebben Dit is de eerste syntaxis! Engels: eat cookie, have ball.

61 Stadia in de taalverwerving Vroege syntactische taalverwerving 1. Eenwoordzinnen (rond de 1e verjaardag) mama, papa, auto 2. Tweewoordzinnen (1,5 à 2): koekie eten, bal hebben Dit is de eerste syntaxis! Engels: eat cookie, have ball.

62 Stadia in de taalverwerving Vroege syntactische taalverwerving 1. Eenwoordzinnen (rond de 1e verjaardag) mama, papa, auto 2. Tweewoordzinnen (1,5 à 2): koekie eten, bal hebben Dit is de eerste syntaxis! Engels: eat cookie, have ball.

63 Taalverwerking Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

64 Taalverwerking Woordherkenning Mensen kunnen (gesproken) woorden razendsnel herkennen Dit blijkt onder andere uit shadowing experiments waarbij mensen een (band-)opname naspreken De meeste mensen kunnen dit met een vertraging <1s Een populair model om dit te verklaren is het cohortmodel.

65 Taalverwerking Woordherkenning Mensen kunnen (gesproken) woorden razendsnel herkennen Dit blijkt onder andere uit shadowing experiments waarbij mensen een (band-)opname naspreken De meeste mensen kunnen dit met een vertraging <1s Een populair model om dit te verklaren is het cohortmodel.

66 Taalverwerking Woordherkenning Mensen kunnen (gesproken) woorden razendsnel herkennen Dit blijkt onder andere uit shadowing experiments waarbij mensen een (band-)opname naspreken De meeste mensen kunnen dit met een vertraging <1s Een populair model om dit te verklaren is het cohortmodel.

67 Taalverwerking Woordherkenning Mensen kunnen (gesproken) woorden razendsnel herkennen Dit blijkt onder andere uit shadowing experiments waarbij mensen een (band-)opname naspreken De meeste mensen kunnen dit met een vertraging <1s Een populair model om dit te verklaren is het cohortmodel.

68 Taalverwerking Een cohort [k] {/kast/, /kwatrijn/, /kom/, /kei/, /kran/, /klaun/ } [ko] {/kom/, /kopj@/, /komkom@r/,... } [kom] {/kom/, /komkom@r/,... } [komk] {/komkom@r/ }

69 Taalverwerking Een cohort [k] {/kast/, /kwatrijn/, /kom/, /kei/, /kran/, /klaun/ } [ko] {/kom/, /kopj@/, /komkom@r/,... } [kom] {/kom/, /komkom@r/,... } [komk] {/komkom@r/ }

70 Taalverwerking Een cohort [k] {/kast/, /kwatrijn/, /kom/, /kei/, /kran/, /klaun/ } [ko] {/kom/, /kopj@/, /komkom@r/,... } [kom] {/kom/, /komkom@r/,... } [komk] {/komkom@r/ }

71 Taalverwerking Een cohort [k] {/kast/, /kwatrijn/, /kom/, /kei/, /kran/, /klaun/ } [ko] {/kom/, /kopj@/, /komkom@r/,... } [kom] {/kom/, /komkom@r/,... } [komk] {/komkom@r/ }

72 Taalverwerking Segementatie Ik heb een Scandinavische vriendin die nogal raar ruikt. Zweedse?

73 Taalverwerking Segementatie Ik heb een Scandinavische vriendin die nogal raar ruikt. Zweedse?

74 Taalverwerking Ambiguïteit De jongens zagen het meisje met de verrekijker: De jongens keken naar het meisje; ze gebruikten daarbij een verrekijker. De jongens keken naar het meisje; het meisje had een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; het meisje heeft een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; ze gebruiken daarbij een verrekijker.

75 Taalverwerking Ambiguïteit De jongens zagen het meisje met de verrekijker: De jongens keken naar het meisje; ze gebruikten daarbij een verrekijker. De jongens keken naar het meisje; het meisje had een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; het meisje heeft een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; ze gebruiken daarbij een verrekijker.

76 Taalverwerking Ambiguïteit De jongens zagen het meisje met de verrekijker: De jongens keken naar het meisje; ze gebruikten daarbij een verrekijker. De jongens keken naar het meisje; het meisje had een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; het meisje heeft een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; ze gebruiken daarbij een verrekijker.

77 Taalverwerking Ambiguïteit De jongens zagen het meisje met de verrekijker: De jongens keken naar het meisje; ze gebruikten daarbij een verrekijker. De jongens keken naar het meisje; het meisje had een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; het meisje heeft een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; ze gebruiken daarbij een verrekijker.

78 Taalverwerking Ambiguïteit De jongens zagen het meisje met de verrekijker: De jongens keken naar het meisje; ze gebruikten daarbij een verrekijker. De jongens keken naar het meisje; het meisje had een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; het meisje heeft een verrekijker. De jongens zagen het meisje doormidden; ze gebruiken daarbij een verrekijker.

79 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

80 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

81 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

82 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

83 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

84 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

85 Taalverwerking Intuinzinnen Jan legt het snoep op tafel in de kast. Jan vertelde het meisje dat de hond beet dat de man was weggegaan. Schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd.

86 Versprekingen Overzicht Wat is psycholinguïstiek? Taal en hersenen Structuur van het brein Gebied van Broca en gebied van Wernicke Afasie Taalverwerving Kritische periode Taal is soortspecifiek Stadia in de taalverwerving Taalverwerking Taalverwerking Versprekingen

87 Versprekingen Versprekingen: fonemen Anticipatie: een knup op de knop (een druk op de knop). Perseveratie: iemand feliciferen Metathesis: ik weer het niet meet (weet niet meer) Toevoeging: vier vlazen met bloemen

88 Versprekingen Versprekingen: fonemen Anticipatie: een knup op de knop (een druk op de knop). Perseveratie: iemand feliciferen Metathesis: ik weer het niet meet (weet niet meer) Toevoeging: vier vlazen met bloemen

89 Versprekingen Versprekingen: fonemen Anticipatie: een knup op de knop (een druk op de knop). Perseveratie: iemand feliciferen Metathesis: ik weer het niet meet (weet niet meer) Toevoeging: vier vlazen met bloemen

90 Versprekingen Versprekingen: fonemen Anticipatie: een knup op de knop (een druk op de knop). Perseveratie: iemand feliciferen Metathesis: ik weer het niet meet (weet niet meer) Toevoeging: vier vlazen met bloemen

91 Versprekingen Versprekingen: grotere eenheden een bloem met vazen ik heb pijn in mijn penen wilt u koffie in uw neus

92 Versprekingen Versprekingen: grotere eenheden een bloem met vazen ik heb pijn in mijn penen wilt u koffie in uw neus

93 Versprekingen Versprekingen: grotere eenheden een bloem met vazen ik heb pijn in mijn penen wilt u koffie in uw neus

94 Versprekingen Mondegreens The ants are my friends, they re blowing in the wind The answer my friend is blowing in the wind

95 Versprekingen Mondegreens The ants are my friends, they re blowing in the wind The answer my friend is blowing in the wind

96 Versprekingen Mondegreens The ants are my friends, they re blowing in the wind The answer my friend is blowing in the wind