Lekker Fit! Kinderdagverblijf

Transcriptie

1 Interventie Lekker Fit! Kinderdagverblijf Samenvatting Doelgroep Kinderen tot vier jaar die naar een kinderdagverblijf gaan. Doel Het realiseren van een gezond voedingspatroon en een toename van lichaamsbeweging van kinderen tot vier jaar op het kinderdagverblijf. Aanpak De interventie is een traject van een jaar en start met de afname van de Lekker Fit! lijst, waarmee de locatiemanager de stand van zaken op het kinderdagverblijf beoordeelt. Hieruit komen aandachtspunten voor de interventie naar voren. De interventie richt zich op voeding- en bewegingsaspecten en bestaat uit:. een beweegtraining voor pedagogisch medewerkers,. de Smakelijke Moestuin met een voorlichtingsbijeenkomst over gezonde voeding. borstvoedingsvriendelijk beleid van kinderdagverblijf. het Belegspel voor pedagogisch medewerkers voor gezond beleg. Gezonde voedingstips voor pedagogisch medewerkers en ouders. het invoeren van richtlijnen voor gezonde traktaties op het kinderdagverblijf. In overleg met de locatiemanager kunnen optionele onderdelen worden ingezet, namelijk:. de interactieve workshop Smakelijke Eters voor ouders of. de komst van een lactatiekundige op het kinderdagverblijf voor pedagogisch medewerkers. Materiaal. Draaiboek Lekker Fit! Kinderdagverblijf. Schriftelijke en ondertekende overeenkomst met het management. Lekker Fit! lijst. Tipsheets. Beweegtraining: beweegbak met materialen voor beweegactiviteiten, Lekker Bewegen activiteitenboek. Smakelijke Moestuin: instructiekalender, moestuinbak met toebehoren en zaden. Folder borstvoeding. Belegspel met instructie. Voedingslijstje CJG. Traktatierichtlijnen: introductieblad en stappenplan pedagogisch medewerkers, traktatiekaart, voorbeelden gezonde traktaties. Gevelbordje Onderbouwing Kinderen die naar het kinderdagverblijf gaan lopen een groter risico op overgewicht. Met behulp het Environmental Research framework for weight Gain prevention' (EnRG; Kremers et al., 2006) is nagegaan wat de bevorderende en belemmerende factoren van het ontstaan van overgewicht op het kinderdagverblijf zijn. In dit model wordt energiebalans gerelateerd gedrag beïnvloed door de omgeving, cognitieve mediatoren en bepaalde moderatoren. Lekker Fit Kinderdagverblijf richt zich op het verbeteren van de cognitieve mediatoren

2 (gebrek aan kennis over gezonde voeding en houding t.a.v. belang gezonde voeding/beweging), moderatoren (voorbeeldrol, stimuleren van beweging) en omgeving (beschikbaarheid materiaal en voorbeelden voor bewegen en aanpassing beleid). Hierbij maakt Lekker Fit gebruik van effectieve technieken zoals actief leren (kennis over gezonde voeding en bewegen), houding (voorbeeldrol voor kinderen), realistische doelen stellen (hoe realiseren van de dertig min bewegen) en monitoring en feedback (Lekker Fit lijst in combinatie met advies op maat). Onderzoek Uit de procesevaluatie van het project blijkt op drie van de vier kinderdagverblijven die het traject hebben afgerond een positieve verandering van de situatie met betrekking tot voeding laten zien. Hetzelfde geldt voor beweging. Medewerkers op het kinderdagverblijf vonden het Belegspel (leren van gezonde keuzes van broodbeleg) en de beweegtraining (training in effectieve gestructureerde beweegactiviteiten aanbieden aan kinderen) leuk en leerzaam. Ze zijn zich meer bewust van het nut en de noodzaak van beweging en van gezonde keuzes van beleg. Door de Smakelijke Moestuin lijken kinderen meer geneigd groenten te proeven en te eten. In een effectstudie naar de NAP SACC, een Amerikaanse interventie voor preschools (twee tot vier jarigen) waar Lekker Fit! Kinderdagverblijf op is gebaseerd, werd voor kinderdagverblijven die het grootste deel van het programma hadden afgerond een significant interventie-effect gevonden op de totale voedingsscore (p =.01). Voor beweging werd voor de kinderdagverblijven die het grootste deel van het programma hadden afgerond een (niet significante) positieve verandering gevonden in de interventiegroep, en een (niet significante) negatieve verandering in de controlegroep. Erkenning Erkend door Deelcommissie jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering d.d Oordeel: Goed onderbouwd Toelichting: Lekker Fit! Kinderdagverblijf is onderdeel van de doorgaande programmalijn van Lekker Fit (vanaf 0 jaar). Door deze programma's achter elkaar in te zetten, ontstaat er een aansluitende leerlijn. Lekker fit! Kinderdagverblijf sluit goed aan bij het feit dat professionals op kinderdagverblijven deskundigheid missen op het gebied van voeding en bewegen. 1. Probleemomschrijving 1.1 Probleem De interventie is ontwikkeld ter preventie van overgewicht bij jonge kinderen (tot vier jaar) die naar het kinderdagverblijf gaan. Overgewicht is het resultaat van het ontbreken van een balans tussen energie-inname en energieverbruik (World Health Organization [WHO], 2007). Een verstoring van die balans wordt veroorzaakt door structureel teveel eten in combinatie met weinig lichamelijke activiteit (Schrijvers & Schoemaker, 2008). De interventie richt zich op kinderen die naar het kinderdagverblijf gaan, omdat uit onderzoek blijkt dat deze kinderen vaker overgewicht hebben dan kinderen die niet naar het kinderdagverblijf gaan (Gubbels et al., 2010a). Gubbels et al. (2010b) geven daar twee mogelijke verklaringen voor. Ten eerste verschillen ouders die hun kind naar het kinderdagverblijf brengen mogelijk van andere ouders die dat niet doen. Dit zou zich kunnen uiten in de voeding en de lichaamsbeweging van het kind. Ten tweede zouden er op het kinderdagverblijf factoren kunnen zijn die de ontwikkeling van overgewicht bij het kind beïnvloeden (Gubbels et al., 2010b). Lekker Fit! Kinderdagverblijf richt zich voornamelijk op de tweede verklaring. Kinderdagverblijven hebben namelijk invloed op wat het kind eet, drinkt, en hoeveel het beweegt. Uit observaties blijkt dat kinderen op het kinderdagverblijf regelmatig ongezonde voeding binnenkrijgen (Van Overbeek, Bakker, De Vries, & Hopman-Rock, 2005) en weinig actief op het kinderdagverblijf zijn (Gubbels et al., 2010b). De pedagogisch medewerkers bieden de kinderen ongezonde voeding aan, hanteren minder goede pedagogische strategieën en regels met betrekking tot voeding en moedigen de kinderen weinig aan om te bewegen (Gubbels et al., 2010b; Van Overbeek et al., 2005). Oorzaken hiervoor zijn o.a. het gebrek aan kennis over (het belang van) gezonde voeding en beweging van de pedagogisch medewerkers, het (soms) ontbreken van beleidsplan voor

3 voeding en beweging (Van Overbeek et al., 2005), de ongezonde traktaties die ouders meegeven voor de kinderen en het eten van ongezonde snacks in bijzijn van de kinderen door de pedagogisch medewerkers (Gubbels e.a., 2010b) Hoewel het kinderdagverblijf bepaalt wat de kinderen op het kinderdagverblijf eten en drinken (uitzonderingen daargelaten), hebben ouders hier ook indirect invloed op. Zij verzorgen de traktaties van hun kind bij verjaardagen en beïnvloeden hiermee wat alle kinderen eten. We weten uit de praktijk dat ouders vaak ongezonde traktaties in de vorm van calorierijke snacks meegeven, zoals cupcakes. Op sommige kinderdagverblijven wordt meerdere keren per week getrakteerd en ook buiten verjaardagen om (Van Overbeek et al., 2005). De meeste kinderdagverblijven hebben bij het trakteren geen richtlijnen gericht op gezonde voeding (Van Overbeek et al., 2005), wat betekent dat de kinderen veel calorierijke traktaties binnen krijgen. Daarnaast weten we uit de praktijk dat weinig baby's die naar het kinderdagverblijf gaan afgekolfde moedermelk drinken. Op de kinderdagverblijven die meededen met de pilot van Lekker Fit! Kinderdagverblijf waren dit bij de start van de interventie zelfs nul baby's. Dit terwijl 30,5% van alle moeders hun baby van zes maanden oud nog borstvoeding geeft (Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS], 2007). Borstvoeding is een beschermde factor voor het ontstaan van overgewicht (Arenz, Rückerl, Koletzko, & Von Kries, 2004; Gubbels et al., 2012). 1.2 Spreiding Overgewicht komt steeds vaker voor in Nederland en het percentage overgewicht is de laatste jaren ook onder kinderen en jongeren toegenomen (CBS, 2012). In 2010/2012 had 15% van alle kinderen en jongeren van 2-25 jaar overgewicht en kampte 3% van alle kinderen en jongeren met obesitas (CBS, 2013). Met betrekking tot de jonge kinderen (tot vier jaar) weten we dat 6,8% van de Nederlandse tweejarigen in 2006 te zwaar was, en dat 0,6% van de tweejarigen aan obesitas leed (Van den Berg, Scholtens, Wijga, Verschuren, & Boer, 2006). Meer recente landelijke cijfers van overgewicht onder tweejarigen zijn niet bekend. We weten wel dat 12% van de tweejarigen in Rotterdam in 2012 overgewicht of obesitas had (Gemeente Rotterdam, 2012). Cijfers van overgewicht onder baby's zijn niet bekend. Zoals eerder beschreven hebben kinderen die naar het kinderdagverblijf gaan vaker overgewicht dan kinderen die niet naar het kinderdagverblijf gaan (Gubbels et al., 2010a). Overgewicht komt ook vaker voor bij meisjes (26%) dan bij jongens (21%) en bij kinderen uit de grote steden (CBS, 2013; Fredriks, Van Buuren, Hira Sing, Wit, & Verloove-Vanhorick, 2005). De prevalentie van overgewicht verschilt ook tussen verschillende wijken (Jansen, 2007). Verder hebben kinderen uit Turkse en Marokkaanse gezinnen een groter risico op overgewicht: in deze gezinnen is het percentage overgewicht onder kinderen van twee jaar oud twee tot drie keer zo hoog als bij autochtone kinderen (De Hoog, 2012). Kinderen uit gezinnen met een lage Sociaal-Economische Status (SES) hebben ook een groter risico op overgewicht: van de kinderen en jongeren (2-25 jaar) in een huishouden in de laagste inkomensgroep heeft 19% overgewicht, tegenover 11% van de kinderen en jongeren in de hoogste inkomensgroep. Onder kinderen en jongeren in de laagste inkomensklasse komt ernstig overgewicht drie keer zo vaak voor als onder kinderen en jongeren in de hoogste inkomensklasse (CBS, 2013). 1.3 Gevolgen Met name in de voorschoolse periode wordt voor kinderen de basis gelegd voor de ontwikkeling van overgewicht en voor de latere groei (De Kroon, Renders, Van Wouwe, Van Buuren, & HiraSing, 2010). Uit interne cijfers van de gemeente Rotterdam blijkt dat veel kleuters die starten op de basisschool al overgewicht hebben. In 2011 had gemiddeld 18% van de basisschoolleerlingen in groep twee overgewicht (Gemeente Rotterdam, 2011). De behandeling van kinderen met overgewicht boekt vaak weinig resultaat: ze slagen er niet in om veel af te vallen of stoppen vroegtijdig met de behandeling (Ben-Sefer, Ben-Natan, & Ehrenfeld, 2009; Oude Luttikhuis et al., 2009). Kinderen met overgewicht blijven dan ook vaak voor de rest van hun leven te zwaar (Singh, Mulder, Twisk, Van Mechelen, & Chinapaw, 2008) Wanneer een kind al op jonge leeftijd overgewicht heeft, zijn de gevolgen voor de gezondheid ernstiger dan wanneer overgewicht op volwassen leeftijd wordt geconstateerd (Visscher, Van Son, Van Bakel, & Zantinge, 2010). Jonge kinderen met overgewicht hebben het risico op metabole afwijkingen, slaapapneu, gewrichtsklachten, afwijkingen aan de lever en psychosociale gevolgen (Bocca, Stolk, Scheenstra, & Sauer,

4 2008; Deckelbaum & Williams, 2001; Dietz, 1998; Lobstein & Jackson-Leach, 2006; Reilly, 2005). Ook op latere leeftijd brengt overgewicht gezondheidsrisico's met zich mee (WHO, 2007), en op volwassen leeftijd tevens hoge ziektekosten en productieverlies (Van Baal, Heijink, Hoogenveen, & Polder, 2006). 2. Beschrijving interventie 2.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep De einddoelgroep zijn kinderen tot vier jaar oud die naar een kinderdagverblijf gaan. In 2010 maakte kinderen tot vier jaar oud gebruik van de kinderopvang. Het aantal kinderopvanglocaties in Nederland lag in 2010 op (Brancheorganisatie Kinderopvang, 2012). Gemiddeld genomen zijn dit 74 kinderen per kinderopvanglocatie. De kinderdagverblijven in die wijken waar het overgewicht van tweejarigen hoger ligt dan in andere delen van de stad worden actief benaderd voor deelname. Het overgewichtpercentage varieert hier van 10 tot 22% bij de tweejarigen. Intermediaire doelgroep De interventie richt zich op twee intermediaire doelgroepen: De medewerkers op het kinderdagverblijf De medewerkers op het kinderdagverblijf (pedagogisch medewerkers en de locatiemanager) bepalen wat de kinderen gedurende het verblijf eten en welke activiteiten ze ondernemen. De pedagogisch medewerkers spelen daarmee een grote rol in de voedings- en bewegingsgewoonten van de kinderen op het kinderdagverblijf en zijn daarom een belangrijk intermediaire doelgroep. De ouders Ook ouders spelen een rol in het faciliteren van voeding op het kinderdagverblijf. Het is namelijk de keuze van de ouders of hun baby op het kinderdagverblijf overgaat op flesvoeding, of dat de baby afgekolfde moedermelk krijgt. Daarnaast verzorgen ouders de traktaties van hun kinderen wanneer ze iets te vieren hebben, zoals een verjaardag. De interventie betrekt ouders daarom bij de onderdelen gericht op traktaties en borstvoeding. Selectie van doelgroepen Indicatiecriteria De projectleider bepaalt of een kinderdagverblijf in aanmerking komt voor deelname aan de interventie. Dit doet de projectleider op basis van de volgende criteria:. Het kinderdagverblijf moet Nederlandstalig zijn;. Het kinderdagverblijf moet minimaal twee groepen hebben waar ze de kinderen opvangen;. De locatiemanager en de pedagogisch medewerkers moeten enthousiast zijn over de interventie;. Er moet tenminste een pedagogisch medewerker zijn die zich (vrijwillig) op wil geven als voedingscoach en een pedagogisch medewerker die zich (vrijwillig) op wil geven als beweegcoach. Enthousiasme van de medewerkers is van groot belang om de interventie goed te kunnen implementeren. Er wordt namelijk een totale tijdsinvestering van 134 uur van de medewerkers gevraagd en er wordt verwacht dat er vrijwilligers zijn om voedingscoach of beweegcoach te worden. De voedingscoach en de beweegcoach zijn pedagogisch medewerkers die in dienst zijn bij de kinderopvanglocatie en extra taken omtrent voeding of beweging krijgen. Deze taken staan nader omschreven bij de aanpak van de interventie. Verder is het van belang dat het kinderdagverblijf Nederlandstalig is, zodat de interventieonderdelen uitgevoerd kunnen worden zoals ze bedoeld zijn. Wanneer er minder dan twee groepen kinderen op het kinderdagverblijf zijn, is het bereik van de interventie te beperkt. Een groep bestaat namelijk uit maximaal zestien kinderen. De kosten zijn dan niet meer in verhouding met het beoogde resultaat. Contra-indicaties Uit de indicatiecriteria komen de volgende contra-indicaties voort:. Een niet Nederlandstalig kinderdagverblijf. Minder dan 2 groepen kinderen op het kinderdagverblijf. Geen enthousiaste medewerkers op het kinderdagverblijf. Geen vrijwillige beweegcoach of voedingscoach

5 2.2 Doel Hoofddoel Rotterdam Lekker Fit! Het overkoepelende doel van het Rotterdam Lekker Fit! programma is het stabiliseren van de prevalentie van overgewicht en het tegengaan van bewegingsarmoede bij kinderen. Lekker Fit! Kinderdagverblijf is onderdeel van het Rotterdam Lekker Fit! programma en speelt hierin een rol door het consumeren van gezonde voeding en meer bewegen bij jonge kinderen te bevorderen. Lekker Fit! Kinderdagverblijf Het hoofddoel van Lekker Fit! Kinderdagverblijf is:. Een toename in de hoeveelheid gezonde voeding en een afname in de hoeveelheid ongezonde voeding die kinderen tot vier jaar oud consumeren op het kinderdagverblijf.. Een toename in de duur van (gestructureerde) beweging van kinderen tot vier jaar oud op het kinderdagverblijf. Dit willen we realiseren door de pedagogisch medewerkers dagelijks meer gezonde voeding, minder ongezonde voeding en meer gestructureerde beweegactiviteiten aan te laten bieden aan de kinderen. Subdoelen Per groep intermediairen formuleren we verschillende subdoelen. De subdoelen zijn ook in Tabel 2 in de bijlage opgenomen. De interventie beoogt dat de subdoelen in de loop van de interventie worden behaald, en dat na het traject van een jaar alle subdoelen zijn behaald. De subdoelen zijn als volgt: De pedagogisch medewerkers Algemeen. Zijn zich bewust van de voordelen van gezonde voeding (zoals het binnenkrijgen van goede voedingsstoffen) en van de nadelen van ongezonde voeding (zoals overgewicht).. Zijn zich bewust van de voordelen van voldoende beweging (zoals je fit voelen) en van de nadelen van onvoldoende beweging (zoals overgewicht).. Geven het goede voorbeeld op het gebied van gezonde voeding en beweging, door bewust ongezond gedrag te vermijden in het bijzijn van de kinderen.. Informeren ouders over de activiteiten op het kinderdagverblijf.. Besteden tijdens ouderavonden en feesten aandacht aan beweging en gezonde voeding. Voeding. Weten wat gezonde voedingskeuzes voor jonge kinderen zijn.. Bieden de kinderen vanaf de leeftijd van zes maanden dagelijks groente en fruit aan, en ze vertellen daarbij over de smaak, kleur en het uiterlijk van verschillende groenten en fruit.. Zijn in staat om gezonde keuzes van broodbeleg te maken.. Achten zichzelf in staat om een rol te spelen in de voeding die de kinderen consumeren.. Hebben basiskennis over afgekolfde moedermelk.. Zijn in staat om afgekolfde moedermelk op de juiste manier te bewaren en op te warmen. Beweging. Weten wat geschikte beweegactiviteiten voor jonge kinderen zijn.. Weten wat het belang van bewegen voor jonge kinderen is.. Hebben de vaardigheid om op een effectieve manier gestructureerde beweegactiviteiten te organiseren.. Achten zichzelf in staat om een rol te spelen in de hoeveelheid beweging die de kinderen krijgen.. Bieden de (lopende) kinderen in totaal tenminste dertig minuten per dag gestructureerde beweegactiviteiten aan. De locatiemanager:. Brengt de ouders bij de inschrijving of bij het intakegesprek mondeling op de hoogte van de mogelijkheden van het meegeven van afgekolfde moedermelk naar het kinderdagverblijf.. Realiseert randvoorwaarden om verbeteringen aan te brengen n.a.v. resultaten van Lekker Fit Lijst Ouders:. Weten dat ze afgekolfde moedermelk mee kunnen geven naar het kinderdagverblijf.

6 . Weten dat het kinderdagverblijf traktatierichtlijnen hanteert, wat de inhoud is van de richtlijnen, en dat er voorbeelden van gezonde traktaties beschikbaar zijn op het kinderdagverblijf.. Zorgen voor gezonde traktaties Omgeving. Standaardonderdeel van intake is informatie over de mogelijkheid van het geven van borstvoeding. Gezonde voeding en het aanbieden van gestructureerde beweging is opgenomen in het beleidsplan. Het kinderdagverblijf hanteert richtlijnen voor traktaties. Fysieke omgeving. Op het kinderdagverblijf zijn voorbeelden van geschikte bewegingsactiviteiten en geschikte beweegmaterialen aanwezig.. Op het kinderdagverblijf zijn voorbeelden van gezonde menu's en een overzicht van gezonde voeding voor jonge kinderen aanwezig.. De inkoop van ongezond beleg is aangepast. Proces. Na het traject van een jaar scoort elk kinderdagverblijf tenminste 'op de goede weg' op alle categorieën van de Lekker Fit! lijst (zie 4.2 voor een beschrijving van de categorieën). 2.3 Aanpak Opzet van de interventie Setting De interventie wordt uitgevoerd op het kinderdagverblijf. Op het kinderdagverblijf vangen pedagogisch medewerkers jonge kinderen op wanneer hun ouders elders bezigheden hebben. Over het algemeen kunnen kinderen vanaf ongeveer zes weken oud naar het kinderdagverblijf, tot ze vier jaar zijn en naar de basisschool gaan. In 2011 brachten kinderen die naar het kinderdagverblijf gingen gemiddeld 24 uur per week door op het kinderdagverblijf (Prognose Kinderopvang, 2012). De opvang is meestal georganiseerd tussen half acht 's morgens en half zeven 's avonds. Er zijn vaste brengen haalmomenten in de vroege ochtend en avond. De pedagogisch medewerkers hebben meestal een MBO opleiding en hebben taken gericht op zowel de verzorging en de opvoeding van de kinderen. Kinderen consumeren op het kinderdagverblijf voeding van het kinderdagverblijf zelf. Over het algemeen hebben kinderdagverblijven een standaard programma met betrekking tot eetmomenten, namelijk: fruit in de ochtend, een boterham of warm eten tijdens de lunch, en een snack in de middag. Avondeten is meestal geen onderdeel op een kinderdagverblijf. Het activiteitenprogramma verschilt per kinderdagverblijf, maar omvat meestal het grootste gedeelte van de dag vrij spelen. Opzet Lekker Fit! Kinderdagverblijf is een traject van een jaar waarin een kinderdagverblijf start met het invullen van een zelfbeoordelingslijst Lekker Fit. Vervolgens worden er verschillende activiteiten uitgevoerd om de bewustwording, kennis, houding en vaardigheden van de medewerkers m.b.t. gezonde voeding en beweging op het kinderdagverblijf te verbeteren. Na een jaar wordt opnieuw de zelfbeoordelingslijst ingevuld om na te gaan of er een verbetering is en of het kinderdagverblijf de titel 'Lekker Fit! Kinderdagverblijf kan behalen. De interventie bestaat uit de volgende onderdelen en (indien van toepassing) tijdsduur: Werving. Telefonische werving kinderdagverblijf. Startgesprek (een uur) Zelfbeoordeling. Invult zelfbeoordelingslijst (verder genaamd: Lekker Fit! lijst) (een uur). Gesprek resultaten Lekker Fit! lijst en uitdelen relevante tipsheets (een uur) Uitvoering Beweging. Beweegtraining, bestaand uit: o Twee teambijeenkomsten bewegen (elk twee uur)

7 o Twee trainingen van de beweegcoach (elk een dag) o Twee keer coaching on the job (elk een dag) o Elke dag dertig minuten gestructureerd bewegen met beschikbare materialen o Beweegcoach o Tipsheets bewegen Voeding. Smakelijke Moestuin (start in maart, eenmaal twee uur + dagelijks dertig minuten). en bijbehorende bijeenkomst over gezonde voeding (een uur) voor ouders en medewerkers. Tipsheets over gezonde voeding. Belegspel (dertig minuten). Traktatierichtlijnen (dertig minuten). Voedingscoach (medewerker die extra getraind is en team ondersteunt bij het invoeren van nieuw beleid). Informatie over de mogelijkheden m.b.t. afgekolfde melk of het geven van borstvoeding op het verblijf (vijf minuten per intake). Komst lactatiekundige (een uur, optioneel). Workshop Smakelijke Eters voor ouders (twee uur, optioneel) Proces. Telefonisch contact (hele jaar door, naar behoefte). Tussentijdse evaluatie (een uur). Nieuwsbrief (eens per zes weken) voor medewerkers en suggesties voor informatie voor ouders. Evaluatie. Invullen Lekker Fit! lijst (een uur). Evaluatiegesprek en uitdelen relevante tipsheets (een uur) Borging. Terugkomdag beweegcoaches (een dag). Monitoring (twee keer een uur) Volgorde van de onderdelen Met welk onderdeel van de uitvoering het kinderdagverblijf start (beweging of voeding), bepaalt de projectleider samen met de locatiemanager. Hierbij kijken zij naar de behoeften en mogelijkheden van het kinderdagverblijf. De tijd die tussen de onderdelen zit staat niet vast, maar is ook naar de behoefte en mogelijkheden van het kinderdagverblijf. De beweegtraining bestaat wel uit een aantal onderdelen met een vaste volgorde en tijd tussen de onderdelen (zie Figuur 1 in de bijlage). Alle onderdelen van Lekker Fit! Kinderdagverblijf worden binnen een jaar uitgevoerd. Locatie De interventie wordt uitgevoerd op het kinderdagverblijf. Van de onderdelen worden er twee niet uitgevoerd op het kinderdagverblijf zelf, maar op een centrale plek zoals het hoofdkantoor van de kinderopvangorganisatie, de GGD, etc. Dit zijn de trainingen/bijeenkomsten van de beweegcoaches en de bijeenkomst over gezonde voeding. Deze onderdelen worden op een centrale plek uitgevoerd omdat er medewerkers van verschillende kinderopvanglocaties naar dezelfde training/bijeenkomst komen. Op die manier is de locatie voor alle medewerkers goed bereikbaar. Uitvoerders De werkwijze van Lekker Fit! kan in een kinderopvangorganisatie worden ingevoerd. Als een gemeente de kinderopvang hierin wil ondersteunen zou het als volgt georganiseerd kunnen worden. In kleinere gemeente s kan worden volstaan met een projectleider die als vraagbaak dient voor de beweeg- en voedingscoaches en locatiemanagers van een kinderdagverblijf. Locatie en uitvoerders Locatie De interventie wordt uitgevoerd op het kinderdagverblijf. Van de onderdelen worden er twee niet uitgevoerd op het kinderdagverblijf zelf, maar op een centrale plek zoals het hoofdkantoor van de kinderopvangorganisatie, de GGD, etc. Dit zijn de trainingen/bijeenkomsten van de beweegcoaches en de bijeenkomst over gezonde voeding. Deze onderdelen worden op een centrale plek uitgevoerd omdat er

8 medewerkers van verschillende kinderopvanglocaties naar dezelfde training/bijeenkomst komen. Op die manier is de locatie voor alle medewerkers goed bereikbaar. Uitvoerders De werkwijze van Lekker Fit! kan in een kinderopvangorganisatie worden ingevoerd. Als een gemeente de kinderopvang hierin wil ondersteunen zou het als volgt georganiseerd kunnen worden. In kleinere gemeente s kan worden volstaan met een projectleider die als vraagbaak dient voor de beweeg- en voedingscoaches en locatiemanagers van een kinderdagverblijf. (Zie figuur 2 in de bijlage) In dienst van de gemeente Projectleider De projectleider is werkzaam bij een gemeentelijke organisatie met als taak gezondheidsbevordering en ervaring met projecten (GGD of thuiszorgorganisatie). De projectleider is de spin in het web en verzamelt en deelt alle informatie met de verschillende uitvoerders. De projectleider heeft verder een belangrijke rol bij de start van het project (werving). De projectleider is verantwoordelijk voor het proces en de financiële verantwoording. Projectmedewerkers Ook de projectmedewerkers zijn werkzaam bij een gemeentelijke organisatie met als taak gezondheidsbevordering. Onder de projectmedewerkers zijn tenminste een coördinator voeding en een coördinator beweging. De coördinator voeding heeft een coördinerende en uitvoerende rol met betrekking tot interventieonderdelen die gericht zijn op gezonde voeding. De rol van de coördinator beweging is het coördineren van de beweegtrainingen. De training wordt uitgevoerd door een extern bureau (zie verderop). De projectmedewerkers adviseren en begeleiden de coaches en locatiemanagers die op de kinderdagverblijven werken. Bovendien regelen zij de activiteiten van de externe deskundigen. Communicatiemedewerker De communicatiemedewerker is verantwoordelijk voor het versturen van een nieuwsbrief aan alle partijen die betrokken zijn bij Lekker Fit! Kinderdagverblijf. Idealiter is de communicatiemedewerker werkzaam bij dezelfde gemeentelijke organisatie als de projectleider en/of de projectmedewerkers. Dit zorgt voor een goede en gemakkelijke onderlinge afstemming In dienst van het kinderdagverblijf Locatiemanager De locatiemanager beoordeelt het kinderdagverblijf op het gebied van voedings- en bewegingsaspecten. In overleg met de projectleider maakt de locatiemanager keuzes in de onderdelen waar het kinderdagverblijf mee gaat starten. De locatiemanager is verantwoordelijk om de gekregen adviezen en informatie over gezonde voeding en beweging door te spelen aan de overige medewerkers in dienst van het kinderdagverblijf. Voedings- en beweegcoach werkzaam op het kinderdagverblijf De voedings- en beweegcoach zijn pedagogisch medewerkers in dienst van het kinderdagverblijf. De beweegcoach geeft zich vrijwillig op tijdens de eerste teambijeenkomst van de beweegtraining en de voedingscoach geeft zich vrijwillig op in overleg met de locatiemanager. Voor de start van de interventie heeft de locatiemanager al gepeild of er medewerkers zijn die zich op willen geven als beweeg- of voedingscoach. Dit is namelijk ook een van de indicatiecriteria. De voedingscoach en de beweegcoach zijn, onder toezicht van de locatiemanager, verantwoordelijk voor het succesvol implementeren van Lekker Fit! onderdelen op hun eigen locatie. De voedingscoach is verantwoordelijk voor de implementatie van de onderdelen gericht op voeding, en de beweegcoach voor de onderdelen gericht op beweging. Daarnaast zijn de voedingscoach en de beweegcoach het eerste aanspreekpunt voor hun collega's (pedagogisch medewerkers op het kinderdagverblijf), wanneer het gaat om vragen over voeding en beweging. Externe uitvoerders* Voor de uitvoering van de interventie worden de volgende medewerkers ingehuurd bij externe partijen:. Pedagoog (uitvoerder van de workshop Smakelijke Eters). Beweegtrainers (uitvoerders van de beweegtraining). Diëtist (uitvoerder van het Belegspel). Lactatiekundige (verschaft informatie over afgekolfde moedermelk) * Het is natuurlijk goed mogelijk dat een organisatie deze deskundigheid wel zelf in dienst heeft, dit geeft de

9 huidige situatie in de gemeente Rotterdam aan. Inhoud van de interventie Werving De projectleider werft de kinderdagverblijven telefonisch. Indien gewenst door de organisatie gaat de projectleider bij de organisatie langs om de locatiemanager te informeren over de interventie en materialen te laten zien. Na toezegging voor deelname gaat de projectleider langs bij het kinderdagverblijf voor een startgesprek, waarin de projectleider en de locatiemanager verdere afspraken vastleggen en de overeenkomst met het management tekenen. Zelfbeoordeling. Invullen Lekker Fit! lijst. De Lekker Fit! lijst is een instrument om het kinderdagverblijf op voedings- en bewegingsaspecten te beoordelen. De lijst is gebaseerd op het Amerikaanse instrument 'Nutrition and Physical Activity Self- Assessment for Child Care' (NAP SACC; Ammerman, Benjamin, Sommers, & Ward, 2004). De locatiemanager vult de lijst digitaal in. Deze methode heeft een risico op sociaalwenselijke antwoorden, maar vanwege praktische redenen is hier toch voor gekozen. Veel vragen van de Lekker Fit! lijst kunnen namelijk niet, of enkel door langdurige observatie, door een projectmedewerker of projectleider beoordeeld worden. De ervaring leert echter dat locatiemanagers het te goeder trouw invullen.. Gesprek resultaten Lekker Fit! lijst en uitdelen relevante tipsheets. De projectleider bespreekt de resultaten van de Lekker Fit! lijst met de locatiemanager en geeft advies op maat. In Tabel 1 staan de categorieën van de Lekker Fit! lijst en de bijbehorende interventieonderdelen. Het kinderdagverblijf krijgt per categorie een score 'kan beter', 'op de goede weg' of 'Lekker Fit!'. De nadruk komt in de interventie te liggen op de categorieën waar het kinderdagverblijf 'kan beter' op heeft gescoord. Wanneer het kinderdagverblijf op geen enkele categorie 'kan beter' scoort, zal het kinderdagverblijf gemotiveerd worden om op meer categorieën Lekker Fit! te scoren. De projectleider bepaalt in overleg met de locatiemanager met welke onderdelen van het project het kinderdagverblijf gaat starten. Dit is naar de wens, behoefte en mogelijkheden van het kinderdagverblijf. Na een jaar zijn alle vaste onderdelen en gewenste optionele onderdelen uitgevoerd. De projectleider adviseert de locatiemanager over elke categorie waar het kinderdagverblijf 'kan beter' scoort. Voor deze categorieën krijgt het kinderdagverblijf 'tipsheets', waar tips en trucs voor de pedagogisch medewerkers op staan om te werken naar tenminste de score 'op de goede weg'. Naast de tipsheets krijgt elk kinderdagverblijf na de intake voedingslijstjes voor de ouders en het personeel aangeleverd, waarop informatie staat over gezonde voeding voor kinderen tot vier jaar oud. Er is tenminste op elke groep een voedingslijstje aanwezig en elk kinderdagverblijf beschikt over extra voedingslijstjes, die de pedagogisch medewerkers op verzoek aan ouders mee kunnen geven. De voedingslijstjes (zie tabel 1 in de bijlage) zijn binnen dit project ontwikkeld door het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), en zijn tevens op het CJG beschikbaar voor ouders. Beweging. Beweegtraining De beweegtraining aan de pedagogisch medewerkers wordt gegeven door een beweegtrainer van een extern bureau en bestaat uit teambijeenkomsten, het trainen van een beweegcoach en coaching on the job. Elke locatie ontvangt voor iedere groep het Lekker Bewegen! Activiteitenboek en een bak met beweegmaterialen zoals kinderbezems en foamballen. In het activiteitenboek staan voorbeelden van beweegactiviteiten voor jonge kinderen en de beweegmaterialen kunnen ingezet worden bij deze beweegactiviteiten. Tijdens de eerste teambijeenkomst wordt het team door de externe trainer geënthousiasmeerd om dagelijks met de kinderen in beweging te komen. De trainer informeert het team over het belang en de voordelen van bewegen, en de risico's van te weinig beweging. Tijdens de eerste bijeenkomst geeft een pedagogisch medewerker zich op als beweegcoach. Tijdens de tweede teambijeenkomst staat verdieping centraal. Tijdens de training van de beweegcoach krijgt de beweegcoach theoretische verdieping op het gebied van beweging en de ontwikkeling van kinderen, en leert de beweegcoach hoe hij of zij het team bij beweegactiviteiten met kinderen kan begeleiden. Tijdens coaching on the job worden de pedagogisch medewerkers door de beweegcoach en de externe trainer gecoacht bij het ondernemen van beweegactiviteiten uit het activiteitenboek. Voorbeelden van deze coaching zijn 'good practice' (beweegcoach

10 en trainer laten voorbeelden van good practice zien), het regiemodel (beweegcoach en trainer 'regisseren' een activiteit door tips te geven) of gebruik van filmopnames. Voorbeelden van beweegactiviteiten zijn: - Ballenregen: kinderen rapen zo snel mogelijk de ballen op en gooien deze weer in een emmer (gebruik van foamballen uit de beweegbak) - De grote schoonmaak: kinderen leren de groepsruimte kennen door deze op een speelse manier schoon te maken (gebruik bezems uit de beweegbak) Na afloop van de training coacht de beweegcoach de pedagogisch medewerkers wekelijks tijdens de beweegactiviteiten met de kinderen. Hierbij draagt de beweegcoach kennis over aan het team en stimuleert zij het team om actief in beweging te komen met de kinderen. Voeding. Smakelijke Moestuin en bijeenkomst gezonde voeding. De Smakelijke Moestuin met bijbehorende bijeenkomst over gezonde voeding is een initiatief van Nutricia en is in samenwerking met het project Lekker Fit! Kinderdagverblijf en kinderopvangorganisaties Kinderdam en Prokino ontwikkeld. De Smakelijke Moestuin is een kindvriendelijke moestuinbak waarin de pedagogisch medewerker samen met de kinderen diverse zaden zaait, verzorgt en oogst. Bij de bak worden zaden, een Smakelijke Moestuin handleiding en voorbeelden van gezonde, goedkope recepten voor jonge kinderen geleverd. In de Smakelijke Moestuin handleiding staan onder andere activiteiten rondom de moestuin en een zaaischema staan beschreven. Nutricia verzorgt tevens een instructiebijeenkomst voor de pedagogisch medewerkers op de locatie. De voedingscoach is verantwoordelijk voor de implementatie van de moestuin en waar nodig voor het sturen van collega's bij activiteiten rondom de moestuin. Naast de activiteiten verzorgt Nutricia een bijeenkomst over gezonde voeding voor ouders en pedagogisch medewerkers. Tijdens deze bijeenkomst informeert Nutricia ouders en pedagogisch medewerkers over (de voordelen van) gezonde voedingskeuzes en de risico's van ongezonde voeding consumeren. De Smakelijke Moestuin met de bijbehorende bijeenkomst wordt door Nutricia als aparte interventie ingediend bij een erkenningscommissie.. Het Belegspel Het Belegspel bestaat uit 22 kaartjes waarop één van de verschillende soorten beleg is afgebeeld. De pedagogisch medewerkers krijgen de opdracht om het beleg in te delen in de categorie groen (mag elke dag), geel (mag af en toe) of rood (bij uitzondering). Het spel wordt gespeeld onder leiding van een diëtist, die het bespreken van de uitkomsten combineert met voorlichting over gezonde voeding. De diëtist moedigt de pedagogisch medewerkers ook aan om hun inkoopbeleid aan te passen zodat er minder ongezond beleg beschikbaar is.. Traktatierichtlijnen Traktatierichtlijnen bestaan uit een introductieblad (wat houden traktatierichtlijnen in) en een stappenplan (hoe krijg je het voor elkaar op het kinderdagverblijf) voor de voedingscoach en pedagogisch medewerkers, een traktatiekaart voor ouders waardoor zij korte tijd voor de verjaardag van hun kind herinnerd worden aan de traktatierichtlijnen, en voorbeelden van gezonde traktaties. Elk kinderdagverblijf ontvangt vooraf opgestelde traktatierichtlijnen van Lekker Fit! Kinderdagverblijf als voorbeeld, welke locatiemanagers kunnen aanpassen naar de wensen van het kinderdagverblijf. Zo kunnen ze ook aansluiten bij de behoeften van ouders van verschillende achtergronden. Daarnaast ontvangt elk kinderdagverblijf een vooraf opgesteld stuk tekst over traktatierichtlijnen dat kinderdagverblijven in hun nieuwsbrief kunnen plaatsen.. Workshop Smakelijke Eters (optioneel) De interactieve workshop 'Smakelijke Eters' is voor ouders van kinderen van zes maanden tot vier jaar. In deze workshop informeert een pedagoog ouders over gezonde voeding en smaakontwikkeling. Daarnaast richt de workshop zich op de versterking van opvoedcompetenties. De projectleider biedt de workshop aan waarna de locatiemanager mag kiezen of de workshop wordt ingezet. De workshop is door de onafhankelijke erkenningscommissie interventies erkend als 'theoretisch goed onderbouwd'. Een uitgebreide beschrijving van de workshop kunt u vinden in de online database van het Nederlands Jeugdinstituut (NJI).. Komst lactatiekundige (optioneel) Wanneer de pedagogisch medewerkers en/of de locatiemanager aangeven dat ze onvoldoende kennis hebben over afgekolfde moedermelk, kan het kinderdagverblijf een lactatiekundige uitnodigen. De lactatiekundige informeert de pedagogisch medewerkers over borstvoeding op het kinderdagverblijf, en zal tenminste uitleg geven over het bewaren en opwarmen van afgekolfde moedermelk.

11 . Borstvoedingsvriendelijkheid De locatiemanager brengt ouders bij de inschrijving of tijdens het intakegesprek mondeling op de hoogte van de borstvoedingsvriendelijkheid van het kinderdagverblijf. Hierdoor weten ouders dat kinderen op het kinderdagverblijf afgekolfde moedermelk kunnen drinken en dat overstappen op volledige flesvoeding niet vanzelfsprekend hoeft te zijn. Om deze boodschap te ondersteunen ontvangt het kinderdagverblijf folders voor ouders waarin ze de informatie na kunnen lezen. De locatiemanager deelt de folders uit aan ouders van nieuw ingeschreven kinderen. Proces. (Telefonisch) contact Wanneer de locatiemanager vragen heeft, of de behoefte heeft om regelmatig contact te houden met de projectleider, zal de projectleider hier afspraken over maken en inspelen op de wensen en behoefte van de locatiemanager. De voedingscoördinator en de voedingscoach op het kinderdagverblijf hebben regelmatig (telefonisch) contact over het verloop en de implementatie van de verschillende voedingsonderdelen. Hetzelfde geldt voor de beweegcoördinator en de beweegcoach op het kinderdagverblijf.. Tussentijdse evaluatie Halverwege het traject gaat de projectleider langs bij het kinderdagverblijf, om samen met de locatiemanager de voortgang te bespreken aan de hand van de eerder gescoorde Lekker Fit! lijst. De projectleider inventariseert de behoeftes van het kinderdagverblijf en kan advies en tipsheets geven.. Nieuwsbrief Eens in de zes weken verzendt de communicatiemedewerker een nieuwsbrief aan alle betrokken partijen met de laatste updates over het project en leuke nieuwtjes. Deze informatie kan ook door de kinderopvang gebruikt worden voor nieuwsbrieven aan ouders. Evaluatie Aan het eind van het Lekker Fit! traject vult de locatiemanager nogmaals de Lekker Fit! lijst in. Daarna vindt er een evaluatiegesprek plaats met de projectleider en de locatiemanager. Samen met de locatiemanager kijkt de projectleider aan de hand van de Lekker Fit! lijst wat de successen waren en waar de knelpunten zaten. De projectleider geeft de locatiemanager tips voor het vervolgtraject. De projectleider reikt tevens het Lekker Fit! gevelbordje uit, als het kinderdagverblijf aan de eisen heeft voldaan. De criteria voor het behoud van het gebruik van de naam Lekker Fit! zijn te vinden in het draaiboek. Borging Wanneer een kinderdagverblijf 'Lekker Fit!' is geworden en het gevelbordje heeft ontvangen, gaat de projectleider twee keer per kalenderjaar langs bij de locatiemanager. Tijdens deze bezoeken geeft de projectleider advies en tips aan de locatiemanager. Om de voortgang betrouwbaar te monitoren, vult de locatiemanager eenmaal per kalenderjaar de Lekker Fit! lijst in. Op die manier wordt inzichtelijk gemaakt of de positieve veranderingen met betrekking tot voeding en beweging stand houden op het kinderdagverblijf. Afhankelijk van de resultaten van de Lekker Fit! lijst en indien nodig of gewenst biedt de projectleider advies, tipsheets en/of ondersteuning aan vanuit het project. Verder blijven de locaties de nieuwsbrief ontvangen om hen betrokken en geïnspireerd te houden. Ook houden ze toegang tot alle tipsheets. Daarnaast organiseren de projectmedewerkers na afloop van het traject twee terugkomdagen per jaar voor de beweegcoaches en de voedingscoaches. Tijdens deze dagen krijgen de coaches de gelegenheid om ervaringen uit te wisselen en tips te vragen aan de coördinator voeding, of aan de coördinator beweging en de externe (beweeg)trainer die bij de terugkomdag aanwezig zijn. Zij gaan hierna op hun eigen locatie met hun collega's weer aan de slag. 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Betrokkenheid doelgroep De interventie is in samenwerking met publieke en private partijen ontwikkeld. Door actieve deelname aan de projectgroep zijn alle partijen onderdeel geweest van het besluitvormingsproces van de interventieontwikkeling. In de projectgroep namen ook (locatie)managers van de betrokken kinderdagverblijven zitting. Tijdens de uitvoering op locatie hebben met name de beweegcoaches en voedingcoaches inbreng gehad in de ontwikkeling en aanpassing van de onderdelen. Zij zijn inde procesevaluatie uitvoerig bevraagd. Maar ook de overige (pedagogisch) medewerkers en ouders zijn betrokken geweest. Alle interventieonderdelen zijn tijdens de pilot gepretest en waar nodig aangepast naar de

12 wensen en behoeften van de doelgroep. In de eerste fase van de pilot is de interventie gestart op zeven kinderdagverblijven, waarvan drie kinderdagverblijven de interventie niet konden voortzetten wegens terugloop in aantal kinderen en sluiten van locaties. In de eerste en tweede tranche van de pilot hebben in totaal zeven kinderdagverblijven de interventie geïmplementeerd. Hiermee zijn in totaal 306 kinderen bereikt. In worden daar weer nieuwe locaties aan toegevoegd. Lekker Fit! Kinderdagverblijf kent de volgende samenwerkingspartners, die allen nauw betrokken zijn geweest bij de interventieontwikkeling:. Rotterdam lekker Fit. Lekker Fit! Kinderdagverblijf is een onderdeel van de overkoepelende Rotterdam Lekker Fit! interventie. Kinderopvangorganisaties Kinderdam en Prokino. De pilot is uitgevoerd op kinderdagverblijflocaties van deze organisaties.. Nutricia. Nutricia verzorgt de Smakelijke Moestuin, de instructiebijeenkomst en de bijeenkomst over gezonde voeding. Centrum voor Jeugd en gezin Rotterdam-Rijnmond. CJG Rotterdam-Rijnmond heeft de voedingslijstjes ontwikkeld en bieden deze aan aan ouders op het CJG. Daarnaast houden zij contact met de kinderdagverblijflocaties. Buitenlandse interventie Lekker Fit! Kinderdagverblijf maakt gebruik van onderdelen van de NAP SACC interventie. De NAP SACC is een Amerikaanse interventie voor preschools (twee tot vier jarigen) gericht op een gezonde omgeving met betrekking tot voeding en beweging. De NAP SACC maakt net als Lekker Fit! Kinderdagverblijf gebruik van een beoordelingsinstrument, advies aan locatiemanagers, tipsheets, workshops voor pedagogisch medewerkers en informatiemateriaal voor ouders. De NAP SACC geeft echter vrijblijvend advies in plaats van een (gedeeltelijk) vast programma met certificering. Ook biedt de NAP SACC geen begeleiding bij de toepassing van het gegeven advies. De NAP SACC biedt geen aanvullende trainingen op het gebied van voeding en beweging en is gericht op kinderen vanaf twee jaar. Lekker Fit! Kinderdagverblijf maakt gebruik van het beoordelingsinstrument (Lekker Fit! lijst) en de werkwijze met tipsheets van de NAP SACC, welke zijn vertaald naar en aangepast voor de Nederlandse situatie. 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd In Nederland uitgevoerd 1. Lekker Fit! Rotterdam. Opgenomen in de databank van het NJI en beoordeeld als theoretisch goed onderbouwd. 2. Beweegkriebels. Opgenomen in de databank van het RIVM en beoordeeld als goed beschreven. 3. B-Fit. Opgenomen in de databank van het NJI en beoordeeld als theoretisch goed onderbouwd. 4. Smakelijke Eters. Opgenomen in de databank van het NJI en beoordeeld als theoretisch goed onderbouwd. 5. Een gezonde start van het Voedingscentrum. Deze interventie is niet opgenomen in één van de databanken. Overeenkomsten en verschillen De belangrijkste overeenkomst met de vergelijkbare interventies is dat deze interventies gedeeltelijk dezelfde aanpak hebben (bijvoorbeeld gericht op het kinderdagverblijf, voeding en beweging of op scholing van pedagogisch medewerkers). Maar het belangrijkste verschil tussen Lekker Fit! Kinderdagverblijf en de vergelijkbare interventies, is dat Lekker Fit! interventie op maat is waarbij wordt ingespeeld op de specifieke wensen en behoeften van het specifieke kinderdagverblijf. De interventie richt zich daarbij op het creëren van een gezonde omgeving op het kinderdagverblijf, zet in op zowel voeding als beweging van de kinderen en op het trainen van de pedagogisch medewerkers. Hieronder staan de overeenkomsten en verschillen uitgebreider beschreven. Lekker Fit! Rotterdam:. Heeft hetzelfde overkoepelende doel (het stabiliseren van de prevalentie van overgewicht en het tegengaan van bewegingsarmoede) als Lekker Fit! Kinderdagverblijf.. Richt zich op basisscholen in plaats van kinderdagverblijven. Beweegkriebels:. Is net als de beweegtraining van Lekker Fit! Kinderdagverblijf een training voor professionals in de

13 kinderopvang om handvatten te bieden voor beweegactiviteiten.. Beweegkriebels is, in tegenstelling tot de beweegtraining van Lekker Fit! Kinderdagverblijf, ook geschikt voor ouders.. Beweegkriebels richt zich in tegenstelling tot Lekker Fit! Kinderdagverblijf niet op voeding, traint geen beweegcoach en levert geen (beweeg)materialen. B-Fit:. Richt zich net als Lekker Fit! Kinderdagverblijf op voeding en beweging om overgewicht te stabiliseren en te voorkomen.. Maakt net als Lekker Fit! Kinderdagverblijf gebruik van beweeginterventies, een lespakket en een ouderworkshop, richt zich op het beleid van het kinderdagverblijf en traktaties, en zet in op pedagogisch medewerkers en ouders als intermediairs.. Is in tegenstelling tot Lekker Fit! Kinderdagverblijf een vaststaand programma voor drie jaar.. Richt zich op kinderen vanaf 2 jaar. Smakelijke Eters:. Wordt als ouderworkshop ingezet binnen Lekker Fit! Kinderdagverblijf ter bevordering van de smaakontwikkeling van kinderen van tot vier jaar. Een gezonde start:. Richt zich net als Lekker Fit! Kinderdagverblijf op een toename in kennis en vaardigheden van pedagogisch medewerkers op kinderdagverblijven met betrekking tot een gezonde leefstijl.. Beperkt zich in tegenstelling tot Lekker Fit! Kinderdagverblijf tot een scholing voor pedagogisch medewerkers. Toegevoegde waarde Lekker Fit! Kinderdagverblijf biedt de kinderopvang de mogelijkheid om een gezonde leefomgeving voor jonge kinderen te creëren. Het is een interventie op maat die zich richt op zowel voeding als beweging. 3. Onderbouwing 3.1 Oorzaken De oorzaak van overgewicht is een langdurige verstoring van de energie-inname ten opzichte van de energiebesteding, waarbij men meer energie inneemt dan verbruikt (WHO, 2004). Kort gezegd gaat het om de balans tussen voeding en beweging. Ongezonde voedingsgewoonten en bewegingsgewoonten ontstaan vaak al op jonge leeftijd, en zetten zich gedurende het leven voort (Kelder, Perry, Klepp, & Lytle, 1994; Reilly et al., 2004). Daarbij zijn voedings- en bewegingsgewoonten in de kindertijd meer flexibel en makkelijker te veranderen (Kelder et al., 1994). Situatie op het kinderdagverblijf De kinderen consumeren voeding op en van het kinderdagverblijf. Uit onderzoek blijkt dat pedagogisch medewerkers ongezonde voeding en dranken aanbieden aan kinderen op een kinderdagverblijf (Van Overbeek et al., 2005). Met betrekking tot beweging wordt op de meeste kinderdagverblijven gestreefd naar 60 minuten bewegen per dag (Van Overbeek et al., 2005). Dit omvat zowel vrij spel als gestructureerd spel. Uit observatieonderzoek blijkt echter dat kinderen over het algemeen weinig actief zijn op het kinderdagverblijf (Gubbels et al., 2010b). Niet beïnvloedbare determinanten van overgewicht Kinderen hebben een groter risico op overgewicht wanneer ze naar het kinderdagverblijf gaan, overgewicht hadden in de babytijd of in deze periode snel groeiden, uit een gezin met een lage SES of Turkse of Marokkaanse afkomst komen, een moeder met overgewicht of diabetes hebben, of een moeder hebben die rookte tijdens de zwangerschap (De Hoog, Stronks, Van Eijsden, Gemke, & Vrijkotte, 2012; Gubbels et al., 2010a; Monasta et al., 2010; Van Wouwe, Renders, Bruil, & Hirasing, 2004). Beïnvloedbare determinanten van overgewicht Kinderen hebben ook een groter risico op overgewicht wanneer ze een ongezond voedingspatroon hebben, weinig bewegen, veel televisie kijken, veel gezoete dranken drinken, niet ontbijten, weinig slapen, of een moeder hebben die geen of kortdurende borstvoeding geeft (Barlow, 2007; Beltman et al., 2008; Bulk- Bunschoten, Renders, van Leerdam, & Hirasing 2005; Monasta et al., 2010; Rennie, Johnson, & Jebb, 2005;

14 Swinburn, Caterson, Seidell, & James, 2004; Van Wouwe et al., 2004). Het geven van borstvoeding is een beschermende factor tegen het ontwikkelen van overgewicht bij kinderen (Arenz, Rückerl, Koletzko, & Von Kries, 2004; Gubbels et al., 2012). Ook de smaakontwikkeling van kinderen kan een rol spelen bij de ontwikkeling van overgewicht (Gerrish & Mennella, 2001; Kelder et al., 1994). Kinderen vertrouwd maken met smaakontwikkeling is dan ook een van de adviezen voor het opvoeden van kinderen met een gezond gewicht (Nijboer, 2006). Landelijk wordt er vanuit gegaan dat de aanpak van borstvoeding, buiten spelen, ontbijten, frisdrankgebruik, televisie kijken en computeren (BBOFT-punten) gunstig is voor het tegengaan van overgewicht (Bulk- Bunschoten et al., 2005).Daarnaast is de verhoging van fysieke activiteit consistent gerelateerd aan de preventie van overgewicht (e.g. Flynn et al., 2006; Summerbell et al., 2005). Een interventie die zowel gericht is op het stimuleren van gezonde voeding als lichaamsbeweging blijkt tevens het meest effectief (Campbell, Waters, O'Meara, & Summerbell, 2002). Omdat de combinatie van voedings- en bewegingscomponenten de werkzame factor lijkt te zijn, zet Lekker Fit! Kinderdagverblijf in op beide componenten. Theoretisch model Het 'Environmental Research framework for weight Gain prevention' (EnRG; Kremers et al., 2006) (zie figuur 3 in de bijlage) is de basis voor alle Rotterdam Lekker Fit! Projecten (zie ook Lekker Fit Rotterdam, loketgezondleven.nl). Volgens dit model wordt energiebalans gerelateerd gedrag onder andere beïnvloed door de omgeving (zie figuur 3). Determinanten van leefstijl zijn namelijk niet alleen in het individu, maar ook in de omgeving aanwezig (e.g. Egger & Swinburn, 1997; Gezondheidsraad, 2003). Deze determinanten kunnen dan ook het best bereikt worden door middel van een aanpak die zich zowel richt op verandering van de omgeving als op verandering van individueel gedrag (Kremers et al., 2006). Door het model in te vullen komen we tot een situatieschets van de oorzaken van de ongezonde voeding en te weinig beweging op het kinderdagverblijf. Dit zijn de volgende (zie bijlage voor een schematische weergave van het ingevulde EnRG): Fysieke omgeving:. Beschikbaarheid van producten hangt samen met voedselconsumptie (Giskes et al., 2007; Van der Horst et al., 2007);. De leiding van het kinderdagverblijf doet de inkoop van producten (Van Overbeek et al., 2005);. Er is beperkte ruimte voor lichamelijke activiteiten (Van Overbeek et al., 2005). Politieke omgeving (beleid):. Niet elk kinderdagverblijf heeft een beleidsplan voor voeding en beweging (Van Overbeek et al., 2005);. Kinderdagverblijven hebben vaker een beleidsplan met betrekking tot voeding dan beweging (Van Overbeek et al., 2005). Cognitieve mediatoren:. Pedagogisch medewerkers hebben gebrek aan kennis over (het belang van) gezonde voeding en beweging (Van Overbeek et al., 2005);. Pedagogisch medewerkers zijn er niet zeker van of ze een rol als intermediair willen vervullen bij het bewerkstelligen van een gedragsverandering bij kinderen tot vier jaar (Van Overbeek et al., 2005). Moderatoren:. Pedagogisch medewerkers eten ongezonde snacks in het bijzijn van de kinderen (Gubbels et al., 2010b);. Pedagogisch medewerkers zien ongezonde traktaties die kinderen meekrijgen van thuis als belemmering voor gezonde voeding (Van Overbeek et al., 2005). Gedrag gerelateerd aan overgewicht bij de kinderen:. Pedagogisch medewerkers bieden de kinderen ongezonde voeding aan, hanteren minder goede pedagogische strategieën en regels met betrekking tot voeding, en moedigen de kinderen weinig aan om te bewegen (Gubbels et al., 2010b; Van Overbeek et al., 2005);. Wat de kinderen eten samenhangt met het (voorbeeld)gedrag van de pedagogisch medewerkers (Gubbels et al., 2010c). Bevorderende factoren Uit onderzoek blijken ook bevorderende factoren voor gezonde voeding en beweging op het kinderdagverblijf. Dit zijn de volgende factoren: