Probleemgedrag? Zeg medicatie gedag!
|
|
- Joris Adam
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Probleemgedrag? Zeg medicatie gedag! In 2013 waren er in Nederland mensen met dementie. Hiervan waren cliënten opgenomen in verpleeg- of verzorgingshuizen. Van de dementerende mensen waren jong dementerend (jonger dan 65 jaar). Door de vergrijzing zal het aantal mensen met dementie explosief stijgen. De verwachting is dat er in 2040 meer dan een half miljoen mensen met dementie zijn. (Alzheimer Nederland, 2014) In 2012 woonden iets minder dan ouderen in een instelling, echter dit aantal zal in de toekomst afnemen (SCP, 2013). Een groot deel van de opgenomen ouderen bestaat dus uit dementerende ouderen. Probleemgedrag zorgt vaak voor een opname in een verpleeg- of verzorgingshuis, dit omdat het voor de mantelzorger/familie niet meer mogelijk is om voor de persoon te zorgen (Probleemgedrag bij, z.d.). Probleemgedrag wordt in de richtlijn probleemgedrag van Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen (NVVA) (2008) omschreven als: alle gedrag van de cliënt dat door deze cliënt en of/ zijn omgeving als moeilijk wordt ervaren. Probleemgedrag kan in veel verschillende vormen voorkomen. Voorbeelden zijn agressie, claimend gedrag, apathie en zwerfgedrag (zie bijlage 1) (NVVA, 2008). De prevalentie van probleemgedrag bij ouderen met dementie die opgenomen zijn is 80% (Zuidema, 2007). Om probleemgedrag te verminderen is een aanpak op maat wenselijk. Zuidema (2010) vergelijkt diverse internationale en nationale richtlijnen. De uitkomst is dat psychosociale interventies worden beschouwd als behandeling van eerste voorkeur. Echter in de praktijk wordt er veel gebruik gemaakt van de medicamenteuze interventie. Zo krijgen 2 op de 3 mensen met dementie medicatie om probleemgedrag te beïnvloeden (Hazelhof, 2008). In dit artikel worden de psychosociale interventies zoals de dagstructuur en fysieke activiteiten en de medicamenteuze interventie besproken. Ontstaan van probleemgedrag: Er zijn vijf factoren die invloed hebben op het ontstaan van probleemgedrag namelijk: lichamelijke omstandigheden, persoonlijke factoren, levensgeschiedenis, neurologische schade en omgevingsfactoren (medicinfo, 2015). Eenvoudige aandoeningen, zoals een blaasontsteking, achteruitgang van het gehoor of pijn, kunnen al zorgen voor gedragsverandering. Bij de lichamelijke omstandigheden kan de verandering van medicatie ook een invloed hebben op gedragsverandering. Persoonlijke factoren worden bepaald door de copingstijl van iemand. Hierbij gaat het er vooral om hoe iemand omgaat met stress en problemen. Onder levensgeschiedenis vallen onverwerkte gebeurtenissen uit het verleden. Hierbij kan gedacht worden aan oorlogstrauma s of het verliezen van een kind of andere dierbare. Onder neurologische schade wordt verstaan, schade die is opgelopen aan het neurologische systeem, door bijvoorbeeld een CVA. Ook de invloed van de prikkels die worden gegeven in de omgeving kunnen probleemgedrag opwekken, zo kunnen mensen te veel worden geprikkeld waardoor ze onrustig worden. Interventies: Voor het toepassen van een medicamenteuze interventie is de literatuur niet eenduidig in het voor schrijven van de medicatie voor het individu (Zuidema, 2010). Vaak is er spraken van veel exclusie criteria zijn zoals het hebben van een multimorbiditeit. Het grootste deel van de mensen in een verpleeg- of verzorgingshuis heeft te maken met een multimorbiditeit. Hierdoor zal de behandelaar zijn keuze voor de individuele cliënt dus niet alleen baseren op het bewijs, maar ook op ervaringen van het voorschrijven van psychofarma in het verleden. Op dit moment worden behandelaars voor een dilemma geplaatst, uit het huidige bewijs blijkt dat de best onderzochte psychofarma (antipsychotica) de meeste bijwerkingen hebben (Zuidema, 2010). In de richtlijn probleemgedrag van de NVVA (2008) wordt het gebruik van antipsychotica bij probleemgedrag, vanwege de bijwerkingen, bij dementie kritisch bekeken. Door de vele bijwerkingen(o.a. verhoogd risico op CVA en sufheid) wordt het voor veel cliënten gevaarlijk om antipsychotica te slikken. Ook wordt gesteld dat antipsychotica een werking heeft van korte duur. Zo blijkt ook dat bij een aanzienlijk deel van de mensen die deze middelen al langere tijd gebruiken, het goed mogelijk is om de medicatie af te bouwen en/of te staken zonder significante toename van het probleemgedrag (NVVA, 2008). In de richtlijn wordt verder aandacht besteed aan diverse specifieke medicatie. Bij deze medicatie is vaak de therapieduur van korte tijd en zijn er ook diverse bijwerkingen die bekeken moeten worden. Zuidema & Verburg (2009) kijken naar de volgende groepen psychofarma: antipsychotica, anxiolytica en benzodiazepinen, antidepressiva, anti-epileptica, cholinesteraseremmers en memantine. Antipsychotica worden door 37% van de verpleeghuisbewoners met dementie gebruikt. De bijwerkingen voeren ook hier de boventoon en wederom wordt er geadviseerd om het gewenste effect en de bijwerkingen goed tegen elkaar af te wegen. Eveneens vermelden Zuidema & Verburg A.J. Ippel 1 juni 2015
2 (2009) dat de medicatie zonder toename van gedragsproblemen stop gezet kan worden. Bij de overige medicatie is de therapieduur kort en het bewijs van effect is nihil. Kortom er zijn dus veel verschillende mogelijkheden voor het voorschrijven van medicatie, waarbij het effect niet geheel bewezen is. Naast de medicamenteuze interventie kan er gebruik gemaakt worden van het verbeteren of het veranderen van de (dag)structuur. Zo beschrijven Zuidema & Verburg (2009) dat probleemgedrag een gevolg kan zijn door het verlies van grip op organisatie en planning of door een toenemende moeite hiermee. Als de buitenwereld een structuur aanbiedt waarbinnen de cliënt kan leven, kan het een positieve invloed hebben op het verminderen van het probleemgedrag. Echter deze structuur vraagt om een gezamenlijke aanpak van zorgprofessionals en mantelzorgers. Bergsma (2011) geeft als voorbeeld: als een cliënt negen van de tien keer zijn slaapkamer niet kan vinden, hiervoor een structuur op gezet kan worden. Het gaat dan om het aanbieden van een structuur waar zo min mogelijk fouten gemaakt kunnen worden. Door deze structuur krijgt de cliënt het idee dat hij weinig tot geen fouten maakt, waardoor het gedrag rustiger zal worden. Deze manier kan worden toegepast bij agressie en angst. Daarnaast beschrijft Diesfeldt (2007) dat als er in de (werk)omgeving een georganiseerde structuur is, er minder fouten gemaakt zullen worden. Dit is onderzocht aan de hand van ADL activiteiten zoals het smeren van een boterham, ook werd er hierbij opgelet welk bestek er werd gebruikt. Het blijkt als er een georganiseerde structuur is, cliënten minder snel fouten maken en zelfstandiger ADL activiteiten kunnen uitvoeren. Doordat de cliënten dan voor een deel zelfstandig de ADL activiteiten uit kunnen voeren, hebben ze het idee dat ze niks verkeerd doen en nog zelfstandig zijn (Diesfeldt, 2007). Wanneer gekeken wordt naar de opmerking van Zuidema & Verburg (2009) over probleemgedrag, kan deze structuur een positieve invloed hebben op het verminderen van het probleemgedrag. Fysieke activiteit wordt in de literatuur benoemd als mogelijk effectieve interventie om probleemgedrag te verminderen. Zo beschrijven Verkade et al. (2007) dat een betekenisvolle activiteit (zoals fysieke activiteit, puzzelen, handvaardigheid) een positieve invloed had op probleemgedrag bij de door hen onderzochte ouderen. Daarnaast stellen Van der Plaats & Hazelhof (2012) dat er bij probleemgedrag vijf verschillende opgaven uitgevoerd moeten worden door behandelaars. Dit om het probleemgedrag te verminderen of versterking van dit gedrag te voorkomen. Een van deze opgaven is het voorkomen dat passiviteit ontstaat, dit kan ontstaan doordat mensen te weinig leuke en actieve activiteiten te doen hebben. Om ervoor te zorgen dat cliënten deze activiteiten uitvoeren, moet er iets worden aangeboden waardoor ze geprikkeld worden. Vaak zijn dit activiteiten die aansluiten bij hobby s/werk van vroeger. Door deze vorm van activiteit aan te bieden kan het probleemgedrag verminderen, voornamelijk de vormen van agressie en stress zullen hier positief op reageren. Ekkerink (2006) stelt dat een behandeling voor probleemgedrag een match vinden is tussen de persoon en de omgeving. Ekkerink bespreekt vijf verschillende punten waar men aan kan denken bij de behandeling van probleemgedrag. Fysieke Activiteiten is hier onderdeel van, hierbij wordt er gedacht aan een breed scala van georganiseerde activiteiten, zoals deelnemen aan de activiteitenbegeleiding, huishoudelijke klusjes, gesprekskring, wandelen zowel binnen als buiten. Ekkerink (2006) stelt dat het lastig is om een conclusie te trekken over het effect van deze interventie, hoewel het bij de meeste personen effectief is gebleken zijn er ook personen waar deze interventie niet aanslaat. Dit komt doordat ieder persoon weer anders reageert op een interventie, bij de een zal het dus wel helpen en bij de andere zal er gekozen moeten worden voor een andere interventie die beter aansluit bij die persoon. Conclusie: Er zijn veel onderzoeken geschreven over de medicamenteuze interventie bij probleemgedrag. De bewijsvoering voor het gebruik van medicatie bij probleemgedrag is echter nihil ( Zuidema, 2010). Tevens hebben deze onderzoeken diverse beperkingen, zoals strenge in- en exclusie criteria. Terwijl de effectiviteit van het toepassen van de psychosociale interventies bewezen is, wordt er in de praktijk veel gebruik gemaakt van medicatie (Zuidema, 2010, NVVA, 2008). Maar liefst twee op de drie mensen slikken medicatie voor probleemgedrag ( Hazelhof, 2008). Medicatie wordt in de literatuur genoemd als ondersteuning van de psychosociale interventie als dit niet voldoende effect heeft. Het verbeteren van de(dag) structuur blijkt wel effectief te zijn bij het verminderen van probleemgedrag (Zuidema & Verburg, 2009). Echter is hierbij het probleem dat het vaak enkel onderzocht is op een specifieke vorm van probleemgedrag zoals agressie of angst. Dat geldt hetzelfde voor de interventie fysieke activiteit. Fysieke activiteit blijkt effectief te zijn bij een agressieve vorm van probleemgedrag (Van der plaats & Hazelhof, 2012). De interventies structuur verbeteren en fysieke activiteit maken in bijna elk A.J. Ippel 2 juni 2015
3 onderzoek deel uit van een combinatie van diverse interventies (Ekkerink, 2006, Van der Plaats & Hazelhof, 2012). Het is niet verstandig om op basis van literatuur een behandeling op te stellen voor het verminderen van probleemgedrag. Dit omdat veel onderzoeken gericht zijn op een specifiek onderdeel van probleemgedrag en de behandeling erg afhangt van het individu. Van belang is daarom ook dat er goed gekeken wordt naar het individu en de wensen hiervan (NVVA, 2008, Ekkerink, 2006, Zuidema & Verburg, 2009). Samenvatting: Een groot deel van de mensen met dementie vertoont probleemgedrag, de prevalentie is 80%. Om probleemgedrag te verminderen is een aanpak op maat wenselijk. Door de vele bijwerkingen wordt het voor veel cliënten gevaarlijk om antipsychotica te slikken. Ook wordt er gesteld dat antipsychotica een werking heeft van korte duur. Als de buitenwereld een structuur aanbiedt waarbinnen de cliënt kan leven, kan het een positieve invloed hebben op het verminderen van het probleemgedrag. Fysieke activiteit kan eveneens ingezet worden bij het verminderen van probleemgedrag. Zo blijkt dat betekenisvolle activiteiten een positieve invloed hebben bij probleemgedrag. De bewijsvoering voor het gebruik van medicatie bij probleemgedrag is echter nihil. Het verbeteren van de(dag) structuur blijkt wel effectief te zijn bij het verminderen van probleemgedrag. Dit geldt hetzelfde voor de interventie fysieke activiteit. Literatuur: Alzheimer Nederland (2014). Hoeveel mensen lijden aan dementie? Geraadpleegd op 11 mei 2015, %20publieksversie% pdf Bergsma, A.(2011). Dementie te lijf met psychotherapeutische technieken: hoopvolle resultaten van geïntegreerde benadering. Denkbeeld, 23, Diesfeldt, H.(2007). Structuur helpt: hoe aanpassing van de omgeving zelfstandigheid bevordert. Denkbeeld,19, Ekkerink, J.(2006). Niet- medicamenteuze interventies bij probleemgedrag van patiënten met dementie. Tijdschrift voor VerpleeghuisGeneeskunde, 31, Hazelhof, T.(2008). Neuropsychiatrische symptomen in het verpleeghuis. Denkbeeld, 20, Medicinfo (2015). Gedragsproblemen bij dementie: oorzaken. Geraadpleegd op 17 mei 2015, D686E84CDFEB} A.J. Ippel 3 juni 2015
4 NVVA(2008). Richtlijn probleemgedrag: met herziene medicatieparagraaf Geraadpleegd op 11 mei 2015, Plaats, A. van der & Hazelhof, T.(2012). Probleemgedrag van ouderen met dementie:de rol van onvervulde behoeften. Denkbeeld, 24, Probleemgedrag bij dementie(z.d.). Geraadpleegd op 11 mei 2015, SCP(2013). Jaarsverslag 2012: Sociaal en cultureel planbureau. Den Haag: Sociaal en cultureel planbureau. Verkade, P.J., Meijel, B. van, Brink, C., Schmitz, P. & Peijnenburg, R.(2007). Geagiteerd gedrag van dementerende ouderen. Tijdschrift voor verpleegkundige, 3, Zuidema,S. (2007). Neuropsychiatric symptoms in Dutch nursing home patients with dementia. Nijmegen: Quickprint. Zuidema, S. (2010). Probleemgedrag bij ouderen met dementie: Een vergelijking van tien nationale en internationale richtlijnen. Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde, 5, Zuidema, S., & Verburg, D. (2009). Probleemgedrag, wat doe je eraan? Bijblijven, 25, A.J. Ippel 4 juni 2015
5 Bijlage 1 (NVVA, 2008): Agitatie: Innerlijke rusteloosheid leidend tot ondoelmatig gedrag, met een sterk repeterend karakter. Subtypen : Motorische agitatie: continu rondlopen, niet stil kunnen zitten of liggen, rammelen aan deuren, tikken op tafel, alles overhoop halen. Verbale agitatie: continu praten, mompelen. Vocale agitatie: jammeren, schreeuwen, roepen, zingen, (stereotiepe) geluiden maken. Agressie: Gewelddadig gedrag. Subtypen Verbale agressie: schelden, vloeken, beschuldigen, dreigen. Handelende agressie: slaan, duwen, schoppen, vernielen, met voorwerpen gooien, dreigende gebaren maken, automutilatie. Negativisme: Gerichte afweer of verzet, tegenwerken bij de verzorging (situationeel), (alle) hulp afwijzen, medicatie en voeding weigeren, altijd klagen, nergens tevreden over zijn, altijd kritiek hebben. Omkering van het dag- en nachtritme: Slaapprobleem of agitatie tijdens avond en nacht in combinatie met overmatige slaperigheid, sufheid, apathie of initiatiefloosheid overdag. Claimend gedrag: Zodanig aandacht en hulp vragen dat dit leidt tot irritatie bij hulpverleners. Prikkelbaarheid: Zeer snel boos, geïrriteerd of ontstemd zijn. Ontremming: Gedrag gekenmerkt door hyperactiviteit en controleverlies. Subtypen Ontremming bij eten: gulzig eten, vraatzucht, eten zolang er eten is. Seksuele ontremming: handtastelijk gedrag, seksuele intimidatie, obscene gebaren maken, steeds masturberen. Zwerfgedrag: Continu (rond)lopen met een doel, steeds op zoek of op weg zijn naar een bepaalde plaats, persoon of bezigheid. Verzamelwoede: Verzamelen van voorwerpen, alles meenemen in rollator of verstoppen in tasje. Decorumverlies: Onaangepast, schaamteloos gedrag, uitkleden in het openbaar, er onverzorgd bijlopen, boeren, winden laten, overal urineren, grof taalgebruik, knoeien met eten. Apathie: Initiatiefloos gedrag, niet tot activiteiten te bewegen, niet uiten van emoties. Overmatig oninvoelbaar huilen of lachen: Spontaan of na geringe emotie onbedwingbaar huilen of lachen dat vaak in elkaar over gaat. A.J. Ippel 5 juni 2015
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde
Nadere informatieProbleemgedrag 26-11-13. Het eerste AP: chloorpromazine (1950) Gebruik van psychofarmaca bij dementerende ouderen
Gebruik van psychofarmaca bij dementerende ouderen Rob van Marum Klinisch geriater- klinisch farmacoloog Sietse Zuidema Het eerste AP: chloorpromazine (1950) When Thorazine is administred to the agitated
Nadere informatieGedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!?
Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde & onderzoeker Sandra Zwijsen, psycholoog & onderzoeker Wat gaan we vandaag doen? Warming up Gevolgen gedragsproblematiek
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn
Nadere informatieOnbegrepen gedrag. Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. /
Onbegrepen gedrag Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. Trudy.Jacobs@radboudumc.nl / maartje.willems@radboudumc.nl 2018 Definitie: Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatieNeuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten
Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten
Nadere informatieProbleemgedrag bij Dementie. Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen
Probleemgedrag bij Dementie Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen Inhoud Definitie Differentiaal diagnose Gevolgen Probleemgedrag Signalering
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieMonique Jozen, verpleegkundig specialist ouderen ZZG zorggroep
Monique Jozen, verpleegkundig specialist ouderen ZZG zorggroep Wat is onbegrepen gedrag? Welk gedrag bij welke vorm van dementie? Relatie met fase van dementie Vormen van probleemgedrag Kijken naar gedrag
Nadere informatieWaarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatieWorkshop GRIP op probleemgedrag
Workshop GRIP op probleemgedrag Een aanpak voor het multidisciplinaire team Christiane Möller, psycholoog PHD Tessa Engels-Koomen, GZ-psycholoog i.o. Inhoud Introductie over onbegrepen gedrag Uitleg zorgprogramma
Nadere informatieVEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen Machteloos, bang of geïrriteerd. Zo kunnen medewerkers en cliënten in de thuiszorg zich voelen in situaties waarin sprake is van probleemgedrag. Bijvoorbeeld als een cliënt alleen
Nadere informatieDementie per leeftijdscategorie 6-1-2010. Dementie Dementiesyndroom. = ontgeesting. Omvang dementie in Nederland. Matthieu Berenbroek
Dementie Dementiesyndroom de-mens = ontgeesting Matthieu Berenbroek Fontys Hogeschool Verpleegkunde Omvang dementie in Nederland 2005 180.000 / 190.000 dementerenden 2050 400.000 dementerenden Bron CBO
Nadere informatiePsychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie
Psychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie Een 10 jaars reis. in vogelvlucht dr. Martin Smalbrugge Afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde Inhoud Epidemiologie gedragsproblemen
Nadere informatiePalliatieve zorg en Dementie verbinden. Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde
Palliatieve zorg en Dementie verbinden Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde Kennistoets Dementie kan alleen sluipend ontstaan ja/nee Bij dementie is ook het gevoel aangetast ja/nee Palliatieve zorg
Nadere informatieInformatiebijeenkomst. Dementie
Informatiebijeenkomst Dementie KBO Bergeijk - November 2016 Kristien Jansen, Specialist Ouderengeneeskunde Ellen Rozel, GZ-psycholoog Valkenhof Vergeetachtigheid is niet altijd een teken van dementie!
Nadere informatieOmgaan met gedragsproblemen bij dementie
Omgaan met gedragsproblemen bij dementie Docentenhandleiding voor ABC s methode Omgaan met probleemgedrag bij mensen met dementie mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman Hogeschool
Nadere informatieBetere zorg door minder psychofarmaca?
Betere zorg door minder psychofarmaca? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoofd sectie ouderengeneeskunde Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG 19-11-2013 UKON 10 jaar! 1 Opbouw Psychofarmaca Gebruik,
Nadere informatieOpbouw praatje. Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie
DEMENTIE Opbouw praatje Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie Definitie dementie Dementie is een syndromale diagnose, een ziekte
Nadere informatie30-06-2015 1. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Inhoud. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieAgressie = er wordt steeds een norm overschreden, (door jezelf bepaald) en steeds als negatief ervaren. lichte vormen horen tot het werkveld?
Coenye Patrick Agressie = er wordt steeds een norm overschreden, (door jezelf bepaald) en steeds als negatief ervaren. lichte vormen horen tot het werkveld? = betekenisvol gedrag ( tussen bedoeling van
Nadere informatieWendy Scholtenlo Psycholoog, Livio behandelteam Enschede november 2018
Cognitieve achteruitgang gaat vaak gepaard met onbegrepen gedrag. Wat betekent dit en hoe kan dit gedrag pestgedrag uitlokken? Wat kan jij hier als mantelzorger of zorgprofessional in betekenen? Wendy
Nadere informatieDementie na de diagnose
Dementie na de diagnose 1. Beloop en symptomen 2. De rol van het ziekenhuis na de diagnose - Medicatie bij dementie 3. Samenwerking 1 e lijn en ziekenhuis: vragen/opmerkingen - Ziekte van Alzheimer - Vasculaire
Nadere informatiegedrag bij NAH (een kwestie van persoonlijkheid of toch niet?) Hennie Snoeren van Deel 1: Training-coaching En GGzBreburg
Afwijkend gedrag bij NAH (een kwestie van persoonlijkheid of toch niet?) Hennie Snoeren van Deel 1: Training-coaching En GGzBreburg GEDRAG Onder gedrag verstaan we: De acties of de reacties van een persoon
Nadere informatiePsychiatrie en dementie in het verpleeghuis
Het ideaal Psychiatrie en dementie in het verpleeghuis Mirella Steenbeek& Anja Thijsen Ouderenpsychiater & Specialist Ouderen geneeskunde Inleiding Maatschappelijke veranderingen Complex gedrag Psychiatrie
Nadere informatieOmgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie.
Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie. Inleiding 1. Wat is veranderend gedrag 2. Ontstaan 3. Omgaan met: stappenplan 4. Verschillende vormen 5. Besluit 1. Wat is veranderend gedrag Ook
Nadere informatieMedicatie bij dementie
Medicatie bij dementie Dementie Dementie is een ernstige ziekte die de duur van het leven bekort Tijdens beloop kunnen allerlei problemen ontstaan Een behandeling die gericht is op herstel bestaat niet
Nadere informatiedeterminanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie?
determinanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie? Lonneke Schuurmans, Stichting de Zorgboog Bakel Interregionaal symposium NVVA, 7 april 2009 Opbouw Agressie bij dementie definitie
Nadere informatieDe Wingerd. Hoe omgaan met onbegrepen gedrag bij personen met dementie. Nansie Daems, zorgcoördinator WZC De Wingerd
Hoe omgaan met onbegrepen gedrag bij personen met dementie Nansie Daems, zorgcoördinator WZC Inhoud Wat verstaan onder onbegrepen gedrag? Mogelijke oorzaken Preventie en voorkomen Meest voorkomende vormen
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatieDEMENTIE EN MUZIEKTHERAPIE Marianne Verkerk
DEMENTIE EN MUZIEKTHERAPIE 31-01-2017 Marianne Verkerk 1 MUZIEKTHERAPIE BIJ MENSEN MET DEMENTIE Ervaringsgerichte therapie: verandering, ontwikkeling, stabilisatie of acceptatie worden bereikt door middel
Nadere informatieWorkshop dementie. 27 november 2014. Marlon v.d. Wetering en Karen v.d. Weijer
Workshop dementie 27 november 2014 Marlon v.d. Wetering en Karen v.d. Weijer Bram Bram is 53 jaar, heeft een matig verstandelijke beperking en het syndroom van Down. Sinds 10 jaar woont hij in een woonvoorziening
Nadere informatieSCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia.
SCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia. The PROPER-study COLOFON ISBN/EAN 978-94-028-0872-8 Nijmegen, 2018 De studie is uitgevoerd
Nadere informatieSignalering symptomen bij mensen met dementie
Signalering symptomen bij mensen met dementie Dinsdag 13 juni 2017 Moniek Pierik, verpleegkundige TMZ Annemiek Poelman, verpleegkundige TMZ Inhoud Signalering in de palliatieve fase Onbegrepen gedrag
Nadere informatieHet voelt nu anders. Veranderde emoties na hersenletsel. Niels Farenhorst Klinisch psycholoog
Het voelt nu anders Veranderde emoties na hersenletsel Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Anderen zeiden: Ik ben nu eerder emotioneel Mijn stemmingen wisselen snel Ik erger mij overal aan Ik ben onzeker
Nadere informatieMAPPING STUDIE. Anne van den Brink. Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker
MAPPING STUDIE Anne van den Brink Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker UKON symposium 7 april 2016 A study on the characteristics, care needs and quality of life of patients with both Mental
Nadere informatieOnderzoek in Zorgbalans Velserduin
Onderzoek in Zorgbalans Velserduin Presentatie door Karin Kouwenoord, diëtist, lid UNO commissie Velserduin 22 april 2009 Historie Eind 2007/begin 2008 onderzoek door geneeskundestudent Pauline Ruitinga
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder
Nadere informatieGebruik psychofarmaca en alternatieven?
Gebruik psychofarmaca en alternatieven? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoogleraar ouderengeneeskunde en dementie Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Minisymposium farmacotherapie bij ouderen
Nadere informatieMedicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Nadere informatieSchijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia
Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia Improving specialized long-term care Britt Appelhof, Eindhoven 2019 Cover design:
Nadere informatieBehandeling met memantine
Behandeling met memantine Behandeling bij dementie De geriater heeft bij u een vorm van dementie vastgesteld die ook wel de ziekte van Alzheimer wordt genoemd. Voor deze hersenziekte kan de arts u medicatie
Nadere informatieDementie en de fasen van Ik beleving
Dementie en de fasen van Ik beleving Stichting Philadelphia Zorg Philadelphia voor medewerkers Het beste uit jezelf Dementie is een overkoepelend begrip. Het wordt gebruikt om een grote hoeveelheid ziekten
Nadere informatieStoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker
Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Congres Focus op onderzoek Utrecht 22 juni 2015 Inhoud presentatie
Nadere informatieZorgen voor cliënten met gedragsproblemen
Zorgen voor cliënten met gedragsproblemen CineMec Ede 29-5-2015 Dr. Martin Kat (ouderen)psychiater Amsterdam/Alkmaar psykat@hetnet.nl Med. Centrum Alkmaar Afd. Klin. Geriatrie Praktijk Amsterdam Experiment!
Nadere informatieAdvies en informatie direct vanaf beginfase belangrijk voor mantelzorgers van mensen met dementie
Deze factsheet maakt onderdeel uit van een reeks van twee factsheets. Factsheet 1 beschrijft de problemen en wensen van mantelzorgers van mensen met dementie. Factsheet 2 beschrijft de motieven en belasting
Nadere informatieAan Ministerie van VWS Tav staatssecretaris drs. M.J. van Rijn Via Geachte heer Van Rijn,
Aan Ministerie van VWS Tav staatssecretaris drs. M.J. van Rijn Via kwaliteitwlz@minvws.nl Kenmerk: 15-055F GJ/mm Bijlage(n): 2 Datum: 16 juni 2015 Doorkiesnummer: 038 4687700 Betreft: E-mailadres: directiesecretariaat@hetzand.nl
Nadere informatieWaar ligt voor jou de grens?
Veilig werken in de huisartsenzorg Persoonlijk Paspoort Waar ligt voor jou de grens? Bij je werk in de huisartsenpraktijk of post lopen de emoties wel eens op, maar soms gaat een patiënt (of familie daarvan)
Nadere informatieVIO. Bij bijzondere zorgvragen. een samenwerking met het CCE en de Wever
1 VIO Bij bijzondere zorgvragen een samenwerking met het CCE en de Wever 2 Wat is Video Interventie Ouderenzorg (VIO) Een interventie die gericht is op anders leren kijken naar probleemgedrag middels videofeedback
Nadere informatiePsychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieSymposium SIG Dementie De nieuwe richtlijn Mild Cognitive Impairment
Symposium SIG Dementie De nieuwe richtlijn Mild Cognitive Impairment Jurgen Claassen Dineke Koek Geriatriedagen 09-02-2018 Behandeling en begeleiding Psychol beh Cogn revalidatie Leefstijladviezen Medicatie
Nadere informatieWie-ik-ben-document. Extra informatie bij het referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg voor personen met dementie
Extra informatie bij het referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg voor personen met dementie Wie-ik-ben-document Dit is een persoonsgericht informatiedocument voor mensen met dementie, gebaseerd
Nadere informatieVISIE OP PROBLEEMGEDRAG
VISIE OP PROBLEEMGEDRAG INLEIDING Bij het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) kunnen zorgprofessionals en anderen terecht voor expertise over ernstig en aanhoudend probleemgedrag. Het gaat om probleemgedrag
Nadere informatieWat is apathie? Apathie bij dementie. Overzicht. Kenmerken Apathie en de kunst van het verleiden. Wat is apathie?
Apathie en de kunst van het verleiden Apathie bij dementie Lenie Vermeer & Rosa Drijgers Wat is apathie? Overzicht Wat is apathie? Kenmerken Gebrek aan mo>va>e Verminderd doelgericht gedrag Ini>a>efverlies
Nadere informatieBepaal samen wanneer iemand over de grens gaat en wat je dan doet.
Veilig werken in de huisartsenzorg Team Paspoort Bepaal samen wanneer iemand over de grens gaat en wat je dan doet. Bij je werk in de huisartsenpraktijk of post lopen de emoties wel eens op, maar soms
Nadere informatieDelirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0
Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen
Nadere informatieAgressief gedrag. Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Agressief gedrag samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken.
Agressief gedrag Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Agressief gedrag samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken. Wat is agressief gedrag? Dementie kan ervoor zorgen
Nadere informatieOmaha System Support, juli Oefen-zorgplan cliënt met dementie
Oefen-zorgplan cliënt met dementie Hoe ziet een zorgplan er in Omaha System uit? Hoe zorg je ervoor dat het overzichtelijk is? Als je net begint met Omaha System kan het je soms gaan duizelen. Zoveel aandachtsgebieden
Nadere informatieSamenvatting. april 2006
Samenvatting Alzheimer Nederland spant zich in om de zorg voor mensen met dementie en hun familieleden te verbeteren. Het streven is de zorg in de regio beter af te stemmen op mensen met dementie en degenen
Nadere informatieNachtelijke onrust bij dementie
Nachtelijke onrust bij dementie PRoF Themadagen Marieke Van Vracem 5 september 2014 dr. Nele Spruytte Prof. dr. Chantal Van Audenhove LUCAS LUCAS streeft ernaar de Onderzoek levenskwaliteit van personen
Nadere informatieKenniscentrum Palliatieve Zorg Stichting Prisma
Kenniscentrum Palliatieve Zorg Stichting Prisma In deze presentatie Kenmerken van dementie Kenmerken van mensen met een verstandelijke beperking (VB) Kenmerken van dementie bij mensen met een VB Herkennen
Nadere informatieNursing home residents with mental and physical multimorbidity. Characteristics, neuropsychiatric symptoms and needs ANNE VAN DEN BRINK
Nursing home residents with mental and physical multimorbidity Characteristics, neuropsychiatric symptoms and needs ANNE VAN DEN BRINK SCHIJNDISSERTATIE ANNE VAN DEN BRINK Nursing home residents with
Nadere informatieAgressieve en boze familie: hoe hou je de regie? Geriatric Giants.
Agressieve en boze familie: hoe hou je de regie? 23 5 2019 Geriatric Giants www.elearningomgaanmetagressie.nl Hoe veel weet je morgen nog van deze lezing? 65% 45% 30% 20% Hoe lang kun je geconcentreerd
Nadere informatieDementie, probleemgedrag en de mantelzorger
Dementie, probleemgedrag en de mantelzorger LOAG Gedragsstoornissen en psychiatrie bij dementie Utrecht, 16 april A. Kunneman, gz-psycholoog Introductie GZ-psycholoog Werkzaam op de GAAZ / poli geriatrie
Nadere informatieDag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie
Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Workshop Paul Vogelaar, verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training 2 Work-shoppen 3 Dementie Combinatie
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatieAmbulant Geriatrisch Team. voor Diagnostiek en Consultatie
Ambulant Geriatrisch Team voor Diagnostiek en Consultatie AZG/28/0314 juli 2014 Ambulant Geriatrisch Team voor Diagnostiek en Consultatie In deze folder leest u alles over het Ambulant Geriatrisch Team
Nadere informatieZorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid. Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis
Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis 1 Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Veel voorkomende problemen Veranderingen in voeding Oorzaken
Nadere informatieM. Helleman Rn MScN T. van Achterberg Rn PhD P.J.J. Goossens Rn PhD APRN A. Kaasenbrood, MD, PhD
De interventie Bed op Recept voor patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis laat patiënten groeien in autonomie, zelfmanagement en vaardigheden M. Helleman Rn MScN T. van Achterberg Rn PhD
Nadere informatieInhoud Dementie: Symptomen en vroegsignalering
Inhoud Dementie: Symptomen en vroegsignalering Marian Maaskant Stg. Pergamijn Universiteit Maastricht / GKC Rianne Meeusen Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en De Kempen Marian Maaskant Casus Wat is
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieWat zou jij willen? Voor je dierbaren? Voor jezelf?
21 juni 2016 Franca Horstink; Specialist Ouderen Geneeskunde, SCEN arts Laetitia Schillemans;Gespecialiseerd verpleegkundige oncologie en palliatieve zorg Beide Consulent; Palliatie Team Midden Nederland
Nadere informatieDatum Spreker Linda Schreur. (Poly)farmacie bij ouderen
Datum 28-02-2017 Spreker Linda Schreur (Poly)farmacie bij ouderen Een geriatrische patiënt Pt 82 jaar Voorgeschiedenis oa hartinfarct, boezemfibrilleren Woont zelfstandig alleen Langzaam geheugenproblemen
Nadere informatieDementie bij mensen met een verstandelijke beperking
Dementie bij mensen met een verstandelijke beperking In deze presentatie Kenmerken van mensen met een verstandelijke beperking (VB) Kenmerken van dementie bij mensen met een VB Herkennen van dementie bij
Nadere informatieAan de slag met psychose en bipolaire stoornis
Aan de slag met psychose en bipolaire stoornis Anja Stevens, psychiater, Dimence Charlotte Marchandisse, VS, GGZinGeest Zwolle, 8 december Phrenoscongres Opzet Introductie hypomanie, manie, psychose Rollenspellen
Nadere informatiealrisico, mobiliteit en edicatie
alrisico, mobiliteit en edicatie Shanty Sterke 23 november 2015 Normale looppatroon heelstrike foot flat midstance heel strike heel foot flat off midstance heel off toe off midswing heelstrike http://jeugdjournaal.nl/item/656286-oma-van-91-jaar-rent-marathon.html
Nadere informatieKorte handreiking melden en registreren agressie-incident binnen huisartsenzorg
Korte handreiking melden en registreren agressie-incident binnen huisartsenzorg Gezond, veilig en met plezier werken SSFH staat voor je klaar www.ssfh.nl Na het melden van een incident door een medewerker
Nadere informatiedeterminanten van agressie bij dementie Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009
determinanten van agressie bij dementie Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009 Opbouw Presentatie Inleiding definitie & prevalentie relevantie vraagstelling Methode zoekstrategie Resultaten
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieValpreventie bij ouderen met cognitieve problemen
Valpreventie bij ouderen met cognitieve problemen Sirpa Hartikainen, MD, Professor of Geriatric Pharmacotherapy School of Pharmacy University of Eastern Finland, Kuopio, FINLAND Het risico op vallen en
Nadere informatie07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking
Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,
Nadere informatieJonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep
Jonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep Sandra Hazebroek, GZ-Psycholoog Christian Bakker, GZ-psycholoog Florence, Lokatie Mariahoeve Expertisecentrum voor jonge mensen met een dementie
Nadere informatieIngrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS. Jaap Dogger
Ik zal handhaven Ingrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS Jaap Dogger Definitie. Onder een traumatische ervaring wordt verstaan: een gebeurtenis die een dreigende
Nadere informatiePatiënteninformatie. Delier: Acute verwardheid
Patiënteninformatie Delier: Acute verwardheid 2 Inhoud Inleiding... 4 Wat is acute verwardheid of een delier?... 4 Wat zijn de risicofactoren van een delier?... 5 Wat zijn de symptomen van een delier?...
Nadere informatieAgressieprotocol«1» 1. Vooraf
Agressieprotocol«1» 1. Vooraf 1.1. Definities Onder agressie wordt verstaan het gehele scala van voorvallen of situaties waarbij een werknemer psychisch of fysiek wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen
Nadere informatieOpzet & werkwijze project. 1. Probleemgedrag bij dementie 2. Muziekinterventies 3. Onderzoeken van effectiviteit 4. Resultaten
Opzet & werkwijze project 1. Probleemgedrag bij dementie 2. Muziekinterventies 3. Onderzoeken van effectiviteit 4. Resultaten 1. Probleemgedrag bij dementie Probleemgedrag bij dementie Neuropsychiatrische
Nadere informatieH.40001.0915. Zorg voor kwetsbare ouderen
H.40001.0915 Zorg voor kwetsbare ouderen 2 Inleiding Uw naaste is opgenomen in het ziekenhuis. Een oudere patiënt is kwetsbaar als er sprake is van een wankel evenwicht in de gezondheid en het dagelijks
Nadere informatieKwaliteitsdocument 2013 VVT - Zorginhoudelijke indicatoren
B C Kwaliteitsdocument 2013 VVT - Zorginhoudelijke indicatoren Registratieformulier Verpleging & Verzorging / Cliëntniveau VV/Cliënt 2013 Dit registratieformulier hoort bij het Kwaliteitsdocument 2013
Nadere informatieSamenvatting uitslag enquête uitgevoerd onder mantelzorgers van dementerende patiënten in de regio Land van Heusden en Altena
Samenvatting uitslag enquête uitgevoerd onder mantelzorgers van dementerende patiënten in de regio Land van Heusden en Altena Inhoud Inleiding Samenvatting uitslag enquête De mantelzorgers De personen
Nadere informatieAfdeling De Oleander dementie en complex gedrag
www.zge.nl Afdeling De Oleander dementie en complex gedrag Dementie De ziekte dementie is een ingrijpend en verdrietig proces. Voor de betrokkene zelf en voor directe naasten. Door verlies van het geheugen
Nadere informatieEEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes)
EEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes) Maike Sparrius & Anouk van Loon Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Disclosure belangen spreker
Nadere informatieDelier Acute verwardheid.
Delier Acute verwardheid www.nwz.nl Inhoud Wat is een delier? 3 Wat zijn de verschijnselen? 3 De behandeling 4 Wat kunt u als naaste doen? 5 Nazorg 5 Uw vragen 6 Notities 6 * waar hij staat, kunt u ook
Nadere informatieGEDRAGSVERANDERINGEN EN EMOTIES
GEDRAGSVERANDERINGEN EN EMOTIES Motoriek Gevoel HOE? HOE? Taal-Motoriek Taal-Sensoriek GEDRAGSVERANDERINGEN EN EMOTIES 1 GEDRAGSVERANDERINGEN EN EMOTIES OVERZICHT Persoonlijkheidskenmerken Ontkenning en
Nadere informatieVariaties van gedrag en beleving
Variatie in gedrag en beleving Tussen mensen Binnen mensen Frans Hoogeveen F.R.Hoogeveen@hhs.nl www.dehaagsehogeschool.nl/lectoraatpg Variaties van gedrag en beleving binnen het individu Gedrag Individu
Nadere informatieVergeetachtig of dement?
Dementie Riëtte Oudenaarden, verpleegkundig specialist geriatrie Vergeetachtig of dement? 2 1 Vergeetachtig of dement? 3 Dementie is meer dan vergeten Verstoring op meerdere domeinen. Lichamelijke problemen
Nadere informatieArtsen symposium. Bidden voor bruine bonen de meerwaarde van multidisciplinair handelen bij probleemgedrag. 21 mei 2019
Artsen symposium 21 mei 2019 Bidden voor bruine bonen de meerwaarde van multidisciplinair handelen bij probleemgedrag Annebel Wijsman, ergotherapeut en Sandra Hazebroek, GZ psycholoog https://www.youtube.com/watch?v=jgw-agbewyy
Nadere informatieSlaapproblemen, angst en onrust
Slaapproblemen, angst en onrust WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WAT GEBEURT ER ALS U STOPT AUTORIJDEN INFORMATIE ADRESSEN HULPVERLENING VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL SLAAPPROBLEMEN,
Nadere informatie