Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

Transcriptie

1 Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

2 Inhoud 1. Inleiding... 3 Leeswijzer Wie is mantelzorger? Wat willen we met mantelzorgbeleid bereiken? Hoe willen we dit bereiken? Vinden Versterken Verlichten Verbinden Mantelzorgcompliment Termijn, financiën en evaluatie Bijlage: vervangende mantelzorg ofwel Respijtzorg... 9 Vergoedingen... 9 Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

3 1. Inleiding Aandacht voor mantelzorg is gelukkig niet nieuw. De gemeente heeft al jaren haar verantwoordelijkheid hiervoor genomen. Eerst via de activiteiten die De KAP, de regionale organisatie voor mantelzorg in Apeldoorn, organiseerde en sinds 1 maart 2010 door de activiteiten van De Plu in onze gemeente. Mantelzorgers vormen de pijlers van informele zorg en van een gekanteld beleid 1. Wat is mantelzorg? Mantelzorg is onbetaalde ondersteuning en zorg voor een (chronisch) ziek, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorg is vaak langdurig en intensief. Mantelzorg wordt niet vanuit een beroep verleend. De mantelzorger geeft onbetaald ondersteuning omdat hij/zij een persoonlijke band heeft met de hulpvrager. Mantelzorg kan allerlei vormen van zorg/hulp omvatten zoals huishoudelijke hulp, praktische steun, verzorging, verpleging, begeleiding, emotionele steun en toezicht. Er is een essentieel verschil tussen mantelzorgers en vrijwilligers: mantelzorg overkomt iemand, terwijl vrijwilligerswerk een bewuste keuze is. Uit: Beleidsplan Wmo Duurzaam, Dynamisch, Verbindend. Opmaat naar toekomstbestendige Maatschappelijke Ondersteuning p.32 In 2012 heeft de Wmo Adviesraad een advies uitgebracht aan de gemeente over mantelzorgbeleid. Dit advies is meegenomen in het beleidsplan Wmo In dit beleidsplan staat dat het gemeentelijk beleid als doel heeft mantelzorgers goed te informeren en overbelasting bij mantelzorgers te voorkomen. Als acties zijn in het beleidsplan opgenomen: Contineren van de ondersteuning van mantelzorgers via De Plu Focus op nieuwe doelgroepen (jeugd) Versterken van de samenwerking mantelzorgondersteuning en instellingen voor zorg en welzijn Uitvoeren van een tevredenheidsonderzoek onder mantelzorgers (in 2015) Specifieke aandacht voor dementerenden en hun mantelzorgers 2. In 2015 vinden de volgende activiteiten plaats: De Plu organiseert de wekelijks koffie-inloop, maandelijks de eigen kracht Carrousel met themabijeenkomsten met een bijdrage van de fysiotherapeut, de Dag van de Mantelzorg en enkele keren per jaar de training Recht de rug voor mannelijke mantelzorgers die transfers verrichten. Op initiatief van de huisartsen wordt een wandelgroep van volwassenen georganiseerd. De Plu organiseert individuele activiteiten voor jonge mantelzorgers en informeert de basisscholen samen met Spectrum over deze doelgroep. De coördinator van De Plu heeft contacten met zorginstellingen en werkt samen met Welzijn Heerde in het Centrum voor Jeugd en Volwassenen (voorheen Centrum voor Jeugd en Gezin) Vrijwilligers van Alzheimer Nederland organiseren iedere tweede maandag van de maand het Alzheimercafé met themabijeenkomsten en organiseren activiteiten op de Wereld Alzheimer dag De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 geeft meer aandacht aan mantelzorgers dan de vorige wet: de gemeente moet mantelzorgers in staat stellen zo veel mogelijk hun taak te kunnen uitoefenen. Concreet gaat het om prestatieveld 4 uit de Wmo: het ondersteunen van 1 Beleidsplan Wmo , p Gemeente Heerde - Beleidsplan Wmo , p.33 Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

4 mantelzorgers, met als doel de vorming van sociale netwerken te stimuleren 3 Het gaat daarbij om alle mantelzorgers van inwoners die geen gebruik maken van langdurende zorg in een instelling. Ook staat in de wet dat de gemeente in een verordening vastlegt op welke wijze de jaarlijkse blijk van waardering voor de mantelzorgers wordt gedaan. Dit mag via een algemene voorziening (bijvoorbeeld het organiseren van activiteiten waar mantelzorgers naar toe kunnen) of aan (groepen van) individuele mantelzorgers. Voor de totstandkoming van deze notitie is gesproken met mantelzorgers die deelnemen aan de activiteiten van De Plu, mantelzorgers die aanwezig waren bij de informatiebijeenkomsten decentralisaties, stille mantelzorgers op straat, binnen het verenigingsleven en binnen kerken en met de Wmo adviesraad. Ook zijn de 160 mantelzorgers, die jaarlijks een kerstbrood bezorgd krijgen door de jonge vrijwilligers van Graag Gedaan, schriftelijk gevraagd wat zij (van de gemeente) nodig hebben om te hun werk als mantelzorger goed te kunnen doen. Hierop hebben 40 mantelzorgers gereageerd. De reacties van de mantelzorgers of hun vertegenwoordigers zijn verwerkt in de actiepunten. Leeswijzer Met deze aanvullende nota Mantelzorg wordt nadere uitwerking gegeven aan de extra aandacht voor de positie van mantelzorgers, zoals verwoord in het Beleidsplan Wmo Duurzaam, Dynamisch, Verbindend. Opmaat naar toekomstbestendige Maatschappelijke Ondersteuning. Dit beleidsplan Wmo omschrijft de definitie (p.32), uitgangspunten (p.32-p.33) en financiële kaders (p.22) van mantelzorg in de gemeente Heerde. De nota Mantelzorg is daarmee een aanvullende nota op het Beleidsplan Wmo Daarnaast hangt de nota Mantelzorg ook samen met het lokaal gezondheidsbeleid 4, het vrijwilligersbeleid, het volwassenenbeleid 5 en de beleidsregel over Mantelzorg en inwoning van de gemeente Heerde. In deze nota Mantelzorg geven we een nadere uitwerking van wie mantelzorger is (hoofdstuk 2), wat de gemeente Heerde met mantelzorgbeleid wil bereiken (hoofdstuk 3) en hoe de gemeente dat wil bereiken (hoofdstuk 4). Daaronder valt ook de uitvoering van het mantelzorgcompliment (hoofdstuk 5). De termijn van deze nota en evaluatie wordt genoemd in hoofdstuk 6. In de bijlage is informatie opgenomen over respijtzorg. 2. Wie is mantelzorger? Mantelzorgers zorgen vaak langdurig en altijd onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorg is meer dan de gebruikelijke zorg die in een huishouden aan elkaar wordt geleverd. Mantelzorg komt voort uit de sociale relatie tussen personen en wordt niet betaald. Uit landelijke gegevens blijkt dat één op de vijf volwassenen langdurige (intensieve) hulp geeft aan huisgenoten, familieleden of bekenden met gezondheidsproblemen. 60% van de helpers is vrouw. Bijna de helft is tussen de 45 en 65 jaar. De 65- plussers vormen een minderheid, maar het aandeel van deze groep groeit. Vaak combineren mantelzorgers in de leeftijdsgroep die nog betaald werk verricht hun zorgtaak met een betaalde baan. De belasting, de duur en de aard van de taken zijn verschillend. Mantelzorgers leveren 80% van alle zorg in Nederland. 3 Gemeente Heerde - Beleidsplan Wmo , p.17 4 Of je mantelzorg geeft hangt af van je eigen gezondheid en het geven van mantelzorg kan (negatieve) gezondheidsgevolgen hebben ( 5 Het volwassenenbeleid komt in 2016 Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

5 Extra kwetsbare groepen mantelzorgers zijn: degene die intensieve of complexe zorg bieden, die alleenstaand zijn en die zich sterker belast voelen. In de adviesnota Mantelzorgbeleid van de Wmo Adviesraad wordt geconstateerd dat mantelzorgers moeilijk te bereiken en te traceren zijn. Veel mantelzorgers herkennen zicht niet echt in het begrip mantelzorger. Mensen vinden het veelal vanzelfsprekend om voor een zieke of gehandicapte naaste te zorgen. Uit ontmoetingen met mantelzorgers blijkt dat in onze gemeente mantelzorgers niet snel klagen. Daarnaast geven mantelzorgers uit respect voor hun partner of zorgvrager, niet snel aan dat het teveel is. Ook speelt mee dat men rekening houdt met wat een ander er wel niet van zal vinden. De mantelzorgers met wie gesproken is weten wel vaak welke activiteiten er georganiseerd worden en wat het coördinatiepunt mantelzorg doet. Maar dat betekent niet dat men er dan ook gebruik van maakt. Daarnaast is er een grote groep mantelzorgers die nu nog niet bereikt worden. Daarop willen wij inzetten. Mantelzorg gaat dwars door de samenleving heen. Iedereen kan mantelzorger zijn of worden. Het mantelzorgbeleid van Heerde is dan ook voor iedereen van toepassing. Onze gemeente kent bijvoorbeeld jongeren die opgroeien in een gezin met een ouder of broer/zus die chronisch ziek of gehandicapt is of psychiatrische problemen (inclusief verslaving) heeft. Deze kinderen worden ook wel jonge mantelzorgers genoemd. Zij zorgen voor hun naaste door praktische of emotionele steun te geven en/of maken zich zorgen over de zorgsituatie en/of komen daardoor zelf zorg tekort. Vaak zijn er verborgen zorgen: de kinderen en jongeren laten hun eigen zorgen en klachten niet duidelijk merken. Bijvoorbeeld omdat ze hun ouders met niet nog meer problemen willen opzadelen. Ze vragen geen hulp en/of weten niet waar ze terecht kunnen. Op school kunnen problemen ontstaan als signalen van overbelasting van jonge mantelzorgers niet gezien worden. Kinderen en jongeren die opgroeien met zorg zijn in vergelijking met hun leeftijdsgenoten eerder zelfstandig. En ze leren al vroeg praktische vaardigheden. Het risico op negatieve gevolgen op korte en langere termijn is groot. Deze jongeren hebben meer opgroei- en opvoedproblemen, meer lichamelijke en emotionele klachten, ze doen op latere leeftijd vaker een beroep op de (geestelijke) gezondheidszorg. Jonge mantelzorgers geven aan dat het ontvangen van vrienden thuis vaak als een belemmering wordt ervaren. Om jonge mantelzorgers gezond op te laten groeien, is het belangrijk dat zij tijdig worden herkend en erkend. 3. Wat willen we met mantelzorgbeleid bereiken? Centraal staat dat de mantelzorger de zorg die hij of zij geeft zo goed mogelijk kan uitvoeren. Daarvoor is evenwicht tussen draagkracht en draaglast noodzakelijk. De mantelzorger is daarvoor allereerst zelf verantwoordelijk. Vooral mantelzorgers zijn in staat om zichzelf weg te cijferen waardoor het evenwicht verstoord kan worden. Maar ook omstandigheden in de privé- of werksfeer kunnen er voor zorgen dat dit evenwicht (tijdelijk) verstoord dreigt te raken of verstoord is. Op dat moment moet (tijdelijke) ondersteuning mogelijk zijn om de mantelzorger in staat te stellen zijn of haar taak zo goed mogelijk te blijven uitvoeren. Daarom is het belangrijk dat: Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

6 Mantelzorgers in onze gemeente weten waar ze terecht kunnen met hun vragen; Er activiteiten worden georganiseerd die mantelzorgers in staat stellen om het evenwicht tussen draagkracht en draaglast te bewaren; Als er sprake is van een vraag om ondersteuning van de mantelzorger, het aanbod van ondersteuning daarop aansluit; Inwoners van de gemeente Heerde die mantelzorg ontvangen, de mogelijkheid wordt geboden om hun mantelzorger te waarderen via het Mantelzorgcompliment. 4. Hoe willen we dit bereiken? Om dit te bereiken, zetten we een programma op dat bestaat uit vier thema s. 4.1 Vinden Het bereiken van mantelzorgers. De Plu wordt gevraagd om samen met (ex) mantelzorgers een folder samen te stellen met informatie voor mantelzorgers. Met de organisaties die de algemene voorziening een schoon en leefbaar huis en de algemene voorziening regieondersteuning leveren, wordt de afspraak gemaakt dat zij deze folder achterlaten bij de adressen waar ze komen/mee geven aan de deelnemer. De folder wordt ook aan de huisartsenpraktijk gestuurd met het verzoek om deze in voorkomende gevallen mee te geven aan mantelzorgers die hun praktijk bezoeken. De folder wordt actueel gehouden en frequent verspreid. De folder is ook via internet toegankelijk. De professionals in de algemene voorzieningen en de gespreksvoerders van de gemeente zijn in de (keukentafel) gesprekken met inwoners alert op de aanwezigheid van een mantelzorger en informeren hen over de mogelijkheden. De omgeving wordt via een (jaarlijkse terugkerende) communicatiecampagne bewust gemaakt van het bestaan van mantelzorgers en van de signalen van een dreigende overbelasting én op het spoor gezet van mogelijkheden om dit bespreekbaar te maken en/of te melden. Huisartsen, thuiszorg en scholen worden regelmatig gewezen op de websites van zorgvraagheerde.nl en de website van De Plu en in samenwerking met De Plu kunnen (ex)mantelzorgers hen informeren over hun ervaringen en adviezen geven hoe zij signalen kunnen opvangen en mogelijkheden bespreekbaar kunnen maken. De Plu informeert het onderwijs over de mogelijkheden om lespakketten te gebruiken (een handreiking om mantelzorgers te herkennen en te ondersteunen). 4.2 Versterken De eigen regie en positie van mantelzorgers versterken. De Plu benadrukt in contacten met vrijwilligers(organisaties) en professionals het belang om ook bij mantelzorgers de vraag achter de vraag in beeld krijgen en de waardering voor mantelzorgers uit te spreken tijdens deze contacten. De Plu wordt gevraagd zorg de baas te organiseren, een training voor mantelzorgers om grip op de situatie te krijgen en vaardigheden aan te leren. Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

7 In de (keukentafel)gesprekken gaan de gespreksvoerders van de gemeente uit van de eigen regie, keuzevrijheid en participatie van de mantelzorgers in het gesprek en maken ook de mogelijkheden en grenzen van de mantelzorger expliciet bespreekbaar. Zo nodig wordt gebruik gemaakt van flexibele ondersteuningsmogelijkheden die van toegevoegde waarde zijn op de taken die mantelzorgers en zorgvragers zelf (kunnen) uitvoeren. Mantelzorgers hebben een formele rol in het proces van aanvraag, onderzoek en indicering. Mantelzorgers kunnen ook gebruik maken van onafhankelijke cliëntondersteuning. In de jaarlijks terugkerende communicatiecampagne wordt ook aandacht besteed aan de positieve ervaringen van mantelzorgers. Er wordt gebruik gemaakt van de kennis en kunde van (ex)mantelzorgers in de Wmo Adviesraad en van De Plu bij besluiten die van invloed zijn op de positie van mantelzorgers Verlichten Het in balans hebben of brengen van de draagkracht en draaglast, om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen. De gemeente biedt vanuit de Wmo mogelijkheden voor vroegtijdige ondersteuning door vervangende mantelzorg (respijtzorg, zie bijlage) te bieden aan de zorgvrager om de mantelzorger in staat te stellen op adem te komen of in staat te stellen om zorg te blijven combineren met werk, opleiding, sport en/of ontspanning. Deze ondersteuning is afgestemd op de situatie van de zorgvrager en zijn/haar mantelzorger en kan zowel binnenshuis als buitenshuis worden gegeven. In de gesprekken die regionaal met de zorgverzekeraar aan de regiotafel worden gevoerd, wordt aandacht gevraagd voor de positie van mantelzorgers en de afstemming van de zorg die op basis van de Wet langdurige zorg wordt verleend. Mantelzorg kan intensief zijn, vooral naast een baan. In de contacten van het college en de accountmanager Werk met werkgevers wordt gewezen op het belang van een mantelzorgvriendelijk arbeidsklimaat bij werkgevers in de gemeente Heerde. Hierdoor wordt de kans verkleind dat de werknemers overbelast raken en uitvallen. In onze gemeentelijke organisatie zijn mogelijkheden om als mantelzorger flexibel te werken en organiseren we ontmoetingen tussen mantelzorgers waarin zij geïnformeerd worden over de mogelijkheden. De Plu wordt gevraagd om een mantelzorgexpres op te zetten: een pool van vrijwilligers die mantelzorgers kunnen ondersteunen en tijdelijke zorg over kunnen nemen. De Plu blijft laagdrempelige (vrij toegankelijke) trainingen en ontmoetingen voor mantelzorgers organiseren op verschillende tijdstippen met als doel mantelzorgers toe te rusten om de zorg te kunnen uitvoeren, volhouden of inplannen. Door deze groepsgewijs aan te bieden wordt het ook een vorm van lotgenotencontact. De training(en) kunnen zich richten op de gevolgen van zorg en ziekte, maar ook op de individuele vaardigheden van de mantelzorger zelf. Aandacht voor mantelzorgers is niet alleen een taak van de gemeente maar ook voor de samenleving. De Plu wordt gevraagd om een campagne ik ben vriend van de mantelzorger op te zetten: instellingen en bedrijven bieden één of meerdere mantelzorgers jaarlijks een activiteit (bijvoorbeeld een maaltijd, overnachting, schoonheidsbehandeling, catering aan huis et cetera). Zij krijgen hiervoor als blijk van waardering een vignet Ik ben vriend van de mantelzorg, op een herkenbare plaats. Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

8 4.4 Verbinden Informele zorg in samenspel met de formele zorg organiseren, om samen te komen tot slimme combinaties van zorg en ondersteuning op maat aan mantelzorgers. De Plu zet actief in op de bewustwording van zorgorganisaties en professionals over het belang van informele zorg aan het gehele systeem in plaats van alleen zorg aan de zorgvrager. Bij de inzet van zorg wordt van professionals gevraagd om te komen tot slimme combinaties. De Plu organiseert in 2016 een bijeenkomst waarin mantelzorgers in gesprek kunnen met vertegenwoordigers van de zorginstellingen om hen te informeren over belemmeringen die zij ervaren en kansen die er zijn. Formele en informele zorgaanbieders worden door De Plu gevraagd om hun trainingen deskundigheidsbevordering open te stellen voor mantelzorgers en deze activiteiten worden op de website van De Plu bekend gemaakt. In bestaande overleggen met lokale zorgaanbieders vraagt de gemeente Heerde (ambtelijk en bestuurlijk) aandacht voor de positie van mantelzorgers, wanneer dit relevant is. 5. Mantelzorgcompliment De gemeente is vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de waardering van mantelzorgers van cliënten woonachtig in hun gemeente. Tot deze datum kon de zorgvrager jaarlijks één mantelzorgcompliment weggeven in de vorm van een geldbedrag van 200, -via een aanvraag bij de Sociale Verzekeringsbank. De wijze waarop de gemeente deze waardering vorm geeft is vrij. Het kan een geldbedrag zijn maar ook in de vorm van activiteiten. Van de mantelzorgers die wij gesproken of aangeschreven hebben, geeft het merendeel aan dat zij een financieel compliment ook op prijs stellen. Wij willen hierbij aansluiten door jaarlijks, afhankelijk van het aantal aanvragen, een mantelzorgcompliment van maximaal 100, - beschikbaar te stellen. Voor het mantelzorgcompliment moet het gaan om mantelzorg: aan een zorgvrager die een individuele voorziening Wmo of Jeugdhulp heeft of zorg krijgt op basis van de Wet Langdurige Zorg en die woont in de gemeente Heerde; van minimaal 8 6 uur per week, dat gedurende een half jaar is verricht in het betreffende kalenderjaar. die niet gebruikelijk is7, dat wil zeggen dat het niet gaat om taken die huisgenoten in een huis gebruikelijk voor elkaar doen. De zorgvrager kan zich hiervoor jaarlijks aanmelden bij De Plu om deze blijk van waardering weg te geven. Hierdoor krijgt De Plu ook zicht op de mantelzorgers die er in de gemeente zijn en kan een aanbod voor deelname aan activiteiten worden gedaan. 6. Termijn, financiën en evaluatie Deze aanvullende nota Mantelzorg is een nadere uitwerking van het Beleidsplan Wmo Duurzaam, Dynamisch, Verbindend. Opmaat naar toekomstbestendige Maatschappelijke Ondersteuning. De nota Mantelzorg geldt voor de periode van In het vierde kwartaal van 2016 zal een evaluatie plaatsvinden om te bezien of aanpassing noodzakelijk is. 6 We sluiten aan bij de nadere regels Wmo en de beleidsregels Jeugdhulp 7 Idem Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september

9 7. Bijlage: vervangende mantelzorg ofwel Respijtzorg Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen, zodat de mantelzorger de zorg uit handen kan geven om even op adem te komen of om eigen activiteiten te ontplooien (werk, opleiding, ontspanning). Het doel is een adempauze of even vrijaf voor mantelzorgers. Eenmaal over de drempel wordt respijtzorg vaak als verlichting ervaren. Om werkelijk deze ruimte te ervaren, hebben mantelzorgers soms ondersteuning nodig bij het vinden van een invulling van de tijd voor ontspanning. Het coördinatiepunt De Plu kan hierin ondersteunen. Vergoedingen Respijtzorg is soms gratis, bijvoorbeeld omdat het vrijwilligerswerk is maar er zijn ook mogelijkheden: vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015). Hiervoor geldt een inkomensafhankelijke eigen bijdrage. vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). Dit is mogelijk als de zorgvrager zelf zorg krijgt vanuit de Wlz. In dat geval kan de mantelzorger een indicatie voor respijtzorg aanvragen bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Ook hiervoor geldt een inkomensafhankelijke eigen bijdrage. door de zorgverzekeraar. Sommige zorgverzekeraars vergoeden respijtzorg geheel of gedeeltelijk binnen de aanvullende verzekering Nota Mantelzorg Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 9 september