Certificering Arbodiensten

Transcriptie

1 Certificering Arbodiensten Verslag van een evaluatie Eindrapport Tilburg, februari 2001 Dr. F.H.G. Marcelissen Drs. L. Kerseboom IVA Tilburg

2 Uitgever: IVA Tilburg Prof. Cobbenhagenlaan 225, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg Telefoonnummer: , telefax: Vormgeving: Monique Seebregs-Dielen Bea van Wijk 2001 IVA Tilburg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het IVA, instituut voor sociaal-wetenschappelijk beleidsonderzoek en advies, Tilburg. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. ii

3 Inhoudsopgave pag. Samenvatting Inleiding Achtergrond van de evaluatie... 6 Opzet van het verslag en leeswijzer 7 2 Achtergronden: Arbodiensten en certificering Taken en verplichtingen van arbodiensten Certificering De certificerings-eisen Eisen aan de arbodiensten Eisen aan de certificerende instellingen Het certificerings-traject De SBCA Het onderzoek Doel van de evaluatie en vraagstellingen Opzet van de evaluatie Discussie: beperkingen in het onderzoeksdesign en validiteit van de uitspraken...19 iii

4 4 De bevindingen in het onderzoek Inleiding De certificering in de praktijk De Richtlijn Arbodiensten: eisen en verificatiepunten De eisen in de Richtlijn...25 De verificatiepunten Het Reglement Certificatie Arbodiensten Het functioneren van de SBCA Het Bestuur en het Centraal College van Deskundigen De Harmonisatiedagen Certificering en kwaliteit arbodienstverlening Beantwoording van de onderzoeksvragen Vraagstelling 1: Zijn de eisen die opgenomen zijn in de Richtlijn Arbodiensten goede criteria voor het waarborgen van de kwaliteit van arbodienstverlening? Vraagstelling 2: Kunnen er eisen vervallen omdat ze weinig betekenis hebben voor de kwaliteit of zijn er criteria te noemen die voor de kwaliteit van belang zijn, maar als eis ontbreken in de Richtlijn Arbodiensten? Vraagstelling 3: Kan met de verificatiepunten, die zijn opgenomen in De Richtlijn Arbodiensten, op adequate wijze worden getoetst of een arbodienst voldoet aan de betreffende eisen? Vraagstelling 4: Kunnen er verificatiepunten vervallen omdat ze weinig zeggen over het al of niet voldoen aan de eisen of omdat ze weinig toevoegen aan op andere wijze verzamelde informatie of moeten er anderzijds verificatiepunten worden toegevoegd omdat het al of niet voldoet aan bepaalde eisen nog onvoldoende meetbaar is? Vraagstelling 5: Zijn de criteria, procedures en randvoorwaarden die opgenomen zijn in het Reglement Certificatie Arbodiensten geschikt om de Richtlijn Arbodiensten te kunnen toepassen? Vraagstelling 6: Geven de Richtlijn Arbodiensten en het Reglment Certificatie Arbodiensten aanleiding tot knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? Vraagstelling 7: Geeft het functioneren van de SBCA, met name het Centraal College van Deskundigen (CCvD), en het functioneren van de overlegstructuren van het CCvD met de certificerende instanties, zoals de Harmonisatiedagen, aanleiding tot andere knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn?...42 iv

5 6 Aanbevelingen: certificering arbodiensten en kwaliteit arbodienstverlening Inleiding Oplossingsrichting één: wijzigingen binnen bestaande systematiek Oplossingsrichting twee: herziening van de bestaande Richtlijn Oplossingsrichting drie: kwaliteitseisen overlaten aan de vrije markt De mening van de verschillende partijen over conclusies en oplossingsrichtingen...54 Geraadpleegde en aangehaalde literatuur...56 Bijlage 1: Samenvatting van de certificerings-eisen...58 Bijlage 2: Geïnterviewde personen...64 v

6 vi

7 Samenvatting Inleiding In dit rapport wordt verslag gedaan van een evaluatie van de certificering1 van arbodiensten. Tot deze evaluatie is afgesproken toen de certificering werd geprivatiseerd in De certificering wordt sindsdien uitgevoerd door private zes Certificerende Instellingen (CI's). De eisen zijn beschreven in de Richtlijn Certificatie Arbodiensten, met daarin een aantal Eisen aan arbodiensten, Verificatiepunten bij deze eisen, en een Reglement voor de wijze waarop de certificering wordt uitgevoerd. Vraagstelling van het onderzoek De vraagstellingen van het onderzoek luidden als volgt. 1. Zijn de eisen die opgenomen zijn in de Richtlijn Arbodiensten goede criteria voor het waarborgen van de kwaliteit van arbodienstverlening? 2. Kunnen er eisen vervallen omdat ze weinig betekenis hebben voor de kwaliteit of zijn er criteria te noemen die voor de kwaliteit van belang zijn, maar als eis ontbreken in de Richtlijn Arbodiensten? 3. Kan met de verificatiepunten, die zijn opgenomen in de Richtlijn Arbodiensten, op adequate wijze worden getoetst of een arbodienst voldoet aan de betreffende eisen? 4. Kunnen er verificatiepunten vervallen omdat ze weinig zeggen over het al of niet voldoen aan de eisen of omdat ze weinig toevoegen aan op andere wijze verzamelde informatie of moeten er anderzijds verificatiepunten worden toegevoegd omdat het al of niet voldoen aan bepaalde eisen nog onvoldoende meetbaar is? 5. Zijn de criteria, procedures en randvoorwaarden die opgenomen zijn in het Reglement Certificatie Arbodiensten geschikt om de Richtlijn Arbodiensten te kunnen toepassen? 6. Geven de Richtlijn Arbodiensten en het Reglement Certificatie Arbodiensten aanleiding tot knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? 1 De termen "certificatie" en "certificering" betekenen in principe hetzelfde en worden door elkaar gebruikt. Over het algemeen spreekt men van "certificering", maar het documenten waarop de certificering is gebaseerd heet de "Richtlijn Certificatie Arbodiensten". 1

8 7. Geeft het functioneren van de SBCA, met name het Centraal College van Deskundigen (CCvD), en het functioneren van de overlegstructuren van het CCvD met de certificerende instanties, zoals de Harmonisatiedagen, aanleiding tot andere knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? Opzet van het onderzoek Het onderzoek bestond uit gesprekken en workshops met de lead assessors van alle zes certificerende instellingen, met kwaliteitsfunctionarissen van ongeveer vijfentwintig arbodiensten, en werknemers en werkgeversvertegenwoordigers die zitting hebben in het Centraal College van Deskundigen. Bovendien is gesproken met vertegenwoordigers van de Raad voor Accreditatie en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, van de commerciële verzekeraars, en van de UVI's. Daarbij is een beeld gevormd van hoe de verschillende partijen de certificering ervaren, welke problemen zich voordoen, en wat de certificering bijdraagt aan de kwaliteit van arbodiensten. Zijn de eisen die opgenomen zijn in de Richtlijn Arbodiensten goede criteria voor het waarborgen van de kwaliteit van arbodienstverlening? Geconcludeerd wordt dat de eisen in de Richtlijn geen goede criteria zijn voor het waarborgen van de kwaliteit. Enkele redenen hiervoor zijn: C De certificering is systeemcertificering. Systeemcertificering houdt in dat de arbodienst zijn organisatie zodanig geregeld heeft dat een constante kwaliteit geleverd kan worden, maar in de praktijk vragen de klanten van arbodiensten vaak een beperkter dienstenpakket, waardoor de kwaliteit niet geleverd kan worden. C De samenhang in het dienstenpakket is door de certificering niet gegarandeerd. C De eisen zijn soms zo gedetailleerd dat het strikt genomen niet mogelijk is "maatwerk" te leveren wanneer een individuele klant hier behoefte aan heeft. C De certificering heeft uitsluitend betrekking op producten die voorgeschreven zijn volgens de Arbowet. De eisen die de arbowet stelt met betrekking tot bij voorbeeld verzuimbeheersing en reïntegratie zijn beperkt, waardoor hier ook bij de certificering slechts in beperkte mate naar gekeken wordt. Zo heeft de certificering deels betrekking op de diensten die nauwelijks gezichtsbepalend zijn voor de kwaliteit die klanten vragen. Hieraan moet worden toegevoegd dat het waarborgen van de totale kwaliteit ook niet de bedoeling was waarmee de certificering is opgezet. Certificering is vooral bedoeld om een basisniveau te garanderen met betrekking tot de producten die voorgeschreven zijn in de arbowet. In de praktijk verwachten werkgevers, werknemers en arbodiensten meer van de certificering. 2

9 Kunnen er eisen vervallen omdat ze weinig betekenis hebben voor de kwaliteit of zijn er criteria te noemen die voor de kwaliteit van belang zijn, maar als eis ontbreken in de Richtlijn Arbodiensten? Er zijn nauwelijks eisen die door geen van de partijen als onbelangrijk worden ervaren, of die door alle partijen worden gemist. Men heeft meer moeite met het geheel aan eisen, dan met individuele eisen. Kan met de verificatiepunten, die zijn opgenomen in de Richtlijn Arbodiensten, op adequate wijze worden getoetst of een arbodienst voldoet aan de betreffende eisen? De verificatiepunten voldoen niet om te toetsten of een arbodienst voldoet aan de eisen. De verificatiepunten stimuleren een manier van omgaan met de eisen die meer gericht is op het voldoen aan de details dan op het toetsen van integrale dienstverlening. Het is volgens de betrokkene mogelijk om aan alle verificatiepunten te voldoen zonder goede kwaliteit te leveren. Kunnen er verificatiepunten vervallen omdat ze weinig zeggen over het al of niet voldoen aan de eisen of omdat ze weinig toevoegen aan op andere wijze verzamelde informatie of moeten er anderzijds verificatiepunten worden toegevoegd omdat het al of niet voldoen aan bepaalde eisen nog onvoldoende meetbaar is? Het is raadzaam om de systematiek van de verificatiepunten te verlaten, en de arbodiensten meer vrijheid te geven in de wijze waarop aan de eisen wordt voldaan. Het heeft weinig zin om individuele verificatiepunten te laten vallen of aan te passen. Zijn de criteria, procedures en randvoorwaarden die opgenomen zijn in het Reglement Certificatie Arbodiensten geschikt om de Richtlijn Arbodiensten te kunnen toepassen? De criteria, procedures en randvoorwaarden geven geen grote problemen Geeft het functioneren van de SBCA, met name het Centraal College van Deskundigen (CCvD), en het functioneren van de overlegstructuren van het CCvD met de certificerende instanties, zoals de Harmonisatiedagen, aanleiding tot andere knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? Grote problemen doen zich niet voor. Geven de Richtlijn Arbodiensten en het Reglement Certificatie Arbodiensten aanleiding tot knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? Op grond van ons onderzoek stellen wij voor de systematiek van de certificering te wijzigen. Hierbij kan van drie oplossingsrichtingen worden uitgegaan. De oplossingsrichtingen worden vervolgens beoordeeld aan de hand van een achttal criteria. 3

10 Oplossingsrichting één: veranderingen binnen de bestaande systematiek Deze oplossingrichting houdt in dat naar beperkte veranderingen wordt gezocht binnen de bestaande Richtlijn. Daarbij zou in ieder geval naar de verificatiepunten gekeken moeten worden. Men zou kunnen overwegen om deze de status van toelichting te geven. Oplossingsrichting twee: vervanging van de richtlijn door product-specificaties en de verplichting om een kwaliteitssysteem te hebben In deze oplossingsrichting worden de gedetailleerde proces eisen vervangen door een specificatie van de producten die de arbodienst moet leveren, en de verplichting op de een of andere manier te borgend dat deze producten volgens specificatie geleverd worden. Op deze wijze krijgen arbodienst en CI meer vrijheid in de wijze waarop de producten ingevuld worden, zolang maar aan de specificaties wordt voldaan. Oplossingsrichting drie: de eisen aan een arbodienst meer overlaten aan de vrije markt In deze oplossingsrichting worden de certificerings-eisen losgelaten, en wordt het aan de vrije markt overgelaten om eisen te stellen. Dit is de oplossingsrichting waar met name de werkgevers naar toe zouden willen. Een beoordeling van de oplossingsrichtingen. Hieronder is in een tabel weergegeven hoe de oplossingsrichtingen scoren op een aantal beoordelingscriteria. Oplossingsrichting Aansluiting bij klantcriteria /-2 2. Mogelijkheid van creativiteit bij het voldoen aan de eisen Geen mogelijkheid om de essentie van eisen te ontduiken Aansluiting bij andere certificerings-eisen De eisen moeten zo eenduidig mogelijk zijn Onafhankelijkheid en evenwichtige afweging van de belangen van werkgever en werknemer Zo min mogelijk grote veranderingen in de Richtlijn, het Reglement, en of de wetgeving Zo min mogelijk belangrijke veranderingen in het kwaliteitshandboek en de procedures binnen arbodiensten waar het de werkgever als klant betreft, - waar de werknemer en de overheid tevens als klant worden gezien. 3 Veranderingen zullen noodzakelijk zijn, maar dit hoeft niet noodzakelijkerwijs negatief te worden beoordeeld. 4

11 1 Inleiding Arbodiensten spelen een belangrijke rol in het Nederlandse arbeidsomstandighedenbeleid. De overheid heeft bepaald dat de arbodiensten de instanties zijn waar bedrijven primair ondersteuning dienen te vragen bij het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en het terugdringen van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Sinds de jaren negentig is elk bedrijf dan ook verplicht zich aan te sluiten bij een gecertificeerde arbodienst. Deze verplichting ging voor een deel van de bedrijven (namelijk de bedrijven in de bedrijfstakken met relatief hoge arborisico s) in Tot 1994 hoefden arbodiensten dus ook niet gecertificeerd te zijn, wat leidde tot de opkomst van vele honderden (vaak kleine) arbodiensten, die vaak maar een beperkt dienstenpakket leverden. Op het moment dat de aansluiting verplicht werd, werd daarmee ook de certificering van arbodiensten verplicht, met als gevolg dat de grote meerderheid van deze diensten verdween, opging in grotere diensten, of zich niet meer arbodienst noemde. Van 1994 tot 1998 was de certificering een taak van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat hiervoor het Projectbureau Certificering Arbodiensten (PCA) in het leven riep. Vanaf het eerste moment was dit bedoeld als een tijdelijke constructie. Het uitgangspunt was dat de certificering verzelfstandigd zou worden en overgelaten zou worden aan private instellingen. Op 14 september 1998 was dit een feit. Op dat moment kregen een drietal private certificerende instellingen de bevoegdheid om de certificering uit te voeren. Daar zijn later nog drie certificerende instellingen bijgekomen. De certificering wordt sindsdien beheerd door de Stichting Beheer Certificatie Arbodiensten (SBCA), waarin onder meer werkgevers, werknemers, arbodiensten en certificerende instellingen vertegenwoordigd zijn. Toen besloten werd tot deze constructie is afgesproken dat de verzelfstandigde certificering binnen enkele jaren geëvalueerd zou worden. Deze evaluatie is eind 2000 en begin 2001 uitgevoerd door het IVA in Tilburg. De resultaten van de evaluatie vindt u in dit verslag. 5

12 1.1 Achtergrond van de evaluatie De achtergrond van de evaluatie ligt in de verzelfstandiging van de certificering van de arbodiensten. Aan deze verzelfstandiging is een uitgebreide discussie vooraf gegaan. Certificering is een belangrijke schakel in het toezicht op de kwaliteit van arbodiensten. Daarbij is het van belang dat de belangrijkste verplichtingen op het terrein van arbo niet zo zeer liggen bij de arbodiensten, maar bij de bedrijven. Bedrijven zijn onder meer verplicht een risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) te hebben en een goed verzuimbeleid te voeren. Daarbij zijn zij verplicht zich te laten bijstaan door een arbodienst. Het toezicht op het voldoen aan de verplichtingen ligt bij de Arbeidsinspectie, die daartoe niet zo zeer de arbodiensten, maar de bedrijven controleert en zo nodig corrigeert. Met andere woorden: niet aan arbodiensten maar aan bedrijven worden verplichtingen opgelegd. Aan de andere kant moet het bedrijf er van op aan kunnen dat de arbodienst die zij inschakelt ook echt in staat is om de ondersteuning te geven die zij nodig hebben, en daartoe dient de certificering. Door middel van de certificering maakt de arbodienst dus duidelijk dat zij de kwaliteit kunnen leveren die de Arbowet vraagt. Of bedrijven ook diensten afnemen die aan deze normen voldoen is geen zaak voor de arbodienst, maar voor de bedrijven zelf. Toen besloten werd tot certificering hadden met name werkgevers en werknemers verschillende opinies hierover. Werknemersorganisaties hadden sterke twijfels over de onafhankelijkheid van arbodiensten, die uiteindelijk ingehuurd worden door de werkgevers. De werkgevers zijn daarmee ook degene die bepalen welke diensten afgenomen worden van de arbodienst. Om te voorkomen dat de arbodiensten al te zeer de belangen van de werkgever zouden behartigen, wilden de werknemersorganisaties expliciete regels en het toezicht dat hierbij noodzakelijk is voor de arbodienstverlening en voor de diensten die bedrijven moeten afnemen van arbodiensten. Daarbij hoort ook een uitgebreid stelsel van certificering en liefst onafhankelijke uitvoering van de certificering, bij voorbeeld door de overheid. De verzelfstandiging van de certificering had dan ook niet de eerste voorkeur van de werknemersorganisaties. De werkgeversorganisaties van hun kant namen het standpunt in dat de verplichte afname van arbodiensten zo minimaal mogelijk zou moeten zijn, omdat bedrijven zelf beter kunnen bepalen wat zij, in hun concrete situatie, nodig hebben. In een stelsel waarin het dienstenpakket van arbodiensten in onderhandeling met de werkgever wordt vastgesteld, zouden arbodiensten ook beter in staat zijn om zich te specialiseren en te bewijzen wat hun sterke punten zijn. Uitgebreide certificering door de overheid past hierin niet en werkgevers hadden dan ook een sterke voorkeur voor een systeem waarin "de markt" zelf bepaalt wat de eisen zijn die aan arbodiensten gesteld moeten worden. Het uiteindelijke systeem van certificering heeft elementen van een compromis in zich. Enerzijds worden expliciete regels gesteld aan bij voorbeeld de structuur en het minimum dienstenpakket van de arbodiensten. Anderzijds is de verplichting om diensten af te nemen en 6

13 de rol van de certificering beperkt tot het wettelijke minimum. De positie van de arbodienst, waarbij enerzijds bedrijven verplicht zijn om een aantal diensten af te nemen en anderzijds er veel vrijheid ligt bij de werkgever bij het invullen van het arbobeleid, is niet altijd eenvoudig. Maar al te vaak leidt de verplichte aansluiting bij een arbodienst tot een minimumcontract waarin zeker niet meer geleverd kan worden dan dit wettelijk minimum. Wanneer binnen dit minimum geen ruimte is voor goede advisering, leidt dit tot een dienstverlening die zowel door werkgever als door de arbodienst als onvoldoende wordt ervaren. Werkgevers van hun kant ervaren de verplichte aansluiting als een soort belasting in plaats van als goede (en dus goed betaalde) dienstverlening aan het bedrijf en hebben vaak het gevoel dat arbodiensten te veel op de hand van de werknemers zijn. Werknemers ten slotte ervaren arbodiensten niet altijd als onafhankelijk omdat het uiteindelijk de werkgever is die betaalt en omdat het afgenomen minimum vooral verzuimbeheersing en weinig preventief beleid bevat. Een en ander leidt er toe dat er terecht of ten onrechte veel kritiek geuit wordt op de kwaliteit van de arbodiensten. Men zou kunnen verwachten dat de certificering deze kritiek zou verminderen, omdat certificering ertoe zou moeten leiden dat de arbodienst in elk geval geen diensten levert die onder de maat zijn, voor zover het bedrijf deze kwaliteitseisen tenminste stelt. Onderdeel van de evaluatie van de certificering is dan ook te onderzoeken wat certificering kan bijdragen aan kwaliteitsverbetering, zowel op dit moment als wellicht in een aangepast systeem. Zoals al is opgemerkt, wordt de certificering uitgevoerd door private certificerende instellingen (CI s). In het volgende hoofdstuk zal uitgebreid worden ingegaan op de certificerings-eisen, en het certificerings-traject. We merken nu alvast op dat de eisen zijn samengevat in de "Documenten ter zake de verzelfstandiging van de certificatie van arbodiensten". De belangrijkste documenten hierin zijn de "Richtlijn Arbodiensten", en het Reglement Certificatie Arbodiensten". De "Richtlijn" bevat de eisen waaraan de arbodienst moet voldoen, alsmede verificatiepunten en toelichting op de eisen. In het "Reglement" worden de criteria genoemd waaraan de certificerende instellingen moeten voldoen, en wordt het evaluatietraject beschreven. De certificering wordt beheerd door de "Stichting voor Beheer van Certificatie Arbodiensten" (SBCA) die bestaat uit een bestuur en een "Centraal College van Deskundigen" (CCvD). De SBCA heeft als overlegstructuur onder meer de Harmonisatiedagen, waaraan de CI s verplicht zijn deel te nemen. 1.2 Opzet van het verslag en leeswijzer Dit verslag heeft de volgende opzet. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de wijze waarop de certificering formeel geregeld is. Dit hoofdstuk is te lezen als achtergrondinformatie. Hoofdstuk 3 bevat een beschrijving van de wijze waarop het onderzoek is opgezet. In dit 7

14 hoofdstuk zijn ook de onderzoeksvragen uitgebreider beschreven. Hoofdstuk 4 geeft de resultaten van het onderzoek. In dit hoofdstuk worden de onderzoeksvragen nog niet beantwoord, maar wordt wel het materiaal aangedragen aan de hand waarvan de vragen beantwoord kunnen worden. De onderzoeksvragen worden beantwoord in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 zullen we ten slotte in een discussie ingaan op mogelijke verbeteringen in het certificeringsysteem. Deze suggesties zullen de vorm aannemen van een aantal mogelijke "oplossingsrichtingen", die variëren in de mate waarin verbeteringen binnen het huidige systeem worden aangebracht, cq het systeem zelf ter discussie wordt gesteld. Ten slotte geven we een korte leeswijzer. Een lezer die uitsluitend in de resultaten geïnteresseerd is, zal voldoende hebben aan hoofdstuk 5 en 6. Voor de argumentatie zal echter teruggegrepen moeten worden op hoofdstuk 3 en 4. Hoofdstuk 2 is van belang wanneer men niet voldoende op de hoogte is van de wijze waarop de certificering op dit moment "officieel" geregeld is. 8

15 2 Achtergronden: Arbodiensten en certificering 2.1 Taken en verplichtingen van arbodiensten De arbodiensten zoals wij die nu kennen bestaan sinds de helft van de jaren negentig. Zij zijn over het algemeen voortgekomen uit de al veel langer bestaande bedrijfsgezondheidsdiensten, uit de verzuimadviesbureaus van de bedrijfsverenigingen en uit bedrijfsveiligheidsdiensten. Arbodiensten ontlenen hun bestaansrecht aan de Arbowet. De Arbowet (artikel 4) stelt dat de werkgever, binnen het algemene werkgeversbeleid, een beleid met betrekking tot het ziekteverzuim van de werknemers moet voeren. Artikel 4 stelt dat de werkgever zich op grond van zijn verplichtingen moet laten bijstaan door "een of meer deskundige werknemers al dan niet georganiseerd in een dienst". In concreto gaat het hier om interne arbodiensten (arbodiensten die deel uitmaken van een bedrijf, en uitsluitend aan dit bedrijf hun diensten aanbieden) of externe arbodiensten (arbodiensten die als zelfstandige onderneming hun diensten aan meerdere bedrijven aanbieden). Artikel 4 geeft aan welke vorm de bijstand door een arbodienst dient aan te nemen: a. het verlenen van medewerking aan het verrichten en opstellen van een inventarisatie en evaluatie als bedoeld in artikel 5, waaronder mede begrepen het toetsen ervan en het adviseren daaromtrent; b. de bijstand bij de begeleiding van werknemers die door ziekte niet instaat zijn hun arbeid te verrichten; c. het uitvoeren van: 1. het arbeidsgezondheidskundig onderzoek; 2. de aanstellingskeuring, indien de werkgever deze laat verrichten; d het houden van een arbeidsomstandighedenspreekuur; e het adviseren aan onderscheidenlijk nauw samenwerken met de ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging, of, bij het ontbreken daarvan, de belanghebbende werknemers, inzake de genomen en de te nemen maatregelen, gericht op het arbeidsomstandigheden-beleid; f. de uitvoering van de in onderdeel e bedoelde maatregelen dan wel de medewerking 9

16 daaraan. Hiermee zijn de verplichte taken opgenoemd die de arbodienst moet kunnen leveren. 2.2 Certificering De eisen waaraan een arbodienst moet voldoen zijn niet los te zien van bovengenoemde verplichtingen van werkgevers: alleen de diensten die een arbodienst verplicht is te leveren worden bij de certificering betrokken. Dat betekent dat arbodiensten meer producten mogen leveren dan deze, maar dat hieraan geen eisen worden gesteld bij de certificering. Enkele voorbeelden hiervan zijn: uitgebreidere diensten op het terrein van reïntegratie, ondersteuning bij het opzetten van een arbomanagementsysteem, en ambulancevervoer. Op zichzelf zijn dit wellicht activiteiten die samenhangen met arbo maar de werkgever kan hiervoor in principe ook terecht bij anderen dan de arbodienst. Bij certificering worden hieraan daarom geen eisen gesteld. Wel worden bij de certificerings-eisen gesteld aan de interne structuur en bedrijfsvoering van arbodiensten, al zouden deze eisen niet nodig zijn voor de verplichte producten. Zoals al in het vorige hoofdstuk is vermeld, geschiedt de certificering door private "certificerende instellingen" (CI s). Op dit moment zijn er zes CI s: 1. Bureau Veritas Quality International BV. 2. Det Norske Veritas Certification BV. 3. Lloyd=s Register Quality Assurance. 4. KEMA Registered Quality BV. 5. KPMG Certification. 6. Kiwa NV, certificatie en keuringen. De eerste drie zijn in september 1998 erkend. Het grootste deel van de arbodiensten is in die tijd door deze CI s gecertificeerd. De overige drie certificerende instellingen zijn pas in 1999 of in 2000 erkend. De markt die zij konden veroveren was inmiddels een stuk kleiner geworden en bestond voornamelijk uit nieuwe arbodiensten en arbodiensten die om de een of andere reden wilden wisselen van CI. Samen hebben de laatste drie CI s ongeveer tien klanten. Op zich zelf is certificering van arbodiensten voor de CI s met weinig arbodiensten als klant financieel niet erg interessant. Zij leveren (net als de CI s met meer arbodiensten) echter ook andere certificaten, zoals ISO 9001 of VCA (Veiligheids Certificaat Aannemersbedrijven). De mogelijkheid om ook arbodiensten te certificeren zorgt er voor dat zij een integraal product kunnen leveren, bij voorbeeld aan grote bedrijven met een eigen arbodienst. 10

17 2.3 De certificerings-eisen De eisen waaraan de arbodiensten en de certificerende instellingen moeten voldoen staan beschreven in de "Documenten ter zake de verzelfstandiging van de certificering van arbodiensten", die beheerd worden door de SBCA. De belangrijkste documenten zijn de "Richtlijn Arbodiensten", waarin staat vermeld aan welke eisen de arbodiensten moeten voldoen, en het "Reglement Certificatie Arbodiensten", waarin staat vermeld aan welke eisen de CI s moeten voldoen, en hoe de certificering procedure verloopt Eisen aan de arbodiensten De eisen die aan de arbodiensten worden gesteld worden beschreven in de "Richtlijn Arbodiensten". Er wordt soms een verschil gemaakt tussen de eisen die aan een externe arbodienst en de eisen die aan een interne dienst gesteld worden. In totaal zijn er ongeveer vijftig eisen. Vrijwel iedere eis heeft bovendien een of meer "verificatiepunten". In totaal zijn er meer dan tweehonderd verificatiepunten. Bovendien bevatten de meeste verificatiepunten toelichtende tekst. Een voorbeeld van deze systematiek is de eerste eis; "De arbodienst heeft in hoofdzaak tot doel het uitvoeren van taken als bedoeld in artikel 18 van de Arbowet". De verificatiepunten zeggen vervolgens dat deze eis wordt nagegaan aan de hand van de statuten en aan de hand van het percentage van de omzet dat wordt behaald door arbodienstverlening. De toelichting beschrijft ten slotte wat de taken zijn die de Arbowet omschrijft, en dat 70% van de omzet uit arbodienstverlening moet worden behaald om aan de eisen te voldoen. De eisen zijn onderverdeeld in twee hoofdgroepen: de eisen die aan de structuur van de dienst worden gesteld en de eisen aan het kwaliteitssysteem. De eisen aan het kwaliteitssysteem hebben ook betrekking op de hoofdtaken en op de wijze waarop de hoofdtaken van een arbodienst worden uitgevoerd. Zo wordt vrij uitgebreid omschreven aan welke eisen een risicoinventarisatie en -evaluatie moet voldoen, en aan wie deze wordt toegestuurd. De eisen zijn samengevat in bijlage 1 van dit rapport. De eisen hebben een sterke verwantschap met de eisen die in het kader van ISO 9001 certificering worden gesteld. Vergeleken met ISO 9001 zijn de eisen echter gedetailleerder en inhoudelijk toegespitst op arbo. Dit heeft uiteraard te maken met de specifieke taak van arbodiensten. Bij ISO 9001 is het irrelevant welke dienst geleverd wordt, als de afgesproken dienst maar aan bepaalde kwaliteitseisen voldoet. Bij de Richtlijn Arbodiensten is het duidelijk welke taak arbodiensten hebben, en dat het hier specifieke taken uit de Arbowet betreft. De eisen kunnen dan ook concreter toegeschreven worden op deze taken. 11

18 2.3.2 Eisen aan de certificerende instellingen De eisen die aan de certificerende instellingen worden gesteld worden beschreven in het "Reglement Certificatie Arbodiensten". De certificerende instellingen zijn voor de certificering van arbodiensten geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie en hebben vervolgens een aanwijzing van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gekregen. De eisen waaraan de CI moet voldoen zijn, kort samengevat: C De CI moet geaccrediteerd zijn voor de norm NEN-EN "algemene criteria voor certificatie instellingen die kwaliteitscertificatie uitvoeren". C Zij moet in staat zijn om de regeling uit te voeren. C Zij moet voldoen aan de criteria voor auditors. De criteria voor auditors zijn kort samengevat als volgt. De CI dient een lead auditor, een tweede auditor, en een derde auditor te kunnen inzetten, evenals een coördinator certificatie arbodiensten. De drie auditors dienen als achtergrond een van de vier verplichte arbodisciplines te hebben (en wel drie verschillende disciplines). De verplichte disciplines zijn: arbeids- en bedrijfsgeneeskunde, veiligheidskunde, arbeidshygiëne en arbeids- en organisatiekunde. Bovendien dient de CI in staat te zijn op korte termijn ook een functionaris van de vierde discipline te kunnen raadplegen. De lead auditor en de coördinator dienen een vast dienstverband te hebben bij de CI. De lead auditor, de tweede en derde auditor en de coördinator zijn allen lead assessor conform de norm ISO De auditors hebben ook praktische ervaring als kerndeskundige op een van de terreinen die voor een arbodienst verplicht zijn en zijn verplicht hun vakkennis bij te houden. De lead auditor en de coördinator zijn verplicht minimaal vier dagen per jaar deel te nemen aan de Harmonisatiedagen. Dit is het periodieke overleg tussen SBCA (middels het CCvD) en de CI s, waarin praktische zaken besproken worden die te maken hebben met een eenduidige certificering. Zoals al is opgemerkt worden CI s geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie. Daartoe ondergaat de CI jaarlijks een Awitness audit": een assessor van de Raad voor Accreditatie loopt mee bij een audit van de CI. 2.4 Het certificerings-traject Het certificerings-traject wordt beschreven in het "Reglement Certificatie Arbodiensten" en ziet er in het kort als volgt uit. Wanneer een arbodienst gecertificeerd wil worden, dan vraagt zij hiervoor een offerte bij een door hen zelf te kiezen CI. De arbodienst betaalt dus zelf voor de certificering. Vervolgens voert de CI een vooronderzoek uit (beoordeling van de documenten), waarin gekeken wordt naar de documenten om de organisatie en deskundigheid te beoordelen en naar het kwaliteitshandboek. Deze documenten moeten in overeenstemming zijn met de 12

19 (schriftelijke) eisen die de Richtlijn Arbodiensten aan arbodiensten stelt. Vervolgens wordt een werkplan opgesteld. Daarna voert de CI een audit uit bij de dienst. Het aantal auditdagen verschilt per arbodienst, variërend van twee dagen voor de herhalingsaudit bij een kleine dienst met één vestiging, tot 20 dagen voor de initiële audit bij een grote dienst met 26 tot 30 vestigingen. Het aantal dagen dat de audit minimaal kost, is voorgeschreven. Tijdens de audit wordt nagegaan of inderdaad wordt gewerkt volgens het kwaliteitshandboek en volgens de eisen die voor arbodiensten gelden. Ook wordt per vestiging tenminste één klant bezocht om de advisering in te praktijk te beoordelen. Dit alles leidt tot een verslag, waarin ook afwijkingen van de normen (Non Conformity Notes, of NCN s genoemd) zijn vermeld. Deze NCN s kunnen "minors" of "majors" zijn. Een major is het ontbreken van een eis die kritisch is voor de werking van het kwaliteitssysteem, of een opeenstapeling van minors. Een minor is een kleinere afwijking. Beide moeten (bij een initiële audit) zijn opgelost voordat de arbodienst zijn certificaat krijgt. In geval van een major NCN moet de oplossing geverifieerd zijn voordat het certificaat gegeven wordt. Bij een minor kan met een schriftelijke afhandeling worden volstaan. Iedere vier jaar vindt een uitgebreide (her)certificerings-audit plaats. Daarnaast zijn er periodieke controlebezoeken, deze vinden eens per jaar plaats. Bij de (her)certificerings-audit of initiële audit wordt ongeveer 40% van de vestigingen bezocht, bij de tussentijdse audits steeds 20%. Zo komt iedere vestiging van de arbodienst tenminste eenmaal per vier jaar aan de beurt. Wanneer de dienst aan de eisen voldoet, geeft de CI een certificaat af voor maximaal vier jaar. Het verlenen van een certificaat wordt vermeld in de Staatscourant. Bij een nieuwe externe arbodienst worden tijdens de eerste audit minimaal twee van de zes kerntaken beoordeeld. Bij de eerste periodieke controle dient aan alle eisen uit de Richtlijn te worden voldaan. Bij een positief besluit wordt het certificaat dat bij de eerste audit voor een jaar was verstrekt omgezet in een certificaat voor vier jaar. 2.5 De SBCA De certificering wordt beheerd door een private stichting, de Stichting voor Beheer Certificatie Arbodiensten (SBCA). De stichting heeft een bestuur en een "Centraal College van Deskundigen" (CCvD). In het bestuur zijn werkgevers, werknemers en arbodiensten vertegenwoordigd. In het CCvD dezelfde instanties en bovendien de CI's. Het bestuur van de SBCA stelt de eisen voor certificering vast, maar de inhoudelijke discussies vinden binnen het CCvD plaats. De SBCA organiseert ook twee maal per jaar "Harmonisatiedagen". Doel van deze Harmonisatiedagen is om de wijze waarop de verschillende CI s de certificering uitvoeren te stroomlijnen en te harmoniseren. 13

20 Bij deze Harmonisatiedagen komen praktische problemen naar voren die zich bij certificering voordoen. Onderling wordt afgesproken hoe men met de eisen en verificatiepunten omgaat en eventueel worden aanbevelingen gedaan aan het CCvD met betrekking tot aanpassingen van de eisen, verificatiepunten, of het Reglement. De lead auditors en coördinatoren van alle CI s zijn verplicht bij de Harmonisatiedagen aanwezig te zijn. Daarnaast zijn de verschillende vertegenwoordigers binnen het CCvD bij de Harmonisatiedagen aanwezig. De voorzitter van het bestuur van de SBCA zit ook de Harmonisatiedagen voor. Een deskundige van TNO Arbeid geeft bij de Harmonisatiedagen inhoudelijke ondersteuning. 14

21 3 Het onderzoek 3.1 Doel van de evaluatie en vraagstellingen De centrale vraag in het onderzoek is of de Richtlijn Arbodiensten en het Reglement Certificatie Arbodiensten een goede basis zijn voor de certificering van arbodiensten en of er, gelet op de ervaring die inmiddels met de uitvoering is opgedaan, knelpunten bestaan die aanleiding zijn om tot wijzigingen te besluiten of tot andere acties te over te gaan. Uit deze centrale vraagstelling zijn de volgende onderzoeksvragen afgeleid: 1. Zijn de eisen die opgenomen zijn in de Richtlijn Arbodiensten goede criteria voor het waarborgen van de kwaliteit van arbodienstverlening? 2. Kunnen er eisen vervallen omdat ze weinig betekenis hebben voor de kwaliteit of zijn er criteria te noemen die voor de kwaliteit van belang zijn, maar als eis ontbreken in de Richtlijn Arbodiensten? 3. Kan met de verificatiepunten die zijn opgenomen in de Richtlijn Arbodiensten op adequate wijze worden getoetst of een arbodienst voldoet aan de betreffende eisen? 4. Kunnen er verificatiepunten vervallen omdat ze weinig zeggen over het al of niet voldoen aan de eisen of omdat ze weinig toevoegen aan op andere wijze verzamelde informatie, of moeten er anderzijds verificatiepunten worden toegevoegd omdat het al of niet voldoen aan bepaalde eisen nog onvoldoende meetbaar is? 5. Zijn de criteria, procedures en randvoorwaarden die opgenomen zijn in het Reglement Certificatie Arbodiensten geschikt om de Richtlijn Arbodiensten te kunnen toepassen? 6. Geven de Richtlijn Arbodiensten en het Reglement Certificatie Arbodiensten aanleiding tot knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? 7. Geeft het functioneren van de SBCA, met name het Centraal College van Deskundigen (CCvD), en het functioneren van de overlegstructuren van het CCvD met de certificerende instanties, zoals de Harmonisatiedagen, aanleiding tot andere knelpunten of problemen, waardoor wijzigingen of andere acties noodzakelijk zijn? 15

22 3.2 Opzet van de evaluatie Het onderzoek was kwalitatief van opzet. Uitgangspunt was om aan de hand van alle mogelijke informatie een helder beeld te krijgen van wat de certificering in de praktijk inhoudt, welke problemen zich voordoen, en hoe meer greep kan worden verkregen op de kwaliteit van arbodienstverlening. Hiertoe hebben we zoveel mogelijk actoren gesproken, afkomstig van arbodiensten, CI s en SBCA. Daarnaast is er nog een aantal aanvullende gesprekken gevoerd met onder meer commerciële verzekeraars. Hierbij is uitgegaan van het onderstaande schema van partijen die betrokken zijn bij arbodienstverlening en bij het toezicht hierop. Overige wetgeving Maatschappelijke ontwikkelingen Arbowet SZW SBCA (CCvD) Richtlijn Arbodiensten Reglement Certificering Arbodiensten Certificerende instellingen Eisen aan Arbodiensten Eisen aan kwaliteit dienstverlening Werkgevers Werkgevers Raad voor Accr. Bonden BOA Werknemers Overige actoren Certificatie-eisen Klant-eisen Het schema is als volgt te lezen. Aan de arbodienst worden zowel eisen gesteld met betrekking tot de certificering als met betrekking tot de concrete dienstverlening. Het is de taak van de arbodienst om aan beide tegemoet te komen. De eisen die door de CI s worden gesteld met betrekking tot de certificering, zijn verwoord in de "Richtlijn Arbodiensten" en in het 16

23 "Reglement Certificatie Arbodiensten". Deze eisen worden beheerd door de SBCA, waarin onder meer werkgevers, vakbonden en de Brancheorganisatie Arbodiensten (BOA) vertegenwoordigd zijn. De overheid is niet formeel vertegenwoordigd in de SBCA, maar bepaalt uiteindelijk wel of de eisen, zoals opgesteld door de SBCA, een goede basis zijn voor certificering. Aan de concrete dienstverlening worden niet alleen eisen gesteld door de werkgevers, maar ook door werknemers, bij voorbeeld als individuele cliënt, via vakbonden en via ondernemingsraad. Ook anderen, zoals UVI's en verzekeraars en ook de overheid, hebben bepaalde verwachtingen van wat de arbodienst doet en bereikt. De wetgeving ten slotte heeft zowel gevolgen voor de certificerings-eisen als voor de klant-eisen (wat kan en mag een arbodienst). Ook andere wetten hebben hun gevolgen, zoals de privacywetgeving, en de regels met betrekking tot de gezondheidszorg. De eisen die met betrekking tot de certificering gesteld worden, en de eisen die de klanten stellen, dienen in evenwicht met elkaar te zijn. Wanneer de eisen die met betrekking tot de certificering gesteld worden het onmogelijk maken om tegemoet te komen aan de klant-eisen (bij voorbeeld wanneer de arbodienst zich te veel als toezichthouder zou moeten opstellen), hindert dat een efficiënte dienstverleningsrelatie tussen de arbodienst en de "klanten". Wanneer anderzijds de klant-eisen de overhand zouden hebben, zou wellicht daarmee de arbodienst niet in overeenstemming kunnen handelen met wat de overheid en de sociale partijen over certificering hebben afgesproken. In de evaluatie speelde dit evenwicht een zeer belangrijke rol. Om na te gaan of het certificeringsysteem, zowel in theorie als in de praktijk, voldoet met betrekking tot zowel de klant-eisen als de certificerings-eisen, hebben we de volgende methoden gehanteerd: 1. Documentenonderzoek en literatuurstudie, naar onder meer het functioneren van arbodiensten. 2. Gesprekken met leden van de SBCA, het CCvD en deelnemers aan de Harmonisatiedagen (waaronder ook TNO Arbeid en SZW). Hiertoe zijn in totaal gesprekken gevoerd met negen personen. 3. Een tweetal workshops waaraan kwaliteitsfunctionarissen van zowel interne als externe (kleine en grote) arbodiensten deelnamen. In totaal hebben 23 vertegenwoordigers van arbodiensten aan de workshops meegedaan. Naast alle leden van de BOA zijn ook andere (interne en externe, kleine en grote) arbodiensten benaderd. De 23 vertegenwoordigers waren afkomstig van negen externe arbodiensten en twaalf interne arbodiensten. 4. Gesprekken met auditors van de zes certificerende instellingen. Gesproken is met vertegenwoordigers van BVQI, DNV, Lloyd s, KEMA, KPMG en KIWA. 5. Gesprekken met overige belanghebbenden (vertegenwoordigers van: verzekeraars, UVI's BOA, beroepsverenigingen van kerndeskundigen en de Raad voor Accreditatie). 6. Een workshop waaraan vertegenwoordigers van arbodiensten, CI's, werkgevers, werknemers en van de overheid met elkaar discussieerden over de vraag hoe 17

24 verbeteringen te realiseren zijn met betrekking tot de certificering. Dit aan de hand van een voorlopige versie van de conclusies die ook in dit verslag vermeld staan. Tijdens de gesprekken met alle belanghebbenden stond de vraag naar de discrepantie tussen de eisen die de Richtlijn stelt en de eisen uit de praktijk centraal. Daarnaast zijn tijdens de gesprekken met de onder punt 2 genoemde actoren het functioneren van de SBCA, CCvD en de Harmonisatiedagen ter discussie gesteld. Ook het Reglement Certificatie Arbodiensten kwam aan de orde. Voorafgaand aan de workshops met de vertegenwoordigers van de arbodiensten hebben we een vragenlijst voorgelegd aan de deelnemers. Ook een aantal vertegenwoordigers van arbodiensten die niet zelf aanwezig konden zijn bij de workshops vulde de vragenlijst in. In de vragenlijst werd gevraagd naar de diensten die arbodiensten (gaan) leveren en of deze diensten in de certificering betrokken zouden moeten worden. Verder werd gevraagd of de kwaliteit van dienstverlening gegarandeerd is door te voldoen aan de certificerings-eisen, wat onder "kwaliteit van arbozorg" verstaan wordt en welke eisen in de Richtlijn essentieel zijn en welke minder essentieel. Tijdens de eerste workshop werd in twee subgroepen (de eerste bestaand uit vier vertegenwoordigers van interne en de tweede bestaand uit vier vertegenwoordigers van externe arbodiensten) gediscussieerd over de kerntaken van arbodiensten, welke eisen de klanten stellen aan de arbodienst en de bijbehorende randvoorwaarden. De uitkomsten hiervan werden (per subgroep) verwerkt op een laptop en plenair besproken. Vervolgens werd plenair gediscussieerd over de betekenis van het hiervoor besprokene voor de certificerings-eisen. Aan de orde kwam wat goed en minder goed is in de huidige certificering, en mogelijke verbetervoorstellen. De workshop werd afgesloten met een samenvatting. In de tweede workshop stonden de resultaten van de eerste workshop en de uitkomsten van de tot dan toe geretourneerde vragenlijsten centraal. In totaal ontvingen wij vragenlijsten van 17 arbodiensten, waarvan acht afkomstig van interne arbodiensten en negen van externe arbodiensten. Tijdens de discussie werd door middel van een aantal stellingen dieper op deze resultaten ingegaan. De discussie werd gevoerd in drie subgroepen (dit keer een groep met vier en een groep met vijf vertegenwoordigers van interne arbodiensten, en een groep met zes vertegenwoordigers van externe arbodiensten). De stellingen waren "Een goede arbodienst levert een integraal dienstenpakket op het terrein van arbeid en organisatie", "Bij certificering dienen uitsluitend de verplichte diensten aan de orde te komen", "Arbodiensten dienen een (ISO 9001 conform) kwaliteitssysteem te bezitten" en "Kwaliteit van arbodienstverlening is erbij gediend bij de certificering geen aanvullende eisen te stellen met betrekking tot het kwaliteitssysteem". De resultaten werden verwerkt op een laptop. Na de plenaire bespreking werd in een tweede subgroepdiscussie gediscussieerd over de wezenlijke eisen bij certificering: onafhankelijkheid, kwaliteit kerndeskundigheid, samenwerking met werkgevers en werknemersvertegenwoordigers, en eisen aan verplichte diensten. Gekeken werd naar de huidige eisen en verificatiepunten en besproken werd wat moet veranderen of blijven. De resultaten werden 18

25 wederom per subgroep verwerkt op een laptop en plenair besproken. De workshop werd afgesloten met een samenvatting. Bij de derde workshop werden de concept-conclusies, die hier in definitieve vorm in hoofdstuk 5 en 6 worden beschreven, aan de deelnemers gepresenteerd. Nagegaan werd in hoeverre de verschillende partijen de conclusies delen, en hoeveel draagvlak er is voor de aanbevelingen die we doen. De gesprekken met de auditors van de CI s handelden niet alleen over de discrepantie tussen de eisen die de Richtlijn stelt en de eisen uit de praktijk, maar ook over het functioneren van de SBCA, CCvD en de Harmonisatiedagen. Verder kwam het Reglement Certificatie Arbodiensten en het certificerings-traject in de praktijk aan de orde. 3.3 Discussie: beperkingen in het onderzoeksdesign en validiteit van de uitspraken Het hier beschreven onderzoek is kwalitatief van aard. Wij hebben met velen die betrokken zijn bij certificering gesproken en ons op grond hiervan een beeld gevormd van hoe certificering in de praktijk verloopt en welke problemen zich hierbij voordoen. Deze onderzoeksopzet kent een aantal beperkingen. $ De belangrijkste beperking is dat wij niet (kwalitatief of kwantitatief) hebben onderzocht wat de feitelijke arbodienstverlening inhoudt, en wat de kwaliteit hiervan is. Waar wij een uitspraak doen over de relatie tussen arbodienstverlening en certificering, is dat op grond van onze gesprekken met arbodiensten en CI s over certificering. Wanneer wij dan ook opmerken dat er kritiek is op de kwaliteit van arbodienstverlening is dit een feitelijke constatering, en houdt dit geen oordeel van onze kant in. $ Een tweede beperking is dat wij ook de feitelijke certificerings-trajecten niet kwantitatief onderzocht hebben. Wel hebben wij auditverslagen gezien en een uitgebreide toelichting gekregen van hoe de certificering verloopt, maar kwantitatieve uitspraken over hoeveel certificerings-trajecten op een bepaalde wijze verlopen, kunnen wij niet doen. Ook hebben wij geen volledig inzicht in de mate van betrouwbaarheid van de meningen van degenen die wij gesproken hebben. Het is niet uitgesloten dat sommige betrokkenen zich positiever of negatiever uitdrukten dan de werkelijkheid is. $ Een volgende beperking is dat wij weliswaar met auditors van alle CI s gesproken hebben, maar niet met alle arbodiensten. Het ligt vooral voor de hand dat de mening van de kleinere arbodiensten, met een minder uitgewerkt kwaliteitsbeleid, minder goed naar 19

26 voren komt. In dit opzicht is het niet uitgesloten dat het beeld dat wij schetsen in werkelijkheid te positief is. Er is dus alle reden om kritisch te zijn ten opzichte van onze conclusies. Toch menen wij dat wij een goed beeld hebben gekregen van hoe certificering verloopt. $ De groep personen die wij gesproken hebben is voldoende groot en voldoende breed samengesteld om aan te nemen dat wij inzicht hebben gekregen in het brede spectrum van meningen. Daarbij werden bepaalde meningen door vrijwel iedereen gedragen, bij voorbeeld over de relatie tussen kwaliteit van arbodienstverlening en certificering. In anderen opzichten waren de meningen meer verdeeld, bij voorbeeld over de vraag welke certificerings-eisen belangrijk zijn, en welke overbodig. Deze verschillen zijn over het algemeen goed te duiden in termen van verschillende groepen bedrijven die men bedient en verschillende belangen die men heeft bij certificering. Wij hebben geprobeerd in het verslag recht te doen aan deze verschillen. $ Wij hebben er voor gezorgd in de loop van het project gebruik te maken van het voortschrijdend inzicht dat wij kregen en check s in te bouwen in onze bevindingen. Zo hebben wij gecontroleerd of de meningen van de eerste CI s die wij spraken overeenkomen met de meningen van de latere CI s. Ook zijn wij in de tweede workshop met arbodiensten uitgegaan van de conclusies die in de eerste workshop werden getrokken. Ten slotte hebben wij in de afsluitende workshop met alle betrokkenen gecheckt of onze bevindingen worden gedragen en wat de meningen zijn met betrekking tot de aanbevelingen. In de praktijk bleek het beeld dat wij opbouwden steeds stabieler werd, waarbij ook de verschillen tussen bij voorbeeld werkgevers en werknemers, en tussen interne en externe diensten steeds helderder werden. Ook de afsluitende workshop gaf aanleiding te veronderstellen dat onze bevindingen correct zijn. Een kort verslag van de bevindingen bij deze workshop is te vinden in het laatste hoofdstuk. $ Ten slotte merken wij op dat de uiteindelijke check op onze bevindingen ligt in de toepasbaarheid van onze aanbevelingen. Wij hopen dat ons onderzoek een aanzet geeft tot een nog beter certificerings-systeem. 20