Sociaal-economische analyse van de gemeente Rucphen. Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant. Woudrichem. Werkendam. Aalburg.

Transcriptie

1 Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant Sociaal-economische analyse van de gemeente Reimerswaal Hulst Tholen Woensdrecht Bergen op Zoom Roosendaal Halderberge Moerdijk Etten-Leur Zundert Drimmelen Werkendam Woudrichem Geertruidenberg Oosterhout Alphen-Chaam Baarle-Nassau Aalburg Breda Steenbergen oensdrecht op m Roos R endaal Halderberge Moe Moe Moer Moer Moer Moer Moer Moerdijk dijk dijk dijk dijk dijk j Etten-Leur Zundert Drimmelen Ge Geertruiden- Ge berg Oost Oos Oos O erhout t Alphen-Chaam Baar Ba Ba le-nassau Br Bred B a rgen

2

3 Sociaal-economische analyse van de gemeente Colofon Redactie: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland / SES West-Brabant Contactpersonen: KvK: Juri Heise (juri.heise@kvk.nl) SES: Jack de Crom (jack@seswestbrabant.nl) Vormgeving en druk: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland / SES West-Brabant / Drukkerij Meulenberg (vormgeving kaft), Print & Press Terneuzen Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Sociaal Economische Samenwerking West- Brabant Mozartlaan 7 Cornelius-Flat (5 e etage) Postbus 3182 Postbus DD Breda 4700 BG Roosendaal T (076) F (076) zuidwest@kvk.nl post@seswestbrabant.nl Website: Website : Bronvermelding verplicht Bij het samenstellen van het rapport is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht, voor eventuele onjuistheden of onvolledigheden wordt door de uitgever echter geen aansprakelijkheid aanvaard. De rapportage is ook te downloaden via: Prijs: 15,-

4

5 Voorwoord Voor u ligt het Sociaal-economisch profiel van de gemeente Het betreft een update van het gemeenteprofiel dat ook al in 2006 is verschenen. Het schetst een beeld van de (ontwikkeling van de) bevolking, arbeidsmarkt, economische structuur, bedrijventerreinen en pendelrelaties. Wilt u weten hoe er op deze terreinen voor staat, dan moet u deze rapportage zeker lezen. Dit sociaal-economisch profiel is tot stand gekomen door een gezamenlijke inspanning van de Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland en SES West-Brabant. Behalve voor de gemeente is een dergelijk profiel ook voor de zeventien andere gemeenten in West-Brabant opgesteld. De cijfers zijn vooral gebaseerd op de situatie tot en met Dat betekent dat de huidige economische crisis maar beperkt zichtbaar is in de cijfers. Ondanks het feit dat het geschetste beeld, vanuit de huidige context bezien relatief rooskleurig is, geeft het wel een goed beeld van de economische vitaliteit en groeikracht van de gemeente. Het profiel heeft een informerende functie. Er staan een hoop feiten en cijfers in. Maar belangrijker is dat het profiel belangrijke bouwstenen aandraagt voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. Wij zien deze rapportage dan ook vooral als een communicatiemiddel richting bedrijfsleven en de gemeente. Wij willen graag met betrokkenen meedenken over hoe de gesignaleerde ontwikkelingen vertaald kunnen worden in kansen en beleid. Wij nodigen u van harte uit om gezamenlijk te werken aan de sociaal-economische kracht van de gemeente. Rest ons u veel leesplezier toe te wensen, Met vriendelijke groet, mr. Chr.G.J. Rutten Voorzitter Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Dhr. Y. C.M.G de Boer Voorzitter SES West-Brabant

6

7 Inhoudsopgave Voorwoord Pag. 1. Inleiding 1 2. Bevolking Bevolkingsontwikkeling Leeftijdsopbouw Huishoudens Woningvoorraad 7 3. Economische structuur en dynamiek Werkgelegenheidsstructuur Bedrijvendynamiek Recreatie en toerisme Winkelvoorzieningen Arbeidsmarkt Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheidsfunctie Vacatures Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking Werkloosheid Uitkeringen Bedrijventerreinen Voorraad bedrijventerreinen Vraag en aanbod bedrijventerreinen Verouderde bedrijventerreinen Pendel 31 Bijlagen 35

8

9 1. Inleiding De Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland en het Sociaal Economisch Samenwerking (SES) West-Brabant hebben gezamenlijk van alle 18 gemeenten in West-Brabant een sociaal-economisch profiel opgesteld. Het betreft een update van het profiel dat reeds in 2006 is verschenen. Voorliggende rapportage geeft een analyserende beschrijving van de sociaal-economische situatie van de gemeente. De rapportage bevat belangrijke bouwstenen voor het sociaaleconomisch beleid van de gemeente. De volgende thema s zijn in de rapportage terug te vinden: - Bevolkingsontwikkeling - Economische structuur en dynamiek - Arbeidsmarkt (vraag en aanbod) - Bedrijventerreinen - Pendel Elk thema wordt aan de hand van verschillende indicatoren statistisch in beeld gebracht en beschreven. De resultaten worden vergeleken met het West-Brabantse en/of Nederlandse gemiddelde en soms ook met de andere gemeenten in West-Brabant. De informatie is afkomstig uit diverse bronnen. De belangrijkste zijn het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), CWI, SES West-Brabant, Provincie Noord-Brabant, Locatus, Kamer van Koophandel en ETIN Adviseurs. In verband met de uniformiteit en vergelijkbaarheid van de gegevens is alleen gebruik gemaakt van bronnen/bestanden die van alle West-Brabantse gemeenten beschikbaar zijn. Hierdoor kan het voorkomen dat cijfers afwijken van gemeentelijke publicaties. Dit kan te maken hebben met verschillende definities, maar soms ook met cijfers die door de gemeenten zelf worden berekend (bijvoorbeeld in het geval van bevolkingsprognoses). 1

10 2

11 2. Bevolking In het kort Na jaren van stagnatie en krimp is er sinds 2007 weer een lichte stijging van het aantal inwoners. De gemeente is in de periode met 960 personen gegroeid naar bijna inwoners. Bevolkingsprognoses gaan uit van een daling van de bevolkingsomvang. Er is sprake van een sterke ontgroening en vergrijzing. De bevolking in de gemeente is in 2008 gegroeid dankzij een positief migratiesaldo. Het geboortesaldo was negatief. kent relatief weinig jongeren en jongvolwassenen en veel personen in de leeftijd van 45 tot 65 jaar. Dit verklaart ook het ongunstige geboortecijfer. Door individualisering (vergrijzing) groeit het aantal huishoudens harder dan de totale bevolking. Er komen steeds meer kleinere huishoudens. Demografische ontwikkelingen hebben veel impact op het voorzieningenniveau, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. De woningvoorraad groeit harder dan de totale bevolking. Desalniettemin blijft de groei achter bij de West-Brabantse en landelijke ontwikkeling. De woningvoorraad van wordt gekenmerkt door veel woningen uit de periode en weinig vooroorlogse woningen. De gemeente kent een hoog aandeel koopwoningen. De WOZ-waarde van woningen ligt in op een relatief hoog niveau. 2.1 Bevolkingsontwikkeling Na jaren van stagnatie en krimp weer lichte groei van bevolking Begin 2009 telde ongeveer inwoners. Sinds 2000 is het inwonertal van de gemeente met ongeveer 90 personen gedaald. Dit komt overeen met een afname van 0,4%. De groei blijft daarmee ver achter bij die van West-Brabant (+3,6%) en Nederland (+3,9%). Sinds 2007 is er een voorzichtige opgaande lijn zichtbaar. Ten opzichte van 1990 is de bevolking van met 4,4% toegenomen (+960 inwoners). Figuur 2.1 Geïndexeerde bevolkingsontwikkeling in, West-Brabant en Nederland in de periode (1990 = 100) West-Brabant Nederland Bron: CBS 3

12 Bevolkingsprognoses gaan uit van krimp Voor de komende jaren wordt door de Provincie Noord-Brabant voor een daling van het aantal inwoners voorspeld. Voor de periode wordt een krimp van 2,4% geraamd en tot 2025 van -7,3%. In absolute termen gaat het om respectievelijk -545 en personen. Voor West- Brabant maar met name voor Nederland wordt voor de komende jaren een duidelijk hogere groei voorspeld. De verwachting is dat in 2025 ongeveer inwoners zal tellen. Figuur 2.2 Bevolkingsprognoses voor de periode en % 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 West-Brabant Nederland -8, Bron: Provincie Noord-Brabant, CBS groeit in 2008 vooral dankzij positief migratiesaldo Het geboortesaldo (geboorte minus sterfte) per 1000 inwoners lag in 2008 in (-2,2) duidelijk onder het niveau van West-Brabant (+2,1) en Nederland (+3,0). Het negatieve geboortecijfer betekent dat er meer mensen overlijden dan geboren worden. Het migratiesaldo (inkomende en uitgaande verhuizingen) per 1000 inwoners was is duidelijk positief (+6,4). Er zijn dus meer mensen binnengekomen dan dat er zijn vertrokken. Dit betekent dat de bevolkingsgroei in 2008 in volledig toegeschreven kan worden aan het gunstige migratiesaldo. Het groeisaldo in (+4,2) is vergelijkbaar met die van West-Brabant (+4,1) en iets lager dan het landelijk cijfer (+4,9). Figuur 2.3 Groeisaldo, geboortesaldo en migratiesaldo per 1000 inwoners in, West-Brabant en Nederland (2008) West-Brabant Migratiesaldo Geboortesaldo Groeisaldo Nederland -4,0-2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 per 1000 inwoners Bron: CBS 4

13 2.2 Leeftijdsopbouw telt relatief weinig jongeren en jongvolwassenen Wanneer de leeftijdsopbouw van de bevolking van wordt bekeken, vallen vooral de lagere aandelen op van de leeftijdscategorieën tot 34 jaar. kent dus relatief weinig jongeren en jong volwassenen. Dit verklaart ook het ongunstige geboortesaldo in de gemeente. Daarentegen kent relatief veel inwoners in de leeftijdscategorieën jaar en 55 tot 64 jaar. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw gemeente Ruchpen (1 januari 2008) Leeftijd Nederland Verschil Abs. % % % 0-14 jaar ,3 17,9-2,6 15 tot 24 jaar ,3 12,1-1,8 25 tot 34 jaar ,5 12,3-2,8 35 tot 44 jaar ,6 15,7 1,9 45 tot 54 jaar ,0 14,6 2,4 55 tot 64 jaar ,1 12,7 2,4 65 tot 74 jaar ,4 8,0 1,4 75 tot 84 jaar ,8 5,0-0,2 85 jaar en ouder 200 0,9 1,7-0,8 Totaal ,0 100,0 0,0 Bron: CBS Sterke ontgroening en vergrijzing van de bevolking tot 2025 Tussen 2008 en 2025 zal het aantal 0-14 jarigen in naar schatting met 870 afnemen. Het aandeel van deze leeftijdscategorie zakt van 14,8% naar 11,8%. In 2025 heeft het laagste aandeel jongeren van heel West-Brabant. Ook de leeftijdscategorie jaar zal in omvang kleiner worden. In totaal zal deze groep tot 2025 met bijna personen krimpen. Een geheel andere beeld laat het aantal 65-plussers zien. Dit aantal stijgt van in 2008 (15,4%) naar in 2025 (25,2%). De ontgroening en vergrijzing zullen veel impact hebben op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de woningmarkt en het voorzieningenniveau in de gemeente Tabel 2.2 Leeftijdsopbouw in in de periode jaar jaar e.o. Totaal Jaar abs % abs % abs % Abs % Structuur , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Ontwikkeling , , , , , , , , , , , , , , , ,8 Bron: Provincie Noord-Brabant 1 De omvang van de bevolking in 2008 wijkt in tabel 2.1 en 2.2 van elkaar af. Dit heeft te maken met het feit dat hier verschillende bronnen zijn gehanteerd. Tabel 2.2 geeft een prognose voor het jaargemiddelde 2008 (bron: Provincie Noord-Brabant), tabel 2.1 geeft de definitieve cijfers van januari 2008 (bron: CBS). 5

14 2.3 Huishoudens kent relatief weinig eenpersoonshuishoudens De gemeente telt in totaal ruim huishoudens. Daarvan heeft 22% betrekking op eenpersoonshuishoudens, zo n 37% op meerpersoonshuishoudens zonder kinderen en ruim 41% op meerpersoonshuishoudens met kinderen. Indien de samenstelling wordt vergeleken met het West- Brabantse en landelijke beeld, valt op dat relatief weinig eenpersoonshuishoudens kent en veel meerpersoonshuishoudens (met en zonder kinderen). Tabel 2.3 Aantal huishoudens in naar type (2008) Huishoudtype West-Brabant Nederland Abs. % % % Eenpersoonshuishouden ,5 30,7 35,5 Meerpersoonshh. zonder kinderen ,4 33,1 29,7 Meerpersoonshh. met kinderen ,1 36,2 34,8 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: CBS Aantal huishoudens stijgt harder dan bevolking De ontwikkeling van het aantal huishoudens laat een afwijkend beeld zien van die van de bevolking. In de periode groeide het aantal huishoudens met 5,6%, terwijl de bevolking niet verder komt dan +0,7%. Ook in de periode , bij een dalende bevolking, groeide het aantal huishoudens gestaag. De komende jaren zal het aantal huishoudens harder blijven groeien dan de bevolking. Een belangrijke verklarende factor is de toenemende individualisering (vooral vergrijzing). Figuur 2.4 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal huishoudens en de totale bevolking in Huishoudens Bevolking * 2020* 2015* 2010* * prognose Bron: CBS Omvang huishoudens daalt De toenemende individualisering en vergrijzing zijn goed zichtbaar wanneer de ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden wordt bekeken. Deze laat een duidelijk dalende lijn zien. In 1997 bestond een gemiddeld huishouden nog uit 2,58 personen, in 2008 is dat 2,46 en in 2025 zal dit naar schatting 2,15 zijn. Op dit moment ligt de gemiddelde omvang van een huishouden in hoger dan het landelijke cijfer (2,30). Vooral de toenemende vergrijzing zal leiden tot steeds meer kleinere (eenpersoons)huishoudens. Een en ander heeft grote gevolgen voor de woningmarkt. 6

15 Figuur 2.5 Ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden in ( ) 2,70 2,50 2,30 2,10 1,90 1,70 1, * 2020* 2015* 2010* * prognose Bron: CBS 2.4 Woningmarkt Groei woningvoorraad blijft achter bij regionale en landelijke ontwikkeling Begin 2009 telde zo n woningen. Ten opzichte van 2000 is de woningvoorraad met ongeveer 480 woningen toegenomen, een groei van 5,5%. Vooral tussen 2006 en 2007 is de groei in in een stroomversnelling gekomen. De groei van de woningvoorraad in de hele periode ligt wel lager dan die van West-Brabant en Nederland (beide +7,8%). Figuur 2.6 Geïndexeerde ontwikkeling woningvoorraad in de periode (2000=100) West-Brabant Nederland Bron: CBS Weinig vooroorlogse woningen Wanneer de woningvoorraad van nader onder de loep wordt genomen, blijkt dat het in bijna 67% van alle gevallen om een koopwoning gaat, de overige 33% heeft betrekking op huurwoningen. Het aandeel koopwoningen ligt hoger dan gemiddeld in Nederland (57%). Veruit het grootste deel van de huurwoningen betreft sociale huur. Verder blijkt dat relatief veel woningen heeft uit de periode (41%) en de periode (35%). Het aandeel vooroorlogse woningen (11%) is daarentegen relatief laag. 7

16 Figuur 2.7 Kenmerken woningvoorraad (2008) Koop Huur Nederland Particuliere huur Sociale huur bouwjaar bouwjaar bouwjaar bouwjaar % Bron: ABF Research - Systeem woningvoorraad (Syswov) WOZ-waarde woningen in bovengemiddeld In 2008 bedroeg de gemiddelde WOZ-waarde van woningen in Dit is hoger dan het regionale ( ) en landelijke ( ) gemiddelde. Binnen West-Brabant hebben vooral de kleinere, meer landelijke gemeenten, de hoogste WOZ-waarde. Deze gemeenten kennen vaak relatief veel grotere (vrijstaande) woningen op grotere kavels. Figuur 2.8 Gemiddelde WOZ-waarde (x 1000 euro) woningen per gemeente in 2008 Alphen-Chaam Zundert Baarle-Nassau Woudrichem Aalburg Drimmelen Halderberge Werkendam Oosterhout Breda Woensdrecht Etten-Leur Moerdijk Roosendaal Geertruidenberg Steenbergen Bergen op Zoom Totaal West-Brabant Nederland WOZ-waarde x 1000 euro Bron: CBS 8

17 3. Economische structuur en dynamiek In het kort kent een relatief omvangrijke bouwnijverheid. Ook de detailhandel en landbouw zijn relatief sterk aanwezig. Het belang van de zakelijke dienstverlening en de zorg is minder groot. In periode groeide vooral het aantal banen in de zorg, de bouw en zakelijke dienstverlening. In de industrie, vervoerssector en de landbouw zijn banen verloren gegaan. In 2008 kende 143 starters, 47 overige oprichtingen en 93 opheffingen. Zowel het aantal starters (m.u.v. 2008) als opheffingen zijn de laatste jaren toegenomen. In vergelijking met andere gemeenten kent relatief veel starters. De meeste starters zijn te vinden in de bouw, persoonlijke dienstverlening en adviesdiensten. Recreatie en toerisme is in goed voor 5,9% van de totale werkgelegenheid. Daarmee scoort de gemeente binnen West-Brabant relatief hoog. Het voorzieningenniveau blijft wat achter (relatief weinig bedden en restaurants). Ook daalde de werkgelegenheid in de sector. De winkelbranche is goed voor 151 vestigingen en ruim 700 banen (11,6% van der totale werkgelegenheid). De gemeente heeft verhoudingsgewijs weinig winkelmetrage, wel is er een bovengemiddelde groei. telt relatief weinig filiaalbedrijven. De leegstand is relatief hoog. Consumenten uit geven relatief veel geld uit in omliggende gemeenten. Bij de nietdagelijkse boodschappen gaat het om een koopkrachtafvloeiing van 67%. 3.1 Werkgelegenheidsstructuur kent relatief omvangrijke bouwnijverheid telde in 2008 bijna vestigingen, goed voor ruim arbeidsplaatsen. Binnen de gemeente is de bouwnijverheid met 17,7% van de totale werkgelegenheid de belangrijkste werkgever. De detailhandel volgt met 14,8%, de industrie is nummer 3 met 14,2%. Qua bedrijvigheid is de bouwsector met bijna een kwart van alle vestigingen eveneens duidelijk koploper. De landbouw volgt met 15%. Vergeleken met de West-Brabantse structuur is vooral de zakelijke dienstverlening en de zorg ondervertegenwoordigd. De bouw, detailhandel en landbouw zijn relatief sterk aanwezig. Tabel 3.1 Aantal vestigingen en werkzame personen in naar sector (2008) Sector Vestigingen Banen West-Brabant Abs. % Abs. % %-banen Landbouw , ,2 4,4 Industrie 93 5, ,2 16,1 Bouwnijverheid , ,7 6,6 Detailhandel , ,8 11,6 Groothandel 95 5, ,4 7,5 Horeca 61 3, ,9 4,1 Vervoer/opslag/communicatie 70 3, ,2 6,4 Financiële instellingen 21 1,2 91 1,5 1,7 Zakelijke dienstverlening , ,2 12,6 Openbaar bestuur en overheid 3 0, ,7 5,5 Onderwijs 25 1, ,2 5,2 Gezondheids- en welzijnzorg 60 3, ,5 14,2 Overige diensten , ,5 4,1 Totaal , ,0 100,0 Bron: SES West-Brabant 9

18 Groei aantal banen in zakelijke dienstverlening, gezondheidszorg en horeca Het aantal vestigingen is in in de periode met 320 gegroeid (+21,7%). Deze groei komt voor een belangrijk deel voor rekening van de bouwnijverheid (+206). Het gaat hier vooral om zogenaamde zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel). De werkgelegenheid laat een heel ander beeld zien. In dezelfde periode daalde het aantal arbeidsplaatsen met 459, oftewel met 7,0%. is hiermee binnen West-Brabant hekkensluiter (West-Brabant: +6,5%). Grootste groeier in de periode was de zorgsector (+99 banen), gevolgd door de zakelijke dienstverlening (+75 banen) en bouwnijverheid (+55 banen). De industrie (- 310 banen), vervoer (-213 banen) en de landbouw (-114) laten een minder florissante ontwikkeling zien. De meeste sectoren blijven in achter bij het gemiddelde in West-Brabant. Tabel 3.2 Ontwikkeling aantal vestigingen en werkzame personen per sector in de periode Vestigingen Werkzame personen West-Brabant Sector Abs % Abs % %-banen Landbouw , ,4-20,5 Industrie 5 5, ,3-9,1 Bouwnijverheid ,2 55 5,3-1,3 Detailhandel -3-1,2 30 3,4 5,5 Groothandel -8-7,8 16 6,3 4,9 Horeca 6 10,9 11 4,9 3,0 Vervoer/opslag/communicatie -5-6, ,8 8,0 Financiële instellingen 9 75, ,3-22,8 Zakelijke dienstverlening 69 44, ,4 20,6 Openbaar bestuur en overheid 0 0, ,0 14,0 Onderwijs 1 4, ,8 17,8 Gezondheids- en welzijnzorg 19 46, ,1 32,1 Overige diensten 71 65, ,4 23,1 Totaal , ,0 6,5 Bron: SES West-Brabant Bedrijfsleven relatief kleinschalig Zo n 90% van het totale bedrijfsleven heeft minder dan 5 werknemers in dienst. Ongeveer 8% telt tussen de 5 en 20 werknemers en maar 2% heeft meer dan 20 werknemers in loondienst. Indien naar de verdeling van de werkgelegenheid wordt gekeken, verandert het beeld. Dan blijkt dat de kleine bedrijven (0-4 banen) maar 45% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening nemen. De 20+ bedrijven (6% van alle vestigingen) zijn goed voor 31% van de werkgelegenheid. Het bedrijfsleven in de gemeente is relatief kleinschalig. De 100+ bedrijven genereren in 9% van de werkgelegenheid, in heel West-Brabant is dat 33%. Figuur 3.1 Vestigingen en werkgelegenheid naar grootteklasse in (2008) Vestigingen 0-4 banen 5-19 banen banen Werkgelegenheid banen >100 banen Bron: SES West-Brabant 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 10

19 3.2 Bedrijvendynamiek Bouw en adviesdiensten kennen hoogste groeisaldo In 2008 zijn er in in totaal 190 nieuwe vestigingen bijgekomen. In dat jaar werden er 143 starters en 47 overige oprichtingen (dit zijn extra vestigingen van reeds bestaande bedrijven) geteld. Tegenover het aantal oprichtingen stonden 93 opheffingen. In 2008 kende een positief groeisaldo (oprichtingen minus opheffingen) van 97 vestigingen. Het groeisaldo was het grootst in de bouw (+35) en bij adviesdiensten (+19). Hierna zal verder worden ingezoomd op het aantal startende ondernemingen in. Tabel 3.3 Bedrijvendynamiek in de gemeente (2008) Sector Starters Overige oprichtingen Oprichtingen totaal Opheffingen totaal Groei saldo Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Overig Totaal Groei (abs.) Groei (%) -8,9-16,0-10,8 5,7-22,4 Bron: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Aantal startende ondernemingen sterk gestegen Starters vormen een belangrijk onderdeel van het autonome groeipotentieel van een gemeente. Naast het feit dat starters direct voor werkgelegenheid zorgen, dragen zij tevens bij aan een stuk vernieuwing en dynamiek. Starters brengen nieuwe producten of processen op de markt en stimuleren daarmee het zittende bedrijfsleven om ook te innoveren. telde in 2008 in totaal 143 startende ondernemingen. Dat is een daling ten opzichte van 2007 (-8,9%). In West-Brabant (+8,8%) en Nederland (+9,9%) groeide het aantal starters duidelijk. Ook over meerdere jaren gezien blijft de ontwikkeling van het aantal starters in achter bij de landelijke en regionale ontwikkeling. Vooral in de periode was de groei lager. In 2007 was de achterstand weer bijna volledig weggewerkt. Zoals gezegd kon deze lijn in 2008 niet continueren. 11

20 Figuur 3.2 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal starters in, West-Brabant en Nederland tussen 2000 en 2008 ( 2000 = 100 ) West-Brabant Nederland Bron: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Meeste starters in bouw, persoonlijke dienstverlening en adviesdiensten Veruit de meeste starters in zijn te vinden in de bouw (29,4%), persoonlijke diensten (16,1%) en adviesdiensten (11,2%). Ten opzichte van West-Brabant en Nederland kent vooral veel starters in de bouw en weinig in de facilitaire diensten (o.a. automatisering). Tabel 3.4 Aantal startende ondernemers in naar sector (2008) Sector West-Brabant Nederland Abs. % % % Landbouw 4 2,8 2,3 2,4 Industrie 9 6,3 4,1 3,2 Bouw 42 29,4 17,4 16,2 Groothandel 9 6,3 4,6 5,0 Detailhandel 14 9,8 10,8 11,2 Horeca 3 2,1 2,5 2,7 Vervoer 3 2,1 3,5 2,9 Financiën 0 0,0 0,6 0,5 Adviesdiensten 16 11,2 15,9 16,7 Facilitaire diensten 8 5,6 12,2 14,6 Persoonlijke diensten 23 16,1 15,3 14,3 Algemene diensten 12 8,4 10,6 10,3 Overig 0 0,0 0,1 0,1 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland kent over langere periode gezien relatief veel starters Indien het aantal starters per gemeente wordt gerelateerd aan de omvang van de bedrijvigheid staat van alle 18 West-Brabantse gemeenten op een achtste plaats. De gemeente kende in starters per 1000 vestigingen. Op de eerste plaats staat Bergen op Zoom (95), gevolgd door Woensdrecht (94) en Breda (93). Over een langere periode bezien (gemiddelde van de periode ) stijgt naar de vijfde plek. Bergen op Zoom, Breda en Woensdrecht bezetten weer de eerste 3 plaatsen. 12

21 Tabel 3.5 Aantal starters per 1000 vestigingen per gemeente 2008 Gemid Gemeenten Score Gemeenten Score 1 Bergen op Zoom 95,4 Bergen op Zoom 66,2 2 Woensdrecht 94,0 Breda 64,8 3 Breda 93,3 Woensdrecht 64,7 4 Oosterhout 89,0 Roosendaal 61,8 5 Roosendaal 84,9 59,4 6 Woudrichem 83,6 Oosterhout 59,1 7 Etten-Leur 81,5 Etten-Leur 58,9 8 77,3 Steenbergen 58,5 9 Geertruidenberg 77,0 Woudrichem 53,6 10 Drimmelen 76,3 Geertruidenberg 53,2 11 Halderberge 75,9 Drimmelen 53,1 12 Baarle-Nassau 75,8 Halderberge 53,1 13 Steenbergen 72,4 Zundert 51,8 14 Alphen-Chaam 70,9 Baarle-Nassau 48,9 15 Moerdijk 69,3 Aalburg 48,8 16 Werkendam 65,9 Moerdijk 47,1 17 Zundert 65,6 Alphen-Chaam 46,1 18 Aalburg 61,3 Werkendam 45,1 Totaal West-Brabant 83,5 Totaal West-Brabant 58,7 Nederland 89,6 Nederland 62,5 Bron: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Toename aantal opheffingen in telde in 2008 in totaal 93 opheffingen, een groei van ruim 16% ten opzichte van Deze groei ligt boven het gemiddelde van heel West-Brabant (+12,6%). De meeste opheffingen zijn geregistreerd binnen de bouw, groothandel en detailhandel. Mede als gevolg van de economische crisis lijkt het aantal opheffingen in een stroomversnelling te komen. Voor 2009 wordt een verdere groei van het aantal opheffingen verwacht. Kanttekening bij deze cijfers is dat het bij de opheffingen niet alleen gaat om bedrijven die vanwege de economische crisis in de problemen zijn gekomen. Vaak speelt ook de leeftijd of gezondheid van een ondernemer een rol. Bij gebrek aan opvolging kan bijvoorbeeld een economisch gezond bedrijf ophouden te bestaan. Ook veranderende wetgeving kan een rol spelen. Figuur 3.3 Ontwikkeling van het aantal opheffingen in tussen 2000 en Bron: Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland 13

22 3.3 Recreatie en toerisme Relatief groot werkgelegenheidsbelang recreatie en toerisme Ongeveer 360 arbeidsplaatsen zijn in gemoeid met recreatie en toerisme (r&t) 2. Deze sector is daarmee goed voor 5,9% van de totale werkgelegenheid. Daarmee staat binnen West- Brabant op de vierde plaats. Ook scoort boven het West-Brabantse gemiddelde (4,9%). Koploper in West-Brabant is Alphen-Chaam met een werkgelegenheidsaandeel van bijna 10%. Figuur 3.4 Aandeel recreatie & toerisme binnen totale werkgelegenheid (2008) Alphen-Chaam Baarle Nassau Halderberge Zundert Oosterhout Steenbergen Drimmelen Woudrichem Werkendam Breda Bergen op Zoom Moerdijk Roosendaal Woensdrecht Etten-Leur Geertruidenberg Aalburg West Brabant % Bron: SES West-Brabant; bewerking Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland R&T-werkgelegenheid gekrompen Het aantal r&t-gerelateerde banen is in sinds 2000 met 19,3% afgenomen. Het gaat om een krimp van bijna 90 arbeidsplaatsen. De ontwikkeling in vormt een groot contrast ten opzichte van het West-Brabantse (+11,0%) en Nederlandse groeicijfer (+12,6%). Grootste deel werkgelegenheid heeft betrekking op eten en drinken In heeft bijna 55% van de r&t-werkgelegenheid betrekking op eet- en drinkgelegenheden. Op de tweede en derde plaats komen respectievelijk detail- en groothandel (18,5%) en vervoer (11,8%). Vergeleken met het West-Brabantse beeld hebben vooral detailhandel- en groothandel in een iets zwaarder gewicht, de verblijfsfunctie blijft iets achter. 2 Definitie Kenniscentrum Toerisme & Recreatie. Volgens deze definitie wordt per activiteit aangegeven in welke mate de werkgelegenheid wordt meegeteld voor de r&t-sector. Zo worden bijvoorbeeld hotels, cafés en restaurants voor 100% meegeteld en activiteiten als autoverhuur en taxivervoer maar voor 10%. 14

23 Figuur 3.5 Werkgelegenheid in r&t-sector in en West-Brabant (2008) Eet- en drinkgelegenheden Vervoer West-Brabant Verblijf Detail- en groothandel Cultuur, recreatie, amusement Sport Overigen % Bron: SES West-Brabant; bewerking Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland Toeristisch/recreatief voorzieningenniveau onder gemiddelde Het toeristisch/recreatief voorzieningenniveau in is niet om over naar huis te schrijven. In ieder geval kwantitatief gezien. telt bijvoorbeeld circa 25 (overnachtings)bedden per inwoners. Daarmee staat op de 13 de plaats en blijft de gemeente achter bij het West- Brabantse gemiddelde (67 bedden). heeft als het gaat om overnachtingen wel veel kampeermogelijkheden. Wat betreft het aantal restaurants staat Rupchen binnen West-Brabant op de één na laatste plaats. Bij de cafés scoort met een 8 ste plaats iets beter. De gemeente Halderberge heeft relatief gezien de meeste overnachtingsmogelijkheden (bedden), Zundert scoort het hoogste qua aantal cafés en Baarle-Nassau heeft relatief de meeste restaurants. Tabel 3.6 Het toeristisch/recreatief voorzieningenniveau (bedden, cafés en restaurants) per gemeente (2008) Gemeenten Cijfers per inwoners bedden cafés restaurants Aalburg 0,0 4,0 0,8 Alphen-Chaam 59,2 7,4 8,5 Baarle-Nassau 72,0 9,0 10,5 Bergen Op Zoom 99,8 10,1 4,4 Breda 84,1 8,1 7,0 Drimmelen 88,3 6,8 7,5 Etten-Leur 57,6 2,7 4,7 Geertruidenberg 22,2 7,7 4,8 Halderberge 142,8 8,1 4,7 Moerdijk 115,7 6,8 5,7 Oosterhout 49,6 5,6 4,8 Roosendaal 34,8 8,9 5,4 24,9 8,0 3,1 Steenbergen 10,8 10,8 4,7 Werkendam 6,1 4,2 4,2 Woensdrecht 130,3 6,9 10,2 Woudrichem 0,0 4,9 5,5 Zundert 25,8 14,3 6,2 West-Brabant 66,6 7,7 5,7 Nederland 126,2 6,0 6,6 Bron: Bedrijfschap Horeca en Detailhandel 15

24 3.4 Winkelvoorzieningen Groei werkgelegenheid winkelbranche onder regionale gemiddelde telde in 2008 in totaal 151 winkelgerelateerde vestigingen binnen de detailhandel. Bij deze bedrijven zijn 710 personen werkzaam. De winkelbranche is daarmee goed voor 8,4% van alle vestigingen en 11,6% van de totale werkgelegenheid. In de periode is het aantal winkels met 0,7% afgenomen (-1 winkel) en de werkgelegenheid met 5,3% (+36 arbeidsplaatsen) toegenomen. De werkgelegenheid binnen de winkelbranche heeft zich gunstig ontwikkeld in vergelijking met het totale bedrijfsleven (+2,8%). Figuur 3.6 Ontwikkeling aantal winkels en gerelateerde werkgelegenheid in de periode % 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 Vestigingen Werkgelegenheid West-Brabant Bron: SES West-Brabant Leegstand relatief hoog De verkooppunten in zijn goed voor m 2 vvo (verkoopvloeroppervlak). Meer dan 42% van dit oppervlak heeft betrekking op de categorie in / om huis. Dergelijke bedrijven (denk aan bouwen tuincentra en meubelbedrijven) zijn over het algemeen grootschalig. Het dagelijkse aanbod (vooral supermarkten) volgt met circa 25%. Dit aandeel ligt vergeleken met het landelijk gemiddelde relatief hoog. Bijna 18% van alle verkooppunten in behoort tot een filiaalbedrijf. Dit is duidelijk lager dan gemiddeld in Nederland (25%). De leegstand ligt in op een relatief hoog niveau (10,4% versus 7,1%). Figuur 3.7 Verkoopvloeroppervlak (m 2 ) in en Nederland naar branche (2008) Overig detailhandel In / om huis Nederland Mode & luxe Vrije tijd Dagelijks aanbod Leegstand % Bron: Locatus 16

25 heeft relatief weinig winkelmetrage Wanneer het aantal m 2 vvo wordt gerelateerd aan de omvang van de bevolking bezet binnen West-Brabant slechts een zestiende plaats. Met circa m 2 vvo per 1000 inwoners scoort alleen beter dan Moerdijk en Drimmelen. Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Roosendaal en Breda zijn de koplopers in West-Brabant. Baarle-Nassau heeft met circa m 2 een grote voorsprong op de overige gemeenten. Figuur 3.8 Aantal m 2 vvo per 1000 inwoners per gemeente (2008) Baarle-Nassau Bergen op Zoom Roosendaal Breda Oosterhout Etten-Leur Halderberge Alphen-Chaam Steenbergen Woensdrecht Zundert Geertruidenberg Moerdijk Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: Locatus m2 vvo per 1000 inwoners Sterke groei verkoopvloeroppervlak in Het aantal m 2 vvo is de afgelopen jaren in relatief sterk toegenomen. In totaal nam het aantal m 2 vvo toe met 12,0%, ruim boven het landelijke groeipercentage (+7,8%). De groei deed zich zowel voor bij de dagelijkse (+17,4%) als de niet-dagelijkse voorzieningen (+10,0%). De groei van het aantal m 2 vvo duidt op een trend van schaalvergroting. Het oppervlak groeit immers sneller dan het aantal winkels. Illustratief in dit kader is de uitbreiding van de Plus supermarkt in de kern. Figuur 3.9 Ontwikkeling van verkoopvloeroppervlak in en Nederland ( ) % Nederland 0 VVO-dagelijks VVO-niet dagelijks VVO-totaal Bron: Locatus 17

26 Inwoners geven veel geld uit buiten de eigen gemeente In 2005 werd becijferd 3 dat de totale omzet van de winkels in ruim 26 miljoen euro bedroeg. Hiervan was 81% afkomstig van consumenten uit de eigen gemeente en 19% was afkomstig van consumenten uit andere gemeenten. Van de totale koopkracht van de consumenten uit met betrekking tot niet-dagelijkse boodschappen werd 33% uitgegeven binnen de eigen gemeente. Dit betekent dat de gemeente een koopkrachtafvloeiing van 67% kende. Dit is relatief hoog. Ter vergelijking, het West-Brabantse gemiddelde bedroeg 51%. Vooral Roosendaal en Etten-Leur weten consumenten uit aan te trekken. De grote afvloeiing van heeft te maken met de ligging van ten opzichte van omringende winkelcentra en het beperkte aanbod in de eigen gemeente. Bij de dagelijkse boodschappen lag de koopkrachtbinding met 82% een stuk hoger. Dit zal door de sterke uitbreiding van de Plus supermarkt in de kern in combinatie met de openstelling op zondag waarschijnlijk nu hoger liggen. Tabel 3.7 Koopkrachtbinding, -afvloeiing en toevloeiing met betrekking tot niet-dagelijkse boodschappen per gemeente (2005) Gemeente Koopkrachtbinding % Koopkrachtafvloeiing % Koopkrachttoevloeiing % van totale omzet Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Steenbergen Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Bron: Koopstromenonderzoek West-Brabant 2005; SES West-Brabant / Kamer van Koophandel 3 Koopstromenonderzoek West-Brabant, van SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel (2005) 18

27 4. Arbeidsmarkt In het kort De werkgelegenheid is in de gemeente in de periode gekrompen. In 2007 en 2008 was er wel sprake van groei. De gemeente heeft een beperkte werkgelegenheidsfunctie. De ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures laat door seizoensinvloeden een sterk fluctuerend beeld zien. De pieken worden wel steeds lager. De groei van de beroepsbevolking blijft in achter. Door toename van de arbeidsparticipatie zal de beroepsbevolking de komende jaren wel licht toenemen. De beroepsbevolking veroudert snel. De beroepsbevolking in is relatief laag opgeleid. kent de laagste bruto participatiegraad van heel West-Brabant. Juli 2009 telde de gemeente 618 niet-werkende werkzoekenden, 6,3% van de totale beroepsbevolking. Slechts twee gemeenten binnen West-Brabant kennen een hoger nwwpercentage. Het werklozenbestand bevat relatief veel ouderen en nieuwe inschrijvers. De werkloosheid is sinds begin 2006 sterk afgenomen. Vanaf november 2008 stijgt die echter weer. Door de economische crisis wordt een verdere toename van de werkloosheid verwacht. Bijna 14% van het aantal 15- tot 64-jarigen ontvangt een uitkering (vooral arbeidsongeschiktheid). Dit is het hoogste percentage binnen West-Brabant. In 2008 is het aantal uitkeringen gedaald. 4.1 Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Terugval werkgelegenheidsgroei in 2008 De werkgelegenheidsontwikkeling van laat over het algemeen een ongunstig beeld zien. In de periode kende de gemeente ieder jaar een krimp van de werkgelegenheid. Pas in 2007 en 2008 was er weer sprake van groei. Bijna de gehele periode blijft achter bij de ontwikkeling van West-Brabant en Nederland. Figuur 4.1 Jaarlijkse groei werkgelegenheid in, West-Brabant en Nederland ( ) % West-Brabant Nederland Bron: SES West-Brabant Ongunstige werkgelegenheidsontwikkeling in periode Wanneer de gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei over de periode wordt berekend, komt uit op een krimp van 0,9%. West-Brabant (+0,8%) en Nederland (+1,1%) zitten duidelijk in de plus. Zoals eerder gemeld was de groei in 2008 (+1,3%) gunstiger. West-Brabant en Nederland komen in dat jaar uit op respectievelijk +1,4% en +2,4%. 19

28 Figuur 4.2 Gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei in, West-Brabant en Nederland in de periode en in 2008 % 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1, West-Brabant Nederland Bron: SES West-Brabant Werkgelegenheidsfunctie heeft beperkte werkgelegenheidsfunctie Uit de berekening van de zogenaamde werkgelegenheidsfunctie-index (werkgelegenheid / beroepsbevolking x 100) blijkt dat een relatief beperkte werkgelegenheidsfunctie heeft. Een score van 100 wil zeggen dat de beroepsbevolking en de werkgelegenheid even groot zijn. Een score boven de 100 duidt op een relatief grote werkgelegenheidsfunctie (meer banen dan beroepsbevolking), een score onder de 100 duidt op een beperkte werkgelegenheidsfunctie (minder banen dan beroepsbevolking). krijgt een score van bijna 63 en heeft dus een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Binnen West-Brabant scoort alleen Steenbergen nog lager. Een en ander betekent dat veel mensen uit voor werk zijn aangewezen op omliggende gemeenten. Tabel 4.1 Werkgelegenheidsfunctie per gemeente (2008) Gemeenten Beroepsbevolking Werkgelegenheid Werkgelegenheidsfunctie Moerdijk ,3 Breda ,7 Geertruidenberg ,3 Roosendaal ,5 Baarle-Nassau ,9 Oosterhout ,0 Bergen op Zoom ,4 Woensdrecht ,5 Etten-Leur ,6 Zundert ,6 Aalburg ,1 Woudrichem ,8 Werkendam ,6 Halderberge ,4 Alphen-Chaam ,0 Drimmelen , ,7 Steenbergen ,5 West-Brabant ,1 Nederland ,4 Bron: SES West-Brabant en ETIN Adviseurs 20

29 4.1.3 Vacatures Ontwikkeling openstaande vacatures fluctueert sterk De ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures (via UWV Werkbedrijf) laat in een sterk fluctuerend karakter zien. Dit heeft vooral met seizoensinvloeden te maken (vooral landbouw). Opvallend is wel dat de pieken (april-mei) elk jaar wat lager zijn komen te liggen. Onder invloed van de economische crisis daalt het aantal openstaande vacatures in West-Brabant en Nederland. Het is niet geheel duidelijk wat een en ander voor zal beteken. Een dalende tendens ligt voor de hand. Kanttekening is dat UWV maar een deel van de totale vacaturemarkt in handen heeft. Figuur 4.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures in, West-Brabant en Nederland (januari 2005=100) West-Brabant Nederland 2005-Jan Mrt Mei Jul Sep Nov 2006-Jan Mrt Mei Jul Sep Nov 2007-Jan Mrt Mei Jul Sep Nov 2008-Jan Mrt Mei Jul Sep Nov 2009-Jan Mrt Mei Jul Bron: UWV Werkbedrijf 4.2 Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking Groei beroepsbevolking blijft achter, maar groeit nog wel De beroepsbevolking van kent een omvang van ruim personen. Tussen 2000 en 2008 groeide de beroepsbevolking met 2,2% (+210 personen), voor de periode wordt een groei van 1,3% geraamd (+120 personen). Door de toenemende arbeidsparticipatie ligt de groei van de beroepsbevolking op een hoger niveau dan die van de totale bevolking. Voor beide periodes blijft de groei wel achter bij de referentiegebieden. Figuur 4.4 Groei van de beroepsbevolking in de periodes en % West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 21

30 kent binnen beroepsbevolking minder personen onder 45 jaar Van de beroepsbevolking is het merendeel (48%) te vinden in de leeftijdscategorie jaar. Verder is zo n 28% tussen de 45 en 54 jaar, 11% tussen de 15 en 24 jaar en bijna 13% is ouder dan 55 jaar. Vergeleken met het landelijke beeld kent minder 15- tot 44-jarigen en iets meer 45- tot 54-jarigen. Tabel 4.2 Beroepsbevolking in naar leeftijd (2008) Leeftijd West-Brabant Nederland Abs. % % % jaar ,9 11,6 11, jaar ,3 49,1 50, jaar ,2 25,8 25, jaar ,5 13,4 12,6 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs De beroepsbevolking vergrijst snel De komende jaren zal de beroepsbevolking steeds ouder worden. Vooral de leeftijdscategorie jaar zal in de periode sterk groeien. Het aantal 25- tot 44-jarigen zal in, net als in West-Brabant en Nederland, krimpen. Opvallend is wel dat het aantal 15- tot 24-jarigen in relatief sterk zal toenemen. De genoemde ontwikkelingen kunnen veel impact hebben op de arbeidsmarkt. Zo zal de vervangingsvraag toenemen, waardoor er krapte kan ontstaan op de arbeidsmarkt. Ook zullen steeds meer ondernemers met een opvolgingsprobleem geconfronteerd worden. Figuur 4.5 Ontwikkeling van de beroepsbevolking tussen 2008 en 2015 naar leeftijd % jr jr jr jr Totaal West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Beroepsbevolking relatief laag opgeleid De beroepsbevolking van is lager opgeleid dan gemiddeld in West-Brabant en Nederland. Zo ligt het aandeel van basisonderwijs (8,5%) en VMBO (26,9%) in op een relatief hoog niveau en is het aandeel HBO/WO (21,0%) duidelijk lager dan in West-Brabant (28,8%) en Nederland (32,1%). Het aandeel MBO-ers (43,6%) ligt in op een vergelijkbaar niveau. 22

31 Figuur 4.6 Samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau (2007) % Basis VMBO MBO HBO/WO West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Participatiegraad laagste van heel West-Brabant De bruto participatiegraad (aandeel van de beroepsbevolking op het aantal 15- tot 64-jarigen) bedraagt in 62,6%. Dat is de laagste score van heel West-Brabant. Het West-Brabantse en landelijke gemiddelde bedragen respectievelijk 69,8% en 69,1%. Binnen West-Brabant kennen Etten- Leur (74,3%), Alphen-Chaam (72,3%) en Breda (71,8%) de hoogste participatiegraad. Figuur 4.7 Bruto participatiegraad (15 65 jaar) per gemeente in 2008 Etten-Leur Alphen-Chaam Breda Baarle-Nassau Geertruidenberg Woudrichem Roosendaal Drimmelen Zundert Steenbergen Oosterhout Aalburg Bergen op Zoom Woensdrecht Werkendam Moerdijk Halderberge West-Brabant Nederland % Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 23

32 4.2.2 Werkloosheid Werkloosheidspercentage relatief hoog Juli 2009 telde 618 niet-werkende werkzoekenden (geregistreerd via UWV Werkbedrijf). Dat komt overeen met 6,3% van de totale beroepsbevolking. De werkloosheid ligt boven het West- Brabantse (5,5%) en landelijke gemiddelde (6,3%). Van de 18 gemeenten binnen West-Brabant bezet qua werkloosheidspercentage de derde plaats. Zeker vergeleken met andere kleinere gemeenten ligt de werkloosheid in op een hoog niveau. Figuur 4.8 Aandeel nww-ers op totale beroepsbevolking per gemeente (juli 2009) Breda Bergen op Zoom Etten-Leur Oosterhout Roosendaal Geertruidenberg Steenbergen Halderberge Woensdrecht Moerdijk Baarle-Nassau Zundert Drimmelen Werkendam Woudrichem Aalburg Alphen-Chaam West-Brabant Nederland Bron: UWV Werkbedrijf % Werklozenbestand bevat relatief veel ouderen Indien naar de samenstelling van het werklozenbestand wordt gekeken, valt op dat relatief veel ouderen telt. In totaal is bijna 52% van de nww-ers ouder dan 45 jaar (landelijk: 48%). Over het algemeen geldt, hoe hoger de leeftijd, hoe moeilijker bemiddelbaar. telt relatief veel werklozen (41%) die nog maar kort ingeschreven staan (0 tot 6 maanden). Landelijk ligt dit percentage veel lager, namelijk 34%. Dit duidt erop dat de afgelopen periode relatief veel nieuwe inschrijvers heeft gekend. Het verband met de economische crisis is snel gemaakt. In West-Brabant ligt het aandeel nieuwkomers (40%) eveneens vrij hoog. Door de sterke toename van het aantal nieuwkomers is het aandeel langdurige werklozen (meer dan 24 maanden) duidelijk gedaald. Ter illustratie, januari 2009 had deze groep nog een aandeel van ruim 44%, in juli 2009 is dit gedaald naar nog geen 30%. Bij de categorieën 0-6 maanden en 6-12 maanden is juist een toename zichtbaar. 24

33 Tabel 4.3 Niet-werkende werkzoekenden naar kenmerk (januari 2009 en juli 2009) Kenmerken West-Brabant Nederland Totaal Jan Juli 2009 Jan Juli 2009 Jan Juli 2009 Aantal NWW-ers % in beroepsbevolking 5,5 6,3 4,9 5,5 5,8 6,3 Geslacht Mannen (%) 49,5 49,4 48,8 50,3 48,7 50,6 Vrouwen (%) 50,5 50,6 51,2 49,7 51,3 49,4 Leeftijd jaar (%) 11,2 15,0 9,9 11,5 10,2 11, jaar (%) 31,2 33,5 35,8 37,8 39,4 40, jaar (%) 57,6 51,5 54,3 50,7 50,4 47,5 Duur maanden (%) 34,8 40,9 37,2 40,0 31,2 33, maanden (%) 10,1 17,6 11,5 17,9 13,1 17, maanden (%) 10,8 11,5 12,4 11,9 12,8 13,8 meer dan 24 maanden (%) 44,3 29,9 39,0 30,2 42,9 35,1 Bron: UWV Werkbedrijf, CBS/ETIN Adviseurs Werkloosheid in neemt na lange periode van daling weer toe De werkloosheid laat in sinds begin 2006 een dalende lijn zien. Sinds januari 2004 is het aantal werklozen in bijna gehalveerd. Vanaf eind 2008 is er door de economische crisis echter een kentering zichtbaar. Het aantal werklozen loopt weer snel op. Sinds oktober 2009 (begin crisis) is het aantal werklozen met 26% toegenomen. In heel West-Brabant ligt de toename nog iets hoger (+28%). Vergeleken met een aantal jaren geleden ligt de werkloosheid nog altijd op een relatief laag niveau. De verwachting is echter dat het aantal werklozen in 2009 en 2010 nog sterk kan oplopen. De intensiteit van de stijging is moeilijk te voorspellen. Faillissementen of reorganisaties van (grotere) bedrijven kunnen bijvoorbeeld veel effect hebben op de cijfers. Figuur 4.9 Ontwikkeling aantal niet-werkende werkzoekenden in en West-Brabant West-Brabant Jul Apr jan-09 Okt Jul Apr jan-08 Okt Jul Apr jan-07 Okt Jul Apr jan-06 Okt Jul Apr jan-05 Okt Jul Apr jan-04 Bron: UWV Werkbedrijf 25

34 4.2.3 Uitkeringen telt relatief de meeste uitkeringsgerechtigden van West-Brabant Eind 2008 ontving bijna 14% van de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) in een uitkering. Dit ligt duidelijk boven het West-Brabantse (9,6%) en landelijke percentage (11,0%). is binnen West-Brabant koploper. De nummer twee, Bergen op Zoom, volgt met 11,2% op enige afstand. Van alle uitkeringen in heeft ongeveer 81% betrekking op een arbeidsongeschiktheidsuitkering, 10% op een WW-uitkering (Werkloosheidswet) en bijna 9% op een WWB-uitkering (Wet Werk en Bijstand). Tabel 4.4 Aantal personen met een uitkering per gemeente (eind ) Gemeente WWB AO WW Totaal WWB AO WW % in Abs. Abs. Abs. Abs. % % % bevolk.* Aalburg , ,6 5,9 Alphen-Chaam ,5 71,4 19,0 6,7 Baarle-Nassau ,9 78,6 9,5 9,4 Bergen op Zoom ,0 62,2 16,8 11,2 Breda ,3 53,8 15,9 10,1 Drimmelen ,9 78,6 14,5 8,0 Etten-Leur ,4 66,1 17,5 9,9 Geertruidenberg ,8 71,5 14,6 9,2 Halderberge ,5 69,7 16,8 9,3 Moerdijk ,2 71,1 17,6 7,6 Oosterhout ,7 65,4 16,9 9,9 Roosendaal ,3 64,4 18,3 10, ,9 80,8 10,3 13,7 Steenbergen ,2 70,9 16,9 9,5 Werkendam ,4 77,4 12,2 6,5 Woensdrecht ,3 66,1 18,5 8,6 Woudrichem ,7 75,8 14,5 6,4 Zundert ,7 76,9 15,4 8,4 West-Brabant ,9 64,9 16,2 9,6 Nederland ,0 62,7 13,3 11,0 * het gaat hier om de potentiële beroepsbevolking (aantal 15- tot 65-jarigen) Bron: CBS In een jaar tijd is het aantal uitkeringsgerechtigden in met 250 afgenomen (-10,5%). In West- Brabant (-7,0%) en heel Nederland (-5,7%) was de afname kleiner. De grootste krimp was in zichtbaar bij de WW-uitkeringen (-120 personen). 4 De cijfers over Arbeidsongeschiktheid zijn van het derde kwartaal 2008, de WW-uitkeringen zijn van het vierde kwartaal 2008 en de WWB-uitkeringen zijn van december

35 5. Bedrijventerreinen In het kort De gemeente beschikt over een oppervlak van circa 50 hectare bruto bedrijventerrein, dit is nog geen 1% van het totale grondoppervlak. Ten opzichte van 2000 is de totale voorraad bedrijventerreinen onveranderd gebleven. De gemeente kende per 1 jan een aanbod van 1,5 hectare bedrijventerrein. Inmiddels is met de uitgifte begonnen van nieuwe kavels in de Binnentuin (circa 12 hectare). Bijna 22% van de totale werkgelegenheid in is geconcentreerd op bedrijventerrein De Nijverhei. Het werkgelegenheidsbelang is groot, echter minder groot dan in veel andere gemeenten. De werkgelegenheid op De Nijverhei is de laatste jaren gekrompen. Een groot gedeelte van De Nijverei wordt als verouderd aangemerkt. De revitalisering van dit terrein is echter in 2009 afgerond. 5.1 Voorraad bedrijventerreinen Ruim 50 hectare bedrijventerreinen in kende begin 2008 een bedrijventerreinenvoorraad van 50,4 hectare bruto. Dat is 0,8% van het totale grondoppervlak in de gemeente (regiogemiddelde is 4,5%). kent één bedrijventerrein en wel De Nijverhei. Ten opzichte van 2000 is de totale voorraad bruto bedrijventerrein onveranderd gebleven. Tabel 5.1 Totale voorraad bedrijventerreinen (bruto/netto) per gemeente per 1 januari Gemeente Bruto voorraad Netto voorraad % bruto 2008 Groei Groei bedr. ter. Abs. Abs. % Abs. Abs. % t.o.v. totaal opp. Aalburg 49,95 1,72 3,6 32,36 0,92 2,9 1,0% Alphen-Chaam 20,40 0,00 0,0 14,39-0,04-0,3 0,2% Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,0 11,80 0,00 0,0 0,2% Bergen op Zoom 579,35 20,00 3,6 452,14 17,84 4,1 7,3% Breda 876,03-26,01-2,9 710,33 17,84 2,6 6,9% Drimmelen 43,00 1,70 4,1 37,56 1,70 4,7 0,4% Etten-Leur 380,25-2,50-0,7 306,60-3,00-1,0 6,9% Geertruidenberg 362,12-1,58-0,4 295,59-0,50-0,2 13,5% Halderberge 301,01 178,00 144,7 205,44 107,00 108,7 4,0% Moerdijk 2.881,75 3,00 0,1 1419,25 2,20 0,2 18,2% Oosterhout 724,10 90,00 14,2 567,13 54,80 10,7 10,1% Roosendaal 494,36 106,90 27,6 387,26 63,68 19,7 4,6% 50,44 0,00 0,0 47,75 0,00 0,0 0,8% Steenbergen 99,53-8,00-7,4 71,41-8,00-10,1 0,7% Werkendam 113,50 25,72 29,3 87,42 18,11 26,1 1,1% Woensdrecht 64,50 2,50 4,0 55,40 1,80 3,4 0,7% Woudrichem 59,50 13,50 29,4 45,39 10,30 29,4 1,2% Zundert 27,00 5,50 25,6 21,13 5,55 35,6 0,2% West-Brabant 7.143,29 410,45 6, ,35 290,20 6,5 4,5% Bron: Bedrijventerreinenmonitor West-Brabant, SES West-Brabant, Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland 27