Dit onderzoek is uitgevoerd door:

Transcriptie

1 Dit onderzoek is uitgevoerd door: Sociaal-economisch profiel Gemeente Drimmelen Oktober 2006

2

3 Voorwoord Voor u ligt het Sociaal-economisch profiel van de gemeente Drimmelen. Wilt u weten hoe de bevolking zich ontwikkelt, hoe de economische structuur er uitziet, op wel niveau de werkloosheid zich bevindt, hoeveel ruimte op bedrijventerreinen nog voorhanden is, hoe de pendelrelaties met de omgeving zijn en waar de inwoners van Drimmelen hun boodschappen doen, dan moet u deze rapportage zeker lezen. Dit sociaal-economisch profiel is tot stand gekomen door een gezamenlijke inspanning van SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant. Behalve voor de gemeente Drimmelen is een dergelijk profiel ook voor de zeventien andere gemeenten in West- Brabant opgesteld plus een profiel voor de hele regio. Het profiel heeft uiteraard een informerende functie. Er staan een hoop feiten en cijfers in. Maar belangrijker is dat het profiel belangrijke bouwstenen aandraagt voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. Wij zien deze rapportage dan ook vooral als een communicatiemiddel richting bedrijfsleven en de gemeente. Wij willen graag met betrokkenen meedenken over hoe de gesignaleerde ontwikkelingen vertaald kunnen worden in kansen en beleid. Wij nodigen u van harte uit om gezamenlijk met ons de handschoen op te pakken om de sociaaleconomische kracht van de gemeente Drimmelen verder te versterken! Rest ons u veel leesplezier toe te wensen, Met vriendelijke groet, mr. Chr.G.J. Rutten Voorzitter Kamer van Koophandel West-Brabant drs. A.C.A.M. Adank Voorzitter SES West-Brabant

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord Pag. 1. Inleiding 1 2. Bevolking Bevolkingsontwikkeling Leeftijdsopbouw Huishoudens 6 3. Economische structuur en dynamiek Werkgelegenheidsstructuur Bedrijvendynamiek Arbeidsmarkt Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheidsfunctie Vacatures Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking Werkloosheid Uitkeringen Pendel Bedrijventerreinen Voorraad bedrijventerreinen Vraag en aanbod bedrijventerreinen Verouderde bedrijventerreinen Koopstromenonderzoek 31 Bijlagen

6

7 1. Inleiding Het Sociaal Economisch Samenwerkingsorgaan (SES) West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant hebben gezamenlijk van alle 18 gemeenten in West-Brabant plus van de gehele regio een sociaal-economisch profiel opgesteld. Voorliggende rapportage geeft een analyserende beschrijving van de sociaal-economische situatie van de gemeente Drimmelen. Dit profiel bevat belangrijke bouwstenen voor het sociaal-economisch beleid van de gemeente. De volgende thema s zijn in de rapportage terug te vinden: - Bevolkingsontwikkeling - Economische structuur en dynamiek - Arbeidsmarkt (vraag en aanbod) - Pendel - Bedrijventerreinen - Koopstromenonderzoek Elk thema wordt aan de hand van verschillende indicatoren statistisch in beeld gebracht en beschreven. De resultaten worden vergeleken met het West-Brabantse en/of Nederlandse gemiddelde en soms ook met de andere gemeenten in West-Brabant. De informatie is afkomstig uit diverse bronnen. De belangrijkste zijn het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), CWI, SES West-Brabant, Kamer van Koophandel West-Brabant, ETIN Adviseurs en Koopstromen in West-Brabant Het Koopstromenonderzoek is in 2005 uitgevoerd door een samenwerkingsverband van vier gemeentelijke onderzoeksafdelingen in West-Brabant in opdracht van het SES West-Brabant en Kamer van Koophandel West-Brabant. In verband met de uniformiteit en vergelijkbaarheid van de gegevens is alleen gebruik gemaakt van bronnen/bestanden die van alle West-Brabantse gemeenten beschikbaar zijn. 1

8 2

9 2. Bevolking High-lights Bevolkingsomvang Drimmelen loopt terug. Teruglopende bevolking in 2005 resultaat van negatief migratiesaldo en laag geboortecijfer. Bevolkingsprognoses gaan uit van een verdere daling van het inwonertal tot en met Drimmelen kent relatief kleine groep 20- tot 30 jarigen en 30- tot 40 jarigen. Dit verklaart ook het relatief lage geboortesaldo in de gemeente. Drimmelen telt relatief veel personen in de leeftijdscategorie 40 tot 70 jaar. Drimmelen heeft relatief lage grijze druk en gemiddelde groene druk. Tot 2020 sterke ontgroening en vergrijzing van bevolking. Aantal huishoudens groeit sneller dan bevolking. Dit heeft te maken met individualisering en vergrijzing. Hierdoor steeds meer kleinere huishoudens. Drimmelen heeft relatief weinig eenpersoonshuishoudens en veel meerpersoonshuishoudens met en zonder kinderen. Demografische ontwikkelingen hebben veel impact op voorzieningenniveau, woningmarkt en arbeidsmarkt. 2.1 Bevolkingsontwikkeling Bevolkingsgroei stagneert Begin 2006 telde Drimmelen ongeveer inwoners. Sinds 1997 is het inwonertal van de gemeente met zo n 130 personen gegroeid. Dit komt overeen met een toename van 0,5%. De groei blijft duidelijk achter bij het West-Brabantse (+5,2%) en het landelijke (+4,9%) gemiddelde. De beperkte bevolkingsgroei in Drimmelen kan vooral worden toegeschreven aan de periode Deze periode wordt gekenmerkt door een krimpende bevolking. Figuur 2.1 Geïndexeerde bevolkingsontwikkeling in Drimmelen, West-Brabant en Nederland in de periode (1997=100) Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: CBS 3

10 Ramingen laten daling van inwonertal zien Voor de komende jaren wordt door het CBS voor Drimmelen een daling van het aantal inwoners geraamd. Voor de periode wordt een afname met 1,6% geraamd, tot 2015 met 1,9% en tot 2020 met 2,3%. In absolute termen gaat het dan om een verlies van respectievelijk 440, 500 en 600 personen. Voor 2020 voorspelt het CBS voor Drimmelen een inwonertal van bijna Voor West- Brabant en Nederland wordt voor de komende jaren nog wel groei voorspeld. Opvallend is wel dat de landelijke groeicijfers een stuk hoger liggen dan die van West-Brabant. Figuur 2.2 Bevolkingsprognoses voor de periode , en % Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: CBS Afname bevolkingsomvang door beperkt geboortecijfer en negatief migratiesaldo In 2005 is het inwonertal van Drimmelen gedaald. Dit is vooral het resultaat van een negatief migratiesaldo (ingekomen minus vertrek). Het migratiesaldo per 1000 inwoners bedraagt voor Drimmelen 3,1. Voor West-Brabant wordt een marginaal plusje berekend, landelijk is er ook sprake van een negatief saldo. Drimmelen kent ook maar een beperkte natuurlijke aanwas. Het geboorteoverschot (geboorte minus sterfte) per 1000 inwoners lag in 2005 in Drimmelen (+0,8) duidelijk lager dan in West-Brabant (+2,1) en Nederland (+3,1). De kleine natuurlijke aanwas kon het negatieve migratiesaldo onvoldoende compenseren. Figuur 2.3 Groeisaldo, geboorteoverschot en migratieoverschot per 1000 inwoners in Drimmelen, West-Brabant en Nederland (2005) Drimmelen Groeisaldo Geboorteoverschot Migratieoverschot West-Brabant Nederland Bron: CBS -5,0-2,5 0,0 2,5 5,0 per 1000 inwoners 4

11 2.2 Leeftijdsopbouw Ondervertegenwoordiging aantal 20- tot 40-jarigen De leeftijdsstructuur van de bevolking van de gemeente Drimmelen wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een relatief kleine groep 20- tot 30 jarigen en 30- tot 40 jarigen. Dit verklaart ook het relatief lage geboortesaldo in de gemeente. Drimmelen telt daarentegen relatief veel personen in de leeftijdscategorie 40 tot 70 jaar. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw gemeente Drimmelen (1 januari 2006) Leeftijd Drimmelen Nederland Verschil Abs. % % % Jonger dan 10 jaar ,6 12,2-0,6 10 tot 20 jaar ,7 12,2 0,6 20 tot 30 jaar ,8 12,0-3,2 30 tot 40 jaar ,5 14,9-1,4 40 tot 50 jaar ,9 15,5 1,4 50 tot 60 jaar ,3 13,9 2,4 60 tot 70 jaar ,9 9,4 1,5 70 tot 80 jaar ,3 6,4-0,1 80 tot 90 jaar 680 2,5 3,1-0,6 90 jaar en ouder 100 0,4 0,5-0,1 Totaal ,0 100,0 0,0 Bron: CBS Drimmelen kent relatief lage grijze druk De leeftijdsopbouw van Drimmelen resulteert in een gemiddelde groene druk en een lagere grijze druk. De groene druk (de verhouding tussen het aantal personen van 0-19 jaar en het aantal personen van jaar) bedraagt voor Drimmelen 39,4%, voor West-Brabant en Nederland is dat respectievelijk 39,4% en 39,8%. De grijze druk (de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar en ouder en het aantal personen in de zogenaamde productieve leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar) komt voor Drimmelen uit op 21,1%, iets lager dan voor West-Brabant (23,2%) en voor heel Nederland (22,8%). Figuur 2.4 Groene en grijze druk in Drimmelen, West-Brabant en Nederland (2005) % Bron: CBS Groene druk Grijze druk Drimmelen West-Brabant Nederland 5

12 Sterke ontgroening en vergrijzing van de bevolking tot 2020 Tussen 2005 en 2020 zal het aantal 0- tot 14-jarigen in Drimmelen met afnemen. Het aandeel van deze leeftijdscategorie zakt van 18,4% naar 14,4%. Ook de leeftijdscategorie jaar (de potentiële beroepsbevolking) zal in omvang kleiner worden. Tussen 2005 en 2020 gaat het om zo n personen. Een geheel ander beeld laat het aantal 65-plussers zien. Dit aantal stijgt van in 2005 naar in Dit is een stijging van personen. Het aandeel 65-plussers in de totale bevolking stijgt van 13,2% in 2005 naar 21,9% in De ontgroening en vergrijzing kunnen veel impact hebben op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de woningmarkt en het voorzieningenniveau in de gemeente. Tabel 2.2 Leeftijdsopbouw in Drimmelen in de periode Jaar 0-14 jaar jaar 65 jaar e.o. Totaal Abs. % Abs. % Abs. % Abs. Structuur , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Ontwikkeling , , ,8 20 0, , , , , , , ,0 20 0, , , , ,7 Bron: CBS, ABF Research 2.3 Huishoudens Drimmelen kent relatief veel meerpersoonshuishoudens met kinderen De gemeente Drimmelen telt ongeveer huishoudens. Daarvan heeft 21% betrekking op eenpersoonshuishoudens, 36% op meerpersoonshuishoudens zonder kinderen en 42% op meerpersoonshuishoudens met kinderen. Indien de samenstelling wordt vergeleken met het West- Brabantse en landelijke beeld valt op dat Drimmelen relatief weinig eenpersoonshuishoudens kent en relatief veel meerpersoonshuishoudens met en zonder kinderen. Tabel 2.3 Aantal huishoudens in Drimmelen naar type (2005) Drimmelen West-Brabant Nederland Abs. % % % Eenpersoonshuishouden ,3 29,2 34,5 Meerpersoonshuishouden ,7 70,8 65,5 w.v. zonder kinderen ,4 33,1 29,8 met kinderen ,3 37,7 35,7 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: CBS 6

13 Aantal huishoudens stijgt, ook bij dalende bevolking De ontwikkeling van het aantal huishoudens laat een afwijkend beeld zien van die van de bevolking. Het aantal huishoudens is in de afgelopen jaren duidelijk sneller gegroeid. Tussen 1997 en 2005 groeide het aantal huishoudens in Drimmelen met 6,2%, de bevolking komt niet verder dan 0,7%. Ook de komende jaren zal het aantal huishoudens verder groeien, terwijl de bevolking een dalende lijn laat zien. Een belangrijke verklarende factor is de toenemende individualisering en vergrijzing, hetgeen leidt tot meer en kleinere huishoudens. Figuur 2.5 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal huishoudens en de totale bevolking in Drimmelen Huishoudens Bevolking * 2015* 2020* * prognose Bron: CBS, ABF Omvang huishoudens daalt De toenemende individualisering en vergrijzing zijn goed zichtbaar wanneer de ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden wordt bekeken. Deze laat een duidelijk dalende lijn zien. In 1997 bestond een gemiddeld huishouden in Drimmelen nog uit 2,71 personen, in 2005 is dat 2,57 en in 2020 zal dit naar schatting 2,33 zijn. De gemiddelde huishoudengrootte in Drimmelen is op dit moment hoger dan het landelijke gemiddelde (2,57 versus 2,30). Vooral de toenemende vergrijzing zal leiden tot steeds meer kleinere (eenpersoons)huishoudens. Een en ander heeft grote gevolgen voor de woningmarkt. Figuur 2.6 Ontwikkeling van het gemiddelde aantal personen per huishouden in Drimmelen ( ) 2,90 2,70 2,50 2,30 2,10 1,90 1,70 1, Bron: CBS 7

14 8

15 3. Economische structuur en dynamiek High-lights Zorgsector is de belangrijkste werkgever in Drimmelen. Ook de landbouw en detailhandel zijn ruim vertegenwoordigd. Minder aanwezig zijn de zakelijke dienstverlening en de industrie. Bovengemiddelde groei aantal vestigingen en werkzame personen in de periode In periode zijn relatief veel banen verloren gegaan in de landbouw, bouw, detailhandel en horeca. Groeisectoren zijn vooral de gezondheidszorg, de groothandel en de zakelijke dienstverlening. Het bedrijfsleven van Drimmelen is relatief kleinschalig. Het saldo van oprichtingen en opheffingen is ten opzichte van 2004 iets gedaald. Het aantal starters is in 2005 sterk gestegen. Meeste starters in bouw en groothandel. Ondanks de groei kende Drimmelen in 2005 relatief gezien de minste starters van heel West- Brabant. 3.1 Werkgelegenheidsstructuur Zorgsector belangrijkste werkgever in Drimmelen In totaal telt Drimmelen vestigingen die goed zijn voor bijna arbeidsplaatsen. Qua aantal vestigingen is de landbouw de grootste sector met 20,3% van het totaal, gevolgd door de zakelijke dienstverlening (16,7%) en de detailhandel (13,9%). Qua werkgelegenheid is de gezondheidszorg (17,6%) nummer één. De landbouw (16,8%) en de detailhandel (11,3%) staan respectievelijk op de tweede en derde plaats. Vergeleken met de werkgelegenheidsstructuur van West-Brabant zijn in Drimmelen vooral de landbouw en de gezondheidszorg ruim vertegenwoordigd. Minder prominent aanwezig zijn de zakelijke dienstverlening en de industrie. Tabel 3.1 Aantal vestigingen en werkzame personen in Drimmelen naar sector (2005) Sector Vestigingen Banen West-Brabant Abs % abs % %-banen Landbouw , ,8 5,3 Industrie 93 6, ,0 17,0 Bouwnijverheid , ,7 6,3 Detailhandel , ,3 11,5 Groothandel 106 7, ,3 7,4 Horeca 63 4, ,6 4,0 Vervoer/opslag/communicatie 70 4, ,0 5,9 Financiële instellingen 20 1,4 55 0,7 1,9 Zakelijke dienstverlening , ,3 11,8 Openbaar bestuur en overheid 3 0, ,4 5,5 Onderwijs 27 1, ,2 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 63 4, ,6 14,1 Overige diensten 116 8, ,0 3,9 Totaal , ,0 100,0 Bron: SES West-Brabant 9

16 Groot werkgelegenheidverlies in industrie, detailhandel en financiële sector Het aantal vestigingen is in Drimmelen in de periode met 58 toegenomen (+4,1%). Trekkers waren vooral de zakelijke dienstverlening (+41), de bouw (+33) en de overige dienstverlening (+20). In de landbouw (-37) en de horeca (-9) is een minder florissante ontwikkeling zichtbaar. Ook de werkgelegenheid zit in de periode in de lift. In totaal zijn er in die periode 164 banen bijgekomen (+2,2%). De groei komt voor rekening van slechts een beperkt aantal sectoren. Vooral de gezondheidszorg (+414 banen) en in mindere mate ook groothandel (+108 banen), de zakelijke diensten (+92 banen) en de overige diensten (+38 banen) hebben extra banen kunnen creëren. Teleurstellend daarentegen was de ontwikkeling in de industrie (-155 banen), de detailhandel (-121 banen), de financiële dienstverlening (-118 banen) en de bouw (-89 banen). Vergeleken met de ontwikkeling in West-Brabant doen vooral de gezondheidszorg, de zakelijke dienstverlening, de groothandel, de overige dienstverlening en de landbouw het relatief goed. Tabel 3.2 Ontwikkeling aantal vestigingen en werkzame personen per sector in de periode Sector Vestigingen Werkzame personen West-Brabant abs. % abs. % %-banen Landbouw ,1 25 2,0-11,5 Industrie 0 0, ,7-11,0 Bouwnijverheid 33 26, ,3-11,6 Detailhandel -5-2, ,4-1,8 Groothandel 4 3, ,2-4,6 Horeca -9-12, ,4-7,0 Vervoer/opslag/comm. -3-4, ,3-4,5 Financiële instellingen -1-4, ,2-20,0 Zakelijke dienstverlening 41 20, ,8 6,4 Openbaar bestuur en overheid 0 0,0-4 -2,1 5,1 Onderwijs 3 12,5 13 5,7 16,0 Gezondheids- en welzijnszorg 12 23, ,9 22,1 Overige diensten 20 20, ,3 9,4 Totaal 58 4, ,2-0,6 Bron: SES West-Brabant Bedrijfsleven Drimmelen relatief kleinschalig Meer dan 84% van het totale bedrijfsleven heeft minder dan 5 werknemers in dienst. Ongeveer 12% telt tussen de 5 en 20 werknemers en slechts 3,5% heeft meer dan 20 werknemers in loondienst. Indien naar de verdeling van de werkgelegenheid wordt gekeken, verandert het beeld. Dan blijkt dat de kleine bedrijven (0-4 banen) maar 37% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening nemen, terwijl zij in het totaal aantal vestigingen een aandeel van 84% hebben. De 20+ bedrijven (3,5% van alle vestigingen) zijn goed voor 43% van de werkgelegenheid. Toch kan het bedrijfsleven van Drimmelen als kleinschalig worden aangemerkt. Zo is in heel West-Brabant circa 37% van de werkgelegenheid te vinden bij bedrijven met meer dan 100 werknemers, tegen 21% in Drimmelen. 10

17 Figuur 3.1 Vestigingen en werkgelegenheid naar grootteklasse 0-4 banen Vestigingen 5-19 banen banen banen >100 banen Werkgelegenheid Bron: SES West-Brabant 0% 20% 40% 60% 80% 100% 3.2 Bedrijvendynamiek Adviesdiensten en bouw kennen grootste groeisaldo In 2005 is het aantal vestigingen in Drimmelen volgens het Handelsregister van de Kamer van Koophandel met in totaal 68 toegenomen. In dat jaar werden er 129 nieuwe oprichtingen en 61 opheffingen geteld. De nieuwe oprichtingen bestaan voor 68% uit starters, de rest valt in de categorie overige oprichtingen (bijvoorbeeld filiaalbedrijven). Het groeisaldo was in 2005 het grootst voor de adviesdiensten (+15), de persoonlijke diensten (+11) en de bouw (+10). Ten opzichte van 2004 is zowel het aantal nieuwe oprichtingen als het aantal opheffingen iets gedaald. Per saldo heeft dat geresulteerd in een iets lager groeisaldo. Hierna zal verder worden ingezoomd op het aantal startende ondernemingen in Drimmelen. Tabel 3.3 Bedrijvendynamiek in de gemeente Drimmelen (2005) Sector Starters Oprichting Oprichting Opheffing Groei saldo totaal totaal Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Totaal Groei (abs.) Groei (%) -4,3-14,6-7,9-10,3-5,6 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 11

18 Aantal startende ondernemingen gedaald Starters vormen een belangrijk onderdeel van het autonome groeipotentieel van een gemeente. Naast het feit dat starters direct voor werkgelegenheid zorgen, dragen zij tevens bij aan een stuk vernieuwing en dynamiek. Starters brengen nieuwe producten of processen op de markt en stimuleren daarmee het zittende bedrijfsleven om ook te innoveren. Drimmelen telde in 2005 in totaal 88 startende ondernemingen 1. Dat is een kleine daling ten opzichte van 2004 (-4,3%). De groei blijft daarmee duidelijk achter bij die in heel West-Brabant (+19,4%) en Nederland (+15,0%). Figuur 3.2 Ontwikkeling van het aantal starters in Drimmelen tussen 2000 en Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant De ontwikkeling van het aantal startende ondernemers volgt in Drimmelen grotendeels de landelijke ontwikkeling. De dalende lijn in het aantal startende ondernemers in de periode was in Drimmelen wel sterker. Ook de daling in Drimmelen in 2005 springt in het oog. Figuur 3.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal starters in Drimmelen, West-Brabant en Nederland tussen 2000 en 2005 (2000=100) Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 1 Een startende onderneming is een bedrijf die in het jaar voorafgaande aan de start van de onderneming nog niet zelfstandig economisch actief was en die een nieuw bedrijf vestigt. Bedrijfsovernames en administratieve mutaties (bijv. holdings) vallen hierbuiten. 12

19 Meeste starters in de persoonlijke dienstverlening en bouw De meeste starters in Drimmelen zijn te vinden in de persoonlijke diensten, de bouw, de adviesdiensten en de facilitaire diensten. Vergeleken met het landelijke beeld valt vooral het hoge aandeel van de persoonlijke diensten op. Een sector als de detailhandel is in Drimmelen minder prominent vertegenwoordigd. Tabel 3.4 Aantal startende ondernemers in Drimmelen naar sector (2005) Sector Drimmelen West-Brabant Nederland Abs. % % % Landbouw 4 4,5 2,9 2,5 Industrie 7 8,0 4,1 4,1 Bouw 14 15,9 16,5 15,0 Groothandel 7 8,0 8,3 8,2 Detailhandel 8 9,1 14,1 15,5 Horeca 1 1,1 3,6 3,5 Vervoer 5 5,7 4,5 3,5 Financiën 0 0,0 0,7 1,0 Adviesdiensten 14 15,9 12,2 14,5 Facilitaire diensten 10 11,4 12,1 13,8 Persoonlijke diensten 17 19,3 15,4 13,3 Algemene diensten 1 1,1 5,7 5,2 Totaal bedrijfsleven ,0 100,0 100,0 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant Drimmelen kent relatief weinig starters Indien het aantal starters per gemeente wordt gerelateerd aan de omvang van de beroepsbevolking, staat Drimmelen van alle 18 West-Brabantse gemeenten op de laatste plaats. De gemeente kende in ,9 starters per 1000 personen uit de beroepsbevolking 2. Op de eerste plaats staat Baarle-Nassau (11,7), op de voet gevolgd door Breda (11,6) en Bergen op Zoom (11,1). Over een langere periode beschouwd (gemiddelde van de periode ) staat Drimmelen op de vijftiende plaats. Breda, Rucphen en Oosterhout bezetten nu de eerste drie plaatsen. Er kan geconcludeerd worden dat Drimmelen niet goed scoort als het gaat om nieuw ondernemersschap. 2 Beroepsbevolking: alle personen van 15 tot en met 64 jaar die tenminste 12 uur per week werken of willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en bovendien actief zoeken naar werk. 13

20 Tabel 3.5 Aantal startende ondernemers per 1000 personen uit de beroepsbevolking per gemeente 2005 Gemid Gemeenten Score Gemeenten Score 1 Baarle-Nassau 11,7 Breda 9,6 2 Breda 11,6 Rucphen 9,5 3 Bergen op Zoom 11,1 Oosterhout 8,9 4 Rucphen 10,3 Steenbergen 8,3 5 Oosterhout 10,3 Woensdrecht 8,1 6 Woensdrecht 10,2 Aalburg 8,0 7 Steenbergen 9,7 Moerdijk 8,0 8 Aalburg 9,5 Bergen op Zoom 7,8 9 Werkendam 9,2 Etten-Leur 7,7 10 Geertruidenberg 8,8 Roosendaal 7,7 11 Etten-Leur 8,8 Halderberge 7,4 12 Halderberge 8,8 Baarle-Nassau 7,2 13 Zundert 8,8 Geertruidenberg 7,1 14 Alphen-Chaam 8,7 Zundert 6,8 15 Roosendaal 8,5 Drimmelen 6,5 16 Woudrichem 8,4 Alphen-Chaam 6,4 17 Moerdijk 7,5 Werkendam 6,3 18 Drimmelen 6,9 Woudrichem 6,1 Totaal West-Brabant 9,8 Totaal West-Brabant 8,2 Nederland 10,1 Nederland 8,4 Bron: Kamer van Koophandel West-Brabant 14

21 4. Arbeidsmarkt High-lights Drimmelen kent een grillige werkgelegenheidsontwikkeling met uitschieters naar boven en naar beneden. Drimmelen heeft een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures fluctueert in Drimmelen, mede door seizoensinvloeden, sterk. Geen duidelijk opgaande lijn zichtbaar. Net als de totale bevolking is de beroepsbevolking in de periode nauwelijks gegroeid. Voor de komende jaren wordt er wel een bovengemiddelde groei voorspeld (mede door toename van arbeidsparticipatie). Beroepsbevolking vergrijst de komende jaren, echter tevens is er sprake van een sterke aanwas van het aantal 15- tot 24 jarigen. Vergrijzing kan leiden tot hogere vervangingsvraag, opvolgingsproblemen en op termijn krapte op arbeidsmarkt. De beroepsbevolking van Drimmelen is vooral middelbaar opgeleid. Drimmelen kent een relatief hoge (bruto) arbeidsparticipatie. Werkloosheid in Drimmelen is zeer laag. Aantal werklozen (nww-ers) in 2005 stabiel gebleven. Werklozenbestand van Drimmelen telt relatief veel ouderen en weinig jongeren. Werklozen zijn relatief goed bemiddelbaar (veel fase 1 en 2). Bijna 11% van de bevolking (van jaar) heeft een uitkering. Dat is minder dan het landelijke en West-Brabantse percentage. Meer dan 70% heeft betrekking op arbeidsongeschiktheid. Aantal personen met een uitkering is ten opzichte van 2004 gedaald. 4.1 Vraagzijde arbeidsmarkt Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheidsontwikkeling Drimmelen kent grillig verloop De werkgelegenheidsontwikkeling in de gemeente Drimmelen vertoont een grillig verloop en wijkt duidelijk af van het West-Brabantse en landelijke beeld. Het relatief geringe aantal bedrijven kan hier de oorzaak van zijn. Het vertrek of een reorganisaties van vooral grotere bedrijven kunnen relatief veel invloed hebben op de werkgelegenheidscijfers. Opvallend zijn vooral de twee positieve uitschieters in 2000 en 2003 en de negatieve uitschieter in Landelijk laat de werkgelegenheidsontwikkeling sinds 1998 een continu dalende lijn zien. Met het oog op het verbeterde economische klimaat behoort een lichte groei van de werkgelegenheid in 2006 tot de mogelijkheden. 15

22 Figuur 4.1 Jaarlijkse groei werkgelegenheid in Drimmelen, West-Brabant en Nederland ( ) % Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: SES West-Brabant Wanneer de gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei over de periode wordt berekend, blijkt dat Drimmelen (+1,2%) iets beter scoort dan het West-Brabantse cijfer (+1,0%) en iets achterblijft bij de landelijke groeivoet (+1,6%). Ook bij de groei over 2005 neemt Drimmelen (-0,3%) een middenpositie in tussen West-Brabant (+0,3%) en Nederland (-0,5%). Figuur 4.2 Gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsgroei in Drimmelen, West-Brabant en Nederland in de periode en in 2005 % 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 Drimmelen West-Brabant Nederland -1, Bron: Werkgelegenheid in West-Brabant ; SES West-Brabant Werkgelegenheidsfunctie Drimmelen heeft beperkte werkgelegenheidsfunctie Drimmelen heeft slechts een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Dit blijkt uit de berekening van de zogenaamde werkgelegenheidsfunctie-index (werkgelegenheid / beroepsbevolking x 100). Een score van 100 wil zeggen dat de beroepsbevolking en de werkgelegenheid even groot zijn. Een score boven de 100 duidt op een relatief grote werkgelegenheidsfunctie (meer banen dan beroepsbevolking), een score onder de 100 duidt op een beperkte werkgelegenheidsfunctie (minder banen dan beroepsbevolking). 16

23 Drimmelen krijgt een score van 59,1. Daarmee is de gemeente binnen West-Brabant hekkensluiter. Breda, Geertruidenberg en Moerdijk bezetten binnen West-Brabant de eerste drie plaatsen met scores duidelijk boven de 100. Gemeenten met een beperkte werkgelegenheidsfunctie kennen een relatief grote uitgaande pendel (zie hoofdstuk 5). Tabel 4.1 Werkgelegenheidsfunctie per gemeente (2005) Gemeenten Beroepsbevolking Werkgelegenheid Werkgelegenheidsfunctie Breda ,0 Geertruidenberg ,6 Moerdijk ,0 Bergen op Zoom ,0 Roosendaal ,9 Oosterhout ,6 Baarle-Nassau ,2 Woensdrecht ,7 Etten-Leur ,0 Zundert ,1 Aalburg ,5 Woudrichem ,9 Halderberge ,4 Werkendam ,0 Alphen-Chaam ,6 Rucphen ,9 Steenbergen ,4 Drimmelen ,1 West-Brabant ,8 Nederland ,0 Bron: SES West-Brabant en ETIN Adviseurs Vacatures Drimmelen kent beperkte vacaturemarkt De ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures (via CWI) laat in Drimmelen mede onder invloed van seizoensinvloeden een grillig verloop zien. Een duidelijk stijgende lijn in het aantal vacature is in Drimmelen niet zichtbaar. Landelijk is er wel sprake van een opgaande tendens. Alles wijst er op dat de vacaturemarkt in Nederland in 2006 verder zal aantrekken. Ook Drimmelen moet hiervan kunnen profiteren. Eind 2005 telde het CWI ongeveer 59 openstaande vacatures in Drimmelen, tijdens de piek in augustus van dat jaar waren dat er 95. Kanttekening bij deze cijfers is dat het CWI maar een deel van de totale vacaturemarkt in handen heeft. Het werkelijke aantal vacatures zal derhalve een stuk hoger liggen. 17

24 Figuur 4.3 Geïndexeerde ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures in Drimmelen, West-Brabant en Nederland (januari 2003=100) Drimmelen West-Brabant Nederland Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Jan Mrt Mei Jul Sep Nov Bron: CWI 4.2 Aanbodzijde arbeidsmarkt Beroepsbevolking In periode geen groei beroepsbevolking, komende jaren inhaalslag De beroepsbevolking van Drimmelen telt ruim personen. De beroepsbevolking is de laatste jaren, net als de totale bevolking, niet gegroeid. In de meeste andere gemeenten zorgde de toegenomen arbeidsparticipatie (vooral van vrouwen) wel voor een flinke groei van de beroepsbevolking. Opmerkelijk is dat voor de komende jaren wel een duidelijk groei van de beroepsbevolking wordt verwacht. Tussen 2005 en 2010 zal de beroepsbevolking met 7,6% (+970 personen) groeien. Daarmee ligt de groei boven het landelijke en West-Brabantse gemiddelde. Figuur 4.4 Groei van de beroepsbevolking in de periodes en % Drimmelen West-Brabant Nederland Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 18

25 Van de beroepsbevolking is het merendeel (50,9%) te vinden in de leeftijdscategorie jaar. Verder is circa 29% tussen de 45 en 54 jaar, bijna 9% tussen de 15 en 24 jaar en 11% is ouder dan 55 jaar. Vergeleken met het landelijke en regionale beeld telt Drimmelen relatief weinig jongeren (15-24 jaar) en veel ouderen in de leeftijdscategorie jaar. Tabel 4.2 Beroepsbevolking in Drimmelen naar leeftijd (2005) Leeftijd Drimmelen West-Brabant Nederland Abs. % % % jaar ,8 12,1 12, jaar ,9 51,4 52, jaar ,3 24,4 23, jaar ,1 12,1 11,4 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs De beroepsbevolking vergrijst, echter minder snel dan gemiddeld in Nederland De komende jaren zal de beroepsbevolking steeds ouder worden. Vooral de leeftijdscategorieën jaar en jaar zullen in de periode sterk groeien. Nog opmerkelijker is echter de forse groei van het aantal 15- tot 24 jarigen. Tussen 2005 en 2010 zal deze groep met meer dan eenderde toenemen (+360 personen). Deze personen zullen op termijn beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt. Minder gunstig is de krimp van de leeftijdscategorie jaar. De genoemde ontwikkelingen kunnen veel impact hebben op de arbeidsmarkt. Door de vergrijzing zal de vervangingsvraag toenemen, waardoor er krapte kan ontstaan op de arbeidsmarkt. Ook zullen steeds meer ondernemers met een opvolgingsprobleem geconfronteerd worden. Figuur 4.5 Ontwikkeling van de beroepsbevolking tussen 2005 en 2010 naar leeftijd % Drimmelen West-Brabant Nederland jr jr jr jr Totaal Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Beroepsbevolking Drimmelen middelbaar opgeleid De beroepsbevolking van Drimmelen wordt vooral gekenmerkt door een hoog aandeel MBO-ers. Bijna de helft van de beroepsbevolking heeft een MBO-diploma op zak (Nederland: 42%). Verder heeft 7% slechts een basisopleiding gevolgd, 19% heeft een vmbo-diploma en 24% heeft een HBO/WO-opleiding succesvol afgerond. Deze aandelen liggen zowel in West-Brabant als in heel Nederland op een hoger niveau. 19

26 Figuur 4.6 Samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau (2005) % Drimmelen West-Brabant Nederland 0 Basis VMBO MBO HBO/WO Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs Participatiegraad boven West-Brabantse gemiddelde De bruto participatiegraad (aandeel van de beroepsbevolking op het aantal 15- tot 64-jarigen) bedraagt in Drimmelen 72,2%. Dat is hoger dan het West-Brabantse (70,9%) en landelijke (68,3%) gemiddelde. Binnen West-Babant bezet Drimmelen de zevende plaats. Baarle-Nassau, Alphen-Chaam en Etten- Leur hebben de hoogste participatiegraad, Rucphen komt als laatste uit bus. Figuur 4.7 Bruto participatiegraad (15 65 jaar) per gemeente in 2005 Baarle-Nassau Alphen-Chaam Etten-Leur Geertruidenberg Woudrichem Roosendaal Drimmelen Breda Aalburg Oosterhout Bergen op Zoom Steenbergen Werkendam Zundert Halderberge Woensdrecht Moerdijk Rucphen West-Brabant Nederland % Bron: CBS, bewerking ETIN Adviseurs 20

27 4.2.2 Werkloosheid Drimmelen kent relatief lage werkloosheid Eind 2005 telde Drimmelen 630 niet-werkende werkzoekenden (geregistreerd via CWI). Dat komt overeen met 4,9% van de totale beroepsbevolking. De werkloosheid ligt duidelijk onder het West- Brabantse (8,1%) en landelijke (8,9%) niveau. Van de 18 gemeenten binnen West-Brabant bezet Drimmelen een dertiende plaats. Breda kent de hoogste werkloosheid, Alphen-Chaam de laagste. Figuur 4.8 Aandeel nww-ers op totale beroepsbevolking per gemeente (december 2005) Bergen op Zoom Geertruidenberg Baarle-Nassau Werkendam Woudrichem Alphen-Chaam Bron: CWI Breda Rucphen Roosendaal Oosterhout Etten-Leur Woensdrecht Steenbergen Halderberge Moerdijk Aalburg Drimmelen Zundert West-Brabant Nederland % Werklozenbestand Drimmelen bevat relatief veel ouderen Indien naar de samenstelling van het werklozenbestand wordt gekeken, valt op dat Drimmelen relatief veel ouderen telt. In totaal is bijna 47% van de nww-ers ouder dan 50 jaar. Vooral landelijk (29,9%) ligt dit op een duidelijk lager niveau. Het aandeel jongeren (15-24 jaar) is in Drimmelen weer relatief laag. Over het algemeen geldt, hoe hoger de leeftijd, hoe moeilijker bemiddelbaar. Toch lijkt er geen acuut probleem te bestaan. Indien naar de fasen wordt gekeken (hoe lager de fase, hoe beter bemiddelbaar), blijkt dat een relatief grote groep goed bemiddelbaar is. Ongeveer 50% van alle nwwers zit in fase 1 of 2, landelijk is dat circa 38%. 21

28 Tabel 4.3 Niet-werkende werkzoekenden naar kenmerk (december 2005) Drimmelen West-Brabant Nederland Totaal Aantal NWW-ers % in beroepsbevolking 4,9 8,1 8,9 Geslacht Mannen (%) 46,5 48,6 49,0 Vrouwen (%) 53,5 51,4 51,0 Leeftijd Aandeel jongeren (15-24 j.) 3,5 5,0 5,7 Aandeel ouderen (>50 j.) 46,7 34,5 29,9 Fasen Fase 1 (%) 20,3 16,8 16,2 Fase 2 (%) 29,4 24,9 21,3 Fase 3 (%) 36,4 38,1 30,8 Fase 4 (%) 13,6 17,2 26,5 N.t.b. (%) 0,3 2,9 5,2 Bron: CWI, CBS/ETIN Adviseurs Werkloosheid in Drimmelen daalt De ontwikkeling van de werkloosheid laat in Drimmelen een grillig verloop zien. Over heel 2005 bleef het aantal nww-ers min of meer stabiel, waar in heel West-Brabant een duidelijke daling zichtbaar is (- 4,8%). Naar alle waarschijnlijkheid zal de werkloosheid in 2006 dalen. Figuur 4.9 Ontwikkeling aantal niet-werkende werkzoekenden in Drimmelen en West-Brabant Drimmelen West-Brabant nov. sept. juli mei mrt. jan. nov. sept. juli mei mrt. jan Bron: CWI 22

29 4.2.3 Uitkeringen Eén op de tien heeft een uitkering Eind 2005 ontving 10,6% van de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) in Drimmelen een uitkering. Dit is lager dan het West-Brabantse (12,5%) en landelijke gemiddelde (14,0%). Van alle uitkeringen in Drimmelen heeft ongeveer 72% betrekking op arbeidsongeschiktheid, 22% op een WW-uitkering (Werkloosheidswet) en 6% op een WWB-uitkering (Wet Werk en Bijstand). Tabel 4.4 Aantal personen met een uitkering per gemeente (december 2005) Gemeente WWB AO WW Totaal WWB AO WW % in Abs. Abs. Abs. Abs. % % % bevolk.* Aalburg ,8 66,2 23,1 8,2 Alphen-Chaam ,8 68,6 23,5 8,1 Baarle-Nassau ,2 69,8 17,0 12,1 Bergen op Zoom ,3 54,3 26,4 14,5 Breda ,0 47,4 24,6 13,4 Drimmelen ,2 71,5 22,3 10,6 Etten-Leur ,9 58,7 26,4 12,7 Geertruidenberg ,1 63,2 24,7 12,0 Halderberge ,6 62,8 25,6 12,4 Moerdijk ,2 63,1 26,7 10,2 Oosterhout ,3 57,9 25,8 13,0 Roosendaal ,5 54,7 24,9 13,4 Rucphen ,2 72,2 18,7 18,1 Steenbergen ,0 64,6 23,4 12,1 Werkendam ,4 68,8 20,8 8,6 Woensdrecht ,0 59,0 28,9 11,4 Woudrichem ,9 71,1 21,1 7,8 Zundert ,8 74,7 18,5 10,8 West-Brabant ,9 57,6 24,5 12,5 Nederland ,0 57,0 20,0 14,0 * het gaat hier om de potentiële beroepsbevolking (aantal 15- tot 65-jarigen) Bron: CBS In een jaar tijd is het aantal uitkeringsgerechtigden in Drimmelen met 60 gedaald (-3,0%). In West- Brabant (-4,6%) en Nederland (-4,4%) was de daling nog iets groter. De grootste krimp is zichtbaar bij de AO-uitkeringen (-90 personen), bij de WW-uitkeringen is er sprake van een toename (+30). Tabel 4.5 Ontwikkeling van het aantal uitkeringen tussen het vierde kartaal 2004 en het vierde kwartaal 2005 WWB AO WW Totaal Drimmelen (abs.) Drimmelen (%) 0,0-6,1 7,5-3,0 West-Brabant (%) -3,9-6,5-0,4-4,6 Nederland (%) -2,4-6,5-0,6-4,4 Bron: CBS 23

30 24

31 5. Pendel High-lights Slechts een kwart van de inwoners van Drimmelen werkt in de eigen gemeente. Dit is de laagst score van alle West-Brabantse gemeenten. De lage score heeft vooral te maken met de beperkte werkgelegenheidsfunctie. Drimmelen is qua pendel vooral georiënteerd op Breda en Oosterhout. Van de werkzame beroepsbevolking van Drimmelen werken bijna personen buiten de eigen gemeente. Daarnaast werken zo n personen in Drimmelen die elders woonachtig zijn. Per saldo heeft Drimmelen een negatief pendelsaldo van circa personen. Weinig mensen uit Drimmelen werken in eigen gemeente Maar een kwart van de werkzame beroepsbevolking van Drimmelen werkt in de eigen gemeente. Dit is de laagste score van alle West-Brabantse gemeenten. Het meest zelfvoorzienend zijn de gemeenten Bergen op Zoom, Breda en Roosendaal. Van de werkzame beroepsbevolking die niet werkzaam is in de eigen gemeente, werkt ruim 51% binnen de regio West-Brabant en zo n 24% daarbuiten. Tabel 5.1 Aandelen met werk in eigen gemeente, andere regiogemeente en buiten de regio (2003) Gemeente Aandelen: Totaal in eigen gem. in rest regio buiten regio in % abs. Aalburg 42,5 20,1 37,5 100, Alphen-Chaam 32,2 35,8 32,0 100, Baarle-Nassau 45,1 25,7 29,2 100, Bergen op Zoom 62,6 20,9 16,5 100, Breda 61,6 13,6 24,8 100, Drimmelen 24,6 51,3 24,1 100, Etten-Leur 44,0 41,6 14,4 100, Geertruidenberg 41,5 30,8 27,7 100, Halderberge 31,0 51,4 17,6 100, Moerdijk 40,8 32,3 26,8 100, Oosterhout 42,2 28,9 28,9 100, Roosendaal 54,7 30,1 15,2 100, Rucphen 35,9 50,3 13,8 100, Steenbergen 36,5 34,8 28,8 100, Werkendam 32,0 20,2 47,8 100, Woensdrecht 40,7 38,3 21,0 100, Woudrichem 32,3 15,4 52,2 100, Zundert 51,7 38,9 9,4 100, Totaal West-Brabant 48,3 28,2 23,5 100, Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 25

32 Drimmelen vooral georiënteerd op Breda Van de werkzame beroepsbevolking van Drimmelen werkt een relatief grote groep in Breda (3.060 personen) en Oosterhout (1.140 personen). In totaal werken zo n personen uit Drimmelen in een andere gemeente. Er werken uiteraard ook inwoners van andere gemeenten in Drimmelen. In totaal gaat het om bijna personen. De meeste daarvan zijn afkomstig uit Oosterhout en Breda. Per saldo heeft Drimmelen een negatief pendelsaldo van bijna personen. Tabel 5.2 Inkomende en uitgaande pendel van Drimmelen (2003) Pendel uit Drimmelen Pendel naar Drimmelen Woont in Drimmelen Werkt in Drimmelen Werkt in: Woont in: Drimmelen Drimmelen Breda Breda 508 Etten-Leur 415 Geertruidenberg 376 Geertruidenberg 489 Halderberge 47 Moerdijk 691 Moerdijk 92 Oosterhout Oosterhout 648 Woensdrecht 50 Roosendaal 91 Woudrichem 45 Woensdrecht 70 Buiten Drimmelen Buiten Drimmelen Totaal West-Brabant Totaal West-Brabant Buiten West-Brabant Buiten West-Brabant 745 Algemeen totaal Algemeen totaal a. excl. banen uit de primaire agrarische sector (Landbouwmeitelling) b. excl. buitenland Bron: SES West-Brabant/ETIN Adviseurs 26

33 6. Bedrijventerreinen High-lights Drimmelen kent 41 hectare bedrijventerrein (bruto), 0,4% van totale grondoppervlakte. Ten opzichte van 2000 is de totale voorraad bedrijventerreinen ongewijzigd gebleven. De gemeente beschikt nog maar over beperkt bedrijventerrein aanbod (1 hectare). Wel zijn er diverse plannen voor nieuwe terreinen. Sinds 1999 is meer dan 10 hectare uitgegeven. In 2004 en 2005 was de uitgifte nihil. 17% van totale werkgelegenheid in Drimmelen is geconcentreerd op bedrijventerreinen. 42% van totale voorraad bedrijventerreinen is verouderd (Louisapolder en Stuivezand). Voor beide terreinen bestaan reeds revitaliseringsplannen. 6.1 Voorraad bedrijventerreinen 41 ha bedrijventerrein in Drimmelen Drimmelen kent een bedrijventerreinenvoorraad van 41,3 hectare bruto, 0,4% van het totale grondoppervlakte (regiogemiddelde: 4,5%). Drimmelen kent zeven bedrijventerreinen: Zwingel en Louisapolder (beide Lage Zwaluwe), Stuivezand en Brieltjenspolder (beide Made), Moerseweg (Hooge Zwaluwe), t Spijck (Terheijden) en Thijsseweg (Wagenberg). Stuivezand is met 12,5 hectare het grootste. Ten opzichte van 2000 hebben zich geen wijzigingen in de voorraad voorgedaan. Tabel 6.1 Totale voorraad bedrijventerreinen (bruto/netto) per gemeente per 1 januari Gemeente Bruto voorraad Netto voorraad % bruto 2006 Groei Groei bedr. ter. Abs. Abs. % Abs. Abs. % t.o.v. totaal opp. Aalburg 49,95 1,72 3,6 32,36 0,92 2,9 0,99 Alphen-Chaam 20,40 0,00 0,0 14,39-0,04-0,3 0,22 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,0 11,80 0,00 0,0 0,22 Bergen op Zoom 579,35 20,00 3,6 452,14 17,84 4,1 7,17 Breda 870,73-31,31-3,5 710,89 18,40 2,7 6,86 Drimmelen 41,30 0,00 0,0 35,86 0,00 0,0 0,43 Etten-Leur 380,25-2,50-0,7 305,50-4,10-1,3 6,85 Geertruidenberg 371,12 7,42 2,0 302,59 6,50 2,2 13,75 Halderberge 303,91 180,90 147,1 211,24 112,80 114,6 4,07 Moerdijk 2.878,75 0,00 0, ,70-0,35 0,0 18,09 Oosterhout 724,10 90,00 14,2 567,13 54,80 10,7 10,11 Roosendaal 491,46 104,00 26,8 387,86 64,28 19,9 4,62 Rucphen 50,44 0,00 0,0 47,75 0,00 0,0 0,78 Steenbergen 99,53-8,00-7,4 71,41-8,00-10,1 0,68 Werkendam 101,28 13,50 15,4 81,11 11,80 17,0 0,96 Woensdrecht 64,50 2,50 4,0 55,40 1,80 3,4 0,70 Woudrichem 46,00 0,00 0,0 35,09 0,00 0,0 0,93 Zundert 27,00 5,50 25,6 21,13 5,55 35,6 0,22 West-Brabant 7.116,57 383,73 5, ,35 282,20 6,3 4,46 Bron: ETIN Adviseurs 27

34 6.2 Vraag en aanbod bedrijventerreinen Drimmelen bijna door bedrijventerreinaanbod heen In de periode is in Drimmelen in totaal 10,22 hectare bedrijventerrein uitgegeven. Het grootste deel hiervan is in 1999 uitgegeven. In 2004 en 2005 hebben nauwelijks transacties plaatsgevonden. Op 1 januari 2006 kende Drimmelen een terreinaanbod van slechts 1 hectare (stukjes op t Spijck en Thijsseweg). Er zit een aantal nieuwe terreinen in de pijplijn. Het meest concreet is de Wagenberg (4 hectare). Hier moet de uitgifte in 2007 van start gaan. Daarnaast zijn er nog drie kleinere plannen met een totale omvang van 6 hectare bruto (Uitbreiding Stuivezand, De Zwingel en Louisapolder). Deze verkeren nog in de voorontwerp- c.q. studiefase. Tabel 6.2 Uitgifte bedrijventerreinen en voorraad uitgeefbaar bedrijventerrein ( ) per gemeente Gemeente Bedrijventerreinenuitgifte Voorraad uitgeefbaar bedrijventerreinen Totaal Terstond Niet-terstond Aalburg 0,00 5,22 0,00 0,80 0,00 0,79 0,11 6,92 6,00 1,90 Alphen-Chaam 0,00 0,91 0,02 0,83 0,00 0,00 0,61 2,37 0,86 0,00 Baarle-Nassau 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Bergen op Zoom 0,00 0,00 2,70 1,20 17,40 1,60 4,09 26,99 18,82 32,51 Breda 24,67 22,80 16,95 15,33 13,68 9,10 6,98 109,51 51,51 7,25 Drimmelen 8,86 0,00 0,00 0,00 1,22 0,14 0,00 10,22 1,00 0,00 Etten-Leur 9,81 2,77 11,76 7,33 6,02 3,82 2,18 43,69 14,48 0,00 Geertruidenberg 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3,52 1,82 5,34 1,16 0,00 Halderberge 1,70 0,00 0,00 0,00 0,33 0,97 2,06 5,06 91,03 20,00 Moerdijk 46,06 57,88 28,98 19,75 7,35 1,77 16,37 178,16 26,99 0,40 Oosterhout 35,49 66,30 9,90 14,98 0,80 13,13 11,15 151,75 22,89 0,00 Roosendaal 16,59 13,46 6,75 0,20 0,07 0,00 3,77 40,84 31,12 34,89 Rucphen 1,31 2,49 0,22 0,00 0,16 0,23 0,00 4,41 0,16 0,00 Steenbergen 2,42 2,63 0,00 0,00 0,00 0,07 0,00 5,12 0,00 0,00 Werkendam 1,12 7,46 1,48 0,45 0,77 1,02 0,91 13,21 1,50 0,00 Woensdrecht 0,00 0,19 0,28 0,00 0,06 0,00 0,00 0,53 1,80 0,00 Woudrichem 1,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,13 0,00 0,00 Zundert 0,84 2,56 0,25 0,00 0,25 0,00 0,00 3,90 0,00 0,00 West-Brabant 150,00 184,67 79,29 60,87 48,11 36,16 49,94 609,15 269,32 96,95 Bron: ETIN Adviseurs 17% werkgelegenheid te vinden op bedrijventerreinen In de gemeente Drimmelen waren in 2005 ongeveer arbeidsplaatsen op de bedrijventerreinen te vinden. Dit betekent dat bijna 17% van de totale gemeentelijke werkgelegenheid geconcentreerd is op de bedrijventerreinen. Het werkgelegenheidsbelang van bedrijventerreinen ligt in heel West-Brabant nog een stuk hoger (38%). Ten opzichte van 2000 is de werkgelegenheid op de bedrijventerreinen in Drimmelen fors toegenomen (+9,7%). 28

35 Tabel 6.3 Ontwikkeling werkgelegenheid op bedrijventerreinen in Drimmelen en West-Brabant Gemeente Werkgelegenheid Aandeel in totale 2005 Groei werkgelegenheid Abs. % % Drimmelen ,7 17 West-Brabant ,1 38 Bron: ETIN Adviseurs Groot deel bedrijventerreinvoorraad verouderd Uit de jaarlijkse bedrijventerreinenenquête van ETIN Adviseurs blijkt dat 42% van de totale bedrijventerreinvoorraad in Drimmelen als verouderd kan worden aangemerkt. Het gaat hier om het bedrijventerreinen Louisapolder en Stuivezand. Voor beide terreinen bestaan reeds revitaliseringsplannen. Met de revitalisering van bedrijventerrein Stuivezand wordt nog in 2006 begonnen. Tabel 6.4 Aandeel verouderde bedrijventerreinen per gemeente (per 1 januari 2006) Gemeente bruto opp A B C D Verouderd opp. B t/m D Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. Abs. % Aalburg 49,95 43,95 0,00 6,00 0,00 6,00 12,0 Alphen-Chaam 20,40 20,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Baarle-Nassau 16,50 0,00 0,00 16,50 0,00 16,50 100,0 Bergen op Zoom 579,35 564,35 0,00 15,00 0,00 15,00 2,6 Breda 870,73 248,00 145,00 33,00 281,00 459,00 52,7 Drimmelen 41,30 23,80 0,00 17,50 0,00 17,50 42,4 Etten-Leur 380,25 146,25 0,00 0,00 234,00 234,00 61,5 Geertruidenberg 371,12 120,42 31,70 219,00 0,00 250,70 67,6 Halderberge 303,91 250,04 23,00 30,87 0,00 53,87 17,7 Moerdijk 2.878, ,65 15,10 0,00 174,00 189,10 6,6 Oosterhout 724,10 458,10 0,00 4,00 262,00 266,00 36,7 Roosendaal 491,46 362,76 0,00 0,00 128,70 128,70 26,2 Rucphen 50,44 10,44 0,00 0,00 40,00 40,00 79,3 Steenbergen 99,53 65,53 0,00 34,00 0,00 34,00 34,2 Werkendam 101,28 101,28 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0 Woensdrecht 64,50 25,80 0,00 0,00 38,70 38,70 60,0 Woudrichem 46,00 31,00 0,00 15,00 0,00 15,00 32,6 Zundert 27,00 20,50 0,00 6,50 0,00 6,50 24,1 West-Brabant 7.116, ,27 214,80 397, , ,57 24,9 Bron: ETIN Adviseurs Toelichting: A = niet verouderd B = verouderd geen plannen C = verouderd binnen 3 jaar iets doen D = er wordt iets gedaan 29

36 30

37 7. Koopstromenonderzoek High-lights Gemiddelde huishoudinkomen ligt in Drimmelen boven West-Brabantse gemiddelde ( versus ). Drimmelen telt 159 winkels, goed voor 743 werkzame personen en winkelvloeroppervlakte van m2. Winkelapparaat van Drimmelen kan als beperkt worden aangemerkt. Per 1000 inwoners telt de gemeente 924 m2 wvo. Ter vergelijking, voor heel West-Brabant is dat m2 wvo. Zowel aantal winkels als gerelateerde werkgelegenheid is ten opzichte van 2000 gedaald. Grootste deel van winkelvloeroppervlakte heeft betrekking op levensmiddelen, wonen, plant&dier en kleding&mode. 71% behoort tot de niet-dagelijkse boodschappen (West- Brabant: 81%). Winkels genereren totale omzet van Daarvan is 14% afkomstig van consumenten van buiten de gemeente. De meeste winkels in Drimmelen hebben een lokaal verzorgingsgebied. Alleen bij de elektronica, woninginrichting en kleding/schoenen/lederwaren is meer dan 10% van de omzet afkomstig van buiten de gemeente. Van de totale koopkracht van Drimmelen (met betrekking tot de niet-dagelijkse boodschappen) blijft slechts 39% binnen de eigen gemeente, de rest (61%) wordt elders gespendeerd. Breda (34%) en Oosterhout (18%) profiteren het meest. Bij de dagelijkse boodschappen blijft 93% van de koopkracht binnen eigen gemeente. Als algemeen rapportcijfer krijgen de winkelvoorzieningen een 7,2. Dit is iets lager dan het West-Brabantse gemiddelde (7,3). Bovengemiddeld scoort Drimmelen vooral op de parkeertarieven en pakeergelegenheid. Minder gunstig is de beoordeling van het horecaaanbod en de variatie. In 2005 hebben het SES West-Brabant en de Kamer van Koophandel West-Brabant gezamenlijk een koopstromenonderzoek laten uitvoeren. Het onderzoek brengt in kaart hoe en waar de West-Brabantse consumenten winkelen en hoe ze het aanbod en de faciliteiten waarderen. De volgende twee pagina s geven een samenvatting van de resultaten van de gemeente Drimmelen. Bijlage 2 bevat een samenvattend overzicht van de resultaten van alle West-Brabantse gemeenten. De volledige rapportage van het Koopstromenonderzoek West-Brabant kan via de website van het SES West- Brabant ( worden gedownload. 31

38 32

39 33

40 34

41 BIJLAGEN 35

42 36

43 Bijlage 1: Overzicht kengetallen per thema en gemeente I Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Demografie Aantal inwoners (2006) Grondoppervlakte (km2) (2005) 50,4 93,2 76,3 80,8 126,9 96,2 55,5 27,0 74,6 159,1 71,6 106,4 64,4 146,6 105,0 91,9 49,6 120, ,0 Aantal inwoners/km2 (2005) Gemiddelde huishoudengrootte (2005) 2,91 2,63 2,40 2,47 2,18 2,57 2,45 2,47 2,50 2,49 2,39 2,37 2,51 2,47 2,69 2,42 2,70 2,55 2,39 Groene druk (%) (2005) 52,3 42,3 34,0 39,2 37,7 39,4 39,2 36,7 37,5 38,6 39,2 39,3 33,8 37,8 44,6 35,2 42,4 40,8 39,4 Grijze druk (%) (2005) 21,3 23,6 29,3 24,2 24,1 21,1 20,1 20,6 24,1 22,2 23,7 24,2 22,4 23,5 21,2 24,5 20,9 25,7 23,2 Geboorte-overschot (rel. per 1000 inw.) in ,4 5,3-4,3 0,2 3,6 0,8 4,3 1,7 0,6 1,2 1,7 1,9-2,9 1,2 6,1 0,7 4,0-1,7 2,1 Migratie-overschot (rel. per 1000 inw.) in ,7-6,9 12,8-7,8 7,0-3,1 7,4-1,3-3,3-3,9-3,2-2,8-1,9-4,5-5,8-3,9-4,3 12,0 0,0 Bevolkingsgroei (rel.) % -0,5-8,2-8,9 2,7 3,4-2,3 12,9-0,1-5,8 0,8 4,3 1,5-4,9-1,7-1,0-7,1-3,4-6,7 1,1 Vestigingen Totaal aantal vestigingen (2005) Stijging aantal vestigingen (abs) Stijging aantal vestigingen (%) 11,0-1,2-8,4 1,4 14,5 7,0 24,8 11,3-0,3 14,8 16,3 0,3 12,0 6 13,9 4,4 13,4-7,1 8,5 Werkgelegenheid in 2005 Beroepsbevolking (raming jan. 2005) (abs) Beroepsbevolking (groei ) (%) 6,3-0,2 5,8 3,9 6,7 0,0 8,3-0,2 1,2 2,2 1,7 4,2 1,3 0,7 5,2-0,9 3,7 2,6 3,9 Arbeidsmarkt participatie (bruto) (%) 71,3 74,2 75,7 70,3 72,1 72,2 74,0 73,9 68,8 67,5 71,2 72,8 61,8 70,1 69,7 68,4 73,7 69,3 70,9 Werkzame personen (incl. uitzend) totaal (abs) Groei werkgelegenheid (%) -1,2 0,4 3,8 12,2 6,3 9,8 18,20 1,4 1,8 19,7 14,5 10,2-7,2-4,6 6,5 4,0 1,3-1,8 8,0 Groei werkgelegenheid (%) -1,0 1,2 0,5 1,2-0,4-0,3 2,3 0,5 1,0-0,9 1,4 1,0-3,0-0,4 0,9 1,0-2,5-1,0 0,3 Werkgelegenheidsaandeel 50-plus bedrijven (2005) (%) 25,1 11,3 34,0 59,4 57,7 30,4 49,6 52,6 24,7 56,1 51,9 54,5 18,6 22,5 20,5 54,8 29,7 21,0 48,8 Starters Aantal starters (2005) (abs) Starters per 1000 beroepsbevolking ,5 8,7 11,7 11,1 11,6 6,9 8,8 8,8 8,8 7,5 10,3 8,5 10,3 9,7 9,2 10,2 8,4 8,8 9,8 Starters per 1000 beroepsbevolking ,0 6,4 7,2 7,8 9,6 6,5 7,7 7,1 7,4 8,0 8,9 7,7 9,5 8,3 6,3 8,1 6,1 6,8 8,2

44 Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Banen per sector in 2005 (%) Landbouw, jacht, bosbouw 9,5 31,5 19,8 1,9 1,6 16,8 6,6 1,5 15,0 5,2 2,8 2,8 11,9 15,8 6,9 5,2 8,2 30,3 5,3 Industrie 13,1 10,9 14,9 22,5 9,4 11,0 26,3 27,5 12,7 24,3 22,6 20,0 15,0 9,6 15,9 25,5 15,8 8,8 17,0 Bouwnijverheid 10,4 8,8 3,7 4,5 5,6 7,7 5,2 7,9 9,6 5,4 5,2 5,2 15,7 8,2 15,6 5,7 11,6 7,5 6,3 Handel en reparatie 31,0 13,6 26,1 15,6 19,1 20,6 18,9 23,7 22,0 19,4 20,5 16,9 19,8 24,1 20,5 13,5 16,5 13,3 18,9 Horeca 2,7 10,1 8,1 3,6 4,6 5,6 2,6 2,0 4,0 3,2 5,6 2,8 3,8 3,7 4,1 3,3 3,0 4,5 4,0 Vervoer, opslag, communicatie 3,7 4,9 5,1 4,4 4,1 4,0 5,2 6,7 5,5 13,0 6,6 8,6 7,5 3,5 9,4 3,2 11,9 3,7 5,9 Financiele instellingen 2,0 2,0 4,0 1,6 2,4 0,7 1,4 1,1 2,3 1,2 1,8 1,3 1,7 1,5 2,2 2,3 1,6 2,0 1,9 Zakelijke dienstverlening 10,6 5,8 4,2 14,8 15,0 7,3 9,7 8,1 8,6 8,4 12,9 11,0 6,2 12,4 8,2 8,2 7,6 5,7 11,8 Openbaar bestuur en overheid 1,9 3,2 2,2 1,9 9,6 2,4 2,4 1,8 2,9 2,0 2,6 4,9 4,1 1,6 3,1 23,3 2,2 2,3 5,5 Onderwijs 6,0 3,0 1,8 6,1 8,1 3,2 4,7 3,9 5,6 2,4 3,7 5,0 3,6 4,3 5,3 2,9 4,9 3,8 5,5 Gezondheids- en welzijnszorg 7,1 3,4 8,2 19,6 16,3 17,6 13,6 14,0 6,1 9,6 12,7 17,4 4,5 8,7 5,4 4,3 11,6 14,6 14,1 Overige diensten 2,0 2,7 1,9 3,6 4,1 3,0 3,4 1,8 5,8 5,8 3,1 4,0 6,1 6,5 3,5 2,7 5,0 3,4 3,9 Pendel Werkzaam binnen de eigen gemeente (%) 38,6 30,7 38,0 58,8 54,3 22,4 39,8 38,2 28,5 38,4 39,4 46,5 34,9 36,5 29,6 38,0 27,5 48,4 Pendelsaldo (abs) Bedrijventerreinen Totale voorraad bedrijventerrein in ha (bruto) per '06 49,95 20,40 16,50 579,35 870,73 41,30 380,25 371,12 303, ,75 724,10 491,46 50,44 99,53 101,28 64,50 46,00 27, ,57 Totale voorraad bedrijventerrein in ha (netto) per '06 32,36 14,39 11,8 452,14 710,89 35,86 305,5 302,59 211, ,7 567,13 387,86 47,75 71,41 81,11 55,4 35,09 21, ,35 % bruto bedrijventerrein t.o.v. totale opp. gemeente 0,99 0,22 0,22 7,17 6,86 0,43 6,85 13,75 4,07 18,09 10,11 4,62 0,78 0,68 0,96 0,70 0,93 0,22 4,46 Uitgifte nieuw bedrijventerrein 1999 t/m 2006 (ha) 6,92 2,37 0,00 26,99 109,51 10,22 43,69 5,34 5,06 178,16 151,75 40,84 4,41 5,12 13,21 0,53 1,13 3,90 609,15 Voorraad terst. uitgeefb. bedrijventerrein per (ha) 6,00 0,86 0,00 18,82 51,51 1,00 14,48 1,16 91,03 26,99 22,89 31,12 0,16 0,00 1,50 1,80 0,00 0,00 269,32 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (abs.) per '06 6,00 0,00 16,50 15,00 459,00 17,50 234,00 250,70 53,87 189,10 266,00 128,70 40,00 34,00 0,00 38,70 15,00 6, ,57 Verouderd opp bruto bedrijventerrein (%) per '06 12,0 0,0 100,0 2,6 52,7 42,4 61,5 67,6 17,7 6,6 36,7 26,2 79,3 34,2 0,0 60,0 32,6 24,1 24,9 II

45 Aalburg Alphen-Chaam Baarle-Nassau Bergen op Zoom Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen Steenberegn Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert West-Brabant Vervolg Werkloosheid (dec. 2005) NWW totaal (abs) NWW mannen (abs) NWW vrouwen (abs) Stijging NWW (jan dec. 2005) (abs) Stijging NWW (jan dec. 2005) (%) 5,7-13,7-14,8-10,9-1,3-0,2-4,1 3,3-4,2-7,6-2,8-11,6-2,8-9,2 12,6-3,6-4,7-10,8-4,8 Aandeel NWW t.o.v. beroepsbev. (%) 5,1 3,3 4,6 10,1 10,8 4,9 7,4 6,2 6,9 5,9 8,2 8,5 9,3 7,1 4,5 7,1 4,0 4,7 8,1 Aandeel ouderen NWW (>50 j.) (%) 7,6 2,6 2,0 4,8 5,4 3,5 6,0 4,0 5,3 5,0 5,0 3,9 6,0 3,9 6,2 3,9 4,6 5,3 5,0 Aandeel jongeren NWW (15-24 j.) (%) 36,8 49,7 54,7 32,8 31,1 46,7 32,6 33,1 40,1 39,2 34,5 33,9 33,5 43,5 35,3 46,7 38,9 39,2 34,5 Fase 1 (%) 25,6 16,6 14,7 13,2 14,4 20,3 20,7 23,9 20,1 17,9 19,2 18,3 17,8 15,8 18,5 11,2 24,4 28,0 16,8 Fase 2 (%) 16,2 35,1 26,0 28,8 20,0 29,4 30,1 25,4 30,6 32,0 24,7 24,3 24,3 33,4 22,0 37,6 17,0 25,9 24,9 Fase 3 (%) 19,5 29,1 25,3 42,3 41,7 36,4 37,3 32,5 34,0 40,7 37,7 33,3 42,5 37,9 20,1 37,1 21,2 36,2 38,1 Fase 4 (%) 31,4 3,3 14,7 13,4 19,7 13,6 10,4 17,4 13,4 6,7 17,6 22,4 13,6 10,4 33,3 11,6 33,6 8,5 17,2 N.t.b. (%) 7,2 15,9 19,3 2,3 4,2 0,3 1,6 0,8 1,9 2,7 0,8 1,8 1,7 2,5 6,0 2,5 3,9 1,4 2,9 Uitkeringen Totaal uitkeringen (eind 2005) Aandeel in potentiele beroepsbevolking (%) 8,2 8,1 12,1 14,5 13,4 10,6 12,7 12,0 12,4 10,2 13,0 13,4 18,1 12,1 8,6 11,4 7,8 10,8 12,5 Groei t.o.v. eind 2004 (%) 4,8-1,9-5,4-3,0-5,0-3,0-4,1-1,7-4,2-5,6-5,1-6,1-6,9-6,3 0,0-4,0-6,2-5,2-4,6 Bronnen: CBS, CWI, SES West-Brabant, KvK West-Brabant, ETIN Adviseurs III

46 IV

47 Bijlage 2: Kengetallen Koopstromenonderzoek West-Brabant 2005 V