Speech Klaas Knot, PBM Pensioensymposium, 19 mei 2016
|
|
- Brecht de Croon
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Speech Klaas Knot, PBM Pensioensymposium, 19 mei 2016 Allereerst wil ik de organisatie graag hartelijk bedanken voor de uitnodiging om hier te spreken. Het thema van vandaag - de toekomst van ons pensioenstelsel - is relevanter dan ooit en ik ben blij met de mogelijkheid om hier een bijdrage aan te leveren. Het zal u niet verbazen dat dit onderwerp ook sterk leeft binnen DNB. In essentie zijn wij van mening dat het een absolute noodzaak is om over te stappen naar een nieuw pensioenstelsel en afscheid te nemen van de huidige uitkeringsovereenkomst. Ik besef dat dit een majeure hervorming is die bij velen de nodige vragen oproept. Maar ik ben een optimistisch mens, ik hoop dat u vandaag de deur uit loopt met de overtuiging dat we niet langer moeten wachten met de hervorming van ons stelsel. Voordat ik hier verder op in ga: het is niet natuurlijk niet zo dat alles wat met zorg is opgebouwd direct over boord moet. Het huidige stelsel kent vele verworvenheden. In de eerste plaats mogen we trots op zijn dat wij er in Nederland voor hebben gekozen om een aanzienlijk deel van ons pensioen te sparen. De hoogte van onze totale pensioenuitkeringen hoort bij de wereldtop en zorgt ervoor dat we goed zijn voorbereid op de vergrijzingsgolf. Het heeft ook geleid tot een in internationale context zeer beperkte armoede onder ouderen in Nederland. Dat is in andere landen echt anders. Daarnaast kent ons pensioenstelsel een enorme reikwijdte. Meer dan 90 procent van de werknemers is aangesloten bij een pensioenfonds. In andere landen is dat een stuk minder. Tot slot vindt de uitvoering van het pensioen plaats tegen acceptabele kosten, zeker bij pensioenfondsen met een relatief grote schaal. De flinke pensioenbesparingen dragen echter ook bij aan de bijzondere vermogenspositie van Nederlandse huishoudens. Nederlanders sparen veel, maar hebben ook veel schulden. Of anders gezegd: ze hebben lange balansen. Tijdens de crisis bleek dat de lange balansen huishoudens kwetsbaar maken. Financiële schokken leiden tot sterke vermogenseffecten, die weer doorwerken in de consumptie. Dat maakt de economie volatieler. De hoge schulden gaan weliswaar samen met grote vermogens, maar deze vermogens zitten vast in stenen en pensioenfondsen. Schuld kan hierdoor vaak niet worden weggestreept tegen vermogen. Een voorbeeld van deze kwetsbaarheid is de recente crisis op de woningmarkt. Door dalende prijzen zagen huishoudens hun vermogens afnemen en kwamen veel 1
2 huishoudens zelfs onder water te staan. In reactie hierop gingen huishoudens minder uitgeven. Dit heeft de economische neergang versterkt. Een ander voorbeeld is voor u wat dichter bij huis. De dalende rente leidde tijdens de economische neergang tot premieverhogingen om de pensioenambitie in beeld te houden. Ook langs deze weg werd de economische neergang versterkt. Hoewel het Nederlandse pensioenstelsel grote verworvenheden kent, zijn er dus ook problemen. En niet alleen op het macro-economische vlak. Tegenover de forse pensioenbesparingen staan teveel toegekende rechten om de gesuggereerde zekerheid waar te kunnen maken. Bij deze lage dekkingsgraad komt een aantal fundamentele zwakheden van het pensioenstelsel naar voren. Ik wil er drie benoemen. Ten eerste leidt het ongedeelde pensioenvermogen tot een beleggingsspagaat. Fondsen moeten tegelijkertijd zekerheid bieden aan ouderen en voldoende risico nemen om jongeren uitzicht te geven op een koopkrachtbestendig pensioen. Dat gaat - als de buffers zijn uitgeput - niet samen. Eenvoudig valt te zien dat in groene fondsen ouderen dan te veel risico s dragen en andersom in grijze fondsen jongeren te weinig, met een lager verwacht pensioen als gevolg. Dat kan beter. Een tweede zwakheid die door de lage dekkingsgraden naar voren komt, is de ondoorzichtige verdeling van het pensioenvermogen. Binnen de grote pot van het pensioenvermogen is er sprake van ondoorzichtige en soms ook moeilijk uitlegbare herverdeling. Juist in tijden waarin het tegenzit, laait de discussie op over wie waar recht op heeft. Jongeren hebben het gevoel dat de ouderen de rekening naar hen willen doorschuiven. Ouderen hebben het gevoel dat aan hen gedane beloftes niet worden nagekomen, doordat jongeren niet langer solidair willen zijn. Voor beide gevoelens zijn overigens argumenten te noemen. Ik kan daarom voor beide tot op zekere hoogte ook enig begrip opbrengen. Maar de interactie tussen beide tast wel het draagvlak voor het pensioenstelsel aan. De derde zwakheid die ik wil benoemen is de verwachtingenkloof. Het toekennen van loongerelateerde pensioenrechten, leidt onder deelnemers tot de verwachting van een zekere en koopkrachtbestendige uitkering. In veel gevallen bovendien een uitkering van 70 procent van het laatst verdiende loon. Dat laatste toont zich een zeer hardnekkig misverstand. Bij de huidige lage dekkingsgraden is deze verwachting natuurlijk niet realistisch. Het premie-instrument is bot, dus indexatiekorting is het belangrijkste stuurmechanisme. De te hoog gespannen verwachtingen leiden tot teleurstelling en komen het vertrouwen in het stelsel niet ten goede. 2
3 Vanuit het macro-economische perspectief wil ik daar nog aan toevoegen dat het huidige stelsel onvoldoende ruimte biedt voor maatwerk in de pensioenopbouw. Enerzijds zijn er huishoudens die te veel sparen. Zij sparen voor een pensioen waarmee zij hun levenstandaard op peil kunnen houden én lossen hun hypotheek volledig af. Anderzijds zijn er huishoudens die te weinig sparen. Met name onder de groeiende groep zelfstandigen en flexwerkers. Beide gevallen leiden tot welvaartsverlies. De problemen van ons pensioenstelsel vragen om een structurele oplossing in de vorm van een nieuw pensioencontract. En hier moeten we niet mee wachten. De lage dekkingsgraden brengen de problemen sterk naar voren en drijven de discussie over de verdeling van de pensioenpot op de spits. De rekening vooruit schuiven is geen optie: daarmee vervalt voor toekomstige generaties de aantrekkelijkheid om toe treden. Natuurlijk zal een nieuw pensioencontract de tekorten die al zijn ontstaan niet wegnemen. Daar moeten we realistisch over zijn. Maar een nieuw pensioencontract kan wel het vertrouwen in het pensioenstelsel weer vergroten. Vertrouwen bij oudere deelnemers die helemaal niet bloot willen staan aan risico s die zij niet willen en kunnen dragen. Vertrouwen bij jongeren dat er ook voor hen een pensioen overblijft. Vertrouwen bij alle deelnemers dat winsten en verliezen op een transparante en eerlijke manier worden verdeeld. Ook voor pensioenbestuurders is het nu tijd om in actie te komen. Om zich voor te bereiden op de veranderingen. Hiervoor hoeft u niet te wachten tot de keuze voor een nieuw pensioencontract definitief is gemaakt. U kunt bijvoorbeeld in kaart brengen wat de risicovoorkeuren van uw deelnemers zijn. U afvragen wat voor soort contract recht kan doen aan de verschillende voorkeuren onder uw deelnemers. En natuurlijk nadenken over hoe een transitie naar een nieuw contract er voor uw fonds uit zou kunnen zien. Hoe moet zo n nieuw pensioencontract eruit zien? Wat is nodig om het vertrouwen in de houdbaarheid van ons pensioenstelsel weer te versterken voor de lange termijn? Ik ga u geen blauwdruk van een nieuw stelsel geven. De SER komt met een langverwacht rapport over de mogelijkheden voor een toekomstbestendig stelsel. Dat advies wacht ik graag af. Maar gezien de zwakheden in het huidige stelsel die ik zojuist identificeerde, zie ik wel een aantal randvoorwaarden waaraan een nieuw pensioencontract in ieder geval zal moeten voldoen. 3
4 DNB heeft hier in de Nationale Pensioendialoog ook al aandacht voor gevraagd. Zo zal een nieuw contract volstrekte helderheid moeten geven over wie welke aanspraak heeft op het pensioenvermogen in een fonds. In combinatie met evenwichtige, transparante risicodeling kan dit er voor zorgen dat discussies over de verdeling van het pensioenvermogen tot het verleden gaan behoren. Door deelnemers duidelijkheid te bieden over hoeveel vermogen zij opbouwen voor hun pensioen, ontstaan realistische verwachtingen over zowel het te verwachten pensioen als de risico s die daarbij horen. De doorsneesystematiek past daar niet bij. Ik ben blij met het voornemen van het kabinet om dit af te schaffen. Afscheid van de doorsneesystematiek vergemakkelijkt maatwerk in de pensioenopbouw, zonder dat dit tot herverdeling leidt. Bijvoorbeeld door de pensioenopbouw meer inkomensafhankelijk te maken. Bovendien past een actuarieel correcte systematiek beter bij de huidige arbeidsmarkt. Een arbeidsmarkt waar verschuivingen tussen sectoren steeds vaker voorkomen. Waar steeds meer werkgevers een DC-regeling aanbieden. En waar het werknemerschap vaker wordt afgewisseld met zelfstandigheid. Een laatste element dat naar mijn idee nodig is in het nieuwe pensioencontract, is maatwerk in de vorm van een leeftijdsafhankelijk beleggingsbeleid. Leeftijdsafhankelijk beleggen maakt een einde aan de beleggingsspagaat. Jongeren kunnen meer risico dragen dan ouderen, en zo profiteren van het extra rendement dat dit oplevert. Naarmate een deelnemer ouder is, worden de risico s langzaam afgebouwd, zodat geen grote tegenslagen meer worden geïncasseerd voor ouderen. Als ik het kort samenvat, is een houdbaar contract dus in ieder geval een contract met een actuarieel correcte opbouw en premie. Met duidelijke aanspraken, een leeftijdsafhankelijk beleggingsbeleid en transparante en evenwichtige risicodeling. Volgens mij moeten we streven naar een snelle overgang naar zo n nieuw contract. Alleen zo kunnen we deelnemers het vertrouwen geven dat de risico s die zij lopen passen bij hun situatie en dat toekomstige winsten en verliezen op een transparante en eerlijke manier worden verdeeld. Dit vraagt er ook om dat eventuele bestaande tekorten tijdens de transitie eerlijk verdeeld worden. Natuurlijk doet verliezen verdelen pijn. We moeten dus goed nadenken over een zorgvuldige transitie. Het SER rapport geeft hiervoor de aftrap. Maar we kunnen niet het risico nemen dat de tekorten verder oplopen. Dit zal het vertrouwen verder ondermijnen. En een transitie naar een nieuw stelsel steeds verder bemoeilijken. Misschien denkt u dat mijn haast overdreven is. Dat alles wel weer goed zal komen doordat de rente weer zal gaan stijgen. 4
5 Ik wil u waarschuwen om daar niet op te gaan zitten wachten. De lage rente is in eerste instantie een reflectie van de macro-economische omstandigheden. Natuurlijk speelt ook het monetaire beleid hierbij een rol. Maar er zitten vooral structurele factoren achter de lage rente. De lange rente daalt al enkele decennia. Dit wordt in belangrijke mate veroorzaakt door een daling van de evenwichtsrente. Dat is de rente waarbij vraag en aanbod van kapitaal in evenwicht zijn, terwijl de economie in een situatie van volledige werkgelegenheid en prijsstabiliteit is. Niet echt iets wat we kunnen aflezen in de markt dus. Maar we weten wel dat de evenwichtsrente samenhangt met de ontwikkelingen in besparingen en investeringen. De wereldwijde besparingen zijn de afgelopen decennia structureel toegenomen. Dit hangt onder andere samen met de mondiale vergrijzing. De gemiddelde leeftijd van de beroepsbevolking neemt toe. Dit gaat samen met meer besparingen voor de oude dag. Daarnaast zijn er voorzorgbesparingen van opkomende landen met forse overschotten op hun lopende rekening. Tegelijkertijd zijn de investeringen juist gedaald. Investeringsgoederen zijn over de loop van de tijd relatief goedkoper geworden ten opzichte van consumptiegoederen. Hierdoor zijn er minder investeringen nodig. En ook publieke investeringen zijn gedaald. Deels door bezuinigingen. Maar ook structureel, door verschuivingen in de economische structuur en privatiseringen. Ook als alle cyclische factoren zijn uitgewerkt, en het monetaire beleid dus weer terug is naar normaal zal de rente hierdoor waarschijnlijk structureel lager zijn dan voorheen. En ja, vanwege de lage inflatieverwachtingen is het monetaire beleid op dit moment gericht op het stimuleren van de economie, en daarmee de inflatie. Hiervoor moet de rente ook nog eens een keer onder de evenwichtsrente worden gebracht. En dat is wat de ECB in feite doet. Ik kom tot een afronding. Hoewel het huidige stelsel ons veel geeft gebracht, moeten we onder ogen zien dat het enkele structurele weeffouten kent die geadresseerd moeten worden. Hopen op een hogere rente lost die niet op. Laten we dus niet wachten, maar stevig doorwerken aan de hervorming van ons pensioenstelsel. Gezamenlijk. Voor een goede verdeling van risico s en rendementen. Voor een soepele transitie. En hopelijk voor een zorgeloze oude dag voor al uw deelnemers. 5
PensionPro Seminar16 juni 2016. Pensioen in een wereld van verandering
PensionPro Seminar16 juni 2016 Pensioen in een wereld van verandering Het is standaard geworden om te zeggen dat we in bijzondere tijden leven. Sinds het uitbreken van de crisis in 2008, volgt de ene unieke
Nadere informatieTen eerste: afschaffing van de al genoemde doorsneesystematiek en ten
Dames en heren, Hartelijk dank voor de uitnodiging om hier vandaag op uw symposium te komen spreken. Als koepel van verenigingen van gepensioneerden wil de KNVG de belangen van gepensioneerden behartigen
Nadere informatieGeef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening. Position paper: Toekomst pensioenstelsel
Geef elke Nederlander een persoonlijke pensioenrekening Position paper: Toekomst pensioenstelsel Publicatiedatum: juni 2016 Autoriteit Financiële Markten De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante
Nadere informatieDoel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat.
Majesteit, dames en heren. Hartelijk welkom! En, Majesteit, ik weet zeker dat ik hier namens alle aanwezigen spreek als ik zeg dat wij buitengewoon vereerd zijn dat U bij een deel van dit programma aanwezig
Nadere informatieGraag wil ik beginnen met Netspar van harte geluk te wensen met haar tiende verjaardag.
Graag wil ik beginnen met Netspar van harte geluk te wensen met haar tiende verjaardag. Tien jaar lang een Maatschappelijk Topinstituut. Hoe kan dat?, vraagt u zich wellicht af. Dat komt volgens mij onder
Nadere informatie- 1. afschaffing van doorsneepremiesystematiek
Aan de besturen van VNO-NCW, MKB, LTO, Bouwend Nederland, FNV, CNV, VCP, HZC Aan de leden van de commissie SZW en/of pensioenwoordvoerders politieke partijen 2 e Kamer 29 mei 2017 Mevrouw, Mijnheer, De
Nadere informatieWat is er aan de hand moet onze pensioenen?
Wat is er aan de hand moet onze pensioenen? Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam Agenda Wat is een pensioen? Goed pensioen is een risicovol pensioen
Nadere informatiePosition Paper DNB ten behoeve van de nationale pensioendialoog 15 januari 2015
Position Paper DNB ten behoeve van de nationale pensioendialoog 15 januari 2015 Nederland heeft internationaal gezien een goed pensioenstelsel. Een stelsel waarvan de financiële houdbaarheid bovendien
Nadere informatiePensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010. Welkom
Pensioenbijeenkomst Abvakabo FNV Het pensioen van nu en de toekomst in zicht November 2010 Welkom Waar willen wij het met elkaar over hebben? Pensioen anno 2010 Stand van Zaken AOW en Pensioenakkoord 4
Nadere informatieNieuw pensioencontract Wat is de huidige stand van zaken?
Nieuw pensioencontract Wat is de huidige stand van zaken? UNETO-VNI 3 oktober 2017 Emile Soetendal 2 Reisschema voor vandaag 1. Voor welk probleem zoeken we een oplossing? 2. Randvoorwaarden Pensioenfederatie
Nadere informatie1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen?
1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? Het pensioenfonds staat er financieel niet goed voor. De twee belangrijkste oorzaken: 1. Nederlanders worden steeds ouder. Met name de laatste
Nadere informatieWAT U ALS WERKNEMER WILT WETEN OVER DE ABP-PENSIOENREGELING
WAT U ALS WERKNEMER WILT WETEN OVER DE ABP-PENSIOENREGELING 1- Waarom heeft het ABP een herstelplan opgesteld? ABP is, evenals vele andere pensioenfondsen, zwaar geraakt door de crisis op de financiële
Nadere informatieNaar een nieuw pensioencontract
Naar een nieuw pensioencontract Kees Goudswaard Montae Pensioenbijeenkomst werkgevers, Utrecht, 31 mei 2018 Bij ons leer je de wereld kennen Overzicht Sterke en zwakke punten van het huidige stelsel SER
Nadere informatieToekomst Pensioenstelsel
Toekomst Pensioenstelsel Bijeenkomst NVOG Arnhem, 22 november 2017 Corien Wortmann-Kool Bestuursvoorzitter ABP 2 Actuele financiële positie ABP Onze financiële positie (per 30 september 2017) bron: www.abp.nl
Nadere informatieActuele ontwikkelingen en trends rond pensioenen in Nederland keynotespeech Mariëtte Hamer Den Haag, 4 oktober 2016
Actuele ontwikkelingen en trends rond pensioenen in Nederland keynotespeech Mariëtte Hamer Den Haag, 4 oktober 2016 00-00-2009 pagina 1/x Afdeling Communicatie Inhoud Trends die aanleiding geven om het
Nadere informatieSpeech van Klaas Knot bij het congres Ambitie loont Amsterdam, Wibauthuis, 10 november 2016
Speech van Klaas Knot bij het congres Ambitie loont Amsterdam, Wibauthuis, 10 november 2016 Amsterdam, Wibauthuis Klaas Knot heeft tijdens Ambitie Loont een congres georganiseerd door de Delta Lloyd Foundation,
Nadere informatieCOMMUNICATIE EN PARTICIPATIE CRUCIAAL VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIG PENSIOENSTELSEL. Toespraak door: Leila Matroos Lasten
COMMUNICATIE EN PARTICIPATIE CRUCIAAL VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIG PENSIOENSTELSEL Toespraak door: Leila Matroos Lasten President a.i. van de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten Ter gelegenheid van
Nadere informatieUw mening over pensioen
Uw mening over pensioen Onderzoek naar de risicohouding van pensioenopbouwers en pensioenontvangers van Philips Pensioenfonds mei / juni 2013 Philips Pensioenfonds Inhoud Aanleiding onderzoek Opzet onderzoek
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieEen sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen
Een sterke tweede pijler Naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen Commissie Toekomstbestendigheid Aanvullende Pensioenregelingen Prof. dr. K.P. Goudswaard (voorzitter) Prof. dr. R.M.W.J.
Nadere informatiehad ik (misschien) al iets meer details over het zogenaamde septemberpakket kunnen vertellen,
Inleiding Maarten Camps DNB seminar 12 september 2012 Dames en heren, Ik ben met plezier naar Bussum gekomen, maar dacht wel even: jammer dat dit seminar niet een week later wordt gehouden. Dan had ik
Nadere informatieBijdrage Klaas Knot, president DNB, tgv het eerste Pensioenfederatiecongres in het Circustheater in Scheveningen op 10 november 2011
Bijdrage Klaas Knot, president DNB, tgv het eerste Pensioenfederatiecongres in het Circustheater in Scheveningen op 10 november 2011 Ik ben vereerd dat ik hier vandaag tot u mag spreken. Ik besef namelijk
Nadere informatiePersoonlijk pensioenvermogen met collectieve risicodeling
Persoonlijk pensioenvermogen met collectieve risicodeling Bijdrage aan de maatschappelijke pensioendialoog Publieksversie SER-verkenning 20 mei 2016 1 1 Een nieuw soort pensioenregeling De Sociaal-Economische
Nadere informatieHet pensioenstelsel van de toekomst
Het pensioenstelsel van de toekomst Pensioen Event Euroforum, Utrecht, 30 juni 2016 Kees Goudswaard Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Economie Vier toekomstvarianten SER 2015 1) Uitkeringsovereenkomst
Nadere informatieHeel veel dank voor de uitnodiging om hier vandaag te mogen spreken.
Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij De Nederlandsche Bank, bij het congres Pensioen Update van Euroforum op 8 december 2016 Dames en heren, Heel veel dank voor de uitnodiging
Nadere informatieWAAR EEN WIL IS, IS EEN WEG Afschaffen van de doorsneesystematiek: wie gaat dat betalen?
WAAR EEN WIL IS, IS EEN WEG Afschaffen van de doorsneesystematiek: wie gaat dat betalen? Dit position statement begint het vraagstuk van het afschaffen van de doorsneesystematiek aan de achterkant : vanuit
Nadere informatieHet managen van balansen, risico s, risicoprofielen waar u allen druk mee bezig bent, herken ik dus goed.
Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij DNB, tijdens het beleggersberaad van Pensioen Pro op 8 oktober 2015, getiteld Beleggen tussen twee vuren. In zijn speech ging Boertje
Nadere informatieRESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL. Vraag 1
RESULTATEN ENQUÊTE CONSULTATIE NIEUW FTK ACTUARIEEL Vraag 1 Onder het huidige FTK krijgen pensioenfondsen te maken met de zogenaamde beleggings -spagaat: aan de ene kant kan er weinig risico worden genomen
Nadere informatieBijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2. Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13
Bijlagen Pensioenen: solidariteit en keuzevrijheid Stella Hoff Inhoud Bijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2 Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13 Bijlagen SCP-publicatie Pensioenen:
Nadere informatieHet 2020-plan van Klijnsma in vogelvlucht
Het 2020-plan van Klijnsma in vogelvlucht De perspectiefnota vanuit een praktisch perspectief Raimond Schikhof Waarom naar een nieuw perspectief? De arbeidsmarkt verandert Lage rente, financiële crisis
Nadere informatieOp koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur
Op koers blijven voor een goed pensioen: een update van het bestuur Agenda Stand van zaken PPF APG: kerngegevens, beleggingsresultaten dekkingsgraadontwikkeling Deelnemerstevredenheidsonderzoek Effecten
Nadere informatieVeel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen
Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand
Nadere informatieRBS pensioen update. Van premie tot pensioen
RBS pensioen update Van premie tot pensioen Hoe is uw pensioen opgebouwd? Waarom zitten veel pensioenfondsen nu in de problemen? Hoe ziet de toekomst van pensioen in Nederland eruit? In deze RBS Pensioen
Nadere informatieNaar persoonlijk pensioen met collectieve risicodeling?
Naar persoonlijk pensioen met collectieve risicodeling? Pensioenconferentie EUR, 16 juni 2016 Kees Goudswaard Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Economie Vier toekomstvarianten SER 2015 1) Uitkeringsovereenkomst
Nadere informatiePENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE
PENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE PENSIOEN IS AANVULLING OP AOW Lijfrente Salaris 100% Pensioen Staatspensioen (AOW) 2 AOW, VOLKSVERZEKERING (1) Voorziet in MINIMUM
Nadere informatieMag ik dan nooit meer stoppen met werken?
Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? 67 vragen over aow-vragen en uw pensioen (Uit AD van 1-11-2016) De AOW-leeftijd gaat in 2022 met drie maanden omhoog voor iedereen die na 1954 geboren is. Reden
Nadere informatieVragen en antwoorden pensioenakkoord
Vragen en antwoorden pensioenakkoord 1. Waarover gaat dit pensioenakkoord? Het pensioenakkoord gaat over drie onderwerpen: de AOW, de aanvullende pensioenen, en de kansen van ouderen op de arbeidsmarkt.
Nadere informatieRISICOBEREIDHEIDSONDERZOEK
RISICOBEREIDHEIDSONDERZOEK PPF APG Pieter Kasse / Manja Rietjens 15/16/17 januari 2014 RISICOBEREIDHEIDSONDERZOEK ONDER DEELNEMERS AANLEIDING ONDERZOEK Inzicht in (risico)voorkeuren van deelnemers en gepensioneerden
Nadere informatiePensioenfondsen lopen niet leeg, ondanks vergrijzing
Olaf Boschman Week 2 8 januari 2015 Pensioenfondsen lopen niet leeg, ondanks vergrijzing Het vermogen van Nederlandse pensioenfondsen blijft de komende decennia gewoon groeien, ondanks de vergrijzende
Nadere informatieSpeech van Frank Elderson bij het jubileumcongres van de Kring van Pensioenspecialisten, Spijkenisse, 2 december 2016
Speech van Frank Elderson bij het jubileumcongres van de Kring van Pensioenspecialisten, Spijkenisse, 2 december 2016 Dames en heren, Hartelijk dank voor de uitnodiging om hier vandaag te spreken. Het
Nadere informatieNetspar 14 nov 2014 - Jan Tamerus 1
Netspar 14 nov 2014 - Jan Tamerus 1 Brug mogelijk tussen twee werelden? Collectieve risicodeling, je moet het niet willen! Bijna geen meerwaarde meer Complex Niet te waarderen Je doet aan herverdeling
Nadere informatieSteeds meer vijftigers financieel kwetsbaar
Maart 215 stijgt naar 91 punten Steeds meer vijftigers financieel kwetsbaar De is in het eerste kwartaal van 215 gestegen van 88 naar 91 punten. Veel huishoudens kijken positiever vooruit en verwachten
Nadere informatieDe waarde van intergenerationeel risico delen in pensioencontracten. 1 december Bas J.M. Werker
De waarde van intergenerationeel risico delen in pensioencontracten 1 december 2016 Bas J.M. Werker Gedachtenexperiment In juni 2017 schrijft de nieuwe coalitie: we herzien het pensioenstelsel grondig,
Nadere informatiePensioenen Oktober 2015
Pensioenen Oktober 2015 Agenda Waarom deze bijeenkomst? Waarom Pensioenfonds PGB? Pensioenregelingen 2016 Volgende stappen Vragen 2 Waarom deze bijeenkomst? Informeren over veranderingen op pensioengebied
Nadere informatieStand van zaken in het debat over de toekomst van de pensioenen
Stand van zaken in het debat over de toekomst van de pensioenen Kees Goudswaard Pensioenvraagstukken in de kabinetsformatie, Amsterdam, 27 januari 2017 Bij ons leer je de wereld kennen Sterke punten stelsel
Nadere informatieSolidariteit: sterkmaker of splijtzwam?
Solidariteit: sterkmaker of splijtzwam? VSAE Congres 27 februari 2013 Dick Boeijen 1 Het begrip solidariteit heeft vele gezichten Als we het containerbegrip solidariteit fileren Collectiviteit Risicodeling
Nadere informatieWAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN?
WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 20 september 2016 Agenda 1. Samenvatting jaarverslag 2015 2.
Nadere informatieDe opmars van (C)DC een onomkeerbare trend?
De opmars van (C) een onomkeerbare trend? Kennissessie Pensioenfederatie Jaarcongres 2017 René van de Kieft (MN) en Roel Beetsma (MN leerstoel UvA) Mei 2017 Agenda 1. Inleiding 2. DB vs. Kennissessie DB
Nadere informatieOntwikkelingen op pensioengebied. Gerard Rutten (DSM Pension Services) 19-25 - 27 november 2015
Ontwikkelingen op pensioengebied Gerard Rutten (DSM Pension Services) 19-25 - 27 november 2015 Huidige pensioenstelsel toe aan grondige herziening. Pagina 1 Staatssecretaris Klijnsma: de weg naar een financieel
Nadere informatiePensioen voor de toekomst
Pensioen voor de toekomst KlikPensioen als ideale synthese van premie- en uitkeringsovereenkomsten Inhoud - Inleiding 1. Heldere uitgangspunten voor een goed pensioen 2. Pensioenoplossing voor vandaag
Nadere informatieVia deze brief krijgt u verdere (achtergrond)informatie over de huidige situatie en wat dit voor uw pensioen betekent.
Naam Adres Postcode + woonplaats Land ONDERWERP: SITUATIE PENSIOENFONDS ROCKWOOL EN MOGELIJKE VERLAGING VAN UW PENSIOEN BIJLAGEN: EVALUATIEMOMENTEN IN HERSTELPLAN, ONTWIKKELING DEKKINGSGRAAD, DEKKINGSGRAAD
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieOWASE Pensioenforum 26 juni 2013. 3 juli 2013 OWASE. Welkom. bij
Welkom OWASE Pensioenforum 26 juni 2013 OWASE 3 juli 2013 bij Pensioenfonds en solidariteit: één voor allen, allen voor één! www.owase.nl PFO20130626/20130703 2 Programma Pensioenforum De bedoeling van
Nadere informatieBijlage bij lesbrief Pensioenworkshop Mañana
Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) Extra uitleg en Q&A Bijlage bij lesbrief Pensioenworkshop Mañana Wat is pensioen? Tekst uit het filmpje Wist je dat je nu waarschijnlijk al pensioen opbouwt? Een klein
Nadere informatiePENSIOEN 2.0 REGIOBIJEENKOMSTEN FEBRUARI EN MAART 2011
PENSIOEN 2.0 REGIOBIJEENKOMSTEN FEBRUARI EN MAART 2011 KORTE TERUGBLIK Kabinet Balkenende gevallen: sociale partners pakken kansen Het pensioen is van sociale partners samen, dus moeten wij ook samen naar
Nadere informatieUw pensioen in onzekere tijden
Uw pensioen in onzekere tijden Stichting Pensioenfonds 1 Inleiding Dekkingsgraad per 31 december 2011 is 83,7%. Het pensioenfonds loopt (ver) achter op herstelplan. Voorlopig kortingsbesluit is noodzakelijk.
Nadere informatieNaar een nieuw pensioenstelsel
Naar een nieuw pensioenstelsel Publieksversie SER-advies juni 2019 1 1 Een nieuw pensioenstelsel De SER schetst in het advies Naar een nieuw pensioenstelsel de contouren van een nieuw, duurzaam en transparant
Nadere informatiePensioenfonds DSM Nederland
Pensioenfonds DSM Nederland door Ton de Boer op verzoek van VDP 12-12-2016 Pensioenfonds DSM Nederland 1 AGENDA 1. Inleiding 2. Huidige situatie a) Financieel b) Uitkomsten deelnemersonderzoek c) Besluiten
Nadere informatiePensioeninformatiebijeenkomst over herstelplan 2009
Pensioenbijeenkomst herstelplan 2009 Pensioenfonds voor de Grafische Bedrijven (PGB) over herstelplan 2009 juli 2009 Inleiding Waarom 5 pensioenbijeenkomsten? ernstige situatie met grote gevolgen voor
Nadere informatie10 puntenplan minister Koolmees vergeleken met toetsingscriteria
10 puntenplan minister Koolmees vergeleken met toetsingscriteria Samenvatting: Direct betrokken bij de opstelling van het wettelijk kader voor de transitie Afschaffing doorsneeproblematiek: financiering
Nadere informatieWat u moet weten over beleggen
Rabo BedrijvenPensioen Wat u moet weten over beleggen Beleggen voor het Rabo BedrijvenPensioen Uw werkgever betaalt pensioenpremies voor het Rabo BedrijvenPensioen. In deze brochure leest u hoe we deze
Nadere informatieWerknemers, zzp ers en gepensioneerden over pensioen en BPF Schilders
Werknemers, zzp ers en gepensioneerden over pensioen en BPF Schilders kwantitatief risicobereidheidsonderzoek Peter Zegwaart Juli 2019 Waarom dit onderzoek? Het bestuur van BPF Schilders vindt het belangrijk
Nadere informatieBerekeningen geven inzicht in effecten risico s op variabele pensioenuitkering. Agnes Joseph & Miriam Loois
Berekeningen geven inzicht in effecten risico s op variabele pensioenuitkering Agnes Joseph & Miriam Loois Sociale partners en besturen staan nu voor keuzes De Wet Verbeterde Premieregelingen maakt doorbeleggen
Nadere informatieZaken die niet meer zo zeker zijn
Een goed gesprek over Zaken die niet meer zo zeker zijn Met u praten wij vaak over zekerheid. Dat is namelijk ons vak: het organiseren van uw zekerheid. Dat kan op vele manieren. Bijvoorbeeld door verstandig
Nadere informatieDe toekomst van ons pensioen
De toekomst van ons pensioen Verdieping inbreng in De Nationale Pensioendialoog Peter Borgdorff PFZW 18 maart 2015 L e a d e r s h i p E n t r e p r e n e u r s h i p Ste wa r d s h i p info@nyenrode.nl
Nadere informatieVerkort Jaarverslag 2013
Verkort Jaarverslag Han Thoman: Ons bestuur is zich echt goed bewust van de risico s die het pensioenfonds loopt. Voorzitter Han Thoman Onze financiële positie is redelijk maar moet nog beter Een jaar
Nadere informatieONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN
ONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN 1 GEVOLGEN DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN 2 REKENRENTE,
Nadere informatieTOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES
TOETSINGCRITERIA PENSIOENSTELSEL GEZAMENLIJKE OUDERENORGANISATIES Doel: Het doel van deze notitie is het formuleren van criteria, waarmee voorstellen op pensioengebied kunnen worden beoordeeld. Strategie:
Nadere informatie19 maart 2016. Onderzoek: Korten pensioenen?
19 maart 2016 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de peilingen
Nadere informatiePensioenactualiteiten
Pensioenactualiteiten Eendaagse Arbeidszaken 18 mei 2017 Judy Boere Waar gaan we het over hebben? Toekomst Nederlandse pensioenstelsel Ontwikkelingen ABP-pensioen Waar komen we vandaan? Tot 2000: weinig
Nadere informatieQuiz. Heeft u een telefoon met internet? Ga naar kahoot.it en doe mee
Quiz Heeft u een telefoon met internet? Ga naar kahoot.it en doe mee 2 de pijler SP PvdA GroenLinks CDA 50Plus ChristenUnie SGP D66 VVD PVV Verdere versobering Doorsneepremie Contract Max 40,4% aftrekbaar
Nadere informatieFrank van Alphen FD Pensioen Pensioen moet beter bij arbeidsmarkt aansluiten
Frank van Alphen FD Pensioen Pensioen moet beter bij arbeidsmarkt aansluiten Dit kabinet gaat niet meer sleutelen aan het pensioenstelsel. Werkgevers en bonden richten zich op het volgende kabinet. Maar
Nadere informatieDe Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus EE Den Haag. DNB-analyse effecten langdurig lage rente
De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus 20201 2500 EE Den Haag Onderwerp DNB-analyse effecten langdurig lage rente De Nederlandsche Bank N.V. Prof. dr. K.H.W. Knot President Postbus
Nadere informatieSparen of lenen Waarom?
Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Sparen of lenen Waarom? 1 Als tijd duur is betaal je veel rente Als de rente hoog is zullen mensen minder lenen en meer sparen! 2 Investeren in je toekomst Door
Nadere informatieResultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli
Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli De weg naar het nieuwe pensioencontract Stichting Pensioenfonds OWASE 18 juli 2013 1/10/2014 Inhoud Samenvatting Conclusies Aanbevelingen Resultaten - per vraag
Nadere informatieAanpassing pensioenregeling een must. Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM
Aanpassing pensioenregeling een must Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM 1 Aanpassing pensioenregeling een must Inhoud Marcel Brussee: Achtergrond wijzigingen
Nadere informatiePensioenseminar 2013 speech Joanne Kellermann
Pensioenseminar 2013 speech Joanne Kellermann De Nederlandsche Bank ontvangt u vandaag met veel plezier op deze sportieve middag. Pensioenfondsbestuurders en toezichthouders hebben verschillende taken.
Nadere informatieI. Uitkeringsovereenkomst met degressieve opbouw (zowel een nominale (1A) als een reële variant (1B));
Notitie BC Public Affairs Doel: Ter informatie Datum 28 januari 2015 Onderwerp Analyse SER Advies Afzender Jurre de Haan / GSB Aanleiding en achtergrond Samenvatting Gevraagde besluit Op 24 januari presenteerde
Nadere informatieNieuwsbrief juli 2015. In deze nieuwsbrief: - Woningmarkt in de lift! - ZZP er en inkomensrisico s - AOW-gat - Beleggen - Pensioendossier!
Nieuwsbrief juli 2015 In deze nieuwsbrief: - Woningmarkt in de lift! - ZZP er en inkomensrisico s - AOW-gat - Beleggen - Pensioendossier! Woningmarkt in de lift! Het tweede kwartaal was voor de woningmarkt
Nadere informatieBij de opstelling van de notitie is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de positie van de VCP, waarbij ANBO is aangesloten.
26 juni 2018 ANBO s visie op pensioen PA-26062018 w.reijn@anbo.nl Inleiding ANBO speelt een actieve rol in de pensioendiscussie. In deze position paper pensioenen staan de uitgangspunten die ANBO hanteert
Nadere informatieDe stelling die vandaag voorligt is: Het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening.
Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij De Nederlandsche Bank, bij de Pensioenlezing van het Competence Centre for Pension Research op 9 december 2016 Dames en heren, Hartelijk
Nadere informatieNotitie. 11 juni 2010. Datum. Onderwerp De meest gestelde vragen over het principe-akkoord AOW-pensioen. 1 Gemiddelde op basis van het verleden
Notitie Datum 11 juni 2010 Onderwerp De meest gestelde vragen over het principe-akkoord AOW-pensioen 1. Waarover gaat dit raadgevend referendum? De FNV heeft samen met de andere vakcentrales afspraken
Nadere informatieWat is er aan de hand met uw pensioen?
Wat is er aan de hand met uw pensioen? versie 2; 01-01-2012 Programma AOW nu en vanaf 2013 De mogelijkheden van ABP Pensioen Wat is er aan de hand met uw pensioen? Meer weten? versie 2; 01-01-2012 2 AOW
Nadere informatieWat is het probleem? 2
Wat is het probleem? 2 Wat is het probleem? 3 Wat is het probleem? 4 Pension Fund 'PFZW' Pension Fund 'ABP' Backward Moving Average Backward Moving Average (Compound Interest) (Compound Interest) Year
Nadere informatieStabiele pensioenen - stabiele economie FTK macro-economisch bezien
10e ALM Conferentie Stabiele pensioenen - stabiele economie FTK macro-economisch bezien Prof. dr Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Amsterdam, 4 april 2007 FTK: bewezen succes Stille revolutie
Nadere informatieVerkort jaarverslag 2013
Verkort jaarverslag 2013 Uitgave van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houtverwerkende Industrie en Jachtbouw Voorwoord 2013 was een bijzonder jaar. Het was het eerste jaar samen voor het Pensioenfonds
Nadere informatieDatum 7 juni 2016 Betreft Kamervraag/vragen van het lid Ulenbelt over het bericht dat de extreem lage rente ook bij de specialisten hard aan komt.
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieVerklaring van beleggingsbeginselen
Verklaring van beleggingsbeginselen Inleiding Stichting Pensioenfonds APF (APF) voert de pensioenregeling uit voor de (voormalige) werknemers van AkzoNobel. Om de pensioenen te kunnen uitkeren, ontvangt
Nadere informatie2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het jaarverslag legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieProgramma. 1. Terugblik 2017 & eerste helft van Toekomst van het pensioenfonds. 3. Financiële positie. 4. Hoe belegt het pensioenfonds (ESG)?
Programma 1. Terugblik 2017 & eerste helft van 2018 2. Toekomst van het pensioenfonds 3. Financiële positie 4. Hoe belegt het pensioenfonds (ESG)? Wifi: Guest Wachtwoord: unsecure Terugblik 2017 & eerste
Nadere informatiePensioenscenario s in het licht van de komende verkiezingen. Emile Soetendal 10 januari 2017
Pensioenscenario s in het licht van de komende verkiezingen Emile Soetendal 10 januari 2017 2 Tsunami van politieke partijen voor komende verkiezingen De kiesraad heeft voor de Tweede Kamer verkiezingen
Nadere informatiePensioennieuwsbrief AC Rijksvakbonden. Februari 2012. Ferry Pereboom Angelique Kansouh
Pensioennieuwsbrief AC Rijksvakbonden Ferry Pereboom Angelique Kansouh Februari 2012 De AC Rijksvakbonden zijn een initiatief van NCF, Juvox, VPW en VCPS Inhoudsopgave 0. Voorwoord......... 3 1. Lage dekkingsgraad
Nadere informatieUW PENSIOEN BIJ SPUN. Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 22 mei 2018
UW PENSIOEN BIJ SPUN Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 22 mei 2018 Gezien op tv op 7 mei? Zwarte Zwanen schetst eenzijdig, negatief beeld
Nadere informatiePensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen. drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG. Aon Hewitt Consulting Retirement Actuarial Services
Pensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG Agenda Waarom Pensioenakkoord? Inhoud Pensioenakkoord Wat doen we ermee? Oplossingsrichtingen Hoe nu verder?
Nadere informatieBeschikbare premieregeling: mag het iets anders zijn?
De ontwikkeling van het Nederlandse pensioenstelsel is nog volop in beweging. Nog dagelijks wordt in de media gesproken over gewenste en ongewenste veranderingen, al dan niet in de vorm van nieuwe wetgeving.
Nadere informatieResultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli
Resultaten Pensioenforum 26 juni en 3 juli De weg naar het nieuwe pensioencontract Stichting Pensioenfonds OWASE Martijn Leppink Versie 2. 10 september 2013 Inhoud Samenvatting Conclusies Aanbevelingen
Nadere informatieRisicoverdeling en ambitieniveau in bestaande pensioencontracten
Risicoverdeling en ambitieniveau in bestaande pensioencontracten artikel Inleiding Reeds geruime tijd wordt een maatschappelijke discussie gevoerd over de toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel.
Nadere informatieDe Dynamische Strategie Portefeuille DSP
De Dynamische Strategie Portefeuille DSP Onderdeel van het beleggingsbeleid van Pensioenfonds UWV 1 Inhoudsopgave Waarom beleggen? 4 Beleggen is niet zonder risico s 4 Strategische beleggingsportefeuille
Nadere informatie2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2012 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieDuidelijkheid over pensioenen
Duidelijkheid over pensioenen Casper van Ewijk Het regeerakkoord kiest een duidelijke koers voor de toekomst van het pensioenstelsel. Ondanks het uitblijven van het SER-advies pakt de nieuwe regering het
Nadere informatie