CULTUURCENTRA OP ZOEK NAAR EEN PUBLIEK

Transcriptie

1 Vakgroep Pleinlaan 2, Sociologie, 1050 Brussel Onderzoeksgroep TOR EEN PUBLIEK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN CULTUURCENTRA IN HET BEREIKEN VAN HUN CULTUURCENTRA OP ZOEK NAAR EEN PUBLIEK I. Glorieux T.P. van Tienoven Paper gepresenteerd op de studiedag Cultuurcentra & Cijfers, Aalst, 31 maart 2009

2 in contact Als het minister teken van stond cultuur van cultuurparticipatie. heeft Bert Anciaux De de bedoeling afgelopen was 10 jaar niet alleen beleid meer gevoerd mensen dat participatie te brengen verminderen met cultuur, of ongedaan maar te vooral maken. ook De vaststelling om de ongelijkheid dat niet alle lagen culturele van in de betrachting Vlaanderen bevolking deze tal ongelijkheid dezelfde van cultuurcentra mate milderen. cultuur gebouwd Vanaf participeren de met jaren 70 bedoeling is van niet de nieuw, vorige een laagdrempelig eeuw evenmin werden als erg aanbod ongelijkheid ongelijk, cultuur te zoals bestrijden. dichter onlangs bij Toch de nog blijft mensen bleek de participatie uit te een brengen grootschalig in en op laagdrempelige gebruikersonderzoek die manier cultuurhuizen culturele (zie competenties van Colpaert verschillen al., en 2007). smaakvoorkeuren in socialisatie Sociologische en studies opleidingsniveau daar verklaren het gevolg deze en van ongelijkheid de zijn. verschillende Zelden meestal wordt culturele op echter basis omgevingen nagegaan aantrekken hoe of afstoten de kenmerken van bepaalde van doelgroepen het aanbod of aanleiding deelpublieken. kunnen In meer geven commerciële tot het door bereiken. middel van is dat hun nochtans aanbod en proberen meest evidente op die manier zaak. Supermarktketens welbepaalde marktsegmenten profileren zich welomschreven In de media probeert men door middel van een uitgekiende programmering te publieke onderzoek cultuursector groepen denkt van luisteraars men daar meestal of kijkers anders aan specifieke over. Gesteund kanalen door te binden. sociologisch In de bereikt, in dat gaat te wijten men er aan al snel dat van publiek uit dat zelf. als In het aanbod beste geval een heeft bepaald het deelpubliek geen interesse, niet Uiteraard belangrijke het slechtste weten geval we dat is het de niet sociale competent. (zie rol spelen in smaakvorming achtergrond, en het ontwikkelen culturele socialisatie van culturele en opleiding competenties een participatie. kunnen o.m. Siongers, Dat hoeft 2007) echter en niet dat te dit beletten aanleiding dat we geeft ook tot door ongelijkheid middel van in het culturele wel proberen bepaalde groepen beter te bereiken. Misschien is dat beleidsmatig aanbod competenties. gemakkelijker, maar niet zo ingrijpend, dan het bewerken van smaakvoorkeuren ook Vlaamse In deze bijdrage onderzoeken we in welke mate variaties in het aanbod en Omdat cultuurcentra leiden tot een verschillend bereik van specifieke doelgroepen. in een tevredenheid cruciale we er beïnvloeden. factor van uitgaan is in dat Vernieuwend het ook publieksbereik, tevredenheid aan dit gaan onderzoek van we ook is gebruikers dat na we welke op van zoek factoren cultuurcentra gaan deze naar [1] 1 Onderzoek naar het bereik van de Vlaamse cultuurcentra

3 factoren gebruikers wordt op hierbij het niveau als een van gegeven de cultuurcentra beschouwen. zelf Door na de te sociale gaan wie achtergrond door welke van centra de verlaagde) cultuurcentra bereikt, cultuurparticipatie gingen we na welke tot kenmerken gevolg hebben. van cultuurcentra Doordat we een kenmerken verhoogde (of van juist gebruikelijk centraal plaatsen, problematiseren we op een andere manier dan de Deze bijdrage de cultuurparticipatie. gebaseerd op het onderzoeksrapport Ongelijkheid en Tevredenheid in presenteren verschillende Vlaamse Cultuurcentra statistische analyses (Glorieux uit dat & Van onderzoek Tienoven, op een 2008). niet-technische We willen hier manier technische enerzijds en details om ervaring zo verwijzen tot een uit het dialoog naar culturele het te komen onderzoeksrapport. werkveld tussen anderzijds. het wetenschappelijk Wie geïnteresseerd onderzoek is in gebruikers? De in het bijdrage bereik is van opgesplitst Vlaamse in twee cultuurcentra. delen. In het Wie eerste zijn deel ondervertegenwoordigd gaan we in op ongelijkheid deze En wat verklaart dat sommige cultuurcentra wel relatief veel gebruikers onder uit de doen? Vlaamse ondervertegenwoordigde In het tweede deel groepen we in aantrekken, op tevredenheid terwijl andere van cultuurcentra bezoekers dat van niet tot cultuurcentra. We gaan na of bepaalde kenmerken van cultuurcentra bijdragen de belangrijk beter de tevredenheid zijn bij het van voeren de gebruikers. van een beleid Het waarbij ontdekken men van bepaalde dergelijke publiekscategorieën kenmerken kan we Alvorens wil bereiken. we de analyses We gaan presenteren er immers belichten van dat een we tevreden volgende klant terugkomt. cultuur- gebruikten. Ons onderzoek steunt op combinatie van het paragraaf 'gebruikersonderzoek data die van Sociaal-Cultureel de Vlaamse en gemeenschapscentra cultuurcentra' van in het Vlaanderen Team Lokaal ' Cultuurbeleid de van 'gegevensregistratie unieke Werk voor Jeugd en Volwassenen (verder Agentschap SCW). het Agentschap gemeenten koppeling van deze twee databanken, gecombineerd met gegevens Het van cultuurparticipatie waarin onderzochte centra zich bevinden, die ons in staat stelt de benaderen. in Vlaanderen vanuit het perspectief van Vlaamse cultuurcentra cultuurparticipatie Wanneer 1.1 DRIE we DATASETS de kenmerken van willen van de Vlaamse meten bepaalde wat cultuurcentra. bevolkingsgroepen, de invloed Welk is soort dan die hebben aanbod cultuurcentra we kennen gegevens de hebben verschillende nodig op over [2]

4 cultuurcentra? zij brochures, (i.e. zalen, website, café, En hoeveel enzovoorts)?. foyer, enzovoorts)? van elk Daarnaast bieden En zij hoe moeten aan? ziet Over hun we welke weten informatievoorziening voorzieningen wie de gebruikers beschikken eruit van (i.e. de enkele cultuurcentra over het aanbod, zijn. Aan de dienstverlening, welk aanbod nemen de ticketprijs, ze deel? En enzovoorts? hoe vaak? Hoe Tot tevreden slot hebben zijn we ze potentiële percentage kenmerken publiek van in de het gemeente bereiken waar publiek ieder nodig. cultuurcentrum Wat is de zich samenstelling bevindt (i.e. van verstedelijkt? ouderen, mannen, laagopgeleiden)? In welke mate zijn deze gemeenten het We maken hiervoor En wat gebruik is het gemiddeld van 3 datasets, inkomen per weten capita het in 'gebruikersonderzoek gemeente? cultuurcentra' gemeenschapscentra in Vlaanderen ', de 'gegevensregistratie Vlaamse cultuurdataset en een dataset met gemeentekenmerken. Hieronder lichten we elke kort GEBRUIKERSONDERZOEK toe. CULTUUR- EN GEMEENSCHAPSCENTRA IN werd Het 'gebruikersonderzoek uitgevoerd VLAANDEREN door CMS cultuur- (EHSAL) en en gemeenschapscentra TOR (Vrije Universiteit in Brussel) Vlaanderen in opdracht ' van het doelstelling toenmalige van het steunpunt gebruikersonderzoek voor lokaal cultuurbeleid was de gevarieerde (Cultuur groep Lokaal). van De de gebruikers voornaamste brede cultuur- gemeenschapscentra in kaart te brengen. De term gebruiker kreeg een in gemeenschapscentra cursuswerking invulling, namelijk kwamen. alle personen Zo werden die naast fysiek het over publiek de vloer van van podiumkunsten de cultuur- beheerders, ook kunstenaars, receptieve gebruikers, huurders van lokalen, gekend krijgen en daarom enzovoorts, werd opgenomen gezocht naar in een steekproef. methode Lang om een niet representatief al deze gebruikers beeld zijn Om van deze gebruiker. te en van gemeenschapscentra, tot een juiste afspiegeling werd te gekozen komen om van in de een gebruikers periode van van drie de maanden deelnemende adressen cultuurminimum vervolgens de gebruikers 2.000). Een verzamelen steekproef aan van de een hand 1000-tal van adreskaartjes bezoekers (per centrum telkens paswoord een schriftelijke vragenlijst opgestuurd en/of een persoonlijke kreeg van gebruikers, om de zie enquête Glorieux via & het Van internet Tienoven in (2008). te vullen. Voor meer details over de selectie met [3]

5 In centra gemiddelde totaal uit namen categorie respons 52 centra bedroeg B, 20 deel 33%. centra aan De het uit totale onderzoek, categorie dataset waarvan C bevat en gemeenschapscentra. centra respondenten. uit categorie A, De 11 De 'gegevensregistratie GEGEVENSREGISTRATIE Vlaamse VLAAMSE cultuurcentra' CULTUURCENTRA van het Agentschap SCW bevat een refertejaar cultuurcentra uitgebreide set en van zijn gegevens gebaseerd over op de de activiteiten, bij de centra financiën opgevraagde het gegevens personeel over van het de beschikbaar resultaten over de Op gemeenschapscentra het moment van bij het het onderzoek Agentschap zijn SCW. er geen Het gevolg cijfergegevens (categorie zoals besproken in deze bijdrage enkel betrekking hebben op cultuurcentra is dat teruggebracht A, tot B, en 39 C). cultuurcentra Hierdoor wordt uit het het onderzoek. bovengenoemde De analyses gebruikersonderzoek hebben betrekking Agentschap op In de leidraad respondenten. vijf SCW voor (2006), worden gegevensregistratie de activiteiten van van de de Vlaamse cultuurcentra cultuurcentra gecategoriseerd van het omkaderingsactiviteiten soorten: podiumactiviteiten, educatieve activiteiten, tentoonstellingen, hebben georganiseerd vervolgens aangegeven en andere hoeveel activiteiten activiteiten (zie tabel zij binnen 1). De elke Vlaamse categorie cultuurcentra hoeveel gebruikers aan deze activiteiten hebben deelgenomen (exacte hebben tussen wordt geraamde het georganiseerd eigen aantallen). aanbod door Daarnaast van het centrum dienden en en de het cultuurcentra het receptieve cultuurcentrum aanbod. een onderscheid Het is daarbij eigen te aanbod maken zowel georganiseerd activiteit organisatorisch, plaatsvindt, als inhoudelijk, speelt daarbij als geen financieel rol. Het verantwoordelijk. receptieve aanbod De daarentegen, locatie waar wordt de die organisatorische beheerd door wordt een door individuele het cultuurcentrum. of georganiseerde Het gebruiker cultuurcentrum binnen de infrastructuur geluidsman), hulp bieden (bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen kan van hierbij activiteit. maar is noch inhoudelijk, noch financieel verantwoordelijk voor hun de [4]

6 Podiumactiviteiten Educatieve TABEL Soorten 1: AANBOD INGEDEELD IN 5 Voorbeelden CATEGORIEËN Tentoonstellingen Omkaderingsactiviteiten activiteiten Theatervoorstelling, Cursussen, workshops, (niet-exhaustief) concert, filmvertoning, Andere regisseur/acteurs Lezingen voorafgaand van theatervoorstelling, aan toneelstuk, ontmoetingen met Bron: Agentschap activiteiten SCW (2005) hobbyclub, repetities product), Ontmoetings- (met bal, en als eetfestijn), ontspanningsactiviteiten hoofddoel vergaderingen creatie van (receptie, van een verenigingen, artistiek kaartavond, Wanneer ondervertegenwoordiging GEMEENTEKENMERKEN maken we op zoek gaan van naar bepaalde mogelijke sociale invloed groepen, die een moeten cultuurcentrum we een onderscheid heeft op cultuurcentra gebruikers tussen anderzijds. kenmerken Sommige van cultuurcentra gemeente hebben enerzijds meer laagopgeleiden kenmerken van hun maken heeft dan met andere het centra. cultuurcentrum, Daar kan een maar eenvoudige veeleer met verklaring gemeente voor zijn, waarin die niet te logisch cultuurcentrum dat er zich komen. in bevindt. verhouding Dit soort In een met invloeden gemeente andere proberen waar centra, weinig weinig laagopgeleiden te neutraliseren laagopgeleiden wonen, door is in het de gemeente Om analyses die reden statistisch voegen te controleren we voor elk voor cultuurcentrum gemeentekenmerken. waarin het cultuurcentrum zich bevindt. Deze een aantal zijn afkomstig toe van van de verstedelijkingsgraad), FOD grootte Economie. van De de kenmerken gemeente zijn (gemeten gebundeld in door drie het gemeentekenmerken, inwonersaantal namelijk capita, de welvaart van gemeente (gemeten door het inkomen per de hoogopgeleiden), aandeel het percentage jarigen de en samenstelling huizen jarigen zonder van en de kleincomfort verhouding gemeente (gemeten mannen het en aan vrouwen).1 aandeel hand laag- van het en 1 reden Het hiervoor samenvoegen verwijzen van we de naar gemeentekenmerken Glorieux & Van Tienoven is gedaan (2008). via een factoranalyse. Voor details alsmede [5] de

7 In een het belangrijk 2 Vlaamse participatiedrempels streefdoel. cultuurbeleid Het is verhogen de participatie van de van culturele alle bevolkingsgroepen competentie en het aan verlagen cultuur Andere centra, zijn ander hierin publiek van publieken" de speerpunten (Anciaux, van 2008:15). het beleid Nieuwe rond publieken cultuurparticipatie belangrijke zijn doelstellingen diegene is "het die aantrekken niet (Anciaux, of nauwelijks 2004). van nieuwe met Een participatieonderzoek cultuur in aanraking komen. oorzaken Aangezien voor non-participatie het onmogelijk te verklaren, is om op gaan basis er van van een die dat ondervertegenwoordigd een groot deel van deze zijn non-participanten bij de gebruikers behoort van de tot Vlaamse de groepen cultuurcentra. in de samenleving uit kenmerken aan Alvorens we daarvan) kunnen kunnen nagaan onderscheiden of we een waar bepaald ondervertegenwoordigde type cultuurcentra (of groepen bepaalde ondervertegenwoordigd bod komen, moeten zijn we in uiteraard cultuurcentra. eerst bekijken Dat doen welke bevolkingscategorieën paragraaf 2.1. wel paragraaf hebben opgezet. 2.2 geven In paragraaf we een 2.3 korte presenteren toelichting we op de de resultaten manier waarop bekijken we we de wat analyses deze In resultaten actieve(re) niet-participerende nu rol eigenlijk te spelen en ondervertegenwoordigde betekenen. in democratisering Hoe kunnen van deel zij het de van Vlaamse aanbod de Vlaamse en cultuurcentra het bevolking? aantrekken helpen van een het Om bevolkingssamenstelling de CULTUURCENTRA? cultuurcentra mate aan van de hand ondervertegenwoordiging van van Vlaanderen opleidingsniveau, met samenstelling vast leeftijdsklassen stellen, van en de vergelijken geslacht gebruikers (zie we van tabel de 2). gebruikersonderzoek Een dergelijke vergelijking hiervoor over naar onvoldoende inkomen informatie is helaas beschikt. niet mogelijk, omdat het 2.1 HOE ONGELIJK IS DE SAMENSTELLING VAN DE GEBRUIKERS VAN [6]

8 TABEL 2: VERDELING VAN OPLEIDINGSNIVEAU, GESLACHT EN LEEFTIJD ONDER GEBRUIKERS VAN CULTURELE Opleidingsniveau CENTRA EN IN DE VLAAMSE BEVOLKING Vlaanderena (IN PERCENTAGES) Geen Lager of lager 18,6 Gebruikers n= culturele 4,3 centra Hoger Hogeschool Totaal Geslacht secundair of universiteit onderwijs 23,8 31,2 26,5 12,5 28,4 Mannen 100,0 n= ,0 54,7 Leeftijd Vrouwen 49,1 50,9 40,9 18 Totaal 100,0 n= ,0 59, Totaal tot jaar 18,5 28,9 24,6 14,0 aovergenomen jaar en ouder 100,0 28,0 100,0 25,9 36,4 23,7 Terwijl uit Glorieux & Kuppens, 2006 onderwijs gebruikers ruim heeft, 40% is van deze Vlaamse categorie bevolking met maar ten hoogste 16,8% vertegenwoordigd een diploma lager onder secundair daarentegen van een de kwart cultuurcentra. uit van de Degenen Vlaamse bevolking, met het hoogste maar vormen opleidingsniveau meer dan maken helft de Glorieux van cultuurconsumptie de gebruikers stijgt van de met cultuurcentra. het opleidingsniveau Alhoewel het (zie een o.m. algemene De Haan vaststelling & Knulst, 2000; is dat 2005), ongelijkheid blijft & Moens, het verrassend 2002; 2004; dat Ganzeboom, ook in de 2003; laagdrempelige, Lievens, De Meulemeester lokale cultuurcentra & Waege, Kijken in cultuurparticipatie zo groot blijft. de is 10% voor we de bevolking naar de verhouding Vlaanderen. mannen Binnen vrouwen, de Vlaamse dan cultuurcentra zien we dat zien die nagenoeg we echter gelijk dat meer vrouwen onder gebruikers dan mannen. Het is een algemene vaststelling bijna bibliotheek, mannen participeren aan cultuur dan vrouwen. Ze gaan minder naar de komen enzovoorts minder (Lievens, naar De tentoonstellingen, Meulemeester & minder Waege, naar 2005). theater- Deze en geslachtsverschillen dansvoorstellingen, meisjes hoogstwaarschijnlijk meer met zachte thema s al een (literatuur, zeer vroeg cultuur) stadium vertrouwd tot stand raken vanuit en jongens de idee meer dat lijnen met Met betrekking harde overeenkomt thema s tot de (sport, met leeftijd die economie) van zien de we Vlaamse (Colpaert dat de leeftijdsverdeling bevolking. et al., 2007). Vooral van adolescenten de gebruikers (18 in tot grote [7] 29

9 jaar) ondervertegenwoordigd. oververtegenwoordigd en senioren (60 in jaar de De cultuurcentra. ouder) leeftijdscategorie zijn onder de tussen gebruikers 45 van en de 60 cultuurcentra jaar is In ondervertegenwoordiging 2.2 deze DE bijdrage PUBLIEKSSAMENSTELLING willen we nagaan of bepaalde ONDERZOCHT gebruikers van mannen, laagopgeleiden, kenmerken jongeren van en de ouderen cultuurcentra onder de zoek beter naar kenmerken van Vlaamse van cultuurcentra die kunnen kunnen verklaren? Anders waarom gesteld: bepaalde we centra gaan op mogelijk in slagen deze groepen te bereiken dan andere. Inzicht in deze factoren kan cultuurcentra toe bijdragen een beleid te ontwikkelen op het niveau van de lokale er om specifieke doelgroepen beter te bereiken. Om ondervertegenwoordiging enkel DE INVLOED effecten VAN DE BEVOLKINGSSAMENSTELLING van centrumspecifieke IN DE kenmerken GEMEENTEN gemeentekenmerken. De over effecten van houden, kenmerken controleren van we de statistisch gemeente voor op en staat cultuurcentra samenleving ons toe hebben op om ondervertegenwoordigde invloed we onderzocht van verschillende door middel en variabelen oververtegenwoordigde van regressie-analyse.2 tegelijk gaan. groepen Deze Voor techniek uit elke de laagopgeleiden, effect variabele van krijgen andere mannen, we de variabelen) sterkte enzovoorts). van haar met We onafhankelijke gaan eerst relatie na variabelen welke (gecontroleerd centrumspecifieke (het percentage voor het centrum kenmerken verandert wanneer een invloed we statistisch hebben. Daarna controleren kijken voor we de hoe gemeentekenmerken de invloed van deze waartoe kenmerken van behoort. Door deze manier van werken zijn we vrij zeker dat eventuele effecten het voorkomen Bijvoorbeeld: kenmerken van deze kenmerken van de cultuurcentra in gemeenten niet met te bepaalde wijten gemeentekenmerken. zijn aan het differentieel kan van een cultuurcentrum stel dat en een het positief percentage verband mannen is tussen dat het cultuurcentrum aantal podiumvoorstellingen zijn dat dit verband eigenlijk veroorzaakt wordt door het feit dat cultuurcentra bezoekt. Het grote meer podiumvoorstellingen aanbieden, en dat een ander kenmerk van in verband 2 Voor meer gemeenten tussen details over het de regressie-analyse, aantal relatie podiumvoorstellingen tussen zie de bijvoorbeeld grootte Allison en en het (1999). het aantal mannen verklaart. dat naar Het het [8]

10 cultuurcentrum wordt gemeente. veroorzaakt komt, doordat is in dat beide geval geen echt samenhangen verband, maar met een de schijnverband: grootte van het interpretaties. Door te controleren voor gemeentekenmerken vermijden we dit soort foute de DE INVLOED VAN DE GROOTTE VAN DE CULTUURCENTRA hogere Om statistisch dezelfde controleren reden als voor voor de de categorie controle waartoe voor gemeentekenmerken, het centrum behoort (A, moeten B of we C). Een ook vlak uitspraken van categorie programmering, betekent namelijk infrastructuur, meer subsidies personeel, wat meer enzovoorts. mogelijkheden Echter, biedt we op willen het onafhankelijk doen over de effecten (van de kenmerken van cultuurcentra) die statistisch cultuurcentra zijn als van elkaars de grootte gelijke van beschouwen het cultuurcentrum. dat doen Om we die reden door in moeten de analyses we alle gezegd, te controleren voor de grootte van cultuurcentra. We houden er, anders op voorhand rekening mee dat er verschillende categorieën zijn. Het onze statistisch HET AANBOD geringe aantal ALS VERKLARENDE cultuurcentra VARIABELEN willen analyses. Wanneer we bijvoorbeeld het in Vlaanderen percentage legt mannen ons een in de beperking cultuurcentra op in een cases. goede analyseren, regressie-analyse werken we wordt op het veelal geaggregeerde uitgegaan van niveau één verklarende van cultuurcentra. variabele per Voor beperken In ons geval van 39 cases betekent dit dat we ons in de regressie-analyse moeten 5 centrumspecifieke Als tot 7 kenmerken, à 8 verklarende zijn we dus variabelen. genoodzaakt Hoewel een keuze we hieruit beschikken maken. over 75 bepaalde zelf we effecten sociale groepen, vinden van willen deze we die kenmerken vinden op de kenmerken ondervertegenwoordiging waar cultuurcentra van aanbod (i.e. iets van aan kunnen Vlaamse doen. cultuurcentra. We hebben er Daarbij daarom gaat gekozen niet om het ons inhoudelijke richten aanbod op het is type om welke aanbod te onderzoeken, artiest, wordt het georganiseerd maar onderwerp om het (zie van type tabel de aanbod cursus, 3). enzovoorts) het aantal omdat activiteiten zoiets dat veel binnen te divers elk [9]

11 TABEL Eigen podiumactiviteiten tentoonstellingen 3: aanbod VERKLARENDE VARIABELEN VAN Receptief HET tentoonstellingen podiumactiviteiten AANBOD aanbod (AANTAL ACTIVITEITEN) - andere omkaderingsactiviteiten educatieve activiteiten - andere educatieve activiteiten een kunnen Als we bepaald weten worden. type dat Naast ondervertegenwoordigde aanbod, het dan type weten aanbod we maken ook gebruikersgroepen met we welk ook type een een aanbod onderscheid voorkeur zij (beter) in hebben de manier bereikt voor waarop receptieve werking activiteiten van de worden cultuurcentra. aangeboden: door eigen programmering of door de 2.3 Tabel zuivere 4 DE geeft INVLOED een overzicht VAN HET van de AANBOD resultaten OP van HET de PUBLIEKSBEREIK ondervertegenwoordiging effecten weer van de kenmerken van de Vlaamse analyses. cultuurcentra We geven alleen op tussen haakjes centrumspecifieke van de verschillende kenmerken gebruikersgroepen. staan, maken De het parameters mogelijk om die de waarde effecten geeft met elkaar de sterkte vergelijken.3 van het effect Deze weer. waarden De parameters liggen tussen geven -1 tevens en 1; een de idee absolute receptieve verhoudingen tussen de gevonden effecten, zo is bijvoorbeeld het effect als het effect tentoonstellingen van receptieve voor educatieve het bereiken activiteiten van laagopgeleiden voor het bereiken twee maal van zo dezelfde groot van doelgroep (zie tabel 4). 3 Tienoven Het betreft (2008). hier de gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (Bèta s). Voor meer details, zie Glorieux &[10] Van

12 TABEL 4: CULTUURCENTRA OVERZICHT VAN OP DE DE ZUIVERE ONDERVERTEGENWOORDIGING EFFECTEN (BÈTACOËFFICIËNTEN) VAN GEBRUIKERSGROEPENa VAN DE KENMERKEN VAN DE VLAAMSE Laagopgeleiden Ondervertegenwoordigde gebruikersgroep (0,23) Vergroot cultuurcentrum tentoonstellingen het aandeel het Verlaagt cultuurcentrum het aandeel in het (0,11) educatieve activiteiten Eigen podiumaanbod Mannen (-0,14) (0,59) (0,17) andere activiteiten Receptieve educatieve activiteiten Jonge (-0,43) Ouderen volwassenen (0,23) Receptieve tentoonstellingen Receptieve (-0,19) educatieve activiteiten aalle Receptief (-0,24) Eigen (-0,13) educatieve podiumaanbod activiteiten Wat effecten zijn significant voor p 0,05 infrastructuur het vooral opvalt van in het deze cultuurcentrum tabel is dat georganiseerd het receptieve wordt, aanbod een dat belangrijke door derden rol binnen speelt bij de ouderen aanbod aantrekken vormt hier van een ondervertegenwoordigde uitzondering op. Enerzijds gebruikersgroepen. is kenmerkend Enkel voor het dit bereik receptieve van Anderzijds is een dat grote kan het dit vaak kans er meer ook dat op laagdrempelig wijzen gebruikers dat het de is. receptieve lokale Het aanbod artiest aanbod is of gemakkelijker (toneel)vereniging de sociale te functie begrijpen kennen. van het veronderstellen cultuurcentrum Het aanbod van meer dat tentoonstellingen receptieve de hand tentoonstellingen werkt. vinden we in drie drie belangrijke van de vier eigenschappen gevallen terug. bezitten. We kunstvereniging. Ten denken eerste aan presenteren een fotopresentatie Ten tweede ze wellicht zal over thema s de vaker plaatselijke ook die dichter een geschiedenis relatie bij huis tussen of liggen. werken de gebruiker Daarbij van de valt en lokale te mogelijkheid lokale artiest waar of iemand vereniging uit de zijn. familie Bijvoorbeeld of naaste in omgeving het geval lid van van een is. presentatie Ten derde werkt van een om een tentoonstelling van een cultuurcentrum bijna in anonimiteit binnen de Heuts tentoonstelling wandelen & Goffings en de om meest vrij (2006) door aangehaalde hebben het cultuurcentrum al reden eerder is om te vastgesteld naar bewegen een cultuurcentrum drempelverlagend. dat een bezoek te gaan. Colpaert, een [11]

13 Receptieve gelieerd ontspanningsactiviteiten aan andere het middenveld. activiteiten Hierbij trekken valt te vooral denken mannen aan vergaderingen, aan. Deze activiteiten bijeenkomsten zijn vaak of effect vrouwen participeren aan van dit verenigingen. middenveld (Elchardus, Het feit dat Huyse mannen & Hooghe, veel grotere 2001), mate kan dan grootste voor een deel verklaren. Temeer omdat receptieve andere activiteiten dit vervult invloed hebben, lijkt het erop dat het middenveld als het ware een brugfunctie de Het aantrekken. valt tussen verder de op cultuurcentra dat de receptieve en het educatieve publiek. aangetrokken. Jonge volwassenen, maar vooral mannen activiteiten worden enkel er meer veel laagopgeleiden Het minder door gebruikersgroepen. receptieve receptieve aanbod Ongeacht vormt de sleutel verschillende tot het invloeden bereiken van ondervertegenwoordigde verschillende typen allereerst het receptieve activiteiten, aanbod en leidt het dit eigen inzicht aanbod tot enkele samen interessante het totale aanbod discussiepunten. vormen, kunnen Wanneer tot de vraag stellen wat de optimale verhouding tussen beiden met betrekking we activiteiten tussen de bijvoorbeeld infrastructurele kunnen laagopgeleide Vlaamse bezetting cultuurcentra gebruikers van de cultuurcentra? aanbieden (die veeleer zonder op Hoeveel het een receptieve frictie meer te receptieve creëren aanbod de afkomen) Daarnaast en is hoogopgeleide receptieve werking gebruikers van (die de cultuurcentra veeleer op het in eigen zeker aanbod zin een afkomen)? van faciliterende werking van de cultuurcentra. Het valt te veronderstellen synoniem dat het belang voor infrastructurele ter het receptieve ondersteuning aanbod voor van een receptieve gedifferentieerd activiteiten. publieksbereik Hierbij valt zich denken uit in aan meer uitlenen beschikking stellen van het agogisch technisch personeel (bijvoorbeeld infrastructuur van een geluidsman) of het financieel meer toegankelijk maken van het Ten (bijvoorbeeld door lagere huurprijzen van de zaal). de werkingsvormen waardevol derde lijkt kennen. het erop Enerzijds dat is de er Vlaamse culturele cultuurcentra meer agogische twee verschillende om geachte cultuuruitingen wil aanbieden en gebruiker desnoods wil vormen die van dat aanbod (beter) te kunnen genieten. Anderzijds is de sociale werking van een te halen. cultuurcentra, Laatstgenoemde die we definiëren werking impliceert als de wens een om (receptieve) gehele doorsnee programmering bevolking gericht binnen eigen bredere samenstelling van het publiek. Beide werkingsvormen kennen echter een op frictie. voor meer balans kwantiteit van kosten zodat baten de - eis opvattingen tot publieksverbreding over kwaliteit vaak botsen aanleiding vaak met geeft de eisen tot [12]

14 Tot invloeden activiteiten slot zien hebben we in op tabel de 4 dat ondervertegenwoordigde verschillende receptieve gebruikersgroepen. activiteiten gebruikersgroepen, (bijvoorbeeld andere receptieve activiteiten tentoonstellingen) (bijvoorbeeld receptieve bereiken educatieve veel verschillende activiteiten) Sommige bereiken cultuurcentra. de ene Het gebruikersgroep, zal dus aan de Vlaamse maar houden cultuurcentra een andere zijn om gebruikersgroep de beleidskeuzes buiten denkbaar, maken welke namelijk, doelgroepen gaan zij willen cultuurcentra bereiken. Daarnaast gericht programmeren is een meer fundamentele (i.e. receptieve keuze activiteiten receptieve als doel ze activiteiten zo voor ook deel ondervertegenwoordigde gebruiken laten nemen als toeleiding aan het gebruikers), eigen tot ondervertegenwoordigde aanbod? of gaan cultuurcentra groepen met de [13]

15 en Uit dat een meer eerder dan de onderzoek helft van naar de gebruikers cultuurparticipatie van de Vlaamse in de Vlaamse cultuurcentra cultuurcentra slechts is sporadisch gebleken Lauwerysen, tevreden voornamelijk 2008). enkel Nu bestaat aan het er podiumaanbod een economisch deelneemt basisprincipe (Glorieux, dat zegt Jacobs dat een & of gebruiker. zij opnieuw klant terugkomt. een bezoek Voor brengt een tevreden aan het cultuurcentrum gebruiker kans dan dus voor ook een groter ontevreden dat hij cultuurcentra Het een is invloed ook hebben logisch op veronderstellen tevredenheid van dat de bepaalde gebruiker. kenmerken Als we dus zicht van van krijgen beïnvloeden, gebruikers op die dan kenmerken is bevordert het misschien die de daarmee tevredenheid ook mogelijk hun participatiefrequentie van een gebruikers beleid te voeren positief verhoogt. dat (of de juist tevredenheid negatief) 3.1 mogelijk Alvorens TEVREDENHEID we in onze analyses ONDERZOCHT aantal aannames tevredenheid doen om van het onderzoek op gebruikers in gaan goede beïnvloeden, naar banen centrumspecifieke moeten leiden. we Ten ook eerste kenmerken nu bevat weer een het die Het gebruikersonderzoek hoofdvragen met maar liefst Vlaamse 137 items cultuur- die naar en gemeenschapscentra tevredenheid van de gebruiker peilen. 12 uit Ten de is gegevensregistratie onmogelijk om die allemaal te analyseren. afzonderlijk met 75 centrumspecifieke kenmerken niveau zijn tweede van de moeten individuele we er rekening gebruiker, mee terwijl houden centrumspecifieke dat de tevredenheid kenmerken gemeten is gemeten op het Deze op het niveau van het cultuurcentrum twee problemen worden in de volgende subparagrafen kort toegelicht. Zoals gepeild gezegd TEVREDENHEID zijn in het gebruikersonderzoek GEMETEN deze aan de hand van maar liefst 137 (sub)vragen. 12 centrale Het onderdelen is niet overzichtelijk van tevredenheid bepaalde vragen apart te analyseren. We willen daarom nagaan of tevredenheid om over al geeft mogelijkheid kenmerken sterk om deze samenhangt kenmerken met te de bundelen tevredenheid tot een over dimensie andere kenmerken. waarop iedere Dit [14] 3 Een tevreden klant komt terug

16 gebruiker tevredenheid Voordat een tot individuele een beperkt score aantal krijgt. dimensies, Op deze manier dat analyse reduceren overzichtelijker we de vele vragen maakt. over de items we de betrekking tevredenheidsitems hebben op hebben tevredenheid gebundeld, over hebben het aanbod we ze en eerst tevredenheid opgedeeld in over tot dienstverlening.4 de de het volgende dienstverlening. podiumaanbod, tevredenheidsdimensies: Uiteindelijk over hebben prijs tevredenheid we van dan het over tevredenheidsitems podiumaanbod vorming en tentoonstelling, gereduceerd over de Ook kenmerken in deze CONTROLE analyse willen OP MEERDERE we zuivere NIVEAUS houden op de tevredenheid van de effecten gebruikers. overhouden Echter, van nu moeten de centrumspecifieke cultuurcentrum met individuele kenmerken van verschillende gebruikers die naar we hetzelfde rekening bijvoorbeeld tevredenheidscores veel gaan. ouderen, De samenstelling veel laagopgeleiden, van gebruikers - van kan een de cultuurcentra gemiddelde van controleren cultuurcentra de sterk op achtergrondkenmerken tevredenheid beïnvloeden. in Willen kaart we van brengen, de zuivere gebruikers. dan effecten moeten Enkel van op we de die kenmerken statistisch manier Multilevel komen gebruiken de hiervoor verschillen de statistische tussen techniek verschillende van multilevel-analyse.5 cultuurcentra zuiver in beeld. We individuele cultuurcentra, analyse nadat stelt we ons statistisch in staat na gecontroleerd gaan wat het hebben effect voor is van de de kenmerken van de dat gebruikers. correct Hierdoor schatten voor het de mogelijk tevredenheid het van effect de van individuele de kenmerken gebruiker van Naast is wat we uiteindelijk voor ogen hebben. en cultuurcentra de controle ook gecontroleerd voor de individuele voor de kenmerken, hebben van de we gemeente op het niveau waartoe van ieder immers capita beïnvloeden. behoort. Zo De zullen samenstelling een gemeente van de gemeentebevolking met een hoog gemiddeld kan tevredenheid gebruikers de gebruikers bij een gelijke ticketprijs wellicht eerder tevreden inkomen zijn dan per we in een gemeente met een laag gemiddeld inkomen per capita. Tot slot hebben 4 gecontroleerd voor de categorie van ieder cultuurcentrum, want een hogere categorie variabelen meer 5 Voor Er zijn details, meer nog worden (technische) zie drie Glorieux andere verklaard. details & tevredenheidsdimensies Van Het Tienoven zie creëren bijvoorbeeld (2008). van Snijders tevredenheidsdimensies onderscheiden, & Bosker (1999), maar die Hox is konden gedaan (2002) niet met en Luke met factoranalyse. de (2004). beschikbare [15] Voor

17 betekent stellen. meer subsidiegelden en dus meer mogelijkheden om de gebruikers tevreden te 3.2 WAT LEIDT TOT TEVREDENHEID? zijn In effecten tabel 5 voor geven de categorie we een overzicht en zuivere van de effecten resultaten van van de kenmerken de analyses. van Enkel de cultuurcentra de controle- verschil behoort. hierin uitmaakt opgenomen. qua tevredenheid In deze tabel of een valt cultuurcentrum het direct op dat al dan het niet vooral tot de een erg groot van Daarnaast zien we dat, wanneer we statistisch controleren voor de categorie A tevredenheid specifieke cultuurcentra, kenmerken er geen van noemenswaardige Vlaamse cultuurcentra zuivere effecten die tot meer meer overblijven (of minder) voor tentoonstellingen categorie waartoe leiden. vormt het cultuurcentrum Enkel hierop de een tevredenheid uitzondering. behoort, gebruikers over Uit de het tabel meer vormingsaanbod blijkt tevreden dat, ongeacht zijn over en kwaliteit vorming cultuurcentrum de werkt. tentoonstellingen De professionele naarmate kijk van agogisch meer personeel agogische verhoogt personeel blijkbaar in het van de tentoonstellingen en het vormingsaanbod, iets wat de tevredenheid van de Verder podiumaanbod gebruikers blijkt dat weer de gebruikers goede komt. C-centra juist dan in meer de B- tevreden C-centra. in de over categorie Andersom prijs A-centra zijn van de meer gebruikers het tevreden podiumaanbod in zijn categorie over en het B- dan dienstverlening. beïnvloeden aantal De centrumspecifieke eigen podiumactiviteiten kenmerken aantal die receptieve deze tevredenheidsdimensies podiumactiviteiten - TABEL zijn 5: verwaarloosbaar klein. CULTUURCENTRA OVERZICHT VAN OP DE DE CONTROLE- TEVREDENHEIDSDIMENSIESa EN ZUIVERE EFFECTEN VAN DE KENMERKEN VAN DE VLAAMSE Centrumspecifiek VTEb agogisch Tevredenheidsdimensie effect personeel tentoonstelling Vorming 0,037 Podiumaanbod podiumaanbod Prijs van het verlening Dienst- Aantal aalle Controle Categorie eigen receptieve effect podiumactiviteiten -0,001 effecten A (versus zijn significant B en C) voor p 0,05; bvte = voltijdsequivalent - 0,184-0,155-0,001-0,159 [16]

18 De de met gebruikers resultaten de categorie hangt van van de niet analyse het zo cultuurcentrum. zeer leiden samen tot met een Een centrumspecifieke belangrijke hogere categorie conclusie: kenmerken, van de het tevredenheid cultuurcentrum maar veeleer van betekent om leiden. weten Om meer die welke financiële reden middelen hebben meer we binnen infrastructurele de analyse deze categorieën herhaald, middelen. maar nu Het tot nu is grotere daarom zonder tevredenheid statistische interessant controle A-centra meer voor een personele de groter categorie deel mogelijkheden van van het hun cultuurcentrum. hebben budget dan uitgeven de Uit B- deze en aan nieuwe C-centra. hun analyses programmering Daarnaast blijkt kunnen dat A- podiumaanbod organiseren verschillen die ze ertoe meer leiden omkaderingsactiviteiten dat gebruikers van de dan A-centra B- en meer C-centra. tevreden Het zijn zijn over deze Vreemd genoeg dan vinden gebruikers we voor van tevredenheid B- en C-centra. over prijs van het podiumaanbod het minder dienstverlening tevreden over. net Wellicht het tegenovergestelde. leiden grotere De mogelijkheden gebruikers van van A-centra A-centra zijn (meer hier en uit personeel, aantrekken categorie meer van A een omkaderingsactiviteiten, op kritischer een andere publiek. manier Het...) lijkt worden tot een dan benaderd hoger ook sterk verwachtingspatroon door op dat gebruikers de cultuurcentra dan het cultuurcentra hogere of andere uit categorie verwachtingen B dan C. Het het publiek in B- A-centra C-centra. lijkt kritischer De cultuurcentra heeft de uit deze centra categorie centra meer B en persoonlijk C lijken daarentegen zijn (gebruikers dichter zien bij vaak de gemeenschap dezelfde gezichten) staan, terwijl waardoor over het veel podiumaanbod anoniemer zijn. en de Dit dienstverlening. verklaart wellicht De ook gebruikers de contradictie willen kennelijk in de tevredenheid zowel het A- uitgebreide, persoonlijke benadering kwalitatieve van aanbod een B- van of C-centrum. een A-centrum, als de lagere ticketprijs en Ongelijkheid 2008), In deze bijdrage en tevredenheid hebben we in de de resultaten Vlaamse cultuurcentra besproken van (Glorieux het onderzoeksrapport enerzijds met en als de ervaring doel tot uit een het dialoog culturele te werkveld komen tussen anderzijds. het wetenschappelijk & Van Tienoven, [17] 4 Een beter bereik van de Vlaamse cultuurcentra

19 In heeft. andere het Sommige eerste deel cultuurcentra stelden we vast bereiken dat ieder daarbij cultuurcentrum gemakkelijker een specifieke eigen publieksbereik beschouwen, centra juist niet. Door de sociale achtergrond van de gebruikers als doelgroepen, die zijn we op zoek gegaan naar factoren op het niveau van de cultuurcentra gegeven te zijn aanbod gekomen, verschillen is dat in het publieksbereik een sleutelrol verklaren. is weggelegd Het voor belangrijkste het receptieve inzicht aanbod. waartoe Dit we bereikbaar receptieve maakt aanbod voor de toegang ondervertegenwoordigde een sleutelrol tot Vlaamse speelt, wil cultuurcentra dit gebruikersgroepen. niet zeggen laagdrempelig dat meer Echter, en receptief daardoor hoewel aanbod beter het participatie ook eveneens dé sleutel een belangrijke tot succesvolle rol. participatiespreiding Receptieve tentoonstellingen is. Het type nodigen receptief uit tot aanbod (anonieme) speelt Met maar receptieve van educatieve laagopgeleiden, activiteiten mannen worden jongeren, laagopgeleiden maar niet weliswaar van oudere beter gebruikers. een worden mannen jongeren veeleer buiten cultuurcentra gehouden. En bereikt, mogelijkheid beter bereik van mannen speelt het middenveld als moderator dan weer een rol. voor de die deze inzichten bieden om een beleid te ontwikkelen op het niveau van De maken: verenigingsleven lokale welke cultuurcentra specifieke zal doelgroepen daarom onder wil meer men afhangen bereiken, van op welke keuzes manier die cultuurcentra uitdragen, hierin als interface betrekken, welke programmering wil wil men men het In gebruikers het tweede. van van deel Vlaamse van deze cultuurcentra bijdrage hebben voornamelijk we vastgesteld bepaald dat wordt de tevredenheid door categorie van de vrijwel tevredenheid het cultuurcentrum onmogelijk om en zuivere de verwachtingen centrumspecifieke die de gebruikers kenmerken daarbij te hebben. vinden Het die was A-centra beïnvloeden. Binnen iedere categorie was dat wel mogelijk. Zo bleek dat moeten het vooral moeten hebben van hun aanbod, terwijl de B- C-centra het de geconcludeerd vertrekken hebben dat van hun binnen lage(re) iedere prijzen categorie en hun - dienstverlening. de Vlaamse cultuurcentra Hieruit hebben moeten we echter samengewerkt niet weg vanuit dat hun het eigen denkbaar sterkte is dat om er hun bijvoorbeeld gebruikers op tevreden regionaal te (beleidsmatig) stellen. Dit neemt krachten kan worden door A-, B- en C-centra. Het bundelen van elkaars vlak cultuurcentra kan verhogen mogelijkerwijs daardoor tevredenheid leiden tot een van hogere de bezoekfrequentie. gebruikers van de Vlaamse [18]

20 Agentschap gegevensregistratie Jeugd Brussel: en Vlaamse Sociaal-Cultureel Volwassenen Overheid. (2006). cultuurcentra. Werk Leidraad voor Referenties Allison, Primer. P.D. B. Londen, (2008). (1999). Beleidsbrief etc.: Multiple Pine Forge Regression: cultuur Press A Anciaux, Brussel: B. Vlaams (2004). Parlement. Colpaert, J. Brussel: & H. Beleidsnota Vlaamse Heuts Overheid. (2007). Cultuur Brussel: Gebruikersonderzoeken gemeenschapscentra Cultuur Lokaal in i.s.m. in cultuur- Vlaanderen. EHSAL Colpaert, TOR-onderzoeksgroep J., I. Glorieux, K. VUB. Lauwerysen, en Moens Cultuurkijker: Empirische & D. Er bouwstenen is Vandenbroeck genoeg voor voor iedereen. (2007). een M. genuanceerde cultuurdeelname Antwerpen: De Boeck. visie in Vlaanderen. op Colpaert, Veel Cultuur leven J., Lokaal. H. Heuts in de & brouwerij. J. Goffings Brussel: (2006). De Haan, van Cultureel de J. & Planbureau. kunsten. W. Knullst Den (2000). Haag: Het Sociaal bereik Elchardus, Het Vlaanderen. sociale maatschappelijk M., L. Huyse Een onderzoek & M. middenveld Hooghe naar (2001). burgerschap. constructie Brussel: VUBPress. van democratisch in Ganzeboom, Educatie Trends Utrecht: in Cultuurnetwerk. H. cultuurdeelname 7. (ed.) Jaren (2003). van in onderscheid. Cultuur Nederland. + Glorieux, Ongelijkheid Vlaamse I. Cultuurcentra. & T.P. Van tevredenheid Tienoven Onderzoeksgroep (2008). in Glorieux, TOR, Universiteit vakgroep Brussel. Sociologie, Vrije (2008). Een gemeenschapscentrumgebruiker. typologie I., Zoveel L. van Jacobs hoofden, Vlaamse & K. zoveel Lauwerysen cultuur- zinnen. Glorieux, Onderzoeksgroep Sociologie, Vrije Universiteit TOR, Brussel. vakgroep effectiviteit Een gebruikersonderzoek analyses I. & van T. op Kuppens Vlaamse basis bibliotheken. (2006). De Eindrapport Ministerie gemeenschap, van in Cultuur Onderzoeksgroep opdracht van in van Vlaamse TOR, het Glorieux, Vakgroep Brussel. Sociologie, Vrije Universiteit of levensstijl samenleving. Brave I. & New M. Moens World? (2004). Media, vrije Big Brother Pauwels in In: Carpentier, een symbolische N., tijd en on(be)grijpbare communicatiewetenschappelijke & O. Van Oost (eds.). Een Het C. Glorieux, verkenning VUBPress, van het publiek. Brussel: vrije van het tijd? I. & vermaak. Over M. Moens de symbolische In: (2002). Elchardus, Hoe structuren vrij M. is & de I. Hox, Glorieux samenleving. (eds.). Tielt: Lannoo, De symbolische Techniques Lawrence J. (2002). Erlbaum and applications. Associations. Multilevel New analysis. Jersey: [19]

21 Lievens, (2005). publieke & J., H. Naar kunstparticipatie. De Meulenmeester een verklaringsmodel In: & Lievens, H. Waege breedbeeld. H. Waege (eds.). Cultuurparticipatie voor Cultuurparticipatie Eerste analyse in Vlaanderen. van survey Reeks in J. Luke, Sage Cultuurkijker. Douglas A. (2004). Antwerpen: Multilevel De Broeck. Quantative Sciences, University Appliactions Papers. in the Modeling. Sage Publications. nr Thousand Oaks, Series: Social etc.: Siongers, generatie. benadering houdingen J. (2007). van Een de Van cultuursociologische gelijkenissen generatie op hun proefschrift. adolescente en smaken Onderzoeksgroep kinderen. tussen ouders Doctoraal TOR, en in Snijders, Vakgroep Brussel. T. sociologie, & Bosker, Vrije R. (1999). Universiteit introduction multilevel Publications. modeling. to basic London, and etc.: advanced Sage A [20]