Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor allochtonen met diabetes type II

Transcriptie

1 Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor allochtonen met diabetes type II Werkblad beschrijving interventie Werkblad, versie april 2016 Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende kennisinstituten:

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam organisatie: GGD Hart voor Brabant b.de.vos@ggdhvb.nl Telefoon: Website (van de interventie): nvt Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in. Naam : Bianca de Vos b.de.vos@ggdhvb.nl Telefoon : Referentie in verband met publicatie Naam auteur interventiebeschrijving: Meriam Janssen Titel interventie: Verbeterde zelfzorg voor allochtonen met diabetes type II Databank(en): Gezond en Actief Leven Plaats, instituut: Bilthoven, RIVM Datum: Het werkblad is een invulformulier voor het maken van een interventiebeschrijving, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel, enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. De interventiebeschrijving is een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie over de interventie voor de bezoeker van de databanken effectieve interventies en voor de erkenningscommissie interventies. De informatie is van belang voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Kijk bij het invullen in de handleiding die bij dit werkblad hoort. Titel interventie * 2

3 Inhoud Colofon... 2 Inhoud... 3 Samenvatting... 4 Korte samenvatting van de interventie... 4 Doelgroep... 4 Doel... 4 Aanpak... 4 Materiaal... 4 Onderbouwing... 5 Onderzoek Uitgebreide beschrijving... 6 Beschrijving interventie Doelgroep Doel Aanpak Uitvoering Onderbouwing Onderzoek Onderzoek naar de uitvoering Onderzoek naar de behaalde effecten Samenvatting Werkzame elementen Aangehaalde literatuur Praktijkvoorbeeld Titel interventie * 3

4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600 woorden Korte samenvatting van de interventie max 150 woorden Allochtone (Islamitische) burgers hebben een grotere kans op het ontwikkelen van diabetes type II. Van deze diabetespatiënten is hun bloedsuikerspiegel vaker onregelmatig en zij hebben vaker ongezonde aspecten in hun leefstijl. In deze interventie (6 bijeenkomsten) geeft een gezondheidsvoorlichter van de GGD, samen met gastdocenten (diëtiste, beweegdocent, diabetesverpleegkundige) uitleg over de (chronische) ziekte diabetes, de leefregels qua voeding, bewegen, bloedsuiker bepalen en medicijnen innemen en de mogelijke complicaties van diabetes. Doel is om de deelnemers aan te sporen om de gezonde leefregels en het innemen van medicijnen continu toe te passen, zodat hun bloedsuikerspiegel stabiel(er) wordt (waarmee de kans op complicaties verkleint). Deelnemers maken een persoonlijk leefstijlplan waarin zij hun persoonlijke doelen over voeding, bewegen en medicijnen innemen opnemen. Na de cursusbijeenkomsten plant de gezondheidsvoorlichter 3 huisbezoeken per deelnemer om te bespreken hoe de uitvoer van het persoonlijk leefstijlplan gaat, de deelnemer te motiveren en zo nodig tips te geven. Doelgroep max 50 woorden Turkse, Marokkaanse, Somalische en Hindoestaanse mannen en vrouwen met diabetes mellitus type II. Doel max 50 woorden Het realiseren van een verbeterde regulatie van diabetes type II bij diabetespatiënten van allochtone (Islamitische) afkomst door het versterken van zelfmanagement en vaardigheden en het verhogen van de therapietrouw. Aanpak max 50 woorden De interventie bestaat uit 6 bijeenkomsten van 2,5 uur en 3 huisbezoeken van 1,5 uur. Belangrijke uitgangspunten: 1. Voorlichting in eigen taal voor oudere diabetespatiënten en in het Nederlands voor jongere diabetespatiënten. 2. Afstemming op de cultuur en het opleidingsniveau van de deelnemers. 3. Ondersteuning op maat bij het maken en toepassen van het persoonlijk leefstijlplan. Materiaal max 50 woorden Er is een uitgebreid draaiboek beschikbaar, verkrijgbaar bij de GGD Hart voor Brabant. Het draaiboek bestaat uit een beschrijving van de bijeenkomsten inclusief een aantal bijlagen met cursusmateriaal (de dia s), vragenlijsten, sheets, bladen om het persoonlijk leefstijlplan te maken en een checklist voor de huisbezoeken. Titel interventie * 4

5 Onderbouwing max 150 woorden Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Onderzoek max 100 woorden Klik hier als u tekst wilt invoeren. Titel interventie * 5

6 1. Uitgebreide beschrijving Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als op de school als op de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie ook de aanwijzingen in de handleiding. 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep max 100 woorden Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? Turkse, Marokkaanse, Somalische en Hindoestaanse mannen en vrouwen met diabetes mellitus type II. Deze bevolkingsgroepen blijken een hogere kans te hebben op het ontwikkelen van diabetes mellitus type II; Turkse, Marokkaanse en Somalische mensen lopen een verhoogd risico vanaf 45 jaar en Hindoestaanse mensen vanaf 35 jaar. Deze Islamitische diabetespatiënten hebben vaker een onregelmatige bloedsuiker en ongezonde aspecten in hun leefstijl. In de eerste versie van deze interventie was de doelgroep Turkse mannelijke diabetespatiënten van 55 jaar en ouder. Omdat zowel mannen als vrouwen van Islamitische afkomst een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van diabetes type II is de doelgroep van de interventie verruimd naar: - Naast mannen ook vrouwen - Naast Turks ook Marokkaans, Somalisch en Hindoestaans - Van 40 jaar in plaats van 55 jaar. Intermediaire doelgroep max 100 woorden Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? - Huisartsen, diabetesverpleegkundigen en/of praktijkondersteuners (POH): zij kunnen hun populatie screenen en allochtone diabetespatiënten (met onregelmatige bloedsuiker en ongezonde leefstijlaspecten) motiveren om mee te doen aan de interventie. - Facultatief: een peerbegeleider: dit is een diabetespatiënt uit de doelgroep met een goed zelfmanagement en een stabiele bloedsuiker. Deze peer kan het goede voorbeeld en handige tips geven om een goed zelfmanagement en een stabiele bloedsuiker te bereiken. Selectie van doelgroepen max 250 woorden Hoe wordt de (intermediaire)doelgroep geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Titel interventie * 6

7 De gezondheidsvoorlichter nodigt mensen met diabetes, die zij kent uit haar netwerk en door het uitvoeren van andere voorlichtingsactiviteiten in de wijk, persoonlijk uit om mee te doen aan de interventie. Daarnaast legt de betrokken gezondheidsvoorlichter (voormalig VETC) van de GGD, samen met de projectleider, contact met huisartsenpraktijken met een grote(re) allochtone populatie in de praktijk. Zij vragen aan de huisartsen, diabetesverpleegkundigen en POH s met veel allochtone patiënten in hun praktijk om hun praktijkpopulatie te screenen op diabetespatiënten van Turkse, Marokkaanse, Somalische en Hindoestaanse afkomst. De huisarts/diabetesverpleegkundige/poh motiveert die Islamitische diabetespatiënten die een onregelmatige bloedsuikerspiegel hebben en/of die ongezonde aspecten in hun leefstijl hebben om deel te nemen aan de interventie. De huisarts/diabetesverpleegkundige/poh geeft de patiënten die willen deelnemen aan de interventie door aan de gezondheidsvoorlichter. Deze manier van werven is nieuw en is toegevoegd om verschillende redenen: - Er worden meer deelnemers geworven - Deelnemers uit andere wijken, waar de gezondheidsvoorlichter niet actief is, worden ook geworven Diabetespatiënten met een onregelmatige bloedsuiker en ongezonde aspecten in hun leefstijl (qua voeding, bewegen, bloedsuiker bepalen, medicijnen (trouw) innemen) kunnen meedoen met de interventie. Een contra-indicatie zijn patiënten met een stabiele bloedsuiker en met een gezonde leefstijl. Voor hen is de reguliere diabeteszorg waarschijnlijk voldoende; zij kunnen onvoldoende winst halen uit deze interventie voor hun diabetes en hun zelfmanagement. Voor jongere diabetespatiënten (van wie redelijkerwijs mag worden verwacht dat zij de Nederlandse taal zich hebben eigen gemaakt) vindt de voorlichting plaats in de Nederlandse taal. Voor deze doelgroep is een contra-indicatie: patiënten die de Nederlandse taal onvoldoende spreken en van wie daarom verwacht wordt dat deze patiënten de theorie over hun ziekte niet kunnen begrijpen en van wie zelfmanagement niet verwacht kan worden. De voorlichting voor de oudere diabetespatiënten vindt plaats in de eigen taal; voor hen geldt deze contraindicatie niet. Betrokkenheid doelgroep max 150 woorden Was de doelgroep betrokken bij de (door)ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? Ja, in de vorm van een Turkse gezondheidsvoorlichter die de Turkse cultuur en doelgroep, en hun eet- en beweegpatroon, goed kent. Deze interventie is ontwikkeld door een projectleider in nauw overleg met de genoemde gezondheidsvoorlichter. Ook de manier van werven (op een persoonlijke manier) is aangepast op de ervaringen van de Turkse gezondheidsvoorlichter Deze interventie is aangepast aan het taal- en opleidingsniveau van de doelgroep en is gebaseerd op de cursus Beter leven met diabetes. Op basis van de ervaringen van de gezondheidsvoorlichter met Beter leven met diabetes is de inhoud van deze interventie aangepast. Zo is de theorie ingekort en vereenvoudigd om te voorkomen dat de deelnemers een overload aan informatie krijgen. Ook wordt er expliciet aandacht besteed aan een persoonlijk leefstijlplan zodat de deelnemers aangezet worden om hun intenties om te zetten in gedrag. Titel interventie * 7

8 1.2 Doel Hoofddoel max 100 woorden Wat is het hoofddoel van de interventie? Het realiseren van een verbeterde regulatie van diabetes type II bij diabetespatiënten van allochtone (Islamitische) afkomst door: - Het versterken van zelfmanagement en vaardigheden zoals gezond en regelmatig eten, voldoende bewegen, structureel en regelmatig medicijnen innemen, eventueel zelf bloedsuiker controleren in de thuissituatie. - Het verhogen van de therapietrouw, wat betreft medicijninname en voedings- en beweegrichtlijnen. Subdoelen max 350 woorden Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: welke subdoelen horen bij welke intermediaire doelgroepen of subdoelgroep(en)? Voorheen maakte een deelnemer samen met zijn partner een persoonlijk leefstijlplan. Dit omdat we dachten dat dit steun zou geven vanuit de sociale omgeving, namelijk de thuissituatie. Dit bleek echter niet in alle gevallen te werken. Soms zag de partner de meerwaarde niet in van dit persoonlijk leefstijlplan. Daarom hebben we dit aangepast naar een individueel leefstijlplan. De deelnemer is zelf verantwoordelijk voor de afspraken die hij met zichzelf maakt; hij/zij moet achter deze afspraken kunnen staan en de afspraken moeten ook haalbaar zijn. Dit is iets wat de gezondheidsvoorlichter samen met de deelnemers kan bespreken. Desgewenst kan een deelnemer wel samen met zijn/haar partner een leefstijlplan maken, als de steun vanuit de omgeving aanwezig is. Het is echter geen voorwaarde meer. - Deelnemers zijn bekend met het ziektebeeld van diabetes. - Zij kennen de risico s van complicaties en begrijpen het belang van leefregels. - Zij zijn gemotiveerd om de leefregels op het gebied van voeding, bewegen en medicatie toe te passen. Hiertoe maken zij tijdens de interventie een persoonlijk leefstijlplan. 1.3 Aanpak Opzet van de interventie max 200 woorden Hoe is de opzet van de interventie en wat is de omvang (duur, aantal contacten indien van toepassing)? Voeg eventueel een schema toe als bijlage. De interventie bestaat uit 6 bijeenkomsten van 2,5 uur en 3 huisbezoeken van 1,5 uur. Voorafgaand aan de cursus vindt er bij voorkeur een individueel intakegesprek van 1 uur plaats. Tijdens dit gesprek legt de gezondheidsvoorlichter nog een keer uit wat de cursus inhoudt. Deelnemers kunnen vragen stellen. Daarnaast maken de deelnemer en gezondheidsvoorlichter al uitgebreid kennis met elkaar; dit bevordert het vertrouwen in de gezondheidsvoorlichter. Belangrijke uitgangspunten van de cursus zijn: 1. Voorlichting in eigen taal voor oudere diabetespatiënten. Voor jongere diabetespatiënten, van wie redelijkerwijs verwacht kan worden dat zij zich de Nederlandse taal eigen hebben gemaakt, vindt de voorlichting in het Nederlands plaats. Dit is nieuw, voorheen vond de interventie plaats in het Turks. 2. Afstemming op de cultuur en het opleidingsniveau van de deelnemers. 3. Ondersteuning op maat bij het maken en toepassen van het persoonlijk leefstijlplan. 4. Facultatief: inzet van een peer die laat zien hoe hij/zij zelf met diabetes leeft en die tips kan geven. Titel interventie * 8

9 Thema per bijeenkomst: Bijeenkomst 1: Wat is diabetes? De spijsvertering. Bijeenkomst 2: Oorzaken, klachten en complicaties van diabetes Bijeenkomst 3: Voeding (en betekenis voor eigen leefstijlplan) Bijeenkomst 4: Beweging (en betekenis voor eigen leefstijlplan) Bijeenkomst 5: Medicijnen bij diabetes en bloedsuikercontrole Bijeenkomst 6: Leefregels en complicaties van diabetes Inhoud van de interventie max 1200 woorden Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en -eventueel- in welke volgorde? Geef geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe dit gedaan wordt. Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Vergeet niet aandacht te besteden aan de werving. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geef ook aan wat minimaal moet worden uitgevoerd om de gestelde doelen te behalen. Werving: De projectleider en/of gezondheidsvoorlichter neemt contact op met huisartsen, diabetesverpleegkundigen of POH van verschillende huisartsenpraktijken met veel allochtone patiënten. Zij geven uitleg over de interventie en vragen de huisarts/diabetesverpleegkundige/poh om hun praktijk te screenen op patiënten die vallen onder de doelgroep van de interventie. De huisarts/diabetesverpleegkundige/poh werft vervolgens deelnemers door ze te motiveren deel te nemen aan de interventie. Bij deze doelgroep heeft de huisarts (nog) autoriteit; zij conformeren zich aan het advies van de huisarts. De huisarts/diabetesverpleegkundige/poh geeft de patiënten die mee willen doen aan de interventie door aan de gezondheidsvoorlichter. Zij neemt vervolgens contact op met desbetreffende persoon om een afspraak te maken voor het intakegesprek en geeft verdere informatie over wanneer de cursus gaat starten, waar en hoe laat. Locatie: De uitvoering gebeurt op een laagdrempelige locatie in de wijk. Een andere mogelijkheid voor de locatie van uitvoering is in een ruimte van de huisartsenpraktijk en/of medisch centrum. Inhoud van de interventie: Programma bijeenkomst 1: - Introductie - Diabetes als chronische ziekte - Spijsvertering - Afsluiting: rondvraag en onderwerp volgende bijeenkomst. Er wordt gebruik gemaakt van dia s ter ondersteuning van de theorie. Er is een torso waarmee de ligging van de organen in de buik en borst kunnen worden uitgelegd. Er is een A4 van de organen van de spijsvertering. Zo mogelijk wordt er informatie verstrekt over wat is diabetes? in verschillende talen; bij voorkeur in het Nederlands, Turks, Arabisch, Somalisch. In 2015 is deze informatie beschikbaar via: Informatie over diabetes in het Turks, Marokkaans, Antilliaans en Surinaams: Informatie over diabetes in het Somalisch: Titel interventie * 9

10 Programma bijeenkomst 2: - Introductie - Vertering koolhydraten en vetstofwisseling - Wat gebeurt er bij diabetes (herhaling bijeenkomst 1) - Insuline en glucose - Type 1 en type 2 diabetes - Klachten bij een hyper en hypo - Gevaren van diabetes, ernstige complicaties - Afsluiting: rondvraag en onderwerp volgende bijeenkomst. Ook voor deze bijeenkomst zijn sheets en platen. Via vragen worden de deelnemers actief betrokken bij de onderwerpen. Ook worden er vragen gesteld om de kennis te peilen. Programma bijeenkomst 3: Tijdens deze bijeenkomst sluit een diëtiste aan. - Introductie - Verzamelen vragenlijsten voor meegeven aan diëtiste - Voeding bij diabetes - Vertaling van voedingsadviezen naar eigen thuissituatie - Afsluiting: rondvraag en onderwerp volgende bijeenkomst. Ondersteuning van de theorie met platen en dia s, de Schijf van Vijf en het boekje Gezond eten en bewegen. De deelnemers ontvangen (zo mogelijk) tekst over de ramadan in verschillende talen, bij voorkeur in het Nederlands, Turks, Arabisch, Somalisch. In 2015 is deze informatie te vinden via: - Toolbox Diabetes en Ramadan NL: - Novartis Pharma B.V. levert flyers over Diabetes en Ramadan De bijeenkomst heeft op meerdere momenten een interactief karakter door het op gang brengen van gesprekken over het opvolgen van voedingsadviezen en wat de deelnemers doen tijdens de ramadan. Deelnemers wisselen ervaringen uit. Programma bijeenkomst 4: Tijdens deze bijeenkomst sluiten twee beweegdocenten aan. - Introductie - Richtlijnen dagelijks bewegen door beweegdocent - Beweegadviezen voor eigen leefstijlprogramma in thuissituatie - Aan de slag met bewegen (voor mannen en vrouwen worden de beweeglessen gescheiden) - Afsluiting: rondvraag en onderwerp volgende bijeenkomst. De bijeenkomst wordt gegeven door twee allochtone beweegdocenten. Zij nemen hun eigen materialen mee. Vanuit de organisatie wordt gezorgd voor een hometrainer en een steps. Er zijn dia s beschikbaar voor het theoretische gedeelte. De volgende keer nemen de deelnemers een overzicht van hun medicatie (welke, hoe vaak innemen) mee, de medicijnen zelf en het apparaatje om zelf thuis de bloedsuiker te controleren. Programma bijeenkomst 5: Tijdens deze bijeenkomst sluit een diabetesverpleegkundige aan. - Introductie - Diabetesverpleegkundige over diabetes en medicijnen: o Tabletten o Insuline o Vakantie en ramadan - Zelfcontrole: oefenen met bloedsuiker bepalen Titel interventie * 10

11 - Informatie over consult bij diabetesverpleegkundige - Afsluiting: rondvraag en onderwerp volgende bijeenkomst. De materialen die bij deze bijeenkomst gebruikt worden, zijn de insulinepen, de glucosemeter, het diabetesdagboek en medicijn-etuis. Ook wordt een vakantiepakket diabetes getoond. Programma bijeenkomst 6: - Introductie - Bewegen - Complicaties bij diabetes - Voorkomen van complicaties - Sociale kaart - Evaluatie - Afsluiting De cursisten krijgen een DVD over bewegen en diabetes alsmede informatie over het voorkomen van complicaties. Dia s zijn er ter ondersteuning van de theorie. Na afloop vindt er een evaluatie plaats. Advies, terugkombijeenkomst na een half jaar: Plan een terugkommoment een half jaar na bijeenkomst 6, met alle deelnemers. Tijdens deze bijeenkomst kan samen met de deelnemers geëvalueerd worden hoe het gaat met het uitvoeren van het persoonlijk leefstijlplan en kunnen tips gegeven worden om een gezonde leefstijl weer op te pakken en/of vol te houden. Dit onderdeel is nieuw en is toegevoegd om de deelnemers een extra motivatie- en opfrismoment te bieden: de motivatie van deelnemers kan aangemoedigd of bevestigd worden. Deelnemers kunnen elkaar steunen en tips geven om de gezonde gedragingen vol te houden. Ook de gezondheidsvoorlichter kan nog tips geven ter verbetering of om het gezonde gedrag vol te houden. Verder is het advies om aan het einde van de cursus per deelnemer een brief aan de huisarts/diabetesverpleegkundige/poh te sturen met een korte toelichting welke patiënt heeft deelgenomen aan de cursus en om de huisarts/diabetesverpleegkundige/poh te stimuleren de patiënt voor een controle uit te nodigen. Ook dit onderdeel is nieuw. Omdat de werving nu ook via huisartsen verloopt, vinden we het belangrijk om terug te koppelen dat de patiënt heeft meegedaan. Daarnaast kan de huisarts na een half jaar kijken of de bloedsuiker beter en meer stabiel is geworden, wat zou (kunnen) betekenen dat de deelnemer de gezonde gedragingen goed toepast. Leefstijlplan: Tijdens de cursus wordt de leerstof veel herhaald en wordt er basale informatie over diabetes gegeven die van belang is voor het leren leven met diabetes. Er wordt aandacht besteed aan ziektebeleving en ziektegedrag en mogelijkheden. Er is ook ruimte voor uitwisseling en gespreksvoering. Deelnemers worden gestimuleerd om een persoonlijk leefstijlplan te maken voor in de thuissituatie, zodat positieve intenties omgezet kunnen worden in gedrag. Dit leefstijlplan gaat over gezonde voeding, voldoende bewegen en over goed en structureel gebruik van medicijnen. De deelnemers maken in overleg met de gezondheidsvoorlichter en in overleg met elkaar concrete afspraken over deze onderdelen van leefstijl en vullen in wat zij willen bereiken en hoe zij dit willen bereiken. Het voordeel van dit leefstijlplan is dat de gezondheidsvoorlichter tijdens de huisbezoeken terug kan komen op de gemaakte afspraken. Het leefstijlplan vormt een goede basis om te bespreken wat al dan niet goed gaat van de gemaakte afspraken en tips te geven om vol te houden of de gemaakte afspraken toch na te komen of aan te passen op zo n manier dat de afspraken haalbaar zijn. Zoals eerder gezegd werken we nu met een individueel persoonlijk leefstijlplan in plaats van een leefstijlplan dat een echtpaar samen opstelt. Huisbezoeken: Tijdens en na de cursus legt de gezondheidsvoorlichter bij elke deelnemer drie huisbezoeken af. Het doel van de huisbezoeken is om de informatie die in de cursus besproken is nog een keer te herhalen en om deelnemers de mogelijkheid te geven om vragen te stellen, eventueel ook persoonlijke vragen die Titel interventie * 11

12 mensen niet makkelijk tijdens de cursus stellen. Daarnaast is het doel om de deelnemers te motiveren om de afspraken van het leefstijlplan op lange termijn vol te houden. Tijdens de huisbezoeken bespreken de deelnemer en de gezondheidsvoorlichter het persoonlijk leefstijlplan en hoe het toepassen van de gemaakte leefstijlafspraken gaat. De gezondheidsvoorlichter geeft de deelnemers tips om de gemaakte afspraken na te komen en op lange(re) termijn vol te houden. De huisbezoeken werken als een stok achter de deur. De gezondheidsvoorlichter maakt na het eerste huisbezoek meteen een afspraak voor het volgende huisbezoek. Deze werkwijze laat de deelnemers zien dat ze serieus genomen worden en motiveert de deelnemers om hun gedrag te veranderen en om dit ook vol te houden. Praktisch: Wat helpt is om kinderopvang te organiseren. Dit haalt mogelijke barrières weg om deel te nemen. Titel interventie * 12

13 5. Uitvoering Materialen max 200 woorden Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? Er is een uitgebreid draaiboek beschikbaar. Dit draaiboek is te verkrijgen bij de GGD Hart voor Brabant. Het draaiboek bestaat uit een beschrijving van de bijeenkomsten inclusief een aantal bijlagen met cursusmateriaal (de dia s), vragenlijsten, sheets, bladen om het persoonlijk leefstijlplan te maken en een checklist voor de huisbezoeken. Naast het draaiboek is er een ondersteunende powerpoint-presentatie beschikbaar. Locatie en type organisatie max 200 woorden Waar kan de interventie uitgevoerd worden en welk(e) soort(en) organisatie(s) kan/kunnen de interventie uitvoeren? De cursus wordt bij voorkeur uitgevoerd in een laagdrempelige locatie, bijvoorbeeld een buurthuis in de wijk waar de deelnemers wonen. Ook kan de cursus worden gegeven in een gezondheidscentrum of huisartsenpraktijk. Tijdens bijeenkomst 4 gaan de deelnemers een beweegles volgen, mannen en vrouwen gescheiden. Deze les wordt gegeven in twee afgesloten ruimtes die voldoende groot zijn om te bewegen en waar, bij voorkeur, al beweegmaterialen aanwezig zijn. Een gezondheidsvoorlichter van de GGD, die is bijgeschoold op het thema diabetes, voert de interventie uit. Tijdens de cursus wordt gebruik gemaakt van gastdocenten zoals een diëtiste, twee beweegdocenten en een diabetesverpleegkundige, bij voorkeur van allochtone afkomst. Als de cursus in een huisartsenpraktijk/gezondheidscentrum wordt uitgevoerd, wordt bij voorkeur de diabetesverpleegkundige/poh van de praktijk betrokken omdat hij/zij de patiënten al kent en andersom. Opleiding en competenties van de uitvoerders max 200 woorden Wie zijn de uitvoerders en welke opleiding en competenties hebben zij nodig? De werving ligt grotendeels in handen van de betrokken gezondheidsvoorlichter: zij werft de deelnemers voor deze interventie (persoonlijk) in haar eigen netwerk dat ze heeft opgebouwd tijdens het geven van andere voorlichtingen. Werving kan ook gebeuren via huisartsen/diabetesverpleegkundigen/poh s uit huisartsenpraktijken met relatief veel allochtone patiënten. De projectleider legt contacten met de huisartsen/diabetesverpleegkundigen/poh s voor deze werving en houdt dit contact warm tijdens de wervingsperiode. De uitvoering van de cursusbijeenkomsten is in handen van de gezondheidsvoorlichter van de GGD met hulpverleners uit de diabeteszorg als gastdocent: een diëtiste, multiculturele beweegdocent en diabetesverpleegkundige. Binnen de interventie kan een peerbegeleider worden ingezet. Dit is facultatief. Dit is een allochtone diabetespatiënt met een goed zelfmanagement en een stabiele bloedsuikerspiegel. Deze peer kan het goede voorbeeld geven voor een goed zelfmanagement, om een stabiele bloedsuiker te bereiken. Titel interventie * 13

14 Het is belangrijk dat de gezondheidsvoorlichter een opleiding heeft gehad waarin hij/zij de ins en outs van de ziekte diabetes, de complicaties en de gewenste leefstijl heeft geleerd om zelf diabetesvoorlichting te kunnen geven. Kwaliteitsbewaking max 200 woorden Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? De gezondheidsvoorlichter neemt zowel tijdens de intake als tijdens het laatste huisbezoek een vragenlijst af bij de deelnemers. Hierin wordt gevraagd naar kennis over diabetes, huidige leefstijl, medicijngebruik en bevorderende en belemmerende factoren bij het opvolgen van leefstijladviezen. De gezondheidsvoorlichter evalueert tijdens de huisbezoeken de gemaakte leefstijlafspraken aan de hand van een checklist. Welke afspraken, ingevuld op de leefstijlbladen, kunnen deelnemers goed nakomen en hoe willen zij dit op lange termijn blijven volhouden? Welke afspraken zijn de deelnemers nog niet nagekomen, waardoor komt dit en hoe kunnen zij ervoor zorgen dat zij deze afspraken toch gaan uitvoeren? Bij het laatste huisbezoek wordt ook gevraagd naar een evaluatie van verschillende onderdelen van de zelfmanagementcursus en naar een waardering hiervan. De gezondheidsvoorlichter en projectleider nemen deze evaluaties samen door en bekijken of het doel van de interventie behaald is en of de interventie aansloot bij de deelnemers. Als uit de evaluaties blijkt dat er verbeterpunten voor de interventie zijn, beoordeelt de projectleider, samen met de gezondheidsvoorlichter, welke verbeterpunten echt nodig zijn. Ook beoordelen zij samen welke makkelijk/snel door te voeren zijn en welke groter/complexer van aard zijn. De complexere verbeterpunten verzamelt de projectleider. In overleg met het MT programma s wordt bepaald of en welke ruimte er is voor de grote verbeterpunten. Meetwaardes van de deelnemers voor gewicht, glucose, bloeddruk en cholesterol worden bepaald tijdens reguliere controles bij de huisarts/diabetesverpleegkundige/ POH en blijven daar ook. Deze worden niet uitgewisseld. Na afronding van de cursus wordt er wel een brief gestuurd naar de huisarts om aan te geven dat de deelnemer de cursus (volledig) heeft gevolgd en wordt aan de huisarts gevraagd om de deelnemer/patiënt na een half jaar uit te nodigen voor een controle. Dit is nieuw en is hiervoor toegelicht. Randvoorwaarden max 200 woorden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? Organisatorische randvoorwaarden: - Een gezondheidsvoorlichter die is opgeleid om voorlichtingen over diabetes te verzorgen. - Een projectleider die het overzicht houdt van wat er moet gebeuren en met wie de gezondheidsvoorlichter kan sparren en afstemmen. - Uren/geld zodat de gezondheidsvoorlichter en projectleider dit project goed kunnen uitvoeren. - Vergoeding voor de gastdocenten en een bedankje voor de betrokken peer en huisartsen/diabetesverpleegkundigen/poh s (voor de werving). - Facultatief een peer met een goed diabetes zelfmanagement. - Steun vanuit de organisatie in die zin dat diabetes een speerpunt is in de uitvoering. Contextuele randvoorwaarden: - Samenwerking met huisartsen/diabetesverpleegkundigen/poh s, voor de werving. - Samenwerking en afstemming met een diëtiste, twee beweegdocenten en een diabetesverpleegkundige, die als gastdocent een bijeenkomst zullen meedoen. - Een laagdrempelige ruimte in de buurt van waar de deelnemers wonen, waar de cursus kan plaatsvinden. - Twee afgesloten ruimtes waar de mogelijkheid is om te bewegen inclusief beweegmaterialen. Titel interventie * 14

15 Implementatie max 200 woorden Is er een systeem voor implementatie? Geef een samenvatting. Voor de werving/voorbereiding: Kies een of meerdere wijken uit in een gemeente met een groter percentage bewoners van allochtone (Islamitische) afkomst. Persoonlijke werving blijkt het beste te werken bij deze doelgroep. De gezondheidsvoorlichter kan daarom werven in haar netwerk van deelnemers aan andere voorlichtingen die hij/zij verzorgt. Daarnaast kan de gezondheidsvoorlichter (ondersteund door de projectleider) samenwerking zoeken met huisartsen/diabetesverpleegkundigen/poh s die werken in een huisartsenpraktijk/gezondheidscentrum met veel allochtone patiënten. De huisarts heeft bij allochtone patiënten nog veel aanzien en als de huisarts een patiënt aanraadt om mee te doen met deze cursus, zal de patiënt dat advies serieus nemen. Voor aanvang van de cursus stemt de gezondheidsvoorlichter af met de gastdocenten, wanneer hun inzet gewenst is en welke inzet gevraagd wordt. Spreek met elkaar de inhoud van de bijeenkomst door en maak een duidelijke rolverdeling waar zowel de gezondheidsvoorlichter als de gastdocent zich in kunnen vinden. Aan de hand van het beschikbare draaiboek worden hier afspraken over gemaakt. Uitvoer: Uitvoer van de cursus en de huisbezoeken verloopt zoals beschreven in het beschikbare draaiboek. De benodigde materialen, zoals dia s, leefstijlbladen, checklist huisbezoek, evaluatieformulier, zijn ook beschikbaar. Nazorg: Aan het einde van de cursus evalueert de gezondheidsvoorlichter de cursus met de deelnemers. Verbeterpunten worden mee terug naar de organisatie genomen en zo nodig aangepast. Het is wenselijk om een half jaar na afloop van de cursus een terugkombijeenkomst te plannen. Deelnemers kunnen van elkaar horen hoe het gaat met de uitvoering van het persoonlijke leefstijlplan, deelnemers kunnen elkaar tips geven en de gezondheidsvoorlichter (en eventueel de peer) kunnen ook tips geven om het gezonde gedrag uit te voeren/vol te houden. Na afloop is er een schriftelijke terugkoppeling naar de huisarts(en) over welke patiënten de cursus hebben gevolgd en met de vraag om de patiënt na een half jaar uit te nodigen voor een controlebezoek. Kosten max 200 woorden Wat zijn de kosten van de interventie? Benoem daarbij de personele (in aantallen uren) en de materiële kosten. Zie tabel 1: Overzicht kosten interventie Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor Turkse, Marokkaanse, Somalische en Hindoestaanse mannen en vrouwen met diabetes type II. Titel interventie * 15

16 6. Onderbouwing Probleem max 400 woorden Voor welk probleem of (mogelijk) risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard, ernst, spreiding en gevolgen. Diabetes kent een hoge prevalentie onder bevolkingsgroepen van allochtone afkomst, zoals Turken, Marokkanen, Somaliërs en Hindoestanen (Ujcic-Voortman et al., 2009). De prevalentie is het hoogst onder personen van Hindoestaans-Surinaamse afkomst, met name in de hogere leeftijdsgroep (37% bij personen ouder dan 60 jaar). De prevalentie van diabetes mellitus bij personen van Turkse, Marokkaanse en Surinaamse afkomst is twee tot drie keer hoger dan onder de autochtone bevolking. De prevalentie is hoger onder allochtone vrouwen dan onder allochtone mannen en diabetes ontstaat bij de allochtone bevolking op jongere leeftijd dan bij de autochtone bevolking (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). De prevalentie van overgewicht en ernstig overgewicht, wat een extra risicofactor is bij de ziekte diabetes, onder migrantengroepen is hoger dan onder autochtonen. Vooral Turkse en Marokkaanse vrouwen vormen op basis van zelf-gerapporteerde gegevens een risicogroep. Ook onder de Hindoestanen heeft een groot gedeelte overgewicht (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Het eet- en beweegpatroon van (oudere) allochtonen verschilt van het eet- en beweegpatroon van autochtonen. In de praktijk blijkt nogal eens dat autochtone diabetes-zorgverleners leefregels bespreken die niet aansluiten bij de leefgewoonten van allochtone groepen. Ook blijkt dat als allochtone diabetespatiënten de huisarts, diabetesverpleegkundige of praktijkondersteuner bezoeken, ze de leefregels vaak niet begrijpen of opvolgen. Én dat zij niet weten dat diabetes een chronische ziekte is waarbij structureel medicijngebruik en een aangepaste leefstijl horen. Winst is te halen uit een goede informatieoverdracht van de ziekte (Lanting, 2007). Hoe meer de informatie aansluit bij de eigen cultuur en gewoontes hoe groter de kans dat men de informatie onthoudt. Het gebruik van een gezondheidsvoorlichter die leefregels bespreekt die aansluiten bij de cultuur van de deelnemers, is een beproefde methode om hieraan te voldoen (Singels et al., 2008). Als allochtone diabetespatiënten de leefregels goed toepassen en medicijnen structureel innemen, zal hun bloedsuikerspiegel stabiliseren. Dit kan leiden tot een lagere co-morbiditeit, tot een lagere mortaliteit en waarschijnlijk ook tot lagere zorgkosten. Oorzaken max 400 woorden Welke factoren veroorzaken het probleem of (mogelijk) risico? Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Aan te pakken factoren max 200 woorden Welke factoren pakt de interventie aan en welke onder 1.2 benoemde (sub)doelen horen daarbij? Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 16

17 Verantwoording max 1000 woorden Maak aannemelijk dat met deze aanpak ook daadwerkelijk de doelen bij deze doelgroep bereikt kunnen worden. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 17

18 7. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de uitvoering van de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van ieder genoemd onderzoek mee. Beschrijf per onderzoek: a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave (indien gepubliceerd) b) Het type onderzoek, de onderzoeksmethode en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot inzicht in de mate waarin activiteiten zijn uitgevoerd volgens plan, het bereik van de interventie, de waardering en ervaring van de uitvoerders en doelgroep, succes- en faalfactoren, en -indien beschikbaar- de uitvoerbaarheid, de randvoorwaarden en de omgevingsvariabelen. Er is een onderzoekspilot geweest in samenwerking met Tranzo, Universiteit Tilburg. Hiervan is een uitgebreid rapport beschikbaar. De effecten van de interventie op voedingspatroon en beweegpatroon zijn gebaseerd op de verschillen tussen een voor- en nameting. De effecten op gewicht, bloeddruk, cholesterol en bloedglucose zijn beschreven. In het rapport worden de succesfactoren besproken en worden aanbevelingen gedaan voor de werving van deelnemers, voor de inhoud en opzet van een interventie en voor betere (na)zorg. Voor het beantwoorden van de eerste onderzoeksvragen wat is het effect van de interventie?, welke factoren beïnvloeden het zelfmanagement van deelnemers? en welke factoren beïnvloeden het effect van voorlichting? is gebruik gemaakt van de gegevens van de vragenlijsten, de checklist en van meetwaardes die bepaald werden voor, tijdens en na de interventie, gesprekken en ervaringen van de gezondheidsvoorlichter. Uit de onderzoekspilot bleek dat de tien mannelijke deelnemers en hun partners heel positief waren over de interventie. Alle bijeenkomsten zijn door alle deelnemers bezocht (en dat is op zich al bijzonder). Deelnemers waren zich na de interventie meer bewust van het belang van een gezonde leefstijl en het regelmatig innemen van medicijnen. De factoren die een belemmerende of bevorderende rol spelen bij het aanleren en volhouden van een gezonde leefstijl en een regelmatig medicijngebruik hebben te maken met kennen, (ervaren) gezondheid (meer psychosomatische klachten), culturele aspecten (bv Turkse gewoonte om eten aan te bieden), financiën (gezonde voeding was duurder) en de fysieke (in Turkije en in de zomer is bewegen makkelijker) en sociale omgeving (steun partner). De pilot heeft ook veel informatie opgeleverd over factoren die van invloed zijn op het suces van een zelfmanagementcursus voor allochtone patiënten. De volgende factoren zijn van belang: een goede planning, een persoonlijke benadering bij de werving van deelnemers, de inzet van een gezondheidsvoorlichter, deelname en betrokkenheid van de partner, een op de deelnemers goed afgestemde inhoud en opzet van de cursus, en een goede samenwerking tussen de gezondheidsvoorlichter en andere (autochtone) betrokkenen. 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de behaalde effecten met de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van iedere genoemde studie mee. Beschrijf per onderzoek: Titel interventie * 18

19 a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave b) Het type onderzoek, de meetinstrumenten en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot het bereik van de interventie, de gevonden effecten en -indien beschikbaar- de door de doelgroep ervaren effectiviteit en de mate waarin de veronderstelde werkzame elementen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel (4.2) hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op de niveaus Goed beschreven en Goed onderbouwd. Titel interventie * 19

20 8. Samenvatting Werkzame elementen Wat zijn de werkzame elementen van deze interventie waardoor de gestelde doelen bij de doelgroep gerealiseerd worden? Geef een puntsgewijs overzicht van de belangrijkste werkzame elementen van de interventie. Denk daarbij aan inhoudelijke en praktische elementen. Max 250 woorden - Inzet van een gezondheidsvoorlichter - Persoonlijke werving - Aansluiten op de cultuur van de deelnemers - Aansluiten bij het (kennis)niveau en de mogelijkheden van de deelnemers - Samenwerken met gastdocenten (experts) - Huisbezoeken: persoonlijke aandacht over hoe het gaat, persoonlijke tips om de leefregels vol te houden. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 20

21 9. Aangehaalde literatuur Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur en gebruik hiervoor de APAnormen (variant met kleine letters, zie aanwijzingen in de handleiding). Lanting, L.C. (2007). Ethnic differences in utilization of an outpatient clinic in the Netherlands: a study of diabetes patients and patients with gastrointestinal symptoms. Erasmus University, Rotterdam. Nationaal Kompas Volksgezondheid (2014). From Singels, L., Drewes, M., & van der Most-van Spijk, M. (2008). De effecten van voorlichting in eigen taal en cultuur in beeld. Resultaten van twintig jaar inzet van voorlichters eigen taal en cultuur en allochtone zorgconsulenten in de lokale gezondheidsbevordering en zorg. NIGZ, Woerden. Ujcic-Voortman, J.K., Schram, M.T., Jacobs-van der Bruggen, M.A., Verhoeff, A.P., & Baan C.A. (2009). Diabetes prevalence and risk factors among ethnic minorities. Eur J Pub Health, 19(5), Titel interventie * 21

22 10. Praktijkvoorbeeld Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie: hoe was de situatie voor, tijdens en na de interventie? Zie hiervoor de tekst bij hoofdstuk 4 onderzoek. Er is een rapport beschikbaar van de pilotstudie; deze is op te vragen bij de GGD Hart voor Brabant. Titel interventie * 22