4 Overzicht van de cursus

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "4 Overzicht van de cursus"

Transcriptie

1 4 Overzicht van de cursus In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de onderwerpen die in de cursus aan bod komen. Het uiteindelijke doel is dat mensen met diabetes in staat zijn weloverwogen beslissingen te nemen over de self-management van hun diabetes. In Hoofdstuk 5 A t/m M worden alle onderwerpen uitgebreid beschreven. Voorafgaand aan elk onderwerp worden de volgende punten overzichtelijk weergegeven: LEERDOEL DEELNEMERS De cursus heeft een aantal leerdoelen voor de deelnemers geformuleerd, dit is wat we willen dat mensen kennen en kunnen aan het eind van de cursus (met ondersteuning van het patiëntenmateriaal). De doelen zijn opgesteld om: Deelnemers te informeren over de oorzaken, gevolgen en behandeling van type 2 diabetes Mensen met type 2 diabetes de gelegenheid te geven om hun ervaringen met het leven met diabetes te delen Er voor te zorgen dat mensen met type 2 diabetes zich bewust zijn van hun specifieke gezondheidsrisico s voor het ontwikkelen van complicaties van de diabetes Deelnemers de gelegenheid te bieden de mogelijkheden voor het verminderen van hun risico s te bespreken met de trainers Deelnemers te ondersteunen bij het opstellen van persoonlijk actieplan. INHOUD Bij de Inhoud wordt een overzicht gegeven van de onderwerpen die in de bijeenkomst besproken moeten zijn. ROL VAN DE TRAINER De trainer heeft als rol om tijdens de bijeenkomst de deelnemers te helpen hun leerdoelen te bereiken en de achterliggende filosofie uit te dragen. Hierbij werkt de trainer binnen de uitgangspunten en stijl van het programma. De trainer mag/kan afwijken van het draaiboek om de leerdoelen te bereiken. Een aangepast draaiboek moet echter op schrift worden gesteld en beschikbaar zijn. Draaiboeken zijn opgesteld ter ondersteuning van het realiseren van leerdoelen. 1

2 In het draaiboek zijn tijden vastgelegd; deze kunnen naar eigen inzicht worden aangepast aan de behoeften van de groep. Twee uitersten die moeten worden vermeden zijn: Een laissez-faire aanpak, waarbij gedeelten van het draaiboek overgeslagen worden of in sneltreinvaart worden doorgenomen Slaafs opvolgen van tijden, met als resultaat een schoolse benadering waarin de patiënt niet meer centraal staat. Elke groep leert in een ander tempo. Ook trainers hebben hun goede en slechte dagen! Soms kan het nodig zijn de meest belangrijke leerdoelen hoog op de agenda te zetten en de minder belangrijke onderdelen te bewaren voor als er tijd over is. De trainer kan er zo voor zorgen dat de tijd effectief gebruikt wordt. Bij educatie voor volwassenen is het gebruikelijk dat de trainer naast de beschikbare leermiddelen gebruik maakt van zijn/haar eigen inbreng. Dit zorgt voor een natuurlijk verloop van de interactie met deelnemers en maakt dat de cursus ook voor de trainer interessant en nieuw blijft. Lesgeven kan zeer belonend zijn wanneer deelnemers gestimuleerd en gemotiveerd worden door de verschillende lesmethoden die gebruikt worden. Er kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van tekeningen, discussie in kleinere groepjes en spelletjes. De standaard -aanpak voor de bijeenkomsten zou er als volgt kunnen uitzien: Gebruik open vragen om discussie aan te moedigen Geef een overzicht van het onderwerp en leg uit waarom het voor deelnemers belangrijk is Vraag deelnemers wat zij over het onderwerp al weten/welke gedachten zij over het onderwerp hebben Breng structuur aan in opmerkingen van deelnemers door ze in categorieën of groepjes in te delen, zodat zij ze makkelijker kunnen onthouden en makkelijker de relatie leggen met aanverwante onderwerpen Benadruk en herhaal de meest belangrijke onderwerpen/boodschappen om deelnemers te helpen deze te onthouden Ga na of deelnemers het begrepen hebben door de belangrijkste informatie nog eens te herhalen (met behulp van open vragen en discussie) of een oefening Geef aan het eind van elk onderdeel een samenvatting, of beter nog: vraag deelnemers de belangrijkste boodschap samen te vatten Zorg dat leerdoelen ook op schrift beschikbaar zijn. 2

3 ACTIVITEIT DEELNEMERS Hier worden de specifieke activiteiten beschreven die de deelnemers helpen bovengenoemde doelen te bereiken DRAAIBOEK BIJEENKOMST Per onderwerp is een draaiboek gemaakt. Dit zijn voorbeelden hoe de onderwerpen tijdens de bijeenkomst besproken kunnen worden. Elke trainer zal zijn eigen plan van aanpak hebben; toch is een draaiboek nodig, al was het maar om aan te geven hoe met open vragen informatie over een bepaald onderwerp kan worden verkregen en om de belangrijkste punten samen te vatten. De trainershandleiding is in ontwikkeling. Het voorziet de trainers van voorbeelden hoe vragen te stellen en informatie over te dragen, die inspireren en vernieuwend zijn. Van u wordt verwacht dat u mogelijke aanpassingen en verbeteringen van het handboek in het draaiboek vastlegt, zodat ook anderen van uw ervaringen kunnen leren. Er is tijd ingebouwd voor het bespreken van problemen en het stellen van vragen. De cursus kan gegeven worden in één dag of in twee halve dagen. Wanneer de cursus over twee dagdelen wordt verdeeld, hebben de deelnemers meer gelegenheid de nieuwe informatie in te passen, met vragen te komen en te leren van ervaringen tussen de bijeenkomsten. De verdeling van onderwerpen bij ongeveer 7 contacturen per cursus is als volgt: 3

4 Eén hele dag (6 uur 40 minuten) Twee halve dagen (3 uur 20 minuten x 2) Pauzes zijn naar behoefte in te lassen Deel 1 Sessie Totaal Introductie en huishoudelijke A 5 min 5 min mededelingen Mijn eigen verhaal B 40 min 45 min Diabetes mellitus type 2 C 55 min 1 uur 40 min De werking van insuline D 20 min 2 uur en hypoglykemie/hyperglykemie Controleren van de bloedglucose: E 20 min 2 uur 20 min hoe? Het heft in handen (1) F 45 min 3 uur 15 min Voeding: Koolhydraten en calorieën Hoe sta ik er voor? G 10 min 3 uur 15 min Voeding en beweging Deel 2 Terugblik op deel 1 H 15 min 15 min Complicaties I 30 min 45 min Risicofactoren J 60 min 1 uur 40 min Lichaamsbeweging K 30 min 2 uur 15 min Mijn diabetes actieplan L 45 min 3 uur Brandende vragen M 15 min 3 uur 15 min 4

5 VOORTZETTING VAN DE ZORG 1 De PRISMA-benadering wordt in het hele zorgtraject doorgevoerd. De deelnemers gaan na PRISMA verder in de gebruikelijke zorg bij de eigen arts (huisarts of specialist), diabetesverpleegkundige, diëtist en andere zorgverleners die elementen uit de PRISMA-benadering in de individuele contacten zullen gebruiken. 2 Dit programma is afgestemd op de behoeften van mensen met type 2 diabetes. Het is daarom noodzakelijk dat zowel huisartsen, specialisten, diabetesverpleegkundigen, diëtisten en andere zorgverleners goed op de hoogte zijn van deze gestructureerde vorm van educatie, zodat zij patiënten na PRISMA verder kunnen begeleiden vanuit dezelfde filosofie. 3 Om te kunnen voldoen aan de onderliggende filosofie, is het noodzakelijk dat alle onderdelen van het zorgtraject in deze aanpak zijn geïntegreerd. Elke mogelijkheid moet worden aangegrepen om mensen te ondersteunen bij het verwerken van de diagnose en bij het zoveel mogelijk in eigen hand nemen van de behandeling (selfmanagement) door middel van empowerment en zelfbeschikking. 4 Deze gestructureerde vorm van educatie draagt ertoe bij dat ook elders in de zorg self-management en empowerment de hoeksteen van de behandeling gaat worden. In overeenstemming met de principes van self-management hebben mensen de beschikking over informatie die hen in staat stelt te reageren op veranderingen in hun gezondheidsprofiel, vooral in bloedglucosewaarden. 5 Hiervoor is informatie nodig, in voor patiënten begrijpelijke vorm, zodat zij beschikken over informatie over de medische behandeling van hun diabetes. De informatie is afgestemd op actuele richtlijnen en protocollen. 6 Daarnaast heeft de gestructureerde educatie tot doel deelnemers te stimuleren te letten op controles, hun gezondheidsprofiel, en medische interventies. Gestimuleerd wordt dat mensen in voldoende mate worden aangezet tot het stellen van vragen en staan op geëigende diagnostiek en behandeling. 5

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 L Mijn persoonlijk actieplan

Hoofdstuk 5 L Mijn persoonlijk actieplan Hoofdstuk 5 L Mijn persoonlijk actieplan Duur 40 minuten Leerdoel deelnemers Deelnemers kunnen tenminste één risicofactor kiezen en actie(s) benoemen om hun gezond in positieve zin te verbeteren. Inhoud

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Kwaliteitsontwikkeling

Hoofdstuk 7 Kwaliteitsontwikkeling Hoofdstuk 7 Kwaliteitsontwikkeling Wat is kwaliteitsontwikkeling? Kwaliteitsontwikkeling is een programma dat is ontwikkeld om een standaard niveau van kwaliteit te garanderen door middel van een proces.

Nadere informatie

Inkijk exemplaar. trainers HanDLeiDinG. preventie Diabetes

Inkijk exemplaar. trainers HanDLeiDinG. preventie Diabetes trainers HanDLeiDinG preventie Diabetes AUTEURS Suzanne Batist-Bader, Sabine de Groot, Wieke Heideman CONTACT www.focusopzelfzorg.nl prisma@vumc.nl COpyRIGHT 2018, vu Medisch Centrum amsterdam alle rechten

Nadere informatie

Inkijk exemplaar. trainers HanDLeiDinG. DIABETEs

Inkijk exemplaar. trainers HanDLeiDinG. DIABETEs trainers HanDLeiDinG DIABETEs AUTEURS Suzanne Batist-Bader, Marloes Hogenelst, Caroline Lubach en Sabine de Groot CONTACT www.focusopzelfzorg.nl prisma@vumc.nl COpyRIGHT 2018, VU Medisch Centrum amsterdam

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe?

Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe? Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe? Duur 20 minuten Leerdoelen deelnemers Deelnemers leren hoe zij hun bloedglucosewaarden in de gaten kunnen houden; op de korte termijn door middel van

Nadere informatie

Interventie zelfmanagement Turkse mannen met diabetes. Monica Overmars GVO functionaris GGD Hart voor Brabant

Interventie zelfmanagement Turkse mannen met diabetes. Monica Overmars GVO functionaris GGD Hart voor Brabant Interventie zelfmanagement Turkse mannen met diabetes Monica Overmars GVO functionaris GGD Hart voor Brabant Inhoud - Aanleiding - Onderzoekspilot in Tilburg 2010/2011 - Doel - Evaluatie pilot - Sterke

Nadere informatie

Diabetesrevalidatie. UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Inleiding

Diabetesrevalidatie. UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Inleiding UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Diabetesrevalidatie Inleiding Intake U heeft diabetes en bent onder behandeling van een internist, huisarts, diabetesverpleegkundige of een diëtist. Ondanks

Nadere informatie

Inwendige geneeskunde. Diabetescarrousel

Inwendige geneeskunde. Diabetescarrousel Inwendige geneeskunde Diabetescarrousel 1 Diabetes mellitus, in de volksmond suikerziekte, is een aandoening waarbij het bloedglucose is verhoogd. Om de kans op complicaties te voorkomen of uit te stellen

Nadere informatie

Hoofdstuk 5K: Lichaamsbeweging

Hoofdstuk 5K: Lichaamsbeweging Hoofdstuk 5K: Lichaamsbeweging Duur 30 minuten Leerdoelen deelnemers De deelnemers Weten hoe lichamelijke activiteit kan bijdragen aan een goede regulatie van de diabetes Weten wat de algemene aanbevelingen

Nadere informatie

Hoofdstuk 8 PRISMA ONLINE

Hoofdstuk 8 PRISMA ONLINE Hoofdstuk 8 PRISMA ONLINE Wat is Prisma-Online? Prisma-Online is een interactieve website, dat is ontwikkeld om er voor te zorgen dat deelnemers ook na de Prisma-cursus nog te maken krijgen met de Prisma-methode.

Nadere informatie

deel het gevoel CONVERSATION MAP: een nieuwe benadering van diabeteseducatie waarmee u uw patiënten laat praten had echt uit te maken van

deel het gevoel CONVERSATION MAP: een nieuwe benadering van diabeteseducatie waarmee u uw patiënten laat praten had echt uit te maken van CONVERSATION MAP: een nieuwe benadering van diabeteseducatie waarmee u uw patiënten laat praten Ik had echt het gevoel deel uit te maken van het leerproces. Ontworpen door In samenwerking met Gesponsord

Nadere informatie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners 1 op de 3 mensen in Nederland overlijdt aan een hart- of vaatziekte.

Nadere informatie

Diabetes. jouw thuisverpleging. onze expertise.

Diabetes. jouw thuisverpleging. onze expertise. Diabetes jouw thuisverpleging. onze expertise. Diabetes... en nu? Diabetes is een chronische aandoening die hoe langer hoe meer Belgen treft. Een gezonde levensstijl is de beste preventie tegen uitbreiding

Nadere informatie

Wmo-werkplaats Twente. Scholingshandleiding voor cursist en trainer. Samenwerken met vrijwilligers

Wmo-werkplaats Twente. Scholingshandleiding voor cursist en trainer. Samenwerken met vrijwilligers Wmo-werkplaats Twente Scholingshandleiding voor cursist en trainer Samenwerken met vrijwilligers De vrijwilliger als vanzelfsprekende partner in zorg en welzijnswerk juli 2011 Saxion. Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

FoodSteps - diabetes in beweging 28/10/2013

FoodSteps - diabetes in beweging 28/10/2013 FoodSteps - diabetes in beweging Wat is diabetes Symptomen Gevolgen Behandeling 5% van de bevolking heeft diabetes (= 1 op 20) Zuid West-Vlaanderen: 15 000 Verwachting komende jaar: x 2 (= 1 op 10) Pancreas

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners Uw huisarts heeft vastgesteld dat u lijdt aan Diabetes Mellitus, een

Nadere informatie

de diabetespolikliniek

de diabetespolikliniek patiënteninformatie de diabetespolikliniek Vanwege uw diabetes mellitus (suikerziekte) komt u regelmatig naar de diabetespolikliniek van de polikliniek Interne Geneeskunde. Het diabetesteam adviseert,

Nadere informatie

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder?

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Bij u is de chronische ziekte Diabetes vastgesteld. Om zo goed mogelijk met uw ziekte om te gaan, bent u onder behandeling van uw huisarts

Nadere informatie

Ik ben voel ziek me niet lekker

Ik ben voel ziek me niet lekker Diabetesstrip Ik ben voel ziek me niet lekker Ik voel Ik me ben niet ziek lekker. Ik voel me moe, moet vaak plassen en veel drinken, zie wazig en val af. 2 Gluky heeft diabetes Naar het ziekenhuis Naar

Nadere informatie

H.88011.0815. Diabetespolikliniek

H.88011.0815. Diabetespolikliniek H.88011.0815 Diabetespolikliniek 2 Inleiding Een goede diabetes behandeling bestaat, volgens de Nederlandse Diabetes Federatie, uit regelmatige controle voor uw diabetes. De inhoud van deze controles is

Nadere informatie

Educatie bij allochtone patiënten thuis

Educatie bij allochtone patiënten thuis Educatie bij allochtone patiënten thuis Carine Ogiers - Aysim Akpinar Diabetessymposium 08-11-2010 Gent Inleiding Diabetes type 2 komt 2 tot 6 maal meer voor bij de allochtone dan bij de autochtone bevolking.

Nadere informatie

Diabetesverpleegkundige

Diabetesverpleegkundige Interne Geneeskunde Diabetes Diabetesverpleegkundige i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Een diabetesverpleegkundige is een verpleegkundige die gespecialiseerd is in diabetes. Zij begeleidt

Nadere informatie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners Uw huisarts heeft vastgesteld dat u lijdt aan Diabetes Mellitus, een

Nadere informatie

Pilot DBC COPD De rol van zelfmanagement

Pilot DBC COPD De rol van zelfmanagement Pilot DBC COPD De rol van zelfmanagement 10 november 2009 Discussie vragen Ervaringen in de zaal met zelfmanagement programma? Wat zijn je verwachtingen van zelfmanagement bij patienten met COPD in de

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes Omdat u mogelijk zwangerschapsdiabetes heeft, bent u door uw gynaecoloog verwezen naar het spreekuur voor zwangeren Vasculair Centrum. In deze folder leest u meer over zwangerschapsdiabetes

Nadere informatie

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder?

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Bij u is de chronische ziekte Diabetes vastgesteld. Om zo goed mogelijk met uw ziekte om te gaan, bent u onder behandeling van uw huisarts

Nadere informatie

Diabetes mellitus en zelfcontrole. Diabetespoli

Diabetes mellitus en zelfcontrole. Diabetespoli 00 Diabetes mellitus en zelfcontrole Diabetespoli 1 Inleiding Diabetes mellitus is een chronische aandoening. Daarom is het voor u als mens met diabetes van belang een aantal zaken in de gaten te houden.

Nadere informatie

H Uw Zorgplan diabetes

H Uw Zorgplan diabetes H.366767.0314 Uw Zorgplan diabetes Patiëntenkaart BEREIKBAARHEID DIABETESVERPLEEGKUNDIGEN Heeft u vragen dan kunt u contact opnemen tijdens het telefonisch spreekuur maandag tot en met vrijdag van 11.00

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord. Diabetesrevalidatie

UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord. Diabetesrevalidatie UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Diabetesrevalidatie UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Inleiding U heeft diabetes en bent onder behandeling van een internist, huisarts,

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 F Het heft in handen (1) Voeding: Koolhydraten en calorieën

Hoofdstuk 5 F Het heft in handen (1) Voeding: Koolhydraten en calorieën Hoofdstuk 5 F Het heft in handen (1) Voeding: Koolhydraten en calorieën Duur 45 minuten Leerdoelen deelnemers Deelnemers Kunnen de link leggen tussen de informatie over voeding en het onderdeel Diabetes

Nadere informatie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij hart- en vaatziekten! Optimale zorg bij hart- en vaatziekten door samenwerkende zorgverleners 1 op de 3 mensen in Nederland overlijdt aan een hart- of vaatziekte.

Nadere informatie

PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE

PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE 2 INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE Algemeen Middels deze folder wil Maasstad Ziekenhuis u informeren over insulinepomptherapie.

Nadere informatie

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG Verdiepingstraining Mediation in de gezondheidszorg Introductie De gezondheidszorg is met 1.2 miljoen werkenden de grootste beroepsgroep van Nederland en is volop in beweging.

Nadere informatie

Hoofdstuk 5I: Complicatie van diabetes type 2

Hoofdstuk 5I: Complicatie van diabetes type 2 Hoofdstuk 5I: Complicatie van diabetes type 2 Duur 30 minuten Leerdoelen deelnemers De deelnemers Kennen de mogelijke complicaties van diabetes Weten dat complicaties van diabetes onder andere bestaan

Nadere informatie

Bijlage 1: Draaiboek workshop inbedding gedragscode korte versie

Bijlage 1: Draaiboek workshop inbedding gedragscode korte versie Bijlage 1: Draaiboek workshop inbedding gedragscode korte versie Doel Werkvorm Tijd Materialen Inleiding Het managen van de verwachtingen over de workshop Deel 1: Presentatie + filmpje Creëren van draagvlak

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes U BENT ZWANGER EN HALVERWEGE DE ZWANGERSCHAP KRIJGT U TE HOREN DAT U DIABETES HEEFT. ER KOMT DAN VEEL OP U AF. U WILT WETEN WAT ZWANGERSCHAPSDIABETES PRECIES

Nadere informatie

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder?

Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Ketenzorg Zorg op maat voor Diabetes type 2 Waarom ontvangt u deze folder? Bij u is de chronische ziekte Diabetes vastgesteld. Om zo goed mogelijk met uw ziekte om te gaan, bent u onder behandeling van

Nadere informatie

Ketenzorg Friesland. Zorgproducten 1e lijns Keten DBC Diabetes Mellitus type 2 Diëtist

Ketenzorg Friesland. Zorgproducten 1e lijns Keten DBC Diabetes Mellitus type 2 Diëtist Ketenzorg Friesland Zorgproducten 1e lijns Keten DBC Diabetes Mellitus type 2 Diëtist Ketenzorg Friesland BV 2016 ZORGPRODUCTEN 1 E LIJNS KETEN DBC DM2 DIËTIST DMD1-2016 DMD2-2016 DMD3-2016 DMD4-2016 DMD5-2016

Nadere informatie

Klanttevredenheidsonderzoek DBC Diabetes Mellitus Eerste lijn

Klanttevredenheidsonderzoek DBC Diabetes Mellitus Eerste lijn Inleiding: Sinds 1 januari 2008 wordt in Noord-Limburg de diabeteszorg in de eerste lijn door Cohesie Cure and Care georganiseerd. De diabeteszorg wordt als DBC Diabetes Mellitus Eerste Lijn op gestructureerde

Nadere informatie

Diabetes Mellitus Zelfcontrole

Diabetes Mellitus Zelfcontrole INTERNE GENEESKUNDE Diabetes Mellitus Zelfcontrole Inleiding Diabetes mellitus (D.M.) is een chronische ziekte. Het is voor u als mens met diabetes van belang een aantal zaken in de gaten te houden. U

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Kind met diabetes

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Kind met diabetes Kind met diabetes KIND MET DIABETES INLEIDING Bij uw kind is diabetes mellitus geconstateerd door de kinderarts. Uw kind zal in de meeste gevallen een paar dagen worden opgenomen op de kinderafdeling.

Nadere informatie

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG Verdiepingstraining Mediation in de gezondheidszorg Introductie De gezondheidszorg is met 1.2 miljoen werkenden de grootste beroepsgroep van Nederland en is volop in beweging.

Nadere informatie

Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein

Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein Diabetes mellitus (kortweg diabetes) is een chronische ziekte. Dat betekent dat u voor langere tijd voor deze ziekte behandeld moet worden. Bij

Nadere informatie

Zelfmanagement bij diabetes

Zelfmanagement bij diabetes Zelfmanagement bij diabetes Samenvatting van de lezing door Elma Crüts diabetesverpleegkundige, verbonden aan het Máxima Medisch Centrum te Eindhoven, gehouden op maandag 18 april 2011 voor de Diabetesvereniging

Nadere informatie

Programma Diabetes Mellitus type II Algemene leerdoel deskundigheidssbevordering : Diabetes Mellitus Type II De zorgverleners rond de diabetespatiënt hebben de kennis en inzichten om professionele zorg

Nadere informatie

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE INLEIDING Diabeteszorg richt zich op leefstijl, scherpe streefwaarden en/of voorkoming van late complicaties (5-10 jaar) In de palliatieve/terminale

Nadere informatie

Klanttevredenheidsonderzoek Zorgprogramma DM - Eerste lijn (2013)

Klanttevredenheidsonderzoek Zorgprogramma DM - Eerste lijn (2013) Klanttevredenheidsonderzoek Zorgprogramma DM - Eerste lijn (2013) Inhoudsopgave Verslag Samenvatting resultaten Bijlage - Vragenlijst Cohesie Cure and Care Hagerhofweg 2 5912 PN VENLO +31 (77) 3203736

Nadere informatie

INTENSIEVE INSULINETHERAPIE

INTENSIEVE INSULINETHERAPIE INTENSIEVE INSULINETHERAPIE Op de diabetespolikliniek van het Sint Franciscus Gasthuis wordt gewerkt met verschillende insulinetherapieën. In deze folder wordt de intensieve insulinetherapie besproken.

Nadere informatie

Voorlichting bij patiënten met diabetes mellitus type 2

Voorlichting bij patiënten met diabetes mellitus type 2 1. Toelichting op de module Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M01 van maart 2006 (tweede herziening). Diabetes mellitus type 2 is een chronische ziekte. Voorlichting geven is belangrijk om de

Nadere informatie

Samenvatting R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9

Samenvatting R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 SAMENVATTING 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 134 Type 2 diabetes is een veel voorkomende ziekte die een grote impact heeft op zowel degene waarbij

Nadere informatie

Bijkomende informatie, gecommuniceerd door het RIZIV op 24 april, is in onderstaande tekst aangevuld en gemarkeerd.

Bijkomende informatie, gecommuniceerd door het RIZIV op 24 april, is in onderstaande tekst aangevuld en gemarkeerd. NIEUWSBRIEF april 2018 Lokaal Multidisciplinair Netwerk Aalst Nieuwe regelgeving zorgtraject en voortraject: bijkomende informatie Bijkomende informatie, gecommuniceerd door het RIZIV op 24 april, is in

Nadere informatie

Diabetesspreekuur voor zwangeren

Diabetesspreekuur voor zwangeren INTERNE GENEESKUNDE Diabetesspreekuur voor zwangeren ADVIES Diabetesspreekuur voor zwangeren Uw gynaecoloog heeft u verwezen naar het Diabetesspreekuur voor zwangeren. Dit is een speciaal spreekuur voor

Nadere informatie

BIG-6: klinische farmacotherapiecyclus

BIG-6: klinische farmacotherapiecyclus BIG-6: klinische farmacotherapiecyclus apothekers De rol van de apotheker is in hoog tempo aan het veranderen. Anno 2015 dient de apotheker zijn unieke farmacologische expertise in te zetten om te interveniëren

Nadere informatie

Checklists. Uitneembaar katern, handig om mee te nemen

Checklists. Uitneembaar katern, handig om mee te nemen Uitneembaar katern, handig om mee te nemen Hoofdstuk 2 Zorgverleners bij diabetes type 2 21 Checklists Dit uitneembare katern bevat checklists over controles die bij goede zorg horen; tips voor communicatie

Nadere informatie

TRAINING 1. Tijd: Onderwerp: Waarom Resultaat Werkvorm Materiaal

TRAINING 1. Tijd: Onderwerp: Waarom Resultaat Werkvorm Materiaal DRAAIBOEK TRAINING 1, 2,3,4,5 REALISTEN ROADMOVIE De prezi presentatie voor de trainingsbijeenkomsten vindt u via de onderstaande link. https://prezi.com/0txqqdqmauta/training-realisten-roadmovie-5-bijeenkomsten/

Nadere informatie

MEDIATION BIJ NALATENSCHAPPEN. Specialisatietraining in systemisch perspectief

MEDIATION BIJ NALATENSCHAPPEN. Specialisatietraining in systemisch perspectief MEDIATION BIJ NALATENSCHAPPEN Specialisatietraining in systemisch perspectief Mediation bij nalatenschappen Introductie Bij de afwikkeling van nalatenschappen komt u in de positie van mediator alle emoties

Nadere informatie

DIABETES EN BEWEGEN Hypo of hyper

DIABETES EN BEWEGEN Hypo of hyper DIABETES EN BEWEGEN Bewegen is voor iedereen belangrijk. Als u regelmatig beweegt, verbetert uw conditie. Ook kan voldoende beweging voorkomen dat u te zwaar wordt, en het helpt bij afvallen. Bovendien

Nadere informatie

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining

MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG. Verdiepingstraining MEDIATION IN DE GEZONDHEIDSZORG Verdiepingstraining Mediation in de gezondheidszorg Introductie De gezondheidszorg is met 1.2 miljoen werkenden de grootste beroepsgroep van Nederland en is volop in beweging.

Nadere informatie

DIABETES CENTRUM. Diabetes Centrum

DIABETES CENTRUM. Diabetes Centrum DIABETES CENTRUM Diabetes Centrum Diabetes Centrum Het Diabetes Centrum is onderdeel van het St. Antonius Ziekenhuis. Het centrum biedt complete poliklinische zorg aan mensen met diabetes mellitus (suikerziekte).

Nadere informatie

MEDIATION EN VERANDERMANAGEMENT. Specialisatietraining

MEDIATION EN VERANDERMANAGEMENT. Specialisatietraining MEDIATION EN VERANDERMANAGEMENT Specialisatietraining Mediation en verandermanagement Doelgroep Deze vaardigheidstraining is ontwikkeld voor mediators die zich willen bekwamen in het begeleiden van veranderingsprocessen

Nadere informatie

klaar voor de toekomst!

klaar voor de toekomst! Jongeren met chronische aandoeningen klaar voor de toekomst! gratis Training Transitie, Zelfmanagement en Participatie voor zorgverleners Training Transitie, Zelfmanagement en Participatie voor zorgverleners

Nadere informatie

Training Leermateriaal Ontwikkelen Basis

Training Leermateriaal Ontwikkelen Basis Training Leermateriaal Ontwikkelen Basis Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek

Nadere informatie

Informatie over de behandeling bij diabetes (suikerziekte)

Informatie over de behandeling bij diabetes (suikerziekte) Diabeteszorg Informatie over de behandeling bij diabetes (suikerziekte) Vanwege suikerziekte (diabetes mellitus) wordt u doorgestuurd naar de diabetespolikliniek van het Havenziekenhuis. Diabetes mellitus

Nadere informatie

Hoe gaat het zorgtraject diabetes type 2 er in de toekomst uitzien? Stand van zaken na de evaluatie

Hoe gaat het zorgtraject diabetes type 2 er in de toekomst uitzien? Stand van zaken na de evaluatie Hoe gaat het zorgtraject diabetes type 2 er in de toekomst uitzien? Stand van zaken na de evaluatie NVKVV Oostende 27 april 2015 1 Inleiding 2 1 Wat is een zorgtraject? Nieuwe aanpak van een chronische

Nadere informatie

Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie

Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie (met Humalog of Novorapid als maaltijdinsuline) Voordelen van Flexibele insuline therapie Er wordt een natuurlijk ritme nagestreefd van extra insuline aanbod

Nadere informatie

Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012

Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012 Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012 Symptomen hypo s 2 5-12-2012 Hypo-unawareness. Wat? Niet /niet tijdig of minder goed een hypoglycemie voelen (klassieke

Nadere informatie

Individueel Transitieplan voor Ouders

Individueel Transitieplan voor Ouders Individueel Transitieplan voor Ouders Datum: vader / moeder van Patiëntgegevens A. De diabetes 1. Mijn kind kan uitleggen wat, ik wil hier diabetes is. 2. Mijn kind begrijpt wat de behandelaars (arts,

Nadere informatie

HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit.

HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit. HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit. HypoAware: a combined group and online educational program for

Nadere informatie

Raadspiegel Gemeente Dordrecht

Raadspiegel Gemeente Dordrecht Raadspiegel Gemeente Dordrecht Datum 3 april 2015 Op verzoek van Gemeente Dordrecht Sam Vooren Observant Alex Klein klein@debat.nl 023-5629972 of 06-40516523 www.debat.nl Introductie Onlangs heeft Alex

Nadere informatie

De patiënt en cardiovasculair risicomanagement Koos van Staveren en Karin Idema. k.idema@hartenvaatgroep.nl

De patiënt en cardiovasculair risicomanagement Koos van Staveren en Karin Idema. k.idema@hartenvaatgroep.nl De patiënt en cardiovasculair risicomanagement Koos van Staveren en Karin Idema k.idema@hartenvaatgroep.nl Onze boodschap vandaag? Sluit aan bij de persoonlijke situatie! Dus: wie bent u & waarom bent

Nadere informatie

Polikliniek diabeteszorg

Polikliniek diabeteszorg Polikliniek diabeteszorg Interne geneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding De polikliniek diabeteszorg bevindt zich op de polikliniek interne geneeskunde, op de eerste etage van de nieuwbouw (poli

Nadere informatie

Vasculair Preventie Centrum

Vasculair Preventie Centrum Vasculair Preventie Centrum Afdeling interne geneeskunde Uw huisarts of specialist heeft u verwezen naar het Vasculair Preventie Centrum van Máxima Medisch Centrum, locatie Eindhoven. Bij u is een risicofactor

Nadere informatie

Diabetescentrum voor volwassenen

Diabetescentrum voor volwassenen Diabetescentrum voor volwassenen In de behandeling van diabetes mellitus speelt u als patiënt een centrale rol. Immers, u draagt dag in dag uit zorg voor de regulatie van uw diabetes. Van belang is dan

Nadere informatie

LMN Maas en Kempen LOK

LMN Maas en Kempen LOK LMN Maas en Kempen LOK 13.03.2014 Zorgtraject chronische nierinsufficiëntie wie? GFR < 45 ml/min/1,73m 2 (MDRD-formule) EN/OF proteïnurie > 1g/dag (2x bevestigd, tussentijd min. 3 maanden) + > 18 j + niet

Nadere informatie

SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN

SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN Een gezamenlijke nascholing voor huisartsen, bedrijfsartsen en fysiotherapeuten Juni 2015 Arnela Suman a.suman@vumc.nl 020-4445945 PROGRAMMA 17.15-18.00 Inloop

Nadere informatie

Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE

Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE WAT IS FLEXIBELE INSULINETHERAPIE? Bij flexibele insulinetherapie spuit u vier keer per dag insuline. Een keer langwerkende insuline en drie keer snelwerkende

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 D De werking van insuline en hypoglykemie/hyperglykemie

Hoofdstuk 5 D De werking van insuline en hypoglykemie/hyperglykemie Hoofdstuk 5 D De werking van insuline en hypoglykemie/hyperglykemie Duur 20 minuten Leerdoelen deelnemers De deelnemers weten Hoe insuline in het lichaam werkt Dat er verschillende soorten insuline zijn

Nadere informatie

Best practices SIG-Diabetes 27 oktober 2015. Mehmet Darici & Mourad Ghalit

Best practices SIG-Diabetes 27 oktober 2015. Mehmet Darici & Mourad Ghalit Best practices SIG-Diabetes 27 oktober 2015 Mehmet Darici & Mourad Ghalit De diabetespatiënt bestaat niet! ZORG OP MAAT Wil je de beste zorg voor een individuele diabetespatiënt, dan is zorg op maat nodig!

Nadere informatie

Eigen regie in de palliatieve fase

Eigen regie in de palliatieve fase Verwante begrippen Eigen regie in de palliatieve fase zelfmanagement Hanke Timmermans Opdracht film ZM Er volgt zo meteen een korte film van ca. 6 minuten, waarin zes mensen met een chronische ziekte aan

Nadere informatie

Voorlichting insulinepomptherapie

Voorlichting insulinepomptherapie Voorlichting insulinepomptherapie Van oriëntatie tot start Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Samen met uw internist en diabetesverpleegkundige heeft u besloten

Nadere informatie

In gesprek met je arts. In gesprek met je arts. Tips voor een echte dialoog

In gesprek met je arts. In gesprek met je arts. Tips voor een echte dialoog In gesprek met je arts In gesprek met je arts Tips voor een echte dialoog Als patiënt ontmoet je verschillende artsen in verschillende omstandigheden. Een bezoek aan de huisarts verloopt anders dan een

Nadere informatie

Gezondheidszorg. Zorgtraject diabetes. Informatie voor artsen en andere zorgverleners. vzw

Gezondheidszorg. Zorgtraject diabetes. Informatie voor artsen en andere zorgverleners. vzw Gezondheidszorg Zorgtraject diabetes Informatie voor artsen en andere zorgverleners 1 vzw De diabetesverpleegkundigen van Solidariteit voor het Gezin staan voor u klaar! Zorgtraject diabetes Het zorgtraject

Nadere informatie

Diabetes. zwangerschap

Diabetes. zwangerschap Diabetes en zwangerschap Pre-zwangerschapsadvies Krijg ik een gezonde baby? De meeste vrouwen met diabetes kunnen een gezonde baby krijgen als hun diabetes goed onder controle wordt gehouden en ze in een

Nadere informatie

Lichaamsbeweging en sport

Lichaamsbeweging en sport Hoofdstuk 6B Lichaamsbeweging en sport 6b.1 Inleiding Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid. En het zorgt voor ontspanning en plezier. Dit geldt voor iedereen, dus ook voor mensen

Nadere informatie

Verklarende woordenlijst bij de strategieën uit Praten doe je met z n tweeën voor ouders

Verklarende woordenlijst bij de strategieën uit Praten doe je met z n tweeën voor ouders Pagina 1 van 10 Verklarende woordenlijst bij de strategieën uit Praten doe je met z n tweeën voor Strategieën ter bevordering van interactie communicatiestijl van het kind Rol van de ouder 1: Laat je kind

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes In deze folder krijgt u informatie over zwangerschapsdiabetes. Deze vorm van diabetes kan bij vrouwen ontstaan tijdens de zwangerschap, meestal rondom de 20e week. Als je zwanger

Nadere informatie

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014 Studievaardigheden N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst, of wanneer u

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes In deze folder krijgt u informatie over zwangerschapsdiabetes. Deze vorm van diabetes kan bij vrouwen ontstaan tijdens de zwangerschap, meestal rondom de 20e week. Hoe ontstaat zwangerschapsdiabetes

Nadere informatie

LMN Maas en Kempen LOK

LMN Maas en Kempen LOK LMN Maas en Kempen LOK 18.11.2013 CHRONISCHE NIERINSUFFICIËNTIE Zorgtraject DIABETES verschillende programma s VARIA Zorgtraject chronische nierinsufficiëntie wie? GFR < 45 ml/min/1,73m 2 (MDRD-formule)

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Borstvoeding en diabetes

PATIËNTEN INFORMATIE. Borstvoeding en diabetes PATIËNTEN INFORMATIE Borstvoeding en diabetes Algemeen Door middel van deze folder informeert het Maasstad Ziekenhuis u over het geven van borstvoeding bij Diabetes Mellitus aan uw baby. Het geven van

Nadere informatie

Analyse van de percepties van diabeteseducatoren t.a.v. het zorgtraject Diabetes. (regio Destelbergen-Gent-Melle-Merelbeke)

Analyse van de percepties van diabeteseducatoren t.a.v. het zorgtraject Diabetes. (regio Destelbergen-Gent-Melle-Merelbeke) Analyse van de percepties van diabeteseducatoren t.a.v. het zorgtraject Diabetes. (regio Destelbergen-Gent-Melle-Merelbeke) November 202 Stuurgroep LMN Samen in Zorg (L. Alleman, E. Beddeleem, dr. C. Besard,

Nadere informatie

Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model

Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model Omschrijving Verwijzing naar Doelgroep Opsteller Intern document die uitleg geeft over het activerende directe instructiemodel. Vaardigheidsmeter Betrokken

Nadere informatie

Patiënt Educatie Programma Parkinson (PEPP) Een oppepper voor patiënt én partner Revalidatiecentrum Breda

Patiënt Educatie Programma Parkinson (PEPP) Een oppepper voor patiënt én partner Revalidatiecentrum Breda Patiënt Educatie Programma Parkinson (PEPP) Een oppepper voor patiënt én partner Revalidatiecentrum Breda Leven met de ziekte van Parkinson Het hebben van de ziekte van Parkinson heeft niet alleen lichamelijke,

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Uw huisarts uit de regio Berlicum, Rosmalen, Empel en Den Bosch

Uw huisarts uit de regio Berlicum, Rosmalen, Empel en Den Bosch Het aantal patiënten met chronische zorg zoals diabetes, COPD en andere chronische ziektebeelden neemt toe. Dit vraagt om een beter gestructureerde organisatie van de gezondheidszorg. Uw huisarts uit de

Nadere informatie

Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij!

Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij! Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij! Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij! Bijeenkomst 5 Overzicht houden 2 Thuisopdracht Vorm groepjes van 3 (4) Bespreek opdracht 1 (blz. 43) o Wat heb je onthouden

Nadere informatie

DIABETESVERPLEEGKUNDIGE EN DIËTIST LOCATIE OOGZIEKENHUIS ROTTERDAM

DIABETESVERPLEEGKUNDIGE EN DIËTIST LOCATIE OOGZIEKENHUIS ROTTERDAM DIABETESVERPLEEGKUNDIGE EN DIËTIST LOCATIE OOGZIEKENHUIS ROTTERDAM 683 DE DIABETESVERPLEEGKUNDIGE Diabetes mellitus In Nederland lijden naar schatting ongeveer 650.000 mensen aan diabetes mellitus, oftewel

Nadere informatie