De Nieuwe Gemeenteboekhouding: Een empirische vergelijking in de tijd

Transcriptie

1 FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR De Nieuwe Gemeenteboekhouding: Een empirische vergelijking in de tijd Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen Door Thomas COEN Onder leiding van Prof. Dr. J. CHRISTIAENS

2

3 FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR De Nieuwe Gemeenteboekhouding: Een empirische vergelijking in de tijd Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen Door Thomas COEN Onder leiding van Prof. Dr. J. CHRISTIAENS

4 Ondergetekende COEN Thomas bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie enkel mag worden geraadpleegd en gefotokopieerd mits schriftelijke toestemming van de auteur. Bij het citeren moet steeds de titel en de auteur van de scriptie worden vermeld.

5 Woord Vooraf Langs deze weg wil ik alle personen die mij gesteund hebben bij het voltooien van dit eindwerk bedanken. Prof. Dr. Johan Christiaens, die bereid was de taak van promotor op zich te nemen. Voor de actieve begeleiding, die hij me heeft gegeven en mij met waardevolle adviezen bijstond bij het realiseren van deze eindverhandeling. Ook zijn assistent Christophe Vanhee die nog extra advies kon verlenen omtrent de praktische aanpak van het gevoerde onderzoek. Alle gemeenteontvangers die bereid waren om de lange vragenlijst in te vullen tijdens de drukke periode en in het bijzonder de drie personen met wie ik een persoonlijk gesprek kon voeren. Ook maak ik van deze gelegenheid gebruik om volgende twee personen die mij geholpen hebben te danken: Chris voor het verbeteren van taal- en schrijffouten en Peter voor zijn ervaringsgerichte tips bij het opstellen van deze scriptie. Tine, voor haar grote steun en begrip tijdens deze periode. Tot slot en niet in het minst dank ik mijn ouders, die een voortdurende steun betekenden tijdens mijn studies en bij het realiseren van deze eindverhandeling. Ook hartelijk dank aan allen, die ik hierbij niet zou vernoemd hebben. Thomas Coen Mei 2002 Woord vooraf I

6 Inhoudsopgave Woord Vooraf...I Inhoudsopgave...II Gebruikte afkortingen... VII Lijst van tabellen, figuren en kaarten... VIII INLEIDING...1 DEEL I EMPIRISCH ONDERZOEK...3 Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief Onderzoeksvragen Andere studies Specifieke onderzoekshypothesen Begrippen en variabelen De 'compliance index Ervaren gemeenten...8 Hoofdstuk 2 Methodologie van de gegevensverzameling Onderzoeksmethode Populatie en steekproef Verzameling van de gegevens Constructie van de vragenlijst Ontbrekende gegevens Hoofdstuk 3 Meten en statistische analyse van de gegevens Meten van de 'compliance index' Statistische analysetechnieken DEEL II ONDERZOEKSRESULTATEN...23 Hoofdstuk 4 Algemene bevindingen Inhoudsopgave II

7 4.1 Responsgraad van de vragenlijst Algemene resultaten Compliance index Algemeen Deelcomponenten compliance index Andere vaststellingen Besluit Hoofdstuk 5 Longitudinale analyse van de resultaten Tijdigheid Boekhoudkundige of administratieve bedrijfservaring Extern consultant Training Software Grootte van de gemeente Samenvatting Volledigheid Voorraden Dubieuze debiteuren Voorzieningen voor risico s en kosten: pensioenvoorzieningen BTW en aanvullende belastingen Lonen voor het onderwijzend personeel Cut-off Overlopende rekeningen en wachtrekeningen Classificatie en compensatie Tekentesten Compensatie Misclassificatie van de patronale bijdragen Mechanische nauwkeurigheid Begripsomschrijving Resultaten Toelichting Algemene bespreking Waarderingsregels Mutatietabel vaste activa Inhoudsopgave III

8 5.6.4 Wijzigingen beginkapitaal Aflossingstabellen leningen Detail van de beleggingen Details overlopende rekeningen Details activa elementen Details passiva elementen Details van de resultatenrekening Winst/Verlies bij de verkoop van vaste activa Voorstelling van de balans van vorig jaar Proef- en saldibalans Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Formalistische vereisten Staat 173X en staat kadastraal inkomen Model T en te innen vorderingen Modellen Synthesetabel begrotingsrekening Andere Adequaatheid en leesbaarheid Besluit DEEL III VERKLARINGEN EN INTERPRATIES VAN DE RESULTATEN...68 Hoofdstuk 6 Statistische verklaringen compliance index Software Begripsomschrijving Soorten softwarepakketten Overzicht van het aantal softwarepakketten (tabel 6.1) Overzicht van het gebruik van softwarepakketten (tabel 6.2) Opdeling softwarepakketten per provincie Compliance index versus softwarepakket Deelcomponenten 'compliance index' versus softwarepakketten Consultant Inhoudsopgave IV

9 6.2.1 Begripsomschrijving Soorten consultant Opdeling consultant per provincie Compliance index versus consultant Deelcomponenten 'compliance index' versus consultant Boekhoudkundige bedrijfservaring Begripsomschrijving Soorten boekhoudkundige bedrijfservaring Opdeling boekhoudervaring per provincie Compliance index versus boekhoudkundige bedrijfservaring Deelcomponenten 'compliance index' versus boekhoudkundige bedrijfservaring Voortgezette training Begripsomschrijving Opdeling training per provincie Compliance index versus training Deelcomponenten 'compliance index' versus training Besluit Hoofdstuk 7 Detailanalyse verklarende factoren Software Softwarepakket versus index Softwarepakket versus 'compliance index' Softwarepakket versus deelcomponenten 'compliance index' Softwarepakket versus index 1997 en index Gebruiksgrootte van het softwarepakket Top 10 versus softwarepakket Algemeen besluit betreffende software als verklarende variabele Consultant Consultant versus index Consultant versus 'compliance index' Consultant versus deelcomponenten 'compliance index' Consultant versus index Consultant versus 'compliance index' Consultant versus deelcomponenten 'compliance index' Inhoudsopgave V

10 7.2.3 Consultant versus index Consultant versus 'compliance index' Consultant versus deelcomponenten 'compliance index' Top 10 versus consultant Algemeen besluit betreffende consultant als verklarende variabele Hoofdstuk 8 Andere verklarende variabelen Aantal pagina s Begripsomschrijving Analyse aantal pagina s Grootte van de gemeente Begripsomschrijving Analyse grootte van de gemeente De gemeentelijke versus de gewestelijke ontvanger Begripsomschrijving Analyse ontvanger Besluit Hoofdstuk 9 Interviews en open vragen Interviews Open vragen en opmerkingen Software Concept van de nieuwe gemeenteboekhouding Negatieve opmerkingen algemene boekhouding Toekomst DEEL IV ALGEMEEN BESLUIT Lijst van geraadpleegde werken... XI Inhoudsopgave VI

11 Gebruikte afkortingen Art. BTW BVBA D & T E & Y K.B. MB NGW NARGC NV OMOB OCMW Par. PSAAC RSZPPO Artikel Belasting over de Toegevoegde Waarde Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid Deloitte & Touche Ernst & Young Koninklijk Besluit Ministerieel Besluit Nieuwe Gemeentewet Nieuwe Algemeen Reglement op de Gemeentecompatibiliteit Naamloze Vennootschap Onderlinge Maatschappij voor Openbare Besturen Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Paragraaf Public Sector Accounting and Auditing Committee Rijksdienst voor de Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke overheden Gebruikte afkortingen VII

12 Lijst van tabellen, figuren en kaarten DEEL I EMPIRISCH ONDERZOEK Tabel 2.1 Procedure van de gegevensverzameling Tabel 3.1 Componenten van de 'compliance index' Tabel 3.2 Score van de tijdigheid DEEL II ONDERZOEKSRESULTATEN Tabel 4.1 Ontvangen documenten Tabel 4.2 Niet ontvangen documenten Tabel 4.3 Responssnelheid Tabel 4.4 Responssnelheid per provincie Tabel 4.5 Kerncijfers van de 'compliance index' Tabel 4.6 Frequenties scores gemeenten Tabel 4.7 Evolutie scores 'compliance index' (1) Tabel 4.8 Evolutie scores 'compliance index' (2) Tabel 4.9 Evolutie van de toename of afname van de 'compliance index' Tabel 4.10 Deelcomponenten van de 'compliance index' Tabel 5.1 Frequentie van de tijdigheid Tabel 5.2 Gemiddelde score van tijdigheid Tabel 5.3 Evolutie van de tijdigheid Tabel 5.4 Aantal dagen te laat versus ervaring Tabel 5.5 Tijdigheid versus consultant Tabel 5.6 Aantal dagen te laat versus consultant Tabel 5.7 Aantal dagen te laat versus training Tabel 5.8 Aantal dagen te laat versus softwarepakket Tabel 5.9 Aantal dagen te laat versus de grootte van de gemeente Tabel 5.10 Voorraden Tabel 5.11 BTW en aanvullende belastingen Tabel 5.12 Lonen voor het onderwijzend personeel Tabel 5.13 Overlopende rekeningen Lijst van tabellen, figuren en kaarten VIII

13 Tabel 5.14 Tekentesten Tabel 5.15 Compensatiefouten Tabel 5.16 Mechanische nauwkeurigheid Tabel 5.17 Aantal fouten bij mechanische nauwkeurigheid Tabel 5.18 Aantal fouten bij mechanische nauwkeurigheid versus consultant Tabel 5.19 Evolutie van de mechanische nauwkeurigheid Tabel 5.20 Elementen van de toelichting Tabel 5.21 Scores waarderingsregels Tabel 5.22 Onderdelen waarderingsregels Tabel 5.23 Evolutie waarderingsregels Tabel 5.24 Mutatietabel vaste activa Tabel 5.25 Mutatietabel vaste activa versus consultant Tabel 5.26 Wijzigingen beginkapitaal Tabel 5.27 Aflossingstabellen leningen Tabel 5.28 Aflossingstabellen leningen versus consultant Tabel 5.29 Details beleggingen Tabel 5.30 Details overlopende rekeningen Tabel 5.31 Details van de activa elementen Tabel 5.32 Details van de passiva elementen Tabel 5.33 Details van de resultatenrekening Tabel 5.34 Winst/Verlies bij de verkoop van vaste activa Tabel 5.35 Proef- en saldibalans Tabel 5.36 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Tabel 5.37 Staat 173X en staat van het kadastraal inkomen Tabel 5.38 Model T en te innen vorderingen Tabel 5.39 Modellen Tabel 5.40 Evolutie modellen DEEL III VERKLARINGEN EN INTERPRETATIES VAN DE RESULTATEN Tabel 6.1 Overzicht van het aantal softwarepakketten Tabel 6.2 Overzicht van het gebruik van softwarepakketten Lijst van tabellen, figuren en kaarten IX

14 Tabel 6.3 Evolutie van het softwarepakket Tabel 6.4 Overzicht van het gebruikte softwarepakket versus de provincie Tabel 6.5 Deelcomponenten 'compliance index' versus softwarepakket Tabel 6.6 Overzicht van de gebruikte consultant Tabel 6.7 Overzicht van de gebruikte consultant per provincie Tabel 6.8 Deelcomponenten 'compliance index' versus de gebruikte consultant. 78 Tabel 6.9 Boekhoudkundige bedrijfservaring versus de provincie Tabel 6.10 Deelcomponenten 'compliance index' versus boekhoudkundige bedrijfservaring Tabel 6.11 Voortgezette training versus de provincie Tabel 6.12 Training versus 'compliance index' Tabel 6.13 Deelcomponenten 'compliance index' versus voortgezette training Tabel 7.1 Kerncijfers 'compliance index' versus het softwarepakket Tabel 7.2 Kerncijfers 'compliance index' versus het soort consultant Tabel 7.3 Kerncijfers 'compliance index' versus het soort consultant Tabel 7.4 Kerncijfers 'compliance index' versus het soort consultant Tabel 8.1 Kerncijfers aantal pagina s Tabel 8.2 Frequentie van aantal pagina s Tabel 8.3 Compliance index versus het aantal pagina s Tabel 8.4 Aantal inwoners versus 'compliance index' Tabel 8.5 Ontvanger versus 'compliance index' Lijst van tabellen, figuren en kaarten X

15 INLEIDING = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = In 1995 werd in de Belgische gemeenten een nieuwe gemeenteboekhouding ingevoerd. Deze hervorming bestond hoofdzakelijk uit een aantal aanpassingen van de financiële boekhouding. De belangrijkste doelstelling van de hervorming (Verslag aan de Koning inzake het KB 2 aug. 1990) was het verlenen van meer volledige, objectieve en transparante informatie voor gebruikers en geïnteresseerde partijen en aldus te komen tot een grotere harmonisatie van de financiële rapportering Meer financiële informatie verschaffen over de verschillende activa en passiva van de gemeente helpt bij het verwezenlijken van de doelstelling. Het doel van deze eindverhandeling is om te onderzoeken welke de longitudinale evolutie van de financiële rapportering bij gemeenten is. Daarnaast ook om verklaringen te geven voor de gevonden resultaten en dit op een statistische manier. Deze eindverhandeling heeft noch als doen om een theoretisch overzicht te geven van de hervorming in 1995, noch een overzicht te geven van de literatuur met betrekking tot hervormingen in België als in andere landen. Tenslotte blijft het theoretische deel in deze verhandeling heel beperkt en worden vooral de gevonden empirische resultaten onder de loep genomen. Toch wordt af en toe de link gelegd met een aantal theoretische concepten en worden de resultaten in het onderzoek vergeleken met een aantal gelijkaardige onderzoeken over de rest van de wereld. Deze eindverhandeling is een voortgezet onderzoek dat gebaseerd is op een rapport ( CHRISTIAENS J.,1997, blz. 1-47) en twee wetenschappelijke artikels (CHRISTIAENS J.,1999, blz en CHRISTIAENS J., 2000, blz ). Alle gegevens die betrekking hadden op dit onderzoek werden gebruikt met toestemming van de auteur. Iedere verwijzing die wordt gemaakt naar het dienstjaar 1995 heeft dan ook betrekking op gegevens die in deze publicaties staan. De gegevens met betrekking tot dit dienstjaar stelde de auteur ter beschikking. Voor een uitgebreide bespreking over de hervorming van 1995 en over alle concepten die in dit onderzoek worden aangehaald, kan er verwezen worden naar deze publicaties. INLEIDING 1

16 In deel I wordt een bondig overzicht van het gevoerde empirische onderzoek besproken. In hoofdstuk 1 komt het onderzoeksobjectief aan bod. In het volgende hoofdstuk wordt de methodologie van de gegevensverzameling besproken en in het laatste hoofdstuk wordt dieper ingegaan hoe de variabelen worden gemeten. Deel II is gewijd aan de resultaten van het empirische onderzoek. Hoofdstuk 4 geeft een aantal algemene bevindingen en hoofdstuk 5 gaat hier in detail op verder. In deel III wordt de nodige aandacht gegeven aan de interpretaties en verklaringen van de resultaten. Dit wordt besproken in het zesde, zevende en achtste hoofdstuk. In het laatste hoofdstuk worden een aantal opmerkingen geformuleerd en de open vraag besproken. Tenslotte volgen in deel IV de conclusies van dit onderzoek. Hopelijk kan deze eindverhandeling bijdragen tot het creëren van een beter inzicht in de financiële rapportering bij de gemeenten na de hervorming. Men kan ook nadenken over de eventuele noodzaak om de regelgeving aan te passen aan blijvende boekhoudkundige problemen. Men zou ten slotte kunnen zoeken naar een aantal methoden waardoor de overeenstemming met de wetgeving kan verbeterd worden indien dit nodig blijkt te zijn. Zodat er een eventuele betere afstemming komt tussen de wetgeving en de praktische uitvoering hiervan. INLEIDING 2

17 DEEL I EMPIRISCH ONDERZOEK = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = DEEL I Empirisch onderzoek 3

18 Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 1.1 Onderzoeksvragen De invoering van de nieuwe algemene gemeenteboekhouding ging definitief van start in De gemeenten zouden hierdoor hun financiële rapportering naar hun belanghebbenden aanpassen aan de boekhoudkundige veranderingen die worden vooropgesteld in het NARGC (Nieuw Algemeen Reglement op de Gemeentecompatibiliteit). Door de invoering van dit nieuw reglement zou er een harmonisering moeten komen in de financiële rapportering. De belanghebbenden en geïnteresseerden krijgen hierdoor een meer volledig en objectief beeld van de werking en de financiële toestand van de gemeente. Verwacht wordt dat de voorgeschreven boekhoudkundige veranderingen onmiddellijk zullen worden doorgevoerd. Het blijkt echter dat deze aanpassingen soms helemaal genegeerd worden en dat de geëiste veranderingen slechts in beperkte mate worden doorgevoerd. Verwijzend naar het feit dat dit een voortgezet onderzoek is, kan men de eerste onderzoeksvraag als volgt omschrijven. Onderzoeksvraag 1 Hebben de gemeenten in de laatste vijf jaar hun financiële rapportering veranderd en dit op basis van de nieuwe wetgeving die in 1995 werd ingevoerd? Naast het vaststellen van eventuele veranderingen is het ook van belang om te weten welk soort verandering er precies gebeurde. - Hebben de gemeenten hun financiële rapportering aangepast zodat ze meer in overeenstemming is met de wetgeving of treedt er juist het omgekeerde effect op. - Kennen de gemeenten nog een aantal probleemgebieden en zijn deze gebieden veranderd sinds de invoering van de nieuwe gemeenteboekhouding? Dit brengt ons bij de tweede en derde onderzoeksvraag. Onderzoeksvraag 2 Op welke gebieden hebben de gemeenten hun financiële rapportering veranderd? Onderzoeksvraag 3 Welke zijn de eventuele probleemgebieden en wat is hun evolutie over de voorbije vijf jaar? Daarnaast is het ook belangrijk om de verschillen tussen de gemeenten te kunnen verklaren. Waarom is de ene gemeente meer of minder in overeenstemming met de wet dan een andere? Het onderzoek loopt over een periode van vijf jaar en daarom is het ook belangrijk om weten welke de oorzaken zijn van de evolutie van de verandering in de financiële rapportering van de gemeenten. DEEL I - Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 4

19 Onderzoeksvraag 4 Door welke factoren kunnen de longitudinale verschillen verklaard worden? 1.2 Andere studies Daar het doel van deze eindverhandeling niet is om een theoretisch overzicht te geven, zullen de gelijkaardige studies op het gebied van de gemeenten slechts beperkt worden besproken. Een eerste studie, waarvan reeds sprake in de inleiding, is de basis waarop dit onderzoek wordt gevoerd. Deze studie werd gevoerd in 100 Vlaamse gemeenten. Aan de hand van de jaarrekening en van de door hen ingevulde vragenlijsten werd er gekeken naar het niveau van de 'compliance index'. Deze geeft een indicatie weer van de overeenstemming met de wetgeving. De resultaten, de besluiten en de bemerkingen met betrekking tot deze studie worden verwerkt in het tweede en derde deel van dit onderzoek. Een gelijkaardig longitudinaal onderzoek werd in 1993 in Canada door LIN Z.J., BAXTER G.C. en MURPHY G.J. uitgevoerd. Zij gaan voor zes opeenvolgende jaren na of er bij de hogere overheid in Canada veranderingen te constateren zijn in het naleven van de PSAAC s Statements 3 en 4. Indien er veranderingen zouden zijn, kan men dan substantiële verhogingen in het niveau van overeenstemming met de aanbevolen praktijken vinden? (LIN Z.J.,BAXTER G.C. en MURPHY J.,1993, blz ) Een derde studie is die van JONES R. en PENDLEBURY M. uit Deze studie bekijkt de jaarrekeningen van 64 lokale autoriteiten. Ze maken de vergelijking tussen hun vroeger gemaakte studie uit Op basis van een aantal elementen wordt gekeken of er sinds hun vorige studie een verandering is gebeurd in de rapportering bij deze instellingen. (JONES R. en PENDLEBURY M., 1991, blz ) Een vierde en laatste studie handelt over de lokale gemeenten in de US en vergelijkt de disclosure practices van het jaar 1990 met die van het jaar (ALLEN A. en SANDERS G.D., 1994, blz ) Dit zijn de belangrijkste studies die handelen rond de non-profit sector en die op een gelijkaardige manier onderzoek voeren naar de overeenstemming met een bepaalde wetgeving. Opvallend is dat er op empirisch vlak heel weinig studies gedaan worden op het gebied van de gemeenteboekhouding. Zowel in België als in het buitenland. DEEL I - Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 5

20 Een aantal gelijklopende elementen en resultaten uit de tweede, derde en vierde studie worden verwerkt in de volgende hoofdstukken en vergeleken met dit onderzoek. 1.3 Specifieke onderzoekshypothesen Op basis van de onderzoeksvragen uit 1.1 kan men nu specifieke hypothesen vooropstellen. Deze zullen worden besproken in het tweede en derde deel. De eerste onderzoeksvraag kan als volgt in een hypothese omschreven worden: Hypothese 1 De Vlaamse gemeenten hebben na vijf jaar minder problemen met het opstellen van hun jaarrekening in overeenstemming met wetgeving en regelgeving. Tussen de start van de nieuwe gemeenteboekhouding en nu is er qua wetgeving weinig veranderd. Daardoor blijven de problemen die bestonden in het jaar 1995, nu ook bestaan. Toch zou het kunnen dat, door de grotere ervaring en kennis die opgedaan werd in de voorbije jaren, er minder problemen te vinden zijn en dat de jaarrekening meer in overeenstemming is met de wetgeving en de regelgeving. De tweede onderzoeksvraag geeft volgende hypothese: Hypothese 2 Bij de gemeenten zijn er over een periode van vijf jaar een aantal veranderingen gebeurd met betrekking tot de financiële rapportering. Dit kadert ook in de veronderstelling dat gemeenten na verloop van tijd kennis opdoen waardoor ze een aantal veranderingen met betrekking tot de financiële rapportering doorvoeren. Hypothese 3 Er doen zich een aantal problemen voor met betrekking tot de overeenstemming met de regelgeving, en er zijn een aantal longitudinale verschillen op te merken. Door het feit dat het toezicht slechts beperkt is en dat de opvolging van de implementatie van de nieuwe gemeenteboekhouding niet gebeurd is, is het logisch dat er zich problemen zullen voordoen. Met betrekking tot de laatste onderzoeksvraag zijn er verscheidene hypothesen die men kan vooropstellen. DEEL I - Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 6

21 Hypothese 4 Externe invloed van een consultant beïnvloedt het niveau van de mate van overeenstemming met de wetgeving. Hypothese 5 Gemeenten die voorzien in een voortgezette training voor hun personeel, behalen een hogere overeenstemming met de wetgeving. Hypothese 6 De functie van een regionale gemeenteontvanger beïnvloedt op positieve wijze het niveau van compliance in vergelijking met de functie van plaatselijke ontvanger. Hypothese 7 De gemeenten met personeelsleden die reeds een boekhoudkundige bedrijfservaring hebben, behalen een hogere overeenstemming met de wetgeving. Hypothese 8 Grotere gemeenten behalen een grotere level of compliance met de wetgeving. Hypothese 9 Het softwarepakket heeft een invloed op de grootte van de 'compliance index'. Hypothese 10 Het aantal pagina s van de jaarrekening heeft een invloed op het niveau van overeenstemming met de regelgeving en wetgeving. Het gebruik en de verklaring van hypothese 4 tot en met 7, wordt verder besproken in deel III. 1.4 Begrippen en variabelen De begrippen en variabelen die gebruikt worden in deze eindverhandeling worden op identieke manier geïnterpreteerd als die van het basisonderzoek. Hierdoor is het niet noodzakelijk om ze allemaal te herhalen; enkel de algemene index wordt aangehaald. De belangrijkste deelcomponenten en de elementen van de deelcomponenten van de 'compliance index' wordt in hoofdstuk 3 en deel II en III kort aangehaald. Dit om de leesbaarheid van de scriptie te verhogen. In hoofdstuk 3 wordt er dieper ingegaan op de manier waarop men deze elementen meet De 'Compliance index' Om een antwoord te kunnen formuleren op de vierde onderzoeksvraag is het noodzakelijk dat er een construct ontwikkeld wordt. Namelijk dít construct die de afhankelijke variabele is en die een weergave geeft van de mate waarin de gemeenten in orde zijn met de wetgeving en regelgeving, met betrekking tot de financiële rapportering en jaarrekening. Dit construct wordt de 'compliance index' genaamd. DEEL I - Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 7

22 Dit construct geeft op een cijfermatige manier weer in welke mate een gemeente in overeenstemming is met de wetgeving en regelgeving Ervaren gemeenten Vóór 1995 begonnen een beperkt aantal gemeenten reeds met invoering van de hervorming in hun gemeente. In 1995 gingen de andere gemeenten van start. De 11 gemeenten, die vroeger begonnen waren, beschikten op het einde van het dienstjaar 1995 al over een redelijke kennis van de hervormingen en de problemen die opdoken bij de opmaak en de afwerking van de nieuwe algemene boekhouding. Het feit dat een gemeente reeds vroeger begonnen was met de invoering, kon gebruikt worden als een verklarende factor voor het al dan niet beter scoren op de 'compliance index' van Voor het dienstjaar 1997 en 1999 kunnen er hier twee opmerkingen gemaakt worden. Ten eerste beschikken de andere gemeenten nu ook over een tweetal jaar ervaring en hieruit volgt ten tweede dat het eventuele voordeel van de ervaren gemeenten weggeëbd is of dat de andere gemeenten de ervaren gemeenten hebben ingehaald door een groter leereffect. Om deze redenen wordt de variabele ervaring niet meer opgenomen als verklarende factor van de 'compliance index' in de statistische analyses. DEEL I - Hoofdstuk 1 Het onderzoeksobjectief 8

23 Hoofdstuk 2 Methodologie van de gegevensverzameling 2.1 Onderzoeksmethode Deze empirische studie gebruikt gegevens uit de jaarrekening en de begrotingsrekening van de gemeenten, aangevuld met gegevens die bekomen worden uit een vragenlijst. Om de gevonden onderzoeksresultaten aan de praktijk te toetsen, kon er bij drie personen een interview worden afgenomen. Het onderzoek is longitudinaal opgebouwd en niet cross-sectioneel. Het onderscheid tussen beide is het tijdsbestek. Bij cross-sectionele empirische onderzoeken of studies gebeuren de metingen op één moment in de tijd; bij longitudinale studies gebeuren de metingen op regelmatige tijdstippen. (DE PELSMACKER P. en VAN KENHOVE P.,1999, blz; 553) Het gevoerde onderzoek in 1995 is een typisch voorbeeld van een cross-sectionele studie. Enkel de gegevens van één moment (hier het einde van een dienstjaar 1995) zijn beschikbaar. Dit onderzoek is longitudinaal omdat de gegevens van drie periodes (het dienstjaar 1995,1997 en 1999) geanalyseerd zullen worden. Op een gelijkaardige manier (als bij dit onderzoek), maar voor zes periodes, is een longitudinaal onderzoek uitgevoerd in Canada (LIN Z.J., BAXTER G.C. en MURPHY G.J, 1993, blz ). Ook in Groot-Brittannië is een longitudinaal onderzoek gevoerd in de non-profit sector. (JONES R. en PENDLEBURY M., 1991,blz. 18) Een longitudinaal onderzoek kan geconfronteerd worden met een aantal interne validiteitsproblemen; deze problemen komen niet voor bij een cross-sectionele studie. De problemen kunnen de validiteit van het onderzoek grondig verlagen en het is belangrijk ermee rekening te houden bij de bespreking en de interpretatie van de resultaten. Verloop van tijd Dit is een probleem die veroorzaakt wordt doordat het geobserveerde effect te wijten is aan een gebeurtenis die plaatsvindt tussen de verscheidene metingen. In deze studie zou bijvoorbeeld het veranderen van gemeenteontvanger een history-effect kunnen veroorzaken. De geobserveerde 'compliance index' kan voor iedere periode sterk verschillen doordat een bepaalde gemeenteontvanger een grotere aandacht besteedt aan de financiële rapportering. Maturatie Het geobserveerde effect wordt beïnvloed doordat de respondent ouder, wijzer, sterker, meer ervaren wordt. DEEL I - Hoofdstuk 2 Methodologie van de gegevensverzameling 9

24 De toenemende ervaring bij de gemeenteontvangers kan de 'compliance index' verhogen, maar dit is geen echt validiteitsprobleem. Dit leereffect is ook een onderdeel van het onderzoek. Een ander probleem heeft te maken met de vragenlijst. De gemeenteontvanger moet de vragen invullen voor twee jaren (voor 1997 en 1999). De kans bestaat dat voor deze twee periodes de antwoorden dezelfde zijn, zonder dat er wordt nagegaan of er verschillen zijn opgetreden. Ook met dit probleem moet men rekening houden. Testing Het geobserveerde effect wordt beïnvloed door het aantal keren dat de antwoorden van een respondent worden gemeten. Hij/zij kan zich de antwoorden van vorige testen herinneren en eventueel vroeger gemaakte fouten corrigeren. Het probleem van de vragenlijst kan ook onder dit validiteitsprobleem vallen. De gemeenteontvangers kunnen zich de antwoorden van het onderzoek in 1995 herinneren en op een identieke manier de vragen in het huidige onderzoek beantwoorden. Meetfouten Het is altijd mogelijk dat er een aantal onnauwkeurigheden gebeuren tijdens het meten van de elementen van de 'compliance index'. Meetinstrument Dit probleem wordt veroorzaakt door een wijziging in het meetinstrument tussen twee opeenvolgende metingen. De opzet van het meetinstrument bleef ten opzichte van 1995 volledig ongewijzigd. Mortality Dit probleem ontstaat als tussen twee metingen er een verandering is van de persoon die de metingen uitvoert. De onderzoeker probeert wel op een zo objectieve mogelijke manier een onderzoek te voeren, maar het is reëel dat er een beperkt aantal subjectieve interpretaties gedaan worden. Om dit probleem in dit onderzoek te minimaliseren, is er overleg gepleegd en werden de methodes van metingen doorgenomen om de mogelijke subjectieve interpretaties tot een minimum te herleiden. (COOK T.D. en CAMPBELL D.T., 1979, blz ) DEEL I - Hoofdstuk 2 Methodologie van de gegevensverzameling 10