Onderzoek Samen Leven 2006

Transcriptie

1 Onderzoek Samen Leven 2006

2 SAMEN LEVEN IN LELYSTAD Hoe inwoners de multiculturele stad beleven

3 Colofon Dit is een onderzoeksrapportage gemaakt door: Onderzoek en Statistiek Verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt bij: Gemeente Lelystad Onderzoek en Statistiek Postbus AB Lelystad T F onderzoek@lelystad.nl Voor feiten en cijfers en overige onderzoeks- rapporten kunt u terecht op onze website: Lelystad, januari 2007

4 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING Gemeentelijk Integratiebeleid Burgerpeiling Leeswijzer KENMERKEN EN BEZIGHEDEN Land van herkomst en etnische identiteit Geslacht, leeftijd en stadsdeel Huishoudelijke samenstelling Opleiding en Nederlandse taalbeheersing Dagelijkse bezigheden SOCIALE CONTACTEN Contactfrequentie Contacten met autochtonen Lidmaatschap in verenigingen Contactbeleving Sociaal isolement GELUK, KANSEN EN DISCRIMINATIE Tevredenheid met het eigen leven Beleving van kansen in het leven Ervaring met discriminatie MULTICULTUREEL LELYSTAD Binding met de eigen buurt Oordeel over de vriendelijkheid van buurtbewoners Binding met Lelystad Oordeel over het multiculturele karakter van Lelystad Meningen over multicultureel Nederland ACTIVITEITEN VAN DE GEMEENTE Een rangschikking van gemeentelijke maatregelen Lokale prioriteiten volgens specifieke belangengroepen Omstreden maatregelen BIJLAGE I TECHNISCHE TOELICHTING BIJLAGE II BRONVERMELDINGEN BIJLAGE III VRAGENLIJST MET RESPONSPERCENTAGES PER HERKOMSTGROEP Samen Leven in Lelystad,

5

6 SAMENVATTING Het huidige integratiebeleid van de gemeente Lelystad is vastgesteld in november Om mogelijke koerswijzigingen te verkennen is onder meer de enquête Samen Leven in Lelystad gehouden. In de maanden juni en juli van 2006 namen inwoners van Lelystad de gelegenheid om vragen van de gemeente te beantwoorden over hun dagelijkse activiteiten, hun onderlinge contacten en hun meningen en verwachtingen omtrent het multiculturele karakter van de stad. In feite zijn twee verschillende responsgroepen geraadpleegd: de leden van het LelyStadsPanel en een aanvullende steekproef van inwoners waarvan minstens een van de ouders buiten het westen is geboren. Hiermee wordt voor het eerst mogelijk de belevingen en meningen van een zevental herkomstgroepen te vergelijken. Het betreft inwoners van autochtone en westerse allochtone herkomst (samen de inwoners van westerse herkomst ), alsmede inwoners van Antilliaanse, Marokkaanse, Surinaamse, Turkse of overige herkomst (samen de inwoners van nietwesterse herkomst ). In de paragrafen hieronder wordt een beknopt antwoord op de zes onderzoeksvragen gegeven. 1) Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de (7) onderscheiden herkomstgroepen in Lelystad, wat betreft hun persoonskenmerken en dagelijkse bezigheden? Naast het land van herkomst onderscheiden inwoners zich uiteraard op allerlei wijzen van elkaar. (Het antwoord op) deze vraag dient vooral om een aantal persoonskenmerken in de analyse mee te nemen, waardoor meer genuanceerde conclusies over verschillen in belevingen en meningen kunnen worden getrokken. Zo is er geïnformeerd bij de 900 niet-panelleden naar de bevolkingsgroep waartoe ze zichzelf rekenen. Meer dan driekwart van de inwoners van Turkse en Marokkaanse herkomst identificeert zich nog altijd met hun land van herkomst; dit geldt voor minder dan de helft van de inwoners van Surinaamse of overige niet-westerse herkomst. Een reeks persoonskenmerken zijn met name in hoofdstuk 2 geïntroduceerd. Bij de beantwoording van andere onderzoeksvragen is systematisch gekeken naar de mogelijke samenhang met deze kenmerken. In het algemeen kunnen wij bijvoorbeeld vaststellen dat inwoners (18 jaar en ouder) van niet-westerse herkomst: voor het overgrote deel (81%) zelf in het buitenland zijn geboren; eerder tot de groep jongere dan de groep oudere Lelystedelingen horen; eerder in de zuidoostelijke en vooral noordoostelijke stadsdelen wonen; eerder een huishouden met partner en jonge kinderen delen; voor de helft laaggeschoold zijn en voor eenderde middelbaar zijn geschoold (daarmee wijken ze qua opleidingsniveau nauwelijks af van landelijke percentages voor de afzonderlijke allochtonengroepen); nauwelijks minder dan andere inwoners op de arbeidsmarkt participeren (68% bruto participatiegraad, voor andere inwoners is dit 72% en voor heel Nederland van jaar ook 68%); Samen Leven in Lelystad,

7 veel eerder als arbeidsmarktparticipant tot de groep werkzoekenden zonder werk horen (15% van de 68%). Een op de zes respondenten van niet-westerse herkomst geeft aan dat ze vaak moeite met de Nederlandse taal hebben. Het aandeel is aanzienlijk hoger (een op de vier) onder respondenten die een zogenaamde inburgeringscursus hebben afgerond, en vooral (bijna de helft) onder diegenen die de cursus niet hebben afgerond. 2) Welke (deel)groepen verkeren in een sociaal isolement? Om inzicht in dit vraagstuk te verwerven zijn inwoners gepeild omtrent hun sociale contacten en hun deelname aan verenigingen en andere (zelf)organisaties. Inwoners met een niet-westerse herkomst verkeren eerder in een sociaal isolement. Het aandeel dat wekelijks contacten heeft met familie, vrienden en/of buren is aanzienlijk kleiner dan het aandeel onder andere inwoners, en ook deze ( westerse ) inwoners onderhouden minder sociale contacten dan de doorsnee inwoner van Nederland. Terwijl 7% van de inwoners zelf vindt dat ze onvoldoende contacten heeft, geldt dit voor 13% van degenen met een niet-westerse herkomst. Met name onder inwoners van Turkse herkomst zijn veel mensen ontevreden over hun (geringe) sociale contacten. Inwoners met een niet-westerse herkomst beleven met name weinig contacten met autochtonen. In een ideale stad waarin herkomst geen rol speelt, zou men mogen verwachten dat circa driekwart van de sociale contacten met autochtonen plaatsvindt wanneer de bevolking voor driekwart uit autochtonen bestaat. In Lelystad, ook bij de uitsplitsing naar deelwijken, zijn in grote lijnen twee patronen te onderscheiden: inwoners van westerse herkomst erkennen in hun burencontacten dat de meeste buren van autochtone herkomst zijn; inwoners van niet-westerse herkomst onderhouden eerder contacten met allochtone buren. In een viertal deelwijken is het aandeel niet-westerse inwoners dat voornamelijk burencontacten met autochtonen onderhoudt bijzonder laag: Zuiderzeewijk, Atol-West, Jol- Galjoen-Punter en Kempenaar-Kogge. Driekwart van de inwoners van westerse herkomst is lid van minstens één maatschappelijk georiënteerde vereniging of (zelf)organisatie. Dit geldt voor nauwelijks 60% van de inwoners van niet-westerse herkomst. Een indicatie van sociaal isolement is vervolgens uit een drietal criteria afgeleid: men verricht minder dan 12 uur per week betaalde arbeid; men heeft minder dan één keer per week contact met familie, buren en/of vrienden/kennissen; men is geen lid van een maatschappelijk georiënteerde vereniging of (zelf)organisatie. Van alle inwoners (18+) voldoet 6% aan alle criteria; 21% voldoet aan twee van de drie criteria. Onder alle (6) onderscheiden allochtone groepen zijn deze percentages hoger; onder inwoners van Marokkaanse of overige nietwesterse herkomst zijn ze ongeveer twee keer zo hoog. Voor meer informatie zie vooral tabel 3.5. Voor inwoners met een niet-westerse herkomst zijn (slechts) een tweetal kenmerken aan te wijzen dat ondubbelzinnig de kans op een sociaal isolement vergroot: onvoldoende (passieve) 4 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

8 beheersing van de Nederlandse taal en geen startkwalificatie uit het onderwijs. 3) In welke mate verschillen inwoners van uiteenlopende herkomst in hun levensgeluk en hun ervaringen van kansen in het leven? Wellicht de meest kernachtige doelstelling waaraan alle gemeentelijke activiteiten moeten bijdragen is tevredenheid onder de inwoners. Toegespitst op de integratie van allochtone inwoners kunnen wij stellen dat het integratieproces is geslaagd wanneer het kenmerk land van herkomst niet langer noemenswaardige verschillen in tevredenheid tussen inwoners laat zien. Zover is het nog niet. De overgrote meerderheid (83%) van de Lelystedelingen geeft aan (erg) tevreden te zijn met hun eigen leven; echter onder inwoners met een niet Westerse herkomst is dit percentage aanzienlijk lager (71%). Met name de tevredenheid onder Turkse inwoners is relatief gering. De mate van levensgeluk hangt sterk samen met de beleving van levenskansen: ontevreden Lelystedelingen vinden eerder dat ze minder kansen in het leven hebben gekregen dan andere inwoners met dezelfde leeftijd en opleiding. Verontrustend hierbij is dat de tweede generatie niet-westerse allochtonen hun kansen nauwelijks hoger inschatten dan de eerste generatie. Kennelijk vindt ook een belangrijk deel van de tweede generatie dat ze als tweederangs burgers door het leven (zullen) gaan. Uit de analyse zijn nog meer opvallende bevindingen: Mannen zijn eerder geneigd dan vrouwen hun kansen hoger in te schatten. Onder niet-westerse allochtonen is het verschil tussen mannen en vrouwen echter omgedraaid: meer dan allochtone vrouwen schatten mannen hun kansen lager in. Onder inwoners met een niet-westerse herkomst vinden degenen met betaald werk zich zelden meer kansrijk (12%); daarentegen vindt ongeveer de helft van de werkzoekenden dat ze 'minder kansen' krijgen. Inwoners die een inburgeringscursus hebben gevolgd zijn veel eerder geneigd 'minder kansen' te beleven dan niet-westerse allochtonen die geen inburgeringscursus hebben gevolgd. Op de vraag of men zich wel eens gediscrimineerd voelt antwoordt de helft van de inwoners met een niet-westerse herkomst bevestigend; onder andere inwoners heeft eenderde hierop bevestigend geantwoord. Om welke reden men zich gediscrimineerd voelt verschilt veel naar herkomst: de helft van de slachtoffers met een westerse herkomst vermoedt dat ze vanwege hun leeftijd wel eens worden achtergesteld; meer dan eenderde van de inwoners van Surinaamse of Antilliaanse herkomst vermoedt dat de huidskleur of uiterlijk een rol speelt; mijn geloof of mijn etnische afkomst wordt vooral door Marokkaanse en Turkse inwoners aangekruist; terwijl mijn geslacht opvallend veel onder andere de overige inwoners met een nietwesterse herkomst wordt vermeld. Op de vraag wanneer men zich gediscrimineerd voelt wordt vooral verwezen naar contacten in het openbaar en naar het zoeken naar werk. 4) Gaan buurtbewoners van verschillende herkomstgroepen vriendelijk met elkaar om? Samen Leven in Lelystad,

9 Een veel gebruikte graadmeter voor de integratie van mensen van buitenlandse herkomst is de mate waarin ze zich (ondertussen) thuis voelen in hun (nieuwe) omgeving. De overgrote meerderheid van zowel de autochtone als allochtone inwoners voelt zich (erg) thuis in zijn of haar buurt. Op de vraag hoe buurtbewoners in het algemeen met elkaar omgaan typeert 84% dit als vriendelijk of heel vriendelijk. Inwoners zijn minder positief in hun oordeel over hoe autochtone en allochtone buurtbewoners met elkaar omgaan; 76% typeert deze contacten als (heel) vriendelijk. Wanneer er op (15) subwijken in de stad wordt ingezoomd is het oordeel over de vriendelijkheid tussen autochtonen en allochtonen vrijwel overal iets minder positief dan het oordeel over vriendelijkheid in het algemeen; echter nergens is het verschil (statistisch) belangrijk te noemen. In de subwijken met een groter percentage autochtonen zijn de oordelen zowel over de contacten in het algemeen als over de contacten tussen autochtonen en allochtonen iets positiever. Uit de analyse blijkt dat inwoners met een niet-westerse herkomst minder positief zijn in hun oordeel over de buurtcontacten in het algemeen; echter in hun oordeel over de buurtcontacten tussen autochtonen en allochtonen in het bijzonder verschillen ze niet van andere inwoners. Er zijn ook geen specifieke subwijken uit de analyse aan te wijzen waarin niet-westerse inwoners minder positief zijn in hun oordeel over het omgaan tussen autochtonen en allochtonen. Daarentegen zijn er wél een paar subwijken waar niet-westerse inwoners eerder geneigd zijn de buurtcontacten meer positief te kwalificeren. 5) Zijn er aanwijzingen dat die sociale contacten tussen verschillende herkomstgroepen in Lelystad door spanningen worden gekenmerkt? Naast diverse vragen over sociale contacten met vrienden en buren (zie vraag 2 hierboven), en over de vriendelijkheid van buurtcontacten (zie vraag 4 hierboven), is de instemming van inwoners met vele stellingen omtrent het multiculturele karakter van Lelystad en Nederland gepolst. Uit de analyses zijn er wél verschillen oftewel spanningen tussen de verschillende herkomstgroepen gesignaleerd. Deze wijzen echter niet op wezenlijke tegenstellingen tussen inwoners (van autochtone en allochtone herkomst) over de richting en afloop van het integratieproces. Zo voelt een overgrote meerderheid van de inwoners zich thuis in Lelystad. Daarbij zijn geen belangrijke verschillen naar herkomst te bespeuren. Het zijn eerder verschillen in leeftijd waaraan een thuisgevoel gerelateerd moet worden; met name relatief veel (autochtone) jongeren voelen zich niet thuis. Een grote meerderheid van zowel westerse als niet-westerse inwoners beschouwt de culturele diversiteit van Lelystad als positief of zelfs een verrijking voor de stad. Het oordeel over het multiculturele karakter van de stad kan wél gerelateerd worden aan persoonskenmerken als leeftijd (jongeren zijn eerder positief) en opleiding (hoger opgeleiden zijn eerder po- 6 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

10 sitief). Drie op de vier inwoners van niet-westerse herkomst vindt dat de meeste allochtonen in Lelystad al aardig zijn ingeburgerd of snel ingeburgerd zullen raken. Onder inwoners van westerse herkomst deelt een kleiner aandeel deze mening, echter nog altijd een duidelijke meerderheid. Vergeleken met landelijke bevindingen zijn Lelystedelingen duidelijk meer optimistisch over het verloop van het lokale inburgeringsproces. Naast concrete stellingen over Lelystad is een achttal meer algemene uitspraken over multiculturele vraagstukken aan inwoners voorgelegd. De stelling allochtonen moeten de Nederlandse taal leren ontvangt grote instemming, alsmede de stelling het is goed als een samenleving bestaat uit mensen van verschillende culturen. Veel minder instemming is er met de stellingen Nederlanders zouden meer open moeten staan voor de cultuur van allochtonen en de islam kan een waardevolle bijdrage leveren aan de Nederlandse cultuur. Het aandeel inwoners met een niet-westerse herkomst dat met deze twee stellingen instemt is aanzienlijk hoger. Inwoners van westerse herkomst onderschrijven eerder stellingen, waarin vraagtekens bij de waarde van culturele diversiteit worden opgeroepen: allochtonen moeten niet te veel vasthouden aan hun eigen cultuur en gewoonten ; een wijk gaat er niet op vooruit als er veel allochtonen komen wonen ; en al die vreemde culturen vormen een bedreiging voor de Nederlandse cultuur. Overigens zijn Lelystedelingen gemiddeld meer positief in hun meningen omtrent culturele verscheidenheid dan Nederlanders bij landelijk onderzoek hebben aangegeven. 6) Welke maatregelen zouden de gemeente en andere organisaties/ instellingen (anders) moeten inzetten om de integratie te bevorderen? Aan het einde van de enquête is een 13-tal activiteiten genoemd die de gemeente kan bevorderen zodat verschillende inwoners meer vriendelijk met elkaar zouden kunnen samenleven. Voor elke activiteit moesten inwoners beoordelen of deze als (erg) belangrijk of (helemaal) niet belangrijk beschouwd wordt. Volgens de gehele bevolking ziet een top vijf van gemeentelijke prioriteiten er als volgt uit: 1. Inburgering: zorgen dat meer allochtonen Nederlands spreken; 2. Onderwijs: zorgen dat ouders meer actief betrokken zijn bij de opleiding en school van hun kinderen; 3. Arbeidsparticipatie: zorgen dat meer allochtonen een betaalde baan hebben; 4. Antidiscriminatiebeleid: voorkomen en bestrijden van discriminatie tussen bevolkingsgroepen; en 5. Emancipatie: zorgen dat vrouwen meer opleidingskansen krijgen. Nadere analyse toont aan dat verschillen in prioriteiten met name aan verschillen in herkomst gerelateerd moeten worden. In het algemeen hechten inwoners van niet-westerse herkomst meer belang aan maatregelen om de arbeidsparticipatie en de kansen van allochtonen te vergroten. Bij vele inwoners met name van westerse herkomst stuiten dergelijke maatregelen juist op weerstand; vooral wanneer dergelijke maatregelen een vermindering van kansen voor andere inwoners impliceren lijken ze discriminatie in de hand te werken. Samen Leven in Lelystad,

11 In de slotparagraaf wordt kort ingegaan op tegenstellingen tussen inwoners wat betreft het belang van verschillende activiteiten. Naast enkele suggesties omtrent de wijze waarop burgers over gemeentelijke maatregelen worden geïnformeerd, zijn enkele tegenstellingen of dilemma s slechts gesignaleerd: Als overheid en als samenleving is het soms, zoniet altijd, inconsequent om sociale achterstanden te bestrijden en tegelijkertijd culturele verscheidenheid te koesteren. In het integratieproces ligt de noodzaak, zoniet de verplichting, eerder aan de kant van de allochtoon om snel de kennis en vaardigheden te verwerven die nodig zijn om een zekere mate van zelfredzaamheid in Nederland te realiseren. Behalve zelfredzaamheid is echter ook participatie en betrokkenheid ook van autochtone burgers noodzakelijk, zoniet vereist. Uiteindelijk heeft de gemeente slechts beperkte invloed op de wijze waarop nieuwkomers integreren en inwoners met elkaar samen leven. Voor een belangrijk deel moeten de betrokkenen het zelf en met elkaar aanpakken. De belevingen en meningen van inwoners, zoals ze in dit rapport zijn samengevat, dienen als informatiebron voor nieuwe beleidsimpulsen. De conclusies en aanbevelingen, die uit deze informatie voortvloeien, zullen in een vervolgrapport verwerkt worden. 8 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

12 1. INLEIDING 1.1 Gemeentelijk Integratiebeleid Het huidige integratiebeleid van de gemeente Lelystad is vastgesteld in november 2001 ( Beleidsprogramma inzake de maatschappelijke integratie van allochtonen in Lelystad; voor wie verder kijkt dan etniciteit ) en omvat diverse doelstellingen, indicatoren en activiteiten. De doelstellingen van het beleid zijn over een drietal thema s te verdelen, de zogenaamde drie T s : Toerusting is gericht op de verwerving door allochtonen van de noodzakelijke bagage die nodig is ten behoeve van de zelfredzaamheid; Toegankelijkheid is gericht op het bereikbaar maken van voorzieningen voor iedere burger; Tolerantie is gericht op de verbetering van de verhoudingen tussen burgers binnen de samenleving. Om de effectiviteit van dit beleid - en mogelijke koerswijzigingen - te verkennen werd door afdeling Beleid een beroep gedaan op sectie Onderzoek en Statistiek (AB-OS). Naast het ordenen en analyseren van beschikbare statistieken omtrent de toerusting van verschillende bevolkingsgroepen, verzamelt AB-OS de nodige informatie bij (partner-)instellingen en inwoners. Ongeveer vijftig lokale instellingen zijn bijvoorbeeld in juni 2006 verzocht om hun beleid en ervaringen rondom het vraagstuk van toegankelijkheid samen te vatten. In diezelfde maand is ook de enquête Samen Leven in Lelystad onder inwoners van Lelystad (van minstens 18 jaar) verspreid. De enquête was vooral bedoeld om de toenadering van verschillende bevolkingsgroepen naar elkaar te peilen Burgerpeiling In dit rapport worden de bevindingen gepresenteerd van de enquête Samen Leven in Lelystad. Tussen 20 juni en 18 juli kregen leden van het Lely- StadsPanel de gelegenheid ons (AB-OS) te informeren over hun sociale contacten met familie, vrienden en buren. Tevens werd hun meningen gevraagd omtrent het multiculturele karakter van hun buurt en Lelystad. Maar liefst 85% van de panelleden (1.111 inwoners) heeft de vragenlijst ingevuld. Een meer uitgebreide vragenlijst is aan een steekproef van inwoners met een niet-westerse herkomst (Antilliaans, Marokkaans, Surinaams, Turks en een groep overige niet-westerse allochtonen ) voorgelegd. Deze inwoners zijn in het LelyStadsPanel relatief weinig vertegenwoordigd. Daarop kwamen bijna 900 reacties binnen (30% respons), genoeg om bevindingen en conclusies naar afzonderlijke herkomstgroepen te presenteren. De vragenlijst is ontworpen om enig zicht te krijgen op de toenadering tussen herkomstgroepen in Lelystad. Hoewel er wel eens melding is van spanningen in bepaalde wijken (door buurtbewoners, buurtwerkers of de politie) wordt met dit onderzoek voor het eerst systematisch de toenadering tussen 1 Wij gebruiken liever de term toenadering in dit rapport - in plaats van de term tolerantie uit het beleidsnota - mede omdat bij de enquête niet zozeer de culturele acceptatie en culturele uitwisseling (zie Gemeente Lelystad, 2001, p. 31) tussen bevolkingsgroepen werd gepeild, eerder de afstand oftewel het sociale contact. Samen Leven in Lelystad,

13 herkomstgroepen verkend. Uit de enquêteresultaten zoeken wij antwoorden op de volgende vragen: 1 Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de (7) onderscheiden herkomstgroepen in Lelystad, wat betreft hun persoonskenmerken en dagelijkse bezigheden? 2 Welke (deel)groepen verkeren in een sociaal isolement? 3 In welke mate verschillen inwoners van uiteenlopende herkomst in hun levensgeluk en hun ervaringen van kansen in het leven? 4 Gaan buurtbewoners van verschillende herkomstgroepen vriendelijk met elkaar om? 5 Zijn er aanwijzingen dat die sociale contacten tussen verschillende herkomstgroepen in Lelystad door spanning worden gekenmerkt? 6 Welke maatregelen zouden de gemeente - en andere organisaties/ instellingen - (anders) moeten inzetten om de integratie te bevorderen? Bij het ontwerp van de enquête is ervan uitgegaan dat de vragen aan elke inwoner (van 18 jaar en ouder) kunnen worden gesteld. Daarmee werd (grotendeels) afgezien van de mogelijkheid om bijvoorbeeld de meningen van een specifieke herkomstgroep over een andere herkomstgroep te peilen. Een tweede criterium bij het ontwerp is dat uit de resultaten kengetallen kunnen worden gegenereerd, om bij eventuele vervolgmetingen vast te kunnen stellen of bijvoorbeeld de sociale contacten in bepaalde wijken meer vriendelijk zijn geworden. Vele vragen zijn regelmatig bij onderzoek elders in Nederland gesteld; hiermee wordt de mogelijkheid vergroot om de bevindingen aan landelijke ontwikkelingen te relateren. Wél is de vragenlijst bestemd voor de steekproef van inwoners met een nietwesterse herkomst uitgebreid met een aantal vragen. Deze uitbreiding behelst deels informatie die leden van het LelyStadPanel reeds over zichzelf hebben gegeven, bijvoorbeeld over gezinssituatie en dagelijkse activiteiten. Deels gaan de aanvullende vragen over Nederlandse taalbeheersing en gebruik van media. Naar onze mening zouden deze vragen voor de meeste panelleden als onbeduidend en beledigend worden aangezien; ook vele respondenten uit de aanvullende steekproef hebben hun ongenoegen over deze vragen vermeld Leeswijzer De opbouw van deze rapportage is als volgt. Gezien de beleids(vraagstellingen) die ten grondslag aan dit rapport liggen, wordt er steeds onderscheid in zogenaamde herkomstgroepen gemaakt. Volgens landelijk gebruik wordt herkomst vooral aan het geboorteland van ouders gerelateerd. Bij de presentatie van bevindingen in dit rapport onderscheiden wij steeds zeven afzonderlijke herkomstgroepen : autochtonen en westerse allochtonen 3 vormen bij elkaar de groep inwoners met een wester- 2 In bijlage III is de uitgebreide vragenlijst opgenomen, die aan de steekproef van inwoners met een niet-westerse herkomst is voorgelegd. Met een dubbel sterretje ( * * ) zijn de vragen aangeduid die niet aan leden van het LelyStadsPanel zijn gesteld. 3 Als westerse allochtoon geldt voor dit rapport inwoners van wie een van de ouders in een van de volgende regio s is geboren: Europa buiten Nederland, Noord Amerika, Australië, Nieuw Zeeland, Japan of Indonesië. Er zijn enkele uitzonderingen: als de vader buiten Nederland in een westerse regio is geboren, maar de moeder of de inwoner zelf in het niet-westen is geboren, dan is de inwoner als niet-westerse allochtoon in de analyse onderscheiden. 10 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

14 se herkomst ; de groep inwoners met een niet-westerse herkomst omvat inwoners met een Surinaams, Turks, Antilliaans/Arubaans, Marokkaans of overige niet-westerse herkomst. Uiteraard hoeven mensen zichzelf niet tot een van deze herkomstgroepen te rekenen. In welke mate allochtone inwoners zich nog tot hun eigen herkomstgroep rekenen wordt in hoofdstuk 2 besproken. In dat hoofdstuk worden ook nog andere verschillen in persoonskenmerken, gezinssituatie en dagelijkse bezigheden tussen de verschillende herkomstgroepen gepresenteerd. In hoofdstuk 3 worden de antwoorden van inwoners over hun sociale contacten gepresenteerd. Profielen worden opgesteld over inwoners die zich in een sociaal isolement bevinden. Specifieke aandacht wordt gegeven aan de relatie tussen Nederlandse taalbeheersing en sociale contacten. In hoofdstuk 4 bespreken wij meer in het algemeen hoe inwoners van uiteenlopende herkomst hun kansen in het leven beoordelen, en hoe deze enerzijds aan ervaringen met discriminatie kunnen worden gerelateerd, en anderzijds aan hun tevredenheid met het leven. Hoofdstuk 5 gaat niet zozeer over de beleving van inwoners, eerder hun meningen over het samen leven in buurt en stad. Wij verkennen de (sub)wijken waar het er kennelijk minder vriendelijk aan toe gaat. Ook de uiteenlopende oordelen die inwoners hebben over culturele diversiteit en de integratie van diverse herkomstgroepen komen aan de orde. Inwoners konden ook aangeven, welke activiteiten de gemeente moet (blijven) stimuleren, om het samen leven te bevorderen. Van de dertien activiteiten wordt in hoofdstuk 6 een rangorde gepresenteerd. Normaliter wordt een onderzoeksrapport met conclusies en aanbevelingen afgerond. Bij dit rapport ontbreekt dat hoofdstuk, want naar onze mening zou de weergave van belevingen en meningen van inwoners teveel worden gekleurd, wanneer tegelijkertijd de betekenis van deze bevindingen voor het gemeente beleid wordt geïnterpreteerd. In het evaluatierapport dat meer expliciet aan het gemeentelijke integratiebeleid is gerelateerd zullen wij de beleidsimplicaties van de onderzoeksbevindingen bespreken. Wél zijn in de samenvatting voorin het rapport de belangrijkste bevindingen weergegeven. In bijlage I vindt men een uitleg, hoe de verschillende respondenten zijn benaderd en hoe achteraf hun uiteenlopende reacties zijn samengevoegd om bevindingen over de Lelystedeling te presenteren. De vragenlijst zelf is in bijlage III te raadplegen. Daar zijn ook de antwoordfrequenties te vinden, die naar de zeven onderscheiden herkomstgroepen worden uitgesplitst. Samen Leven in Lelystad,

15 2. KENMERKEN EN BEZIGHEDEN De inwoners van 18 jaar en ouder die aan het onderzoek Samen Leven deelnamen kunnen worden onderscheiden op basis van een aantal persoonskenmerken. In dit hoofdstuk worden deze verschillende kenmerken van de onderzoekspopulatie en respons nader belicht. 'Ik hoop dat iedereen in Lelystad zo'n enquête hebben ontvangen, autochtone en allochtonen. Het gaat tenslotte om het accepteren en samen leven met elkaar.' (vrouw van Antilliaanse herkomst in de Atolwijk) In feite hebben we twee verschillende responsgroepen gebruikt om de contacten tussen Lelystedelingen van 18 jaar en ouder te analyseren: 1) de leden van het LelyStadsPanel en 2) een aanvullende steekproef van inwoners waarvan minstens een van de ouders buiten het westen is geboren. Wij presenteren eerst hoe de onderzoekspopulatie naar herkomst is opgebouwd, in hoeverre deze opbouw een weerspiegeling vormt van Lelystedelijke inwoners, en in hoeverre de respondenten zichzelf identificeren met de herkomstgroep waartoe ze voor verschillende bureaucratische doeleinden - worden gerekend. Vervolgens worden de verschillende herkomstgroepen in de onderzoekspopulatie nader omschreven op basis van de kenmerken leeftijd, geslacht, en woonwijk. In 2.3 worden de verschillen naar huishoudelijke samenstelling beschreven. De onderwijsachtergrond van respondenten komt in 2.4 aan de orde, alsmede enkele indicaties voor Nederlandse taalbeheersing. Wat men in de verschillende herkomstgroepen voor dagelijkse bezigheden heeft wordt ten slotte behandeld in 2.5. Al deze persoonskenmerken kunnen van invloed zijn op de wijze waarop inwoners met elkaar omgaan; zij kunnen zelfs bepalend zijn voor de kans dat inwoners überhaupt elkaar ontmoeten. In de komende hoofdstukken zal dan steeds verwezen worden naar kenmerken die in dit hoofdstuk worden onderscheiden. Als criteria om Lelystedelingen in subgroepen te verdelen hebben ze namelijk een cruciale rol gehad in de analyses die voor deze verslaglegging zijn gepleegd. 2.1 Land van herkomst en etnische identiteit 'Vreemde vragenlijst voor mij. Mijn moeder is toevallig op de Antillen geboren, dus ik ben een echte Hollander.' (vrouw van Antilliaanse herkomst in de Boswijk) In het landelijke en lokale integratiebeleid wordt de geboorteland van ouders als criterium gebruikt om het onderscheid tussen autochtonen en allochtonen aan te geven: een allochtoon is iemand van wie een van de ouders buiten Nederland is geboren; als de ouders in verschillende landen zijn geboren bepaalt de geboorteland van de moeder de herkomst; wanneer de persoon zelf ook in het buitenland is geboren bepaalt zijn/haar geboorteland de herkomst. Op basis van deze definitie kunnen wij vaststellen dat van de Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

16 inwoners van Lelystad die begin juni 2006 lid zijn van het LelyStadsPanel, slechts 171 van allochtone herkomst zijn, waarvan 66 afkomstig uit een nietwesters land. Om het lokale integratiebeleid van nieuwe impulsen te voorzien wilden wij voldoende niet-westerse allochtonen bij het onderzoek betrekken, zodat wij uitspraken namens de afzonderlijke doelgroepen van het beleid te kunnen maken. Uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA) zijn daarom alle inwoners van 18 jaar of ouder met een niet-westerse herkomst onderverdeeld in vijf groepen (Surinamers, Turken, Antillianen/Arubanen, Marokkanen en een groep overige inwoners met een niet-westerse herkomst). Uit elke groep zijn vervolgens 600 individuele inwoners aselect (d.w.z. willekeurig) geselecteerd. Maar liefst 85% van de leden van het LelyStadsPanel heeft de enquête ingevuld. Mede wegens het langdurige zomerweer valt de netto steekproef respons met 30% nogal tegen. Desondanks menen wij met gebruik van herwegingen (zie 2.2 en bijlage I) betrouwbare conclusies voor de afzonderlijke herkomstgroepen te kunnen trekken. 4 Hoewel de uitgebreide vragenlijst alleen naar inwoners is toegestuurd die volgens het bevolkingsregister van niet-westerse herkomst zijn, zijn er 62 steekproef respondenten die naar eigen mening van westerse herkomst zijn. Deze uitkomst is indicatief voor het feit dat de enquête wél naar specifieke inwoners is verstuurd, maar dat het kan gebeuren dat het formulier door bijv. een gezinslid wordt ingevuld. Tevens komt de informatie bij het bevolkingsregister over de geboorteland van inwoners niet altijd overeen met de gegevens die inwoners zelf invullen % 80% 60% 40% 20% 0% Grafiek 2.1 Etnische identificatie In Lelystad en Nederland* Lelystad NL 2004 Lelystad NL 2004 Lelystad NL 2004 Lelystad NL 2004 Lelystad Surinamers Turken Antillianen Marokkanen Overig nietwesters Nederlands (NL) Herkomstland + NL Herkomstland Geen enkele Anders * Bron: SCP, Omdat bijvoorbeeld 41% van alle respondenten van niet-westerse herkomst is terwijl slechts 10,4% van alle inwoners (18+) van niet-westerse herkomst is, worden steeds herwegingen toegepast om bevindingen omtrent westerse, niet-westerse of alle inwoners in dit rapport te presenteren. 5 Wanneer discrepantie bestaat tussen de geboortelanden die de respondent zelf aankruist en de geboortelanden volgens de GBA, zijn de aanwijzingen van de respondent zelf leidend voor de vaststelling van de land van herkomst in dit rapport. Samen Leven in Lelystad,

17 'Het is erg vervelend om te zien dat je met een buitenlandse ouder (in de ogen van de Nederlander) als allochtoon gezien te worden. Helemaal als je in Nederland geboren en getogen bent. (vrouw in Schoener waarvan vader in Marokko is geboren) Als je ouders ergens (anders) zijn geboren hoeft dat natuurlijk niet te betekenen dat je zelf enige binding met dat land hebt. Respondenten in de steekproef konden zelf aangeven tot welke bevolkingsgroep ze zich rekenen. Een overzicht van de reacties is voor de vijf niet-westerse herkomstgroepen in grafiek 2.1 weergegeven. De grafiek geeft ook aan hoe twee jaar geleden in Nederland er op een vergelijkbare vraag is gereageerd. 6 Uit de grafiek valt af te leiden dat de meerderheid van inwoners afkomstig uit overige niet westerse landen zichzelf vooral als Nederlands rekenen. Voor de andere vier onderscheiden groepen rekent een groter deel zich tot het herkomstland, maar het aandeel dat zich tot de Nederlanders rekent is steeds groter dan landelijk het geval is. In het algemeen geldt hoe langer men in Nederland woont hoe eerder men zich tot de Nederlanders rekent. Opvallend is de relatieve geringe identificatie met Nederland onder Turkse en Marokkaanse inwoners; zelfs bij de 2 e generatie Marokkanen is een grotere identificatie niet te bespeuren. 2.2 Geslacht, leeftijd en stadsdeel De verhouding mannen en vrouwen is onder inwoners van niet-westerse herkomt (evenals bij andere inwoners) ongeveer gelijk. De respons van de mannen is lager zoals tabel laat zien. Nadat de respons gewogen is met dezelfde factor die wordt gebruikt bij de weging van leeftijd en stadsdeel (zie ook de Technische toelichting) wordt de verhouding mannen en vrouwen weer rechtgetrokken. 7 Tabel Verdeling respondenten en Lelystedelingen naar herkomst en geslacht Lelystad (18+ jaar) Respondenten Gewogen westers n-westers westers n-westers westers n-westers mannen 49,9% 49,7% 46,1% 42,3% 49,7% 49,7% vrouwen 50,1% 50,3% 53,9% 57,8% 50,3% 50,3% Totaal (abs.) * Bron: GBA, juni 2006 De leeftijdsverdeling van inwoners met een niet-westerse herkomst wijkt in belangrijke mate af van andere inwoners, zoals tabel laat zien. Het aandeel jongeren (18-29 jaar) is veel groter, het aandeel 55-plussers veel lager. Leeftijdsgroepen verschillen echter in hun respons; ouderen werken 6 Bij het landelijk onderzoek werd de vraag meer specifiek gesteld, bijvoorbeeld voelt u zich meer Turk of Nederlander? met (slechts) drie antwoordmogelijkheden: vooral Turks, evenwel Turks als Nederlander en vooral Nederlander. De evenwel categorie is niet in de Lelystad-enquête opgenomen maar kon door respondenten bij anders worden ingevuld. Zie verder SCP, 2006, pp Zoals bij de technische toelichting wordt uitgelegd, wordt een tweede weging gebruikt om steekproefverschillen binnen de (7) afzonderlijke herkomstgroepen te corrigeren. De gevolgen van die weging zijn in bijlage III gepresenteerd. 14 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

18 over het algemeen eerder mee aan burgerpeilingen. Door de steekproefrespons te herwegen op basis van leeftijdsverschillen wordt de vertegenwoordiging van de verschillende leeftijdsgroepen weer rechtgetrokken. Tabel Verdeling respondenten en Lelystedelingen naar herkomst en leeftijd Lelystad * Respondenten Gewogen westers n-westers westers n-westers westers n-westers jaar 19,0% 33,7% 10,2% 24,4% 18,6% 33,7% jaar 20,2% 26,3% 18,1% 27,3% 20,3% 26,2% jaar 30,3% 29,4% 34,2% 33,0% 30,4% 29,4% 55+ jaar 30,5% 10,6% 37,5% 15,3% 30,7% 10,7% Totaal (abs.) * Bron: GBA, juni 2006 ' Ik vind het erg belangrijk dat allochtonen en autochtonen vreedzaam en prettig naast elkaar leven. De beste manier om dit voor elkaar te krijgen is ervoor zorgen dat ze elkaar in alle delen van de samenleving tegenkomen.' (man van autochtone herkomst in Waterwijk) Een grote meerderheid van inwoners met een niet-westerse herkomst woont in de oostelijke wijken; andere inwoners zijn meer gelijkmatig over de stad verdeeld. Deze verschillen zijn in tabel onder Lelystad af te leiden. Tabel Verdeling respondenten en Lelystedelingen naar herkomst en stadsdeel Lelystad * Respondenten Gewogen westers n-westers westers n-westers westers n-westers Noordoost 19,0% 31,1% 18,3% 34,1% 19,0% 33,3% Zuidoost 28,9% 37,3% 30,7% 36,6% 30,7% 37,2% Noordwest 26,5% 17,0% 25,4% 16,7% 24,8% 17,2% Zuidwest 23,0% 13,2% 24,1% 12,2% 23,7% 12,0% Overig (stadshart, buiten, onbekend) 2,5% 1,4% 1,4% 0,3% 1,7% 0,3% Totaal (abs.) * Bron: GBA, juni 2006 Mede omdat bij het onderzoek de respondent veelvuldig zijn/haar mening over de situatie in de buurt wordt gevraagd, is voor de analyse herwogen zodat de respondenten naar (de zeven afzonderlijke) herkomstgroepen een weerspiegeling vormen van hoe de herkomstgroep over stadsdelen is verdeeld. Om technische redenen is deze herweging echter niet uitgevoerd voor de steekproef in zijn geheel. Zodoende wijken de gewogen percentages in tabel enigszins af van de werkelijke percentages in de kolommen Lelystad. Bij geen enkel stadsdeel is echter sprake van een steekproef aandeel dat in belangrijke mate van de werkelijkheid afwijkt. 8 8 Zie de technische toelichting in bijlage I. Voor de (gewogen) verdeling (in %) van herkomstgroep naar stadsdeel zie vraag A.1 in bijlage III. Samen Leven in Lelystad,

19 2.3 Huishoudelijke samenstelling In het onderzoek zijn een aantal vragen gesteld over de huishoudelijke samenstelling van respondenten. In tabel 2.3 wordt een overzicht gegeven van de gezinssituatie van deelnemers aan het onderzoek. Van de respondenten met een niet-westerse herkomst woont de helft samen met partner en kinderen. Ook is het aandeel alleenstaande ouders (9%) twee keer zo hoog als onder andere respondenten. Daarentegen zijn er relatief weinig nietwesterse inwoners die alleen wonen of slechts met één andere volwassene. Deze verschillen naar herkomst zijn in tabel 2.3 ook zichtbaar voor alle Lelystedelingen, al is de vergelijking bemoeilijkt door een verschil in meetniveau. 9 Tabel 2.3 Gezinssituatie respondenten en Lelystedelingen naar herkomst Lelystad * respondenten westers niet-westers totaal westers niet-westers totaal Alleenstaand 24% 15% 26% 13% 16% 14% Twee volwassenen, geen kinderen thuis 33% 15% 30% 39% 17% 36% Twee volwassenen met kind(eren) thuis 23% 29% 22% 37% 52% 39% Eén ouder met kind(eren) thuis 4% 10% 5% 4% 9% 4% Anders 17% 31% 17% 7% 7% 7% Bron: GBA, december 2005; geaggregeerd door AB-OS naar huishoudenniveau Er zijn grote verschillen tussen de onderscheiden herkomstgroepen, wat betreft het aandeel dat een of meer jonge kinderen (t/m 17 jaar) in het huishouden heeft. Dit loopt van 73% onder Turken en 65% onder Marokkanen naar 28% onder westerse allochtonen en 21% onder autochtonen. Aan respondenten die de uitgebreide enquête hebben ontvangen is ook gevraagd tot welke bevolkingsgroep ze hun (eventuele) partner of echtgenoot rekenen. Meer dan de helft van de overige niet-westerse respondenten beschouwt hun partner als Nederlands ; dit geldt voor slechts een klein deel van de (samenwonende) Marokkanen en Turken (19% resp. 12%) (zie verder bijlage III). 2.4 Opleiding en Nederlandse taalbeheersing Het opleidingsniveau is een belangrijk persoonskenmerk. Mensen met een lagere opleiding krijgen immers andere kansen in het leven, koesteren een ander oordeel over sociale verschillen en participeren anders dan hoger opgeleiden. De verdeling naar opleidingsniveau van de respondenten van 18 jaar en ouder is opgenomen in grafiek 2.4. De grafiek toont een uitsplitsing 9 De percentages voor Lelystad en respondenten wijken veel van elkaar af voornamelijk omdat de eerste op huishoudenniveau is berekend, de laatste op persoonsniveau. De steekproef voor het onderzoek is op persoonsniveau getrokken: een tweepersoonshuishouden heeft bijvoorbeeld twee keer de kans om geselecteerd te worden, en als beide deelnemen wordt het huishouden dubbel geteld. Op huishoudenniveau tellen de twee volwassenen, net als een alleenstaande, slechts één keer. 16 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

20 naar de (7) onderscheiden herkomstgroepen met landelijke percentages ter vergelijking. Het gaat daarbij steeds om de hoogst voltooide opleiding. 10 Zoals grafiek 2.4 laat zien, zijn er grote verschillen tussen de verschillende herkomstgroepen wat betreft percentages met een laag dan wel een hoge opleiding. Deze verschillen komen grotendeels overeen met landelijke patronen. Twee uitzonderingen met geheel Nederland zijn te bespeuren: onder Antillianen/Arubanen in Lelystad zijn er relatief veel laaggeschoolden, en onder autochtone Lelystedelingen tenminste onder de leden van het Lely- StadsPanel relatief veel hooggeschoolden. Overige n-w alloch. L'stad Overige n-w alloch. NL Marokkanen L'stad Marokkanen NL Antillianen L'stad Antillianen NL Grafiek 2.4 Opleidingsniveau naar herkomst, Lelystad en Nederland* Turken L'stad Turken NL Surinamers L'stad Surinamers NL West. alloch L'stad West. alloch NL Autochtonen L'stad Autochtonen NL Totaal Lelystad Totaal Nederland 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% * Bron: CBS enquête beroepsbevolking (15-64 jaar), 2005 laaggeschoold middelbaar geschoold hooggeschoold Bij de uitgebreide vragenlijst die aan inwoners met een niet-westerse herkomst is voorgelegd, kan worden aangegeven of men soms of vaak moeite heeft met gesprekken of lezen in de Nederlandse taal. Een overzicht van de antwoorden op deze vragen is in tabel 2.4. gepresenteerd. 11 Uit de tabel kan worden afgeleid dat bijna 40% van die inwoners wel eens moeite met Nederlands heeft, één op de zes zelfs vaak. Onder inwoners met een Surinaams of Antilliaanse herkomst is het aandeel aanzienlijk lager dat soms moeite met Nederlands beleeft (13% resp. 27%). Een andere samenhang ligt ook voor de hand: de eerste generatie (immigranten) zonder moeite met de taal wonen gemiddeld 24 jaar in Nederland; de immigranten met soms of vaak moeite (42% van de eerste generatie) wonen aanzienlijk korter 10 Voor de overzichtelijkheid zijn enkele antwoordcategorieën samengevoegd (zie bijlage III). Laag geschoold behelst de categorieën geen t/m lager beroepsonderwijs ; middelbaar geschoold behelst de categorieën middelbaar beroepsonderwijs en hoger algemeen voortgezet onderwijs ; hoog geschoold behelst de categorieën hoger beroeps en wetenschappelijk. De categorie anders / geen idee is bij de berekening weggelaten. Dezelfde bewerking is met de CBS brongegevens uitgevoerd. 11 Zie vraag B6 in bijlage III voor een meer uitgebreid overzicht. Voor tabel 2.4 scoort men soms wanneer soms op minstens een van de eerste drie onderdelen van B6 werd beantwoord; men scoort vaak als er op een van de eerste drie onderdelen van B6 vaak werd beantwoord. Een vierde vraagonderdeel had betrekking op eventuele moeilijkheden met een brief of in het Nederlands te schrijven. Dit onderdeel is niet meegerekend in tabel 2.4, mede omdat men wellicht geen moeite met Nederlands heeft, slechts moeite om ( s) te schrijven. Samen Leven in Lelystad,

21 (gemiddeld 15 jaar resp. 14 jaar) in het land; het aandeel niet-westerse inwoners van de tweede generatie dat nog moeite heeft met de taal is 11%. 'Ik vind dat inburgering erg belangrijk is. Het is niet makkelijk. Ik moest zelf veel moeite doen om Nederlandse taal te leren.' (vrouw van Turkse herkomst in Schouw) 'Bij inburgeringscursus heeft weinig tijd per week. Het boek is moeilijk. Daarom is het spreken en begrijpen van Nederlands moeilijk. Het gaat te langzaam. Duurt dan te lang.' (vrouw geboren in Afrika, wonend in de Atolwijk) Tabel 2.4 Inwoners van niet-westerse herkomst die moeite met de Nederlandse taal hebben Turks Surinaams Antilliaans Marokkaans Overig nietwesters Lelystad Totaal Soms moeite met Nederlands 5% 34% 18% 24% 37% 23% Vaak moeite met Nederlands 8% 22% 9% 20% 25% 16% w.o. inburgeringscursus afgerond 0% 41% 8% 39% 27% 27% w.o. inburgeringscursus niet afgerond 100% 39% 0% 50% 50% 47% w.o. inburgeringscursus niet gehad 6% 18% 15% 29% 23% 15% Respondenten is ook gevraagd of een zogenaamde inburgeringscursus is gevolgd. Meer dan een kwart van de (1 e generatie) immigranten zegt de cursus gevolgd te hebben; bijna driekwart van hen heeft die cursus afgerond (zie bijlage III, vraag B2). Hebben ingeburgerde allochtonen nog moeite met de Nederlandse taal? Enige inzicht in dit vraagstuk wordt door de uitsplitsing onderin tabel 2.4 geleverd. Daar is bijvoorbeeld aangegeven dat onder de respondenten die een inburgeringscursus hebben afgerond 27% vaak (nog) moeite met Nederlands heeft; onder de respondenten die de cursus niet hebben afgerond heeft 47% vaak moeite. Onder de potentiële doelgroep van immigranten die nog geen cursus heeft gevolgd zegt slechts 15% vaak moeite met de Nederlandse taal te ondervinden Dagelijkse bezigheden 'Als jongeren, en dit geldt zowel voor allochtone als voor autochtone jongeren, 's morgens om 8:00 uur bij hun baas moeten zijn, zwerven ze 's nachts niet op straat.' (man van autochtone herkomst in Punter) In de enquête is gevraagd naar de meest van toepassing zijnde manier waarop men de dag doorbrengt. Hierbij is een aantal soorten activiteiten onderscheiden. In grafiek zijn de hoofdgroepen weergegeven. Voor een meerderheid (61%) van de inwoners is het verrichten van betaald werk de belangrijkste dagactiviteit. Daarnaast ziet 9% een andere vorm van werken voor zichzelf als hoofdtaak, zoals huishoudelijk of vrijwilligerswerk. Toch zijn er grote verschillen tussen de herkomstgroepen te zien wanneer op een 12 Deze percentages zijn slechts indicatief. Onder de omvangrijke non-respons (70%) die niet aan het onderzoek heeft deelgenomen is er hoogstwaarschijnlijk een oververtegenwoordiging van immigranten die wegens gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal de vragenlijst niet hebben ingevuld. 18 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek

22 specifieke bezigheid wordt ingezoomd. Zo is bijvoorbeeld het aandeel werkzamen onder Marokkanen en Antillianen geen 60%; echter (samen met overige niet-westerse respondenten) is het aandeel studerenden in deze herkomstgroepen ongeveer het dubbele van dat in geheel Lelystad. Grafiek Voornaamste dagelijkse bezigheid, naar herkomst Overig n-w alloch. Marokkanen Antillianen Turken Surinamers Westerse allochtoon Autochtonen Totaal Lelystad 0% 20% 40% 60% 80% 100% Werkzaam (betaald) Werkzaam eigen huishouding Werkzaam als vrijwilliger Werkzoekend Student Arbeidsongeschikt Gepensioneerd Tevens is er gevraagd indien men werk verricht - naar het gemiddeld aantal betaalde uren per week. Door de antwoorden op die twee vragen te combineren, is het mogelijk om grofmazig de arbeidsparticipatie met landelijke schattingen te vergelijken. In grafiek tonen wij voor de verschillende herkomstgroepen het aandeel (jonger dan 65 jaar) dat minimaal 12 uur/week betaald werk verricht. Wie niet aan dit minimum voldoet is bij de vergelijking óf werkzoekend óf minder actief. Grafiek Arbeidsparticipatie naar herkomst, in Lelystad en Nederland* Overige n-w alloch. L'stad Overige n-w alloch. NL Marokkanen L'stad Marokkanen NL Antillianen L'stad Antillianen NL Turken L'stad Turken NL Surinamers L'stad Surinamers NL West. alloch L'stad West. alloch NL Autochtonen L'stad Autochtonen NL Totaal Lelystad Totaal Nederland 10% 15% 10% 8% 17% 17% 12% 10% 14% 8% 6% 6% 3% 4% 5% 4% * Bron: CBS enquête beroepsbevolking (15-64 jaar), % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% werkzaam 12+ uur/week werkzoekend (zonder werk) minder actief op arbeidsmarkt Samen Leven in Lelystad,

23 Wij zien met behulp van de staven in grafiek dat de bruto arbeidsparticipatie in Lelystad (het % werkzame plus het % werkzoekenden) bij vrijwel alle herkomstgroepen boven het landelijk gemiddelde ligt. Alleen onder westerse allochtonen ligt het aandeel onder het gemiddelde, en alleen onder Marokkanen is de participatiegraad ver onder 70%. Hoewel de vergelijkingen met de nodige voorzichtigheid beschouwd moeten worden, 13 geven ze een relatief gunstig beeld van de lokale beroepsbevolking. 'Gemeente dient de mensen in te lichten over de asielzoekers, waarom ze niet mogen werken. Asielzoekers willen wel werken maar mogen niet. Ze voelen zich opgesloten.' (man geboren in Afrika, wonend in de Waterwijk) Minder gunstig zijn de percentages werkzoekend zonder werk onder de inwoners met een niet-westerse herkomst. Bij alle vijf onderscheiden herkomstgroepen is het percentage groter dan landelijke schattingen. Hiermee samenhangend wijkt de netto participatiegraad (het % werkzame) nauwelijks af van landelijke percentages. De enige uitzondering lijkt onder inwoners van Turkse herkomst: 59% verricht minimaal 12 uur/week betaald werk; landelijk heeft slechts 45% betaald werk. 13 Als belangrijkste factor bij de onnauwkeurigheid geldt : voor zowel Lelystad als Nederland zijn de schattingen op steekproefgegevens gebaseerd. Daarnaast zijn de landelijke schattingen voor de populatie jarigen; voor Lelystad de populatie jaar. Vermoedelijk drukt de (geringe) arbeidsparticipatie onder jarigen de landelijke percentages omlaag. Tevens ontbreekt bij zowel de Lelystedelijke als landelijke enquête een eenduidig criterium voor werkzoekend (zonder werk). 20 Gemeente Lelystad, Onderzoek en Statistiek