3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens

Transcriptie

1 3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 1 ste leerjaar 2 de leerjaar De mens ontwikkelt zich evolutietheorie - van oerknal tot eerste mensen * de kosmische kalender (H.Siedentopf) - vergelijking tussen mens en dier * gelijkenissen en verschillen De mens ontwikkelt zich evolutietheorie - de voorouders van de homo sapiens - de mens en andere primaten - de mens is een cultureel wezen * van Paleolithicum tot Neolithicum De mens leert ontwikkelingspsychologie - vergelijken: van baby tot puber - emotionele ontwikkeling * veilig/ onveilig leren bij dieren - opvoeding van een huisdier leren bij mensen - studiegewoonten - leren leren - leermethoden - geheugentraining - inzichtelijk leren De mens leert ontwikkelingspsychologie - intellectuele ontwikkeling * IQ en intellectuele leeftijd verschillende leerprocessen - leren door straf en beloning * leren uit fouten - leren door imitatie * gedrag - leren door oefening * vaardigheden - inzichtelijk leren * verbanden De mens is een sociaal wezen De mens is een sociaal wezen

2 mensen kunnen communiceren - lichaamstaal - tekens, symbolen en pictogrammen mensen kunnen samenleven - families in onze en andere culturen * de relatie tussen ouder en kind * opvoeding - mensen leren omgaan met mekaar * etiquette en beleefdheid mensen kunnen communiceren - zender, boodschap, ontvanger - mekaar goed begrijpen mensen kunnen samenleven - jongeren in onze en andere culturen * jongerengroepen * vriendschap en verliefdheid - mensen leren omgaan met mekaar * conflicten hanteren 3 de leerjaar 4 de leerjaar De mens ontwikkelt zich De mens leert evolutietheorie - Darwin en andere onderzoekers * de motor van de evolutie? - het menselijk genoom * er is maar één mensensoort - de mens is een sprekend dier * mensen- en dierentaal ontwikkelingspsychologie - sociale ontwikkeling * zich hechten aan anderen * anderen herkennen * zich inleven in anderen De mens ontwikkelt zich De mens leert evolutietheorie - drie soorten hersenen * instincten: reptielenbrein * emoties: zoogdierenbrein * verstand en beheersing: de neocortex, - ontwikkeling menselijk embryo - is de mens eindpunt van de evolutie? ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van het geheugen * korte en lange termijn geheugen - taalontwikkeling

3 dieren conditioneren - de hond van Pavlov (reflexen) - de kat van Thorndike (Trial and Error) - de ratten van Skinner (Skinnerbox) mensen conditioneren - aversietherapie - reclametechnieken De mens is een sociaal wezen cultuur en natuur - dieren en cultuur * insektenkolonies * sociale dieren - wolfskinderen economie - soorten arbeid - arbeidsverdeling - toekomst van de arbeid * robotisering De mens is een sociaal wezen wat is cultuur? - koken is cultuur (Claude Lévi-Strauss) - culturele gewoonten worden doorgegeven * cultureel leren - het belang van taal en communicatie - gelijkenissen en verschillen tussen culturen economie - arbeid en vrije tijd in verschillende culturen * Bosjesmannen * agrarische cultuur - loon naar werken 5 de leerjaar 6 de leerjaar De mens ontwikkelt zich evolutietheorie De mens ontwikkelt zich evolutie en vooruitgang

4 - evolutie in het licht van de moleculaire biologie * DNA, de blauwdruk van het leven - kritische benadering van de verschillende evolutietheorieën ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van de identiteit Erik Erikson, 8 stadia van geboorte tot dood: * vertrouwen versus wantrouwen * autonomie versus twijfel en schaamte * initiatief versus schuld * capaciteiten versus minderwaardigheid * identiteit versus identiteitscrisis * intimiteit versus isolement * ontplooiing versus stagnatie * integriteit versus wanhoop - neemt de mens de evolutie in handen? * eugenetica - wat betekent vooruitgang * biologisch? * technologisch? * maatschappelijk? * moreel? is er morele vooruitgang? leert de mens uit de geschiedenis? ontwikkelingspsychologie - ontwikkeling van het morele denken * Piaget * Lawrence Kohlberg, 6 stadia straf en gehoorzaamheid instrumentele houding brave jongen/ meisje wet en orde sociaal contract universele ethische principes De mens leert verschillen tussen dier en mens - taal leren * de chimpansee van Gardner-Gardner * abstractievermogen - inzichtelijk leren leertheorieën - sociaal leren (Bandura) De mens leert denken als verwerken van informatie denken als problemsolving - logisch denken - creatief denken pro en contra behaviourisme - Skinner Beyond Freedom and Dignity - Chomsky over het aanleren van taal

5 - imitatieleren (Berkowitz) opvoedingsmodellen - autoritair - anti-autoritair - democratisch De mens is een sociaal wezen cultuur en natuur - sociaal gedrag bij primaten - sociaal gedrag bij natuurvolkeren - civilisatieproces economie - arbeidsethos in de vrijetijdsmaatschappij kunstmatige intelligentie De mens is een sociaal wezen verschillende vormen van socialisatie vergelijken en beoordelen sociolinguistiek - jongerentaal/ dialect / slang economie - arbeid en vervreemding

6 3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens 1 ste leerjaar 2 de leerjaar De mens wordt bepaald door zijn natuur erfelijkheid - Lijk ik op mijn vader of mijn moeder? - Waarom ben ik klein, groot, dik, dun, blond, zwart, blank of bruin? lichaam -ziekte * ontstaan en gevolgen * somatisch, psychisch, psychosomatisch - handicaps * mentaal * lichamelijk De mens wordt bepaald door zijn omgeving mijn familie - mijn opvoeding * autoritair * laissez-faire * democratisch - soorten gezinnen * kroostrijk gezin * onvolledige gezinnen De mens wordt bepaald door zijn natuur erfelijkheid - inzicht aanbrengen in het erfelijkheidsmechanisme - aangeboren of aangeleerd lichaam - grenzen van het menselijk lichaam * sportprestaties * stress - primaire behoeften * voeding * gezondheid De mens wordt bepaald door zijn omgeving rolpatronen en gedrag - thuis * ouder/ kind * broer/zus * vader/moeder - school * leraar/ leerling - vrienden * leider/ meeloper

7 3 de leerjaar 4 de leerjaar De mens is biologisch bepaald lichaam - veroudering * lichamelijk en psychisch * geneeskunde en levensverlenging - dood * meest voorkomende oorzaken * stervensbegeleiding invloed van chemische stoffen - drugs * gedragsveranderingen * lichamelijke gevolgen erfelijkheid - IQ aangeboren of aangeleerd * zin of onzin van IQ test * soorten intelligentie * geboren genieën? * rekenwonders en geheugentraining * individuele verschillen - grenzen van de menselijke psyche * paranormale gaven de mens een dier? - agressie - territoriumdrift - altruïsme en egoïsme De mens is biologisch bepaald lichaam - erfelijke ziekten - nieuwe ziekten * beschavingsziekten * nieuwe virussen * milieuverontreiniging invloed van chemische stoffen - hormonen * invloed op gedrag ( bv. adrenaline) * invloed op het lichaam (bv. geslachtshormonen) erfelijkheid - gedragsgenetica * onderzoek met tweelingen * onderzoek met geadopteerde kinderen * onderzoek binnen gezinnen - alcoholisme erfelijk? - criminaliteit erfelijk? de mens een dier? - het gelijk of ongelijk van de sociobiologie

8 De mens wordt bepaald door zijn omgeving culturele antropologie - rolpatronen zijn aangeleerd * jongeren en ouderen * mannen en vrouwen sociologie - vormen van socialisering binnen de familie * soorten opvoeding * traumatische ervaringen mishandeling verwaarlozing De mens wordt bepaald door zijn omgeving culturele antropologie - normen voor gedrag zijn aangeleerd * wat vinden we normaal en abnormaal? * wat eten we? * hoe gaan we met mekaar om? sociologie - vormen van socialisering in een samenleving *de school * indoctrinatie 5 de leerjaar 6 de leerjaar De mens wordt bepaald door zijn natuur erfelijkheid - genetisch determinisme - het zelfzuchtige gen - eugenetica ethologie de mens een dier? - de mens, een naakte aap (Desmond Morris) De mens wordt bepaald door zijn natuur betekenis van de mens in de kosmos - het begrip leeftijd in verhouding tot kosmische tijdsdimensies - reizen in de kosmos is reizen in de tijd de mens een machine? - cybernetica

9 - agressie bij mens en dier (Konrad Lorenz) De mens wordt bepaald door zijn cultuur culturele antropologie - hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld? * leven en dood * arbeid * afwijkend gedrag - hoe begrenst cultuur onze vrijheid? * geografisch determinisme sociologie - vormen van socialisering in een samenleving *de wetgeving * de sanctie - robotica - de bionische mens De mens wordt bepaald door zijn cultuur culturele antropologie: - hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld? * goed en kwaad * politiek * gelijkheid - hoe begrenst cultuur onze vrijheid? * historisch determinisme sociologie - de arbeidende mens - de politieke mens - de spelende mens

10 3.3 Ontdekken van mensenrechten 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Mijn rechten thuis - wie doet wat? - rekening houden met iedereen? - privacy op school - de ideale school Mijn rechten en die van anderen mijn behoeften vergelijken met die van anderen - wat heb ik? - wat zou ik niet kunnen missen? - perspectiefwisseling mijn solidariteit - thuis - de klas - vrienden - jeugdvereniging recht en rechtvaardigheid - wie krijgt wat? (bv. geld) - wie doet wat? - ervaringen van onrecht bespreken De rechten van het kind Mijn rechten thuis - hoe groot is mijn vrijheid? - hoe groot is mijn verantwoordelijkheid? - hoe groot is mijn solidariteit? op school - schoolreglement Mijn rechten en die van anderen mijn belangen vergelijken met die van anderen - wat zijn mijn belangen op school? - hou ik rekening met belangen van anderen? - kan ik ermee rekening houden? mijn plichten tegenover anderen - wat ervaar ik als mijn plicht? - welke plichten heb ik? - tegenover wie heb ik plichten? mijn engagement - wanneer spring ik in de bres voor anderen? - met wie ben ik solidair? recht en rechtvaardigheid - wat als anderen mij onrecht aandoen? - wat als een derde een ander onrecht aandoet? - wat als ik anderen onrecht aandoe? De rechten van het kind

11 bespreking van artikels uit het Verdrag - recht op leven, overleven en ontwikkeling - recht op persoonlijke betrekkingen met de ouders thema s - kinderarbeid - straatkinderen organisaties - Unicef - Plan International - Artsen zonder grenzen bespreking van artikels uit het Verdrag - recht op cultuur, godsdienst en taal - recht op identiteit, nationaliteit, naam thema s - concentratiekampen - vluchtelingen organisaties - Verenigde Naties - Amnesty International - organisaties voor ontwikkelingshulp 3 de leerjaar 4 de leerjaar Rechten en rechtspraak humanisering van de rechtspraak - straf * lijfstraffen * terechtstellingen * gevangenissen: vroeger en nu * doodstraf: vroeger en nu - veroordeling * van godsoordeel naar rechtsprocedure * verzachtende omstandigheden - rechtszekerheid * ongeschreven wet Rechten en rechtspraak humanisering van de rechtspraak - regels voor * huiszoeking en fouilleren * ondervraging * voorlopige hechtenis - rechten van de verdachte * verdachte is geen beschuldigde - rechten van gevangenen * in de gevangenis * opnieuw in de maatschappij - rechten van de slachtoffers

12 * geschreven wet De rechten van het kind jongeren en de wet - minderjarigheid - zedelijke bescherming van de minderjarigen - ouderlijke macht en verplichtingen Verdrag inzake de rechten van het kind - het begrip non-discriminatie (art.2) - het belang van het kind (art. 3) - recht op leven en ontwikkeling (art.6) - recht op naam en nationaliteit (art.7) - geen scheiding tussen kinderen en ouders (art. 9) - vrijheid van godsdienst (art.14) - recht op een passende levensstandaard (art.27) - recht op onderwijs ( art. 28) - recht op gezondheidszorg ( art. 24) Groepen komen op voor hun rechten discriminatie - op grond van huidkleur - op grond van klasse - op grond van geslacht emancipatie - Apartheid en segregatie De rechten van het kind jongeren en de wet - jongeren in contact met de politie - jeugdrechtbank - een aparte behandeling voor jongeren? Verdrag inzake de rechten van het kind - politieke rechten * non-discriminatie bv. recht op identiteit (art. 8) * participatie aan de samenleving bv. vrijheid van meningsuiting (art.13) - sociale rechten * noodzakelijke voorzieningen bv. gezondheidszorg (art. 24) * bescherming bv. tegen misbruik (art. 34) Groepen komen op voor hun rechten discriminatie - op grond van seksuele voorkeur - op grond van overtuiging emancipatie - holebi s - vrijzinnigen en minderheidsgodsdiensten

13 - arbeidersklasse en algemeen stemrecht - vrouwenemancipatie 5 de leerjaar 6 de leerjaar Rechten van de Mens vrijheid - vrij zijn van: * honger * armoede * onderdrukking * slavernij - vrij zijn om: * een mening te uiten * een geloof te belijden * aan politiek te doen * te leven volgens mijn geaardheid gelijkheid/gelijkwaardigheid - het gelijkheidsprincipe in de wetgeving - burgerlijke en sociale grondrechten - universele mensenrechten solidariteit - wereldsolidariteit Rechten van de Mens historiek - generaties van mensenrechten in ons specifiek cultureel kader ( kinderarbeid) - mensenrechten na WOII afdwingbaarheid - instellingen * vredesmacht * internationale rechtbank (Den Haag) * veiligheidsraad * internationale politiemacht -acties en sancties * boycot * interventies * diplomatie - uitvoering, naleving en toezicht universaliteit - positief recht versus natuurrecht - recht als menselijke constructie - recht als gegeven van de menselijke natuur ( Rousseau en Hobbes)

14 3.4. Beleven van de democratie 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Inspraak en afspraak hoe maken we afspraken? - thuis - school - klas - vrienden regels afspreken - samen beslissen - zich houden aan de afspraak Verdraagzaamheid leren omgaan met tegenspraak - als anderen anders denken dan ik leren omgaan met verschillen - als anderen anders zijn dan ik - vrije keuze: godsdienst/ NCZ als we anderen uitsluiten - gesloten groepen * jij hoort er niet bij Inspraak en afspraak belang van afspraken - de groep waar niemand zich aan afspraken houdt - de groep waar we afspraken maken samenwerken - wikken en wegen van belangen zin en onzin van regels - een reglement opstellen - moet ik op tijd komen? Verdraagzaamheid leren omgaan met kritiek - kritiek die goed bedoeld is - kritiek die kwetst - hoe kritiek goed formuleren? leren omgaan met verschillen - kiezen voor dialoog * laten we erover spreken - zoeken naar de gemeenschappelijke noemer 3 de leerjaar 4 de leerjaar Democratische vaardigheden Democratische vaardigheden

15 omgaan met verschil in mening - discussie heeft positieve kanten - wat anderen zeggen kan belangrijk zijn * andere ervaringen * deskundigheid - hoe overtuig ik anderen? * argumenten en het publieke forum overleg - een gezamenlijk project uitwerken * doel omschrijven, taakverdeling opstellen omgaan met regels - opgelegde regels - afgesproken regels - geen regels Democratische waarden vrijheid - mijn vrijheid stopt waar de vrijheid van de ander begint omgaan met verschil in mening - waarom denken anderen anders? * we gebruiken dezelfde woorden anders * we beschikken niet over dezelfde informatie * we hebben andere belangen - hoe overtuig ik anderen? * moeten we over alles hetzelfde denken? overleg - komen tot consensus - compromissen sluiten * nut van een compromis inschatten omgaan met regels - regels beoordelen in functie van een doel - regels na discussie veranderen - samenleven en de noodzaak van regels Democratische waarden tolerantie - het respecteren van minderheidsopvattingen - tolerantie steunt op regels 5 de leerjaar 6 de leerjaar Democratische waarden tolerantie als wederzijds respect - onderscheid tussen tolerantie en permissiviteit - onderscheid tussen tolerantie en onverschilligheid Democratische waarden kiesrecht of kiesplicht - wie mag stemmen? * beperkingen?

16 - vrijheid als noodzakelijke voorwaarde voor tolerantie - grenzen aan tolerantie Politieke systemen en ideologieën dictatuur - de leider, de massa - controle, Big Brother - de goede leider (Plato) technocratie - deskundigen - rol van de wetenschap - utopie democratie - elite, partijen, verkiezingen - rol van drukkingsgroepen, media - scheiding der machten positieve en negatieve aspecten van de verschillende systemen kritisch analyseren * stemrecht voor buitenlanders? * minimumleeftijd maar geen maximumleeftijd - wie moet stemmen? * keuzevrijheid of burgerplicht? hoe democratisch zijn onze verkiezingen? - vergelijking met andere staten - moet een democratie ondemocratische krachten tolereren? Politieke systemen en ideologieën wat zijn ideologieën? de grote tegenstellingen: - links / rechts - kerk / staat - arbeid / kapitaal - etnocentrisme / multiculturaliteit closed and open mind (Adorno, Horkheimer) open society (Popper) de eendimensionele samenleving (Marcuse) totalitaire ideologieën (Arendt) einde van de ideologie ( Fukuyama)

17 3.5. Oefenen in sociale verantwoordelijkheid 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Omgaan met mijn zelfstandigheid omgaan met mijn rechten - opkomen voor mezelf omgaan met rechten van anderen - ik doe wat ik wil of toch beter niet? - rekening houden met wensen van anderen omgaan met principes - wat ik belangrijk vind? - wat anderen belangrijk vinden? mijn engagement - opkomen voor een vriend - opkomen voor een klasgenoot - opkomen voor een dier Omgaan met groepen omgaan met conflicten - waarover gaat het? - hoe maak ik duidelijk wat ik wil? - waarom begrijpen de anderen mij niet? - luister ik naar anderen? omgaan met vooroordelen - de wij-groep - anderen uitsluiten Omgaan met mijn zelfstandigheid omgaan met mijn rechten - assertiviteit omgaan met de rechten van anderen - mijn belangen en die van anderen - gemeenschappelijke belangen? omgaan met principes - oprechtheid - rechtvaardigheid mijn engagement - opkomen voor mensen in mijn land - opkomen voor mensen ver weg Omgaan met groepen omgaan met conflicten - verbaal en lichamelijk geweld - hoe communiceer ik? - dialoog: spreken en luisteren - overleg, compromis omgaan met vooroordelen - onbekend is onbemind - minderheidsgroepen

18 3 de leerjaar 4 de leerjaar Conflicten oplossen barrières wegwerken - vooroordelen - zwart-wit denken - demagogie - wij tegenover de anderen geweld herkennen - lichamelijk geweld - mentaal geweld - structureel geweld zonder geweld conflicten oplossen - objectiviteit - genuanceerd denken - luisterbereidheid en dialoog - perspectiefwisseling - empathie * meevoelen * betrokkenheid Omgaan met principes in concrete situaties vrijheid integriteit rechtvaardigheid verantwoordelijkheid Conflicten oplossen barrières wegwerken - in- en out-group * zich willen onderscheiden van anderen * zich herkennen in anderen - ongelijk toegeven is geen gezichtsverlies - selectief waarnemen * antipathie en sympathie * halo-effect - niemand is doorschijnend * bedoelingen duidelijk maken zonder geweld conflicten oplossen - conflicten herkennen * waar het eigenlijk over gaat? - consensus, compromis * gemeenschappelijke belangen - perspectiefwisseling - empathie Omgaan met principes in concrete situaties vrijheid integriteit rechtvaardigheid verantwoordelijkheid

19 5 de leerjaar 6 de leerjaar Conflicten oplossen mijn wereld houdt niet op aan de grens - etnocentrisme * de eigen cultuur boven alle andere - multiculturaliteit als verrijking * onbekend is onbemind - empathie * mensen vluchten niet zomaar geweld herkennen - instrumenteel geweld - reactief geweld zonder geweld conflicten oplossen - sociale actie - geweldloos verzet - burgerlijke ongehoorzaamheid Omgaan met principes in concrete situaties vrijheid integriteit rechtvaardigheid verantwoordelijkheid solidariteit Conflicten oplossen mijn wereld houdt niet op aan de grens - respect voor de eigenheid van anderen * kolonialisme en neokolonialisme - respect voor de leefomgeving van anderen * inplanten van multinationals * vernielen van hun natuurlijke omgeving geweld herkennen - structureel geweld * sociaal * politiek * economisch zonder geweld conflicten oplossen - vergaderen als groepsproces - diplomatie - consensus - belang van de communicatie - openlijke symbolische handelingen Omgaan met principes in concrete situaties vrijheid integriteit rechtvaardigheid verantwoordelijkheid solidariteit