INHOUD. Voorwoord... v Dankwoord... vii Verkort geciteerde werken... xxxiii Lijst van juridische afkortingen... xxxix. Inleiding...

Transcriptie

1 INHOUD Voorwoord v Dankwoord vii Verkort geciteerde werken xxxiii Lijst van juridische afkortingen xxxix Inleiding Situering en belang van het onderzoek Structuur van het boek Rechtsvergelijking Terminologie Afbakening van het onderzoek tot het privaatrecht Afbakening van het onderzoek tot geldvorderingen op naam DEEL 1. ALGEMENE INLEIDING OVER SCHULDVERGELIJKING Hoofdstuk 1. De juridische aard van de schuldvergelijking Afdeling 1. Verbintenisrechtelijke opvattingen: betaling en inbetalinggeving.. 9 I. De schuldvergelijking als betaling A. De idee van de schuldvergelijking als betaling B. Geen gelijkstelling tussen schuldvergelijking en betaling C. Rechtsvergelijkende analyse: Duitsland II. De schuldvergelijking als inbetalinggeving Afdeling 2. Zekerheidsrechtelijke opvattingen: versterkt opschortings recht, pand en beslag I. De schuldvergelijking als versterkt opschortingsrecht A. De opvatting in het Duitse recht B. De opvatting van Saleilles en Huc C. De opvatting van Cassin D. De latere rechtsleer E. Schuldvergelijking en de opschortingsrechten: gelijkenissen en verschillen F. Tussenbesluit ix

2 II. De schuldvergelijking als pand of beslag A. De schuldvergelijking als pand B. De schuldvergelijking als wettelijk beslag Afdeling 3. Besluit Hoofdstuk 2. Bestaansreden van de schuldvergelijking Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Vereenvoudiging ten opzichte van de betaling ( betalingsfunctie ) Afdeling 3. Zekerheidswaarde ( zekerheidsfunctie ) I. Verklaring van de zekerheidswaarde II. Uitzonderingen op de zekerheidswaarde en uitzonderingen hierop III. De schuldvergelijking heeft zekerheids waarde bij samenloop, maar ook daarbuiten IV. De schuldvergelijking als zekerheidsrecht: verbintenisrechtelijke rechtsfiguur met zakelijke werking Afdeling 4. De lege ferenda: verschuiving van betalingsfunctie naar zekerheidsfunctie Afdeling 5. Besluit Hoofdstuk 3. Kwalificatie van de schuldvergelijking Afdeling 1. Belang van de kwalificatie van de schuldvergelijking Afdeling 2. Materieelrechtelijke kwalificatie: rechtsfeit of rechtshandeling? I. Uitgangspunten: de automatische werking en het begrip rechtshandeling II. Schuldvergelijking is een rechtsfeit III. De kwalificatie als rechtsfeit geldt voor alle vormen van schuldvergelijking Afdeling 3. Procesrechtelijke kwalificatie: exceptie, verweer ten gronde of tegeneis? I. Exceptie, verweer ten gronde en tegeneis: korte omschrijving II. Schuldvergelijking is een verweer ten gronde III. Wettelijke, facultatieve en contractuele schuldvergelijking: verweer ten gronde (regel) gerechtelijke schuldvergelijking: tegeneis (uitzondering) x

3 Hoofdstuk 4. Rechtskarakter van de schuldvergelijking: van openbare orde, van dwingend of van aanvullend recht? Afdeling 1. Het rechtskarakter van de schuldvergelijking Afdeling 2. Rechtsgevolgen van het karakter van aanvullend recht van de schuldvergelijking I. Niet voor het eerst inroepbaar in cassatie II. De rechter moet en mag de schuld vergelijking niet ambtshalve uitspreken III. Mogelijkheid om contractueel af te wijken van de mogelijkheid tot schuldvergelijking IV. Afstand van de schuldvergelijking DEEL 2. DE VORMEN VAN SCHULDVERGELIJKING Inleiding Hoofdstuk 1. Wettelijke schuldvergelijking Hoofdstuk 2. Gerechtelijke schuldvergelijking Afdeling 1. Algemene omschrijving Afdeling 2. Gerechtelijke schuld vergelijking in het Romeinse recht I. De oudste periode (tot ca. de tweede eeuw v.c.) II. De schuldvergelijking in de klassieke periode vóór het rescript van Marcus Aurelius (tweede eeuw v.c. tweede eeuw n.c.) III. De hervormingen van Marcus Aurelius (tweede eeuw n.c.) IV. Procedurele hervormingen en de codificatie van Iustinianus (zesde eeuw n.c.) V. Besluit over de Romeinsrechtelijke schuldvergelijking Afdeling 3. De gerechtelijke schuld vergelijking in het geldende recht I. Opschortende werking II. Bevoegde rechter: de bodemrechter III. Procesrechtelijke vereisten voor de gerechtelijke schuldvergelijking A. Het vereiste van een tegeneis B. Ontvankelijkheid van de tegeneis tot schuldvergelijking C. Beoordelingsvrijheid van de rechter D. Kan de gerechtelijke schuldvergelijking voor het eerst in hoger beroep plaatsvinden? xi

4 IV. Materiële vereisten voor de gerechtelijke schuldvergelijking A. De rechter kan enkel de liquiditeitsvoorwaarde in vervulling doen gaan B. Opeisbaarheid C. Vervangbaarheid D. Bestaan en wederkerigheid V. Intreden van de gerechtelijke schuld vergelijking A. Datum rechterlijke uitspraak B. Geen uitzondering voor samenhangende vorderingen C. Verschil met rechterlijke tussenkomst bij wettelijke en contractuele schuldvergelijking Afdeling 4. Aparte vorm van schuld vergelijking? I. Verbintenissen- en zakenrecht II. Zekerhedenrecht III. Procesrecht IV. Tussenbesluit Hoofdstuk 3. Contractuele schuldvergelijking Afdeling 1. Contractuele schuld vergelijking (contractuele uitbreiding van de schuldvergelijking) I. Inleiding II. Geldigheid III. Nut IV. Wat determineert de contractuele schuldvergelijking? A. Vordering op termijn B. Vordering op termijn: afstand van het voordeel van de termijn C. Toevallige schuldvergelijking bij overeenkomst tot schuldvergelijking V. Vormvereisten VI. Toepassingsvoorwaarden A. Miskenning voorwaarde van bestaan B. Miskenning opeisbaarheidsvoorwaarde C. Miskenning liquiditeitsvoorwaarde D. Miskenning vervangbaarheidsvoorwaarde E. Miskenning wederkerigheidsvoorwaarde F. Tussenbesluit VII. Kunnen partijen (al) de toepassings voorwaarden voor de contractuele schuldvergelijking vervullen? A. Bestaan B. Opeisbaarheid xii

5 C. Liquiditeit D. Vervangbaarheid E. Wederkerigheid F. Uitvoeringsovereenkomsten na samenloop G. Tussenbesluit VIII. Moment van intreden IX. Aparte vorm van schuldvergelijking? A. Verbintenissen- en zakenrecht B. Procesrecht C. Zekerhedenrecht D. Tussenbesluit Afdeling 2. Contractuele uitsluiting van de schuldvergelijking I. Inleiding II. Geldigheid A. Ten aanzien van de consument Artikel 74, 16 W.M.P.C. (voorheen: art. 31, 14 W.H.P.C.) Artikel 2, 28 W.M.P.C. (voorheen: art W.H.P.C.) Is de houder van een kwaliteitsrekening een consument? B. Ten aanzien van een onderneming C. Geldigheid van de contractuele uitsluiting versus de onrechtmatige uitoefening ervan D. Relevantie bij het faillissement van de bank E. Bijzonder vraagstuk: de mogelijkheid tot schuldvergelijking na het faillissement van de bank III. Tegenwerpelijkheid A. Relevantie van de tegenwerpelijkheid B. De tegenwerpelijkheid van de contractuele uitsluiting van schuldvergelijking aan derden Nederland, Duitsland en Engeland België a. Regel: niet tegenwerpelijk b. Relevantie van de W.F.Z.? c. Uitzondering inzake gerechtelijk akkoord (thans: gerechtelijke reorganisatie ) d. Uitzondering inzake de kwaliteitsrekening Hoofdstuk 4. Algemeen besluit en stelling: het onderscheid tussen de wettelijke, de gerechtelijke en de contractuele schuldvergelijking is verbintenis- en zakenrechtelijk irrelevant Afdeling 1. Verbintenissen- en zakenrecht Afdeling 2. Procesrecht xiii

6 Afdeling 3. Zekerhedenrecht Afdeling 4. Stelling DEEL 3. VOORWAARDEN VOOR DE SCHULDVERGELIJKING Onderdeel 1. Inleiding: toelichting bij de onderverdeling en afbakening van het onderzoek Onderverdeling van de toepassings voorwaarden Afbakening van het onderzoek Onderdeel 2. Voorwaarden voor de te verrekenen vorderingen Hoofdstuk 1. Bestaan van de te verrekenen vorderingen (art B.W.) Afdeling 1. Verklaring van de bestaansvoorwaarde Afdeling 2. Benaderingswijzen voor de bestaansvoorwaarde Afdeling 3. Bestaan: algemene regel Afdeling 4. Al bestaan I. De vordering uit een vernietigbare overeenkomst II. De vordering uit een overeenkomst die vatbaar is voor ontbinding of verval of minnelijk wordt beëindigd III. Invloed van de nietigverklaring of ontbinding op de ingetreden schuld vergelijking A. Aflopende overeenkomst: koopovereenkomst B. Duurovereenkomst: huurovereenkomst Ontbinding Nietigverklaring IV. Relevantie voor derden A. Inleiding B. De analogische toepassing van artikel 1240 B.W. op de schuldvergelijking V. Vordering onder opschortende voorwaarde pendente conditione Afdeling 5. Nog bestaan I. Tot wanneer bestaat een vordering? A. Vorderingen uit nietigverklaarde, gerechtelijk ontbonden, vervallen en minnelijk beëindigde overeenkomsten of andere rechtshandelingen xiv

7 B. Vordering die is tenietgegaan C. Verjaarde vordering II. Bijzonder vraagstuk: opschorting in afwachting van schuldvergelijking A. Algemene regel: opschorting in afwachting van de schuldvergelijking is niet mogelijk B. Uitzondering voor samenhangende vorderingen (e.n.a.c.) C. Artikel 1244, tweede lid B.W D. Gerechtelijke schuldvergelijking verzoek tot voorlopige tenuitvoerlegging E. Beslag in eigen hand F. Pand in eigen hand G. Overeenkomst over de ontbrekende voorwaarde voor de schuldvergelijking H. Rechtsmisbruik I. Instellen van een gewoon rechtsmiddel: hoger beroep of verzet Afdeling 6. Besluit Hoofdstuk 2. Opeisbaarheid van de te verrekenen vorderingen (art B.W.) Afdeling 1. Verklaring van de opeisbaarheidsvoorwaarde Afdeling 2. Verder onderzoeksplan Afdeling 3. Nog niet opeisbare vordering I. Vordering op termijn A. Regel: gedurende de termijn niet compensabel B. De onmogelijkheid tot schuldvergelijking is niet absoluut C. Eenzijdig door de schuldenaar van de termijnvordering geïnitieerde schuldvergelijking: facultatieve schuldvergelijking D. Respijttermijn (art B.W.) E. De termijn bij faillissement (art B.W. en art. 22 Faill.W.) F. Enkele voorbeelden II. Vordering onder opschortende voorwaarde pendente conditione A. Regel: niet compensabel B. Voorwaarde moet zijn overeengekomen C. Voorbeeld (1): de achtergestelde lening Situering van de achtergestelde lening Schuldvergelijking met de vordering tot terugbetaling van een achtergestelde lening Contractuele ongedaanmaking van de achterstelling D. Voorbeeld (2): de rekeningovereenkomst xv

8 III. Vordering tot betaling van een geldsom wegens een rechterlijke beslissing A. Rechterlijke beslissing die uitvoerbaar bij voorraad is verklaard B. Rechterlijke beslissing die niet uitvoerbaar bij voorraad is verklaard Afdeling 4. Niet meer opeisbare vordering I. De verjaarde vordering II. De vordering op een verschoonbaar verklaarde gefailleerde Afdeling 5. Uit haar aard niet opeisbare vordering Afdeling 6. Opeisbare vordering Afdeling 7. Geen ingebrekestelling vereist voor opeisbaarheid en compensabiliteit Afdeling 8. Besluit Hoofdstuk 3. Liquiditeit (art B.W.) Afdeling 1. Verklaring voor de liquiditeitsvoorwaarde I. Gelijkenis tussen de schuldvergelijking en de betaling II. Automatische werking III. Pragmatische verklaring IV. Kritiek op de liquiditeitsvoorwaarde in de rechtsleer Afdeling 2. Verder onderzoeksplan Afdeling 3. Liquiditeit, opeisbaarheid en bestaan: aparte concepten Afdeling 4. Vorderingen zijn liquide wanneer de waarde bepaald is of gemakkelijk bepaalbaar I. De vordering met een bepaalde of gemakkelijk bepaalbare waarde is liquide II. Een nog te ramen vordering is niet liquide III. De vordering die nog door een rechts handeling van de wederpartij moet worden vastgesteld, is niet liquide IV. Rechtsgeleerde kritiek op de schuld vergelijking met gemakkelijk te liquideren vorderingen Afdeling 5. Invloed van de (ernstige) betwisting van de waarde op de liquiditeit van de eigen vordering Afdeling 6. Schuldvergelijking ten belope van een minimumbedrag van de eigen vordering Afdeling 7. Geldt de liquiditeitsvoorwaarde voor beide vorderingen of enkel voor de eigen vordering? I. Duitsland II. Nederland III. Internationale rechtsinstrumenten: D.C.F.R. en U.P.I.C.C xvi

9 IV. Geldt de moderne opvatting ook in België? Afdeling 8. Besluit Hoofdstuk 4. Vervangbaarheid (art. 1291, eerste lid B.W.) Afdeling 1. Verklaring van de vervangbaarheidsvoorwaarde I. Gelijkenis met de betaling II. Automatische werking III. Pragmatische verklaring IV. Algemene toepassingsregel voor de vervangbaarheidsvoorwaarde Afdeling 2. Verder onderzoeksplan Afdeling 3. Voorwerp van de vervangbaarheidsvoorwaarde Afdeling 4. Vervangbare zaken in de toepassing van artikel 1291, eerste lid B.W I. Vervangbaarheid in het algemeen II. De vereiste vervangbaarheid voor de schuldvergelijking Afdeling 5. Vervangbare zaken van dezelfde soort I. Soortzaak II. van dezelfde soort III. Zekere hoeveelheid Afdeling 6. Schuldvergelijking met de alternatieve, de facultatieve en de cumulatieve verbintenis I. De alternatieve verbintenis II. De facultatieve verbintenis III. De cumulatieve verbintenis Afdeling 7. Besluit Hoofdstuk 5. Beslagbaarheid van de te verrekenen vorderingen (art. 1293, 3 B.W.) Afdeling 1. Verklaring van de beslagbaarheidsvoorwaarde Afdeling 2. Verder onderzoeksplan Afdeling 3. De wettelijke bepaling: artikel 1293, 3 B.W I. Toepassingsgebied van de wetsbepaling II. Rechtskarakter: van openbare orde of van dwingend recht? Afdeling 4. Welke vorderingen zijn onbeslagbaar en daarom niet compensabel? I. Regel: beslagbaarheid van vorderingen II. Uitzondering: onbeslagbare vorderingen III. Uitzondering beperkt tot de mate van onbeslagbaarheid IV. Contractueel beslagverbod xvii

10 V. Inkomsten wegens een onbeslagbare vordering overgeschreven op een bankrekening A. De situatie vóór de invoering van de nieuwe artikelen 1411bis tot 1411quater Ger.W B. De situatie ná de invoering van de nieuwe artikelen 1411bis tot 1411quater Ger.W Afdeling 5. Geldt er een uitzondering op het beslag- en verrekenverbod voor samenhangende vorderingen? Afdeling 6. Besluit Onderdeel 3. Voorwaarden voor de schuldeisers van de te verrekenen vorderingen Hoofdstuk 1. Inleiding bij de volgende hoofdstukken Situering van de voorwaarden voor de schuldeisers van de te verrekenen vorderingen in het raam van de wederkerigheidsvoorwaarde Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. De wederkerigheidsvoorwaarde A. De regel B. Verklaring C. Preciseringen Afdeling 3. Bijzonderheid i.v.m. schuldvergelijking met de overheid Hoofdstuk 2. Ontvangstgemachtigdheid, beschikkings- en inningsbevoegdheid Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Cessie I. Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen II. Verbod van schuldvergelijking na kennisgeving of erkenning van cessie van de vordering van de wederpartij (art B.W.) III. Uitzondering voor samenhangende vorderingen A. De meerderheidsopvatting in de rechtsleer B. De andersluidende cassatierechtspraak C. Kritiek op de cassatierechtspraak verdediging van de meerderheidsopvatting D. De kwalijke gevolgen van de cassatierechtspraak E. De navolging van de cassatierechtspraak in de praktijk: een voorbeeld IV. Hoe kan schuldvergelijking na de kennisgeving van cessie worden gevrijwaard? xviii

11 A. Cessieverbod Geldigheid Tegenwerpelijkheid Schuldvergelijking na cessie ondanks cessieverbod B. Wet financiële zekerheden: netting Geldigheid en tegenwerpelijkheid Verwarrende formulering in de W.F.Z De term overdracht Toepassingsvoorwaarden voor netting bij overdracht a. Voorwaarde van tijdig bestaan van de te verrekenen vorderingen? b. Voorwaarde van tijdige sluiting van de overeenkomst C. Beslag of pand in eigen hand D. Wettelijke regel Afdeling 3. Persoonlijke subrogatie I. Inleiding II. Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen III. Schuldvergelijking en persoonlijke subrogatie Afdeling 4. Pand op vorderingen I. Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen II. Schuldvergelijking en pand A. De verhouding pandgever-schuldenaar B. De verhouding pandhouder-schuldenaar ingeval de verpande vordering opeisbaar wordt vóór de gewaarborgde vordering C. De verhouding pandhouder-schuldenaar ingeval de gewaarborgde vordering opeisbaar wordt vóór de verpande vordering D. Bijzonder geval: pand in eigen hand Afdeling 5. Rechtstreekse vordering I. Inleiding II. Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen A. Onvolmaakte rechtstreekse vordering B. Volmaakte rechtstreekse vordering III. Rechtstreekse vordering en schuld vergelijking A. Onvolmaakte rechtstreekse vordering B. Volmaakte rechtstreekse vordering Afdeling 6. Delegatie I. Inleiding II. Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen III. Schuldvergelijking bij delegatie IV. (Bank)garantie op eerste verzoek en documentair krediet Afdeling 7. Samenloop xix

12 Afdeling 8. Stelling: ontvangst gemachtigdheid, beschikkings- en inningsbevoegdheid als voorwaarden voor de schuldvergelijking I. Aanzet: de gelijklopende mogelijkheid tot schuldvergelijking II. Voorgestelde verklaring: verbintenis rechtelijke ontvangstgemachtigdheid van de wederpartij vanuit de passiefzijde A. Inleiding B. Toetsing: niet-ontvangstgemachtigdheid spoort met onmogelijkheid tot schuldvergelijking C. Toetsing (vervolg): ontvangstgemachtigdheid spoort met mogelijkheid tot schuldvergelijking De situatie vóór de kennisgeving De situatie ná de kennisgeving Bijzonder geval: samenloop D. Tussenbesluit III. Voorgestelde verklaring (vervolg): beschikkingsbevoegdheid van de schuldeiser aan de actiefzijde A. Inleiding B. Verhouding tussen de voorwaarde van beschikkingsbevoegdheid en de schuldvergelijking met de vordering van een onbekwame C. Toetsing: beschikkingsonbevoegdheid spoort met onmogelijkheid tot schuldvergelijking De periode tussen het ontstaan van het zakelijk werkend echt van een derde op de vordering van de schuldeiser en de kennisgeving daarvan verfijning van het criterium van beschikkingsbevoegdheid op grond van derdenbescherming Vaststelling: eigendom van een vordering is geen voorwaarde voor schuldvergelijking, bezit volstaat De periode ná de kennisgeving: samenval beschikkingsonbevoegdheid en onmogelijkheid tot schuldvergelijking Beschikkingsonbevoegdheid van de pandhouder en onmogelijkheid tot schuldvergelijking D. Toetsing (vervolg): beschikkingsbevoegdheid spoort met de mogelijkheid tot schuldvergelijking Situatie vóór het ontstaan van het zakelijk werkend recht van de derde Situatie ná het ontstaan van het zakelijk werkend recht van de derde a. Situatie vóór de kennisgeving: verfijning van het criterium aan de hand van inningsbevoegdheid b. Eigendom van een vordering is geen voorwaarde voor schuldvergelijking: bevestiging xx

13 c. Situatie ná de kennisgeving d. Bijzonder geval: samenloop E. Tussenbesluit IV. Uitzondering: samenhangende vorderingen, contractuele schuldvergelijking en bijzondere wetsbepaling V. Besluit: beschikkings- en inningsbevoegdheid evenals ontvangstgemachtigdheid van de schuldeisers zijn voorwaarden voor de schuldvergelijking Hoofdstuk 3. Ontvangstgemachtigdheid, beschikkings- en innings bevoegdheid in eigen naam Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Onmiddellijke vertegen woordiging I. Toerekeningsverhouding A. Vertegenwoordiger treedt op binnen zijn bevoegdheid B. Bevestiging van het verband tussen ontvangstgemachtigdheid, beschikkings- en inningsbevoegdheid van de schuldeiser en schuldvergelijking C. Vertegenwoordiger overschrijdt zijn bevoegdheid Regel: geen gebondenheid Uitzondering: gebrekkige kennisgeving vertegenwoordigingsbevoegdheid Uitzondering (2): bekrachtiging Uitzondering (3): schijnmandaat Schuldvergelijking bij kwantitatief onbevoegde onmiddellijke vertegenwoordiging D. Bevoegde vertegenwoordiging, maar gebrekkige wederkerigheid: vennootschapsrechtelijke voorbeelden E. Onbevoegde vertegenwoordiging en gebrekkige wederkerigheid II. Externe verhouding A. Feitelijke aard externe verhouding bij bevoegde onmiddellijke vertegenwoordiging en onmogelijkheid tot schuldvergelijking B. Verband tussen verrekeningsbevoegdheid in eigen naam van de schuldeisers en schuldvergelijking III. Interne verhouding A. De te verrekenen vorderingen B. Schuldvergelijking in de interne verhouding: Cass. 29 juni C. Artikel 1293, 2 B.W.: niet van toepassing D. Artikel 1293, 1 B.W.: zeer uitzonderlijk van toepassing xxi

14 E. Verband tussen verrekeningsbevoegdheid in eigen naam van de schuldeisers en schuldvergelijking IV. Bijzondere toepassing: naamloos bewind V. Tussenbesluit Afdeling 3. Middellijke vertegenwoordiging I. Inleiding: op de openlijke en de verborgen middellijke vertegenwoordiging zijn in beginsel dezelfde rechtsregels van toepassing II. Externe verhouding A. Rechtstreeks verbintenisrechtelijk verband B. Geen zakenrechtelijk verband C. Beschikkings- en inningsbevoegdheid alsook ontvangstgemachtigdheid in eigen naam volstaan als voorwaarden voor schuldvergelijking III. Toerekeningsverhouding A. Geen verbintenisrechtelijk verband relevantie voor de verrekeningsbevoegdheid B. Rechtstreeks zakenrechtelijk verband Draagwijdte van de rechtstreekse zakenrechtelijke band (Relevantie van) de eigendomstitel van de middellijk vertegenwoordigde en verhouding tot de vereiste verrekeningsbevoegdheid Nuancering rechtstreekse band bij verborgen middellijke vertegenwoordiging IV. Interne verhouding V. Tussenbesluit Afdeling 4. Kwaliteitsrekening I. De kwaliteitsrekening II. De externe verhouding tussen de rekeninghouder en de bank A. Rechtstreeks verbintenisrechtelijk verband B. Rechtstreeks (beperkt) zakenrechtelijk verband C. Schuldvergelijking in de externe verhouding Geen bezwaar omdat rekeninghouder maar beperkt zakelijk gerechtigde is Geen bezwaar op grond van artikel 1293, 2 B.W a. Valt de bankrekening onder artikel 1293, 2 B.W.? b. Cass. 16 september Wel een bezwaar: (impliciet) beding van niet-verrekening a. Situering van de onmogelijkheid tot schuldvergelijking b. Juridische grondslag: beding van niet-verrekening c. Uitdrukkelijk beding vereist? d. Verhouding met beding van eenheid van rekening xxii

15 e. Wettelijke of deontologische verplichting f. Geen fraude Precisering van de vereiste beschikkings- en inningsbevoegdheid alsook ontvangstgemachtigdheid in eigen naam voor de schuldvergelijking III. De toerekeningsverhouding tussen de bank en de begunstigde(n) A. Geen rechtstreeks verbintenisrechtelijk verband B. Rechtstreeks zakenrechtelijk verband De begunstigde is eigenaar van de vordering tot afgifte Grondslag: middellijke vertegenwoordiging Voorwaarden voor de zakenrechtelijke bescherming van de begunstigde(n) a. Houderschap qualitate qua b. Vertegenwoordigingsbevoegdheid rekeninghouder C. Schuldvergelijking in de externe verhouding Schuldvergelijking is niet mogelijk verhouding tot de vereiste verrekeningsbevoegdheid Uitzondering : overschrijving en cessie Verrekeningsbevoegdheid en schuldvergelijking IV. De interne verhouding tussen de rekeninghouder en de begunstigde A. Verbintenisrechtelijk en zakenrechtelijk rechtstreeks verband B. Schuldvergelijking in de interne verhouding Schuldvergelijking is mogelijk Bezwaar op grond van de wederkerigheidsvoorwaarde? a. Zakenrechtelijke invalshoek b. Verbintenisrechtelijke invalshoek c. Illustratie: de advocaat-cliëntovereenkomst d. Bijzonder geval: bewindvoering door de curator Geen bezwaar op grond van artikel 1293, 2 B.W Geen stilzwijgende afstand Beding van niet-verrekening Bedenkingen ten aanzien van het Nederlandse recht Verschillende begunstigden Verrekeningsbevoegdheid en schuldvergelijking V. Tussenbesluit Hoofdstuk 4. Besluit betreffende de vereiste bevoegdheden van de schuldeisers van de te verrekenen vorderingen voor de schuldvergelijking xxiii

16 DEEL 4. WERKING, RECHTSGEVOLGEN EN INROEPBAARHEID VAN DE SCHULDVERGELIJKING Hoofdstuk 1. Werking van de schuldvergelijking Afdeling 1. Onderzoeksplan Afdeling 2. De werking van de schuld vergelijking: van Iustinianus over de glossatoren tot in het Burgerlijk Wetboek Afdeling 3. De werking van de schuldvergelijking in het huidige Belgische recht I. Meerderheidsopvatting: automatische werking II. Rechtsvergelijkende analyse: Frankrijk en Nederland (oud recht) A. Frankrijk B. Nederland III. De verhouding tussen de automatische werking en bepaalde andere juridische concepten A. Automatische werking versus afstand van de schuldvergelijking B. Automatische werking versus handelingsbekwaamheid van de schuldeisers C. Automatische werking versus verschillende plaatsen van betaling (art B.W.) D. Automatische werking versus bewijsbaarheid van de schuldvergelijking Afdeling 4. De automatische werking van de schuldvergelijking in het Belgische recht aangetoond en geïllustreerd I. Schuldvergelijking verjaring beroep op schuldvergelijking A. Nederland en Duitsland B. België C. Frankrijk Een oud Frans cassatiearrest als aanleiding Analyse van Cass.(fr.) 21 maart a. Het oogpunt van de verjaring b. Het oogpunt van de schuldvergelijking c. Tussenbesluit De kwalijke gevolgen van de verkeerde interpretatie van Cass.(fr.) 21 maart 1934: het Franse cassatiearrest van 6 februari Hervorming van de Franse rechtspraak: Cass.(fr.) 30 maart II. Schuldvergelijking faillissement beroep op schuldvergelijking xxiv

17 A. Rechtsvergelijkende uitgangspunten en relevantie voor de analyse van de werking van de schuldvergelijking in het Belgische recht B. België: automatische werking van de schuldvergelijking C. Bijzonder vraagstuk: schuldvergelijking in de verdachte periode Regel: schuldvergelijking in de verdachte periode is toegelaten Uitzondering: artificiële schuldvergelijking Herkwalificatie als verboden inbetalinggeving in de zin van de Faillissementswet a. De artikelen 17, 2 en 18 Faill.W b. De aankoop in de verdachte periode als verboden inbetalinggeving c. Grondslag van de herkwalificatie d. Voorwerp van de niet-tegenwerpelijkheid op grond van artikel 17, 2 Faill.W Pauliaanse vordering Relativering van de problematiek sinds de Wet financiële zekerheden Afdeling 5. Besluit Hoofdstuk 2. Rechtsgevolgen van de schuldvergelijking Afdeling 1. Inleiding en onderzoeksplan Afdeling 2. Het voorwerp van de schuldvergelijking: schuld, vordering of verbintenis? I. De opvatting in de rechtspraak en de rechtsleer II. De wetsbepalingen over schuldvergelijking III. Schuldvergelijking is een wijze van tenietgaan van verbintenissen IV. Terminologische opmerking Afdeling 3. Ten belope van welk bedrag gaan de wederzijdse verbintenissen teniet? Afdeling 4. Het lot van de zekerheden I. Accessorium sequitur principale II. Zekerheden verbonden aan de saldoverbintenis Afdeling 5. Het lot van de interesten Afdeling 6. Toerekening en schuld vergelijking I. Toepasselijkheid van de regels over de toerekening van betalingen II. Analyse van de toerekeningsregels bij de schuldvergelijking A. Verschillende vorderingen aan de actiefzijde, maar niet allemaal opeisbaar B. Verschillende vorderingen aan de actiefzijde, die alle opeisbaar zijn xxv

18 C. Vorderingen van gelijke aard D. Even oude, opeisbare vorderingen van gelijke aard III. Contractuele toerekening Afdeling 7. Besluit Hoofdstuk 3. Afstand van de schuldvergelijking Afdeling 1. Inleiding en onderzoeksplan Afdeling 2. Vorm van de afstand: uitdrukkelijk of stilzwijgend I. De regel II. Toepassingen III. Niet inroepen van de schuldvergelijking in het proces: afstand? Afdeling 3. Voorwerp van de afstand: schuldvergelijking of het recht om hierop een beroep te doen? I. Belang van het vraagstuk II. De opvattingen in de rechtspraak en de rechtsleer III. De wettekst: artikel 1299 B.W IV. Rechtsvergelijkende analyse: Nederland en Duitsland Afdeling 4. Rechtsgevolgen van de afstand van schuldvergelijking I. Retroactieve ongedaanmaking van de schuldvergelijking (art B.W.) II. Afstand door posterieure betaling: geen onverschuldigde betaling Afdeling 5. Tegenwerpelijkheid van de afstand I. De tegenwerpelijkheid ten aanzien van de wederpartij A. De afstand gebeurt door de betaling van de reeds tenietgegane vordering B. De afstand gebeurt op een wijze die niet de voldoening van de vordering van de wederpartij impliceert C. Interestvoortbrengende of aan waardeschommeling onderhevige vordering(en) II. De tegenwerpelijkheid ten aanzien van andere derden (art B.W.). 443 A. Toepassingsgebied van artikel 1299 B.W. inzake afstand Wijze van afstand Afstand én rechtsverwerking B. Rechten van derden in de toepassing van artikel 1299 B.W. inzake afstand Niet-tegenwerpelijkheid zekerheden Welke zekerheden worden bedoeld? Welke derden worden bedoeld? a. Schuldeisers met concurrente zekerheidsrechten (ja) b. De zekerheidstellers voor de vordering van de solvens (ja) 445 c. Chirografaire schuldeisers (nee) xxvi

19 C. De posterieure betaling die geen afstand of rechtsverwerking van de schuldvergelijking impliceert (art in fine B.W.) Wettelijke regeling in artikel 1299 in fine B.W Gegronde reden om van de schuldvergelijking onkundig te zijn Beschermde persoon: de solvens De vordering van de solvens ná de schuldvergelijking en de betaling Afdeling 6. Besluit Hoofdstuk 4. De inroepbaarheid van de schuldvergelijking door derden Afdeling 1. De inroepbaarheid van de schuldvergelijking bij borgtocht (art. 1294, eerste en tweede lid B.W.) I. De inroepbaarheid door de borg van de schuld vergelijking tussen de hoofd schuldenaar en de schuldeiser (art. 1294, eerste lid B.W.) A. Mogelijkheid B. Verhouding van artikel 1294, eerste lid B.W. tot de wederkerig - heids voorwaarde C. Rechtsvergelijkende analyse: Duitsland en Nederland II. De inroepbaarheid door de hoofd schuldenaar van de schuldvergelijking tussen de borg en de schuldeiser (art. 1294, tweede lid B.W.) A. Onmogelijkheid bij gebreke van eerder beroep borg of schuldeiser 454 B. Bijzonder geval: schuldvergelijking tussen borg en schuldeiser betaling hoofdvordering door de hoofdschuldenaar C. Mogelijkheid bij eerder beroep borg of schuldeiser D. Verhouding van artikel 1294, tweede lid B.W. tot de wederkerigheidsvoorwaarde III. Niet-hoofdelijke borgtocht door verschillende personen voor eenzelfde schuldenaar Afdeling 2. De inroepbaarheid van de schuldvergelijking bij hoofdelijkheid (art. 1294, derde lid B.W.) I. Onmogelijkheid bij gebreke van eerder beroep medeschuldenaar of schuldeiser en verklaring in de rechtsleer II. Mogelijkheid bij eerder beroep medeschuldenaar of schuldeiser III. Rechtsvergelijkende analyse: Duitsland IV. Actieve hoofdelijkheid A. Mogelijkheid tot schuldvergelijking bij de gezamenlijke bankrekening B. Analogische toepassing van artikel 1294, derde lid B.W V. Verbintenis in solidum xxvii

20 Afdeling 3. De inroepbaarheid van de schuldvergelijking bij hoofdelijke borgtocht I. Probleemstelling II. Opvattingen in de rechtsleer III. De Franse cassatierechtspraak IV. Eigen opvatting Afdeling 4. Stelling: de regeling vervat in artikel 1294 B.W. is een toepassing van het gemene recht I. Gemeenrechtelijk kunnen derden geen beroep doen op schuldvergelijking in de partijrelatie, behoudens uitoefening van de zijdelingse vordering II. Het gemene recht verklaart artikel 1294 B.W III. Een verklaarbare uitzondering in artikel 1294, eerste lid B.W IV. Besluit DEEL 5. DE ZEKERHEIDSWAARDE VAN DE SCHULDVERGELIJKING Hoofdstuk 1. Wettelijke en gerechtelijke schuldvergelijking Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Zekerheidsrechtelijke voorwaarden voor de wettelijke en de gerechtelijke schuldvergelijking (1): tijdig bestaan van de te verrekenen vorderingen I. Tijdig bestaan bij samenloop A. Beide vorderingen bestaan vóór de samenloop Regel: schuldvergelijking ná samenloop is mogelijk Wanneer bestaan vorderingen vóór de samenloop? a. Overeenkomst b. Andere rechtshandeling c. Bijzonder geval: vordering tot afdracht van rekeningtegoeden B. Vordering op de onder bewind geplaatste schuldenaar en vordering van de boedel Regel: schuldvergelijking ná samenloop is niet mogelijk Geen uitzondering voor samenhangende vorderingen a. Verklaring b. Frequente miskenning in de rechtspraak Uitzondering voor het gerechtelijk akkoord: de cassatiearresten van 1 juni 2006 en 7 april en het vervolg: schuldvergelijking in de W.C.O xxviii