Sarsven en de Banen. Ontwerp Inrichtingsplan. juli 2011

Transcriptie

1 Sarsven en de Banen Ontwerp Inrichtingsplan juli 2011

2 2 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan

3 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 3 Inhoud Samenvatting 5 Voorwoord 7 Leeswijzer 8 Dit rapport is een uitgave van: Dienst Landelijk Gebied Postbus KE Roermond t (ma t/m vrij uur) Projectleider/auteur: Tom Heijligers mobiel: t.f.g.heijligers@minlnv.nl Projectteam: Gemeente Nederweert: Waterschap Peel en Maasvallei: Gemeente Leudal: LLTB: Milieufederatie Limburg: Provincie Limburg: Dienst Landelijk Gebied: Fotografie: Opmaak: Kaartmateriaal: Juli 2011 Publicatie-nr. ac Mw. Wernink (voorzitter) Mw. Dirkx Dhr. van der Valk Dhr. Minses Dhr. van Doorn Mw. van Herten Dhr. van Loon Dhr. van Leeuwen Dhr. Kluskens Dhr. Swarts Dhr. Krowinkel Dhr. T. Heijligers Dhr. H. Heijligers Dhr. Kluskens Mw. Dirkx Levi Hallmann DLG, TAUW 1 Inleiding Aanleiding Ligging en kenschets Doelen Het vervolgtraject 10 2 Gebiedsbeschrijving: huidige situatie en autonome ontwikkeling Natuur Agrarische bedrijvigheid Hydrologie Recreatie en toerisme Archeologie en cultuurhistorie Ontsluiting en wegen Landschap 18 3 Visie en doelstellingen Algemene visie, streefbeeld Natuur Landbouw Waterhuishouding Recreatie en toerisme Archeologie en cultuurhistorie Ontsluiting en wegen Landschap 25 4 Inrichtingsmaatregelen Natuur Landbouw Water Recreatie en toerisme Archeologie en cultuurhistorie Landschap Ontsluiting en wegen 37 5 Effecten Algemeen Effecten 39 6 Verwerving en bestemming van gronden De begrippen toewijzing en toedeling Toewijzing van gronden in het plangebied Korting Toedeling van gronden voor het algemeen belang Taakstelling Tabel verwerving van gronden 45

4 4 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 7 De wettelijke herverkaveling Inleiding Delegatie uitvoering Inrichtingsplan: uitvoeren van werken Opstellen ruilplan Vaststellen ruilplan Passeren ruilakte en uitvoeren van kavelaanvaardingswerken Opstellen lijst der geldelijke regelingen Vaststellen lijst der geldelijke regelingen Opstellen ruilplan 51 8 Financieringsplan 53 9 Communicatie Aanvullende informatie betreffende de realisatie Relatie met bestemmingsplannen buitengebied Vergunningen 56 Bijlagen en kaarten 57 Bijlage 1: Vogelvluchtimpressie bestaande situatie en toekomstbeeld Bijlage 2: Begroting Kaart 1: Ontwerp inrichtingsplan Kaart 2: Realisatie en voorstel tot herbegrenzing EHS Kaart 3: Maatregelenkaart recreatie Kaart 4: Visie landschap en cultuurhistorie Kaart 5: Huidige en toekomstige peilen

5 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 5 Samenvatting Aanleiding Binnen het plangebied is de tegenstelling tussen landbouw en natuur langzaam naar een situatie gegroeid die steeds acuter is geworden. Hiervoor zijn de volgende redenen aan te voeren: Sarsven en de Banen zijn aangewezen als Natura2000- gebied; Samen met deze gebieden zijn De Zoom, Kleine Moost, Groote Moost en Schoorkuilen aangewezen als prioritair verdroogde gebieden. Aflopende (tijdelijke) vergunningen in het kader van de natuurbeschermingswet; Het opstellen van het Nieuw Limburgs Peil (NLP). Partijen hebben in het voortraject van het opstellen van het NLP in onderling overleg afgezien van handhaving op de vergunningen van drainage en beregening. In plaats daarvan is constructief en met succes gezocht naar een oplossing waarbij er voor zowel landbouw als natuur een meerwaarde te behalen is. Deze oplossing komt er op neer dat er, in plaats van handhaving in een 2 kilometer zone rondom de natuurgebieden die vallen onder de Natuurbeschermingswet, is gekozen voor het treffen van, plaatselijk vergaande, waterconserveringsmaatregelen op plekken waar dat het meest effectief is. Deze oplossing leidt tot een hogere doelrealisatie voor de na te streven natuurdoelen en tot minder negatieve gevolgen voor de landbouw. Ondanks bovenstaande werkwijze heeft uitvoering van alle plannen ingrijpende gevolgen voor het grondgebruik in de omgeving. Nieuwe natuur moet versneld worden verworven en een aantal landbouwpercelen krijgt te maken met verminderde gebruiksmogelijkheden. Zonder begeleidende maatregelen zou de aankoop van de nieuwe natuur een langdurig proces worden en bestaat er een grote kans dat de landbouwstructuur verslechtert. Dit laatste staat haaks op de nog steeds voortdurende noodzaak tot schaalvergroting voor landbouwbedrijven. Stand van zaken en doelstellingen Nadat de projectnota Sarsven en de Banen in 2007 is goedgekeurd door GS is besloten voor dit project een inrichtingsplan op te stellen op basis van de Wilg. In dit inrichtingsplan zijn de doelstellingen, maatregelen, effecten en kosten uitgewerkt. De hoofddoelstelling van het project is het uitwerken en uitvoeren van de maatregelen uit het NLP. Dit betekent de uitvoering van een haalbaar en betaalbaar pakket aan maatregelen voor een optimale waterhuishouding, gericht op de diverse functies in het gebied. In het verlengde hiervan is de realisatie van de ecologische hoofdstructuur (EHS) een belangrijke doelstelling. Met name daar waar de overlast ten gevolge van watermaatregelen samenvalt met de ligging van EHS nieuwe natuur, heeft gelijktijdige uitvoering een positieve invloed op beide functies. Voor alles wat er in het gebied gebeurt is ook de landbouw een belangrijk thema. Het gebied is in vrij intensief landbouwkundig gebruik, met voor Nederlandse begrippen bovengemiddeld goed toekomstperspectief en een bovengemiddelde verkavelingssituatie. Minimaal handhaven en waar mogelijk verbeteren van de goede landbouwstructuur is ook een belangrijk doel van het project. Tenslotte worden ook maatregelen getroffen ter versterking van de recreatieve-, cultuurhistorische- en landschapswaarden in het gebied. Op basis van voornoemde overwegingen is er door Gedeputeerde Staten (GS), op voorspraak van de begeleidingsgroep, reeds bij de vaststelling van de projectnota gekozen voor een wettelijke aanpak volgens de Wet Inrichting landelijk gebied (Wilg). Een wettelijk inrichtingsplan met herverkaveling biedt de mogelijkheid om bij voorrang percelen toe te delen aan een bepaalde functie, middels het instrument toewijzing met toepassing van korting. Dit biedt mogelijkheden voor volledige doelrealisatie van NLP, realisatie van de EHS en voorzieningen van algemeen belang (wegen en waterlopen).

6 6 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan Maatregelen en kosten Samen met partijen in het gebied is het inrichtingsplan uitgewerkt tot op maatregelenniveau. Dit heeft geleid tot de volgende set aan maatregelen en bijbehorende kosten: Maatregel Aantal Eenheid Kosten (x mln ) Landbouw Herverkaveling voor de landbouw 1091 ha 1,826 Tabel 1: Maatregelen en kosten Natuur Verwerving EHS 60 ha 3,332 Inrichting EHS 118 ha 1,975 Interne maatregelen in EHS nvt nvt 0,290 Verwerving en inrichting EVZ en mensgerichte natuur 9,3 ha 0,624 Water Aanpassen watersysteem (incl. verwerving) nvt nvt 1,852 Natschade en compensatie natschade nvt nvt 0,958 Waterkwaliteitsmaatregelen 1 st 0,090 Recreatie, landschap en archeologie Versterking recreatieve voorzieningen nvt nvt 0,214 Herstel landschap en cultuurhistorie nvt nvt 0,217 Bijkomende kosten nvt nvt 0,2 TOTAAL 11,578 De kostenverdeling is als volgt: Hogere overheden (EU, Rijk en provincie) 9,826 mln Gemeente 0,667 mln Waterschap 0,741 mln Limburgs Landschap 0,176 mln Private partijen 0,145 mln Synergiegelden 0,023 mln TOTAAL 11,578 mln Effecten Onderzoek door het waterschap wijst uit dat de maatregelenset uit het inrichtingsplan leidt tot vergelijkbare vernattingseffecten binnen de natuurgebieden als het NLP. Samen met de verwerving en inrichting van de nieuwe natuur worden op deze wijze de abiotische randvoorwaarden geschapen voor het behalen van de natuurdoelstellingen, niet alleen in het Natura 2000-gebied (Sarsven en de Banen), maar ook in de prioritair verdroogde gebieden Groote Moost, Kleine Moost, de Zoom en Schoorkuilen. voorzien in de projectnota. Waar in de projectnota sprake was van 185 ha omzetting van bouwland naar grasland, zal dit vernattend effect nu naar verwachting optreden in maximaal 10 ha. De herverkaveling zal bovendien naar verwachting zorgen voor een verbeterde kavelsituatie. Doordat de maatregelen uit het NLP op detailniveau zijn uitgewerkt, en daarbij op enkele belangrijke punten wat zijn gewijzigd, en er bovendien is voorzien in maatregelen ter voorkoming van natschade voor de landbouw, leidt het uiteindelijke maatregelenpakket tot fors minder natschade op landbouwpercelen dan was

7 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 7 Voorwoord En nu aan de slag! Eindelijk is het dan zo ver. Het inrichtingsplan Sarsven en de Banen is klaar. Na vaststelling door de Gedeputeerde Staten van de provincie Limburg kan met de uitvoering worden gestart. Buiten aan het werk, de schop in de grond. Het gebied gaat flink vernatten, maar ook de landbouw zal op een duurzame wijze verder kunnen. Dit mooie gebied verdient ook een goede invulling voor toeristen en recreanten. Dat betekent verplaatsen, inrichten en straks goed beheren. Het heeft even geduurd voordat we alles op papier hadden staan. Na de vaststelling van het projectplan zijn we drie jaar met elkaar en met betrokken partijen en burgers in de streek in gesprek gegaan. Langer dan de bedoeling was. Er kwamen veel discussiepunten boven tafel. En van de begeleidingsgroep mocht verwacht worden dat zij hier zeer serieus mee om zou gaan, voordat er conclusies werden getrokken die in het inrichtingsplan mochten landen. We merkten dat het draagvlak in het gebied groot is om dit project tot uitvoering te brengen. Dit uitte zich in de betrokkenheid van veel mensen. Het resultaat mag er dan ook zijn. Alle maatregelen die we de komende jaren gaan uitvoeren staan in dit plan verwoord. Ik voorzie dat Midden Limburg straks met trots naar dit gebied kan kijken en dat de dagelijkse gebruikers hier met plezier zullen werken, wonen en recreëren. De natuur zal het nodige water en de ruimte krijgen om zich te ontwikkelen. Renée Wernink Mijn dank aan iedereen, zowel binnen als buiten de begeleidingsgroep, die door vragen, opmerkingen, meedenken, bekritiseren, het inbrengen van nieuwe ideeën en vooral door het open staan voor elkaars mening en visie, meegewerkt heeft om tot dit mooie inrichtingsplan te komen. En nu aan de slag! Renée Wernink Voorzitter begeleidingsgroep Sarsven en de Banen

8 8 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan Leeswijzer Dit inrichtingsplan bevat inhoudelijke informatie over het gebied Sarsven en de Banen, de toekomstvisie en over de realisatie van deze toekomstvisie In de inleiding worden achtereenvolgens de aanleiding, ligging, doelen en de totstandkoming van dit inrichtingsplan beschreven. Tevens wordt kort ingegaan op de verdere procedure van het vaststellen van het inrichtingsplan. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 de huidige situatie van de diverse relevante aspecten in het gebied beschreven. Om de effecten van de uitvoering van het inrichtingsplan zo objectief mogelijk te kunnen beoordelen is er ook een beschrijving opgenomen van de te verwachten autonome ontwikkelingen, waarbij wordt beschreven hoe het gebied zich verder zou ontwikkelen als het inrichtingsplan niet wordt uitgevoerd. Hoofdstuk 3 bevat per thema een beschrijving van de visie in hoofdlijnen. Deze visie is de kapstok voor de uit te voeren maatregelen. Per thema wordt beschreven hoe het gebied Sarsven en de Banen eruit zou moeten komen te zien na uitvoering van dit inrichtingsplan. De achtereenvolgende thema s hierin zijn: natuur, landbouw, waterhuishouding, recreatie en toerisme, archeologie, ontsluiting en wegen en landschap. Dit hoofdstuk bevat per thema naast de visie tevens een omschrijving van de belangrijkste knelpunten en kansen. In hoofdstuk 4 wordt beschreven welke maatregelen getroffen moeten worden om de gestelde doelen te realiseren en wat de verwachte doelrealisatie is bij de uitvoering van de maatregelen. In hoofdstuk 5 worden de effecten van de uit te voeren maatregelen vergeleken met de autonome ontwikkelingen, zodat duidelijk wordt welke meerwaarde de uitvoering van het inrichtingsplan heeft. Het daarop volgende hoofdstuk 6 gaat over verwerving van gronden door vrijwillige verwerving (de taakstelling) of door het inzetten van het instrument korting. Tevens wordt hier beschreven hoe de toewijzing van gronden in eigendom, beheer en onderhoud wordt geregeld. Hoofdstuk 7 gaat over het proces van de wettelijke herverkaveling onder de Wet inrichting landelijk gebied. Hierin is veel aandacht voor de rechten en plichten van belanghebbenden in een wettelijke herverkaveling. Hoofdstuk 8 beschrijft vervolgens het financieringsplan met de kosten van uitvoering en de kostenverdeling. In hoofdstuk 9 wordt beschreven welke activiteiten er zullen worden ondernomen om de diverse belanghebbenden en gebiedspartijen adequaat te informeren over de stand van zaken van het project en over de belangrijke wettelijke ijkmomenten. Tot slot bevat hoofdstuk 10 aanvullende informatie, zoals de relatie van het inrichtingsplan met het bestemmingsplan buitengebied en het vergunningentraject rondom uitvoering van werkzaamheden.

9 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het plangebied Sarsven en de Banen is er al een jarenlange dialoog gaande die betrekking heeft op de aanwezige tegenstelling tussen landbouw en natuur, met name op het gebied van het waterbeheer. Teneinde vaart te krijgen in de zoektocht en uitvoering van breed gedragen oplossingen is het gebied Sarsven en de Banen door de gebiedscommissie Nederweert voorgedragen als een gebied waar een integrale aanpak noodzakelijk is. Gedeputeerde Staten hebben daarop DLG verzocht om een projectnota op te stellen voor dit gebied. De projectnota is in oktober 2007 vastgesteld door GS. De tegenstelling tussen landbouw en natuur is met name terug te voeren tot een probleem dat ligt op het gebied van water in relatie tot de abiotische randvoorwaarden van de natuur. Bij deze natuur gaat het om het Sarsven en de Banen, Schoorkuilen, de Zoom en de Kleine en Groote Moost. Het probleem is langzaam naar een situatie gegroeid die steeds acuter is geworden. Hiervoor zijn de volgende redenen aan te voeren: Sarsven en de Banen zijn aangewezen als Natura2000 -gebied; Aflopende (tijdelijke) vergunningen in het kader van de natuurbeschermingswet; Het opstellen van het GGOR (gewenst grond- en oppervlaktewater regime) in de periode , met als doel vaststelling door GS van Limburg eind Het GGOR is in Limburg vertaald in Nieuw Limburgs Peil (NLP). Het NLP is een gebiedsdekkend uitgewerkt plan hoe het watersysteem zou moeten worden ingericht, geredeneerd vanuit de wensen vanuit natuur, landbouw en andere functies. In de rest van het rapport wordt de term NLP gebruikt. Diverse partijen, waaronder Waterschap Peel en Maasvallei, provincie Limburg en werkgroep Behoud de Peel, hebben in het voortraject van het opstellen van het NLP in onderling overleg afgezien van handhaving op de vergunningen van drainage en beregening. In plaats daarvan is constructief en met succes gezocht naar een oplossing waarbij er voor zowel landbouw als natuur een meerwaarde te behalen is. Deze oplossing komt er op neer dat er, in plaats van handhaving in een 2 kilometer zone rondom de natuurgebieden die vallen onder de Natuurbeschermingswet, is gekozen voor het treffen van, plaatselijk vergaande, waterconserveringsmaatregelen op plekken waar dat het meest effectief is. Het blijkt dat er met deze oplossing een hogere doelrealisatie is voor de na te streven natuurdoelen in de natuurgebieden en dat er bovendien een kleiner areaal landbouwgronden geraakt wordt door de maatregelen. Ondanks bovenstaande werkwijze heeft uitvoering van alle plannen ingrijpende gevolgen voor het grondgebruik in de omgeving. Nieuwe natuur moet versneld worden verworven en een aantal landbouwpercelen krijgt te maken met verminderde gebruiksmogelijkheden. Zonder begeleidende maatregelen zou de aankoop van de nieuwe natuur een langdurig proces worden en bestaat er een grote kans dat de landbouwstructuur verslechtert. Dit laatste staat haaks op de nog steeds voortdurende noodzaak tot schaalvergroting voor landbouwbedrijven. Bij de keus voor de meeste geschikte aanpak werden de volgende uitgangspunten geformuleerd: de diverse doelen moeten in samenhang worden gerealiseerd; het behalen van het NLP is, met het oog op de gemaakte afspraken inzake het verlenen van tijdelijke vergunningen voor drainage en beregening, een resultaatsverplichting. Deze is tijd- en plaatsgebonden en er is een volledig doelbereik vereist; er moeten middelen beschikbaar komen voor het minimaal op peil houden en waar mogelijk verbeteren van de huidige landbouwstructuur. Op basis van voornoemde overwegingen is er door GS, op voorspraak van de begeleidingsgroep, reeds bij de vaststelling van de projectnota gekozen voor een wettelijke aanpak volgens de Wet Inrichting landelijk gebied (Wilg). Een wettelijk inrichtingsplan met herverkaveling biedt de mogelijkheid om bij voorrang percelen toe te delen aan een bepaalde functie, middels toewijzing met toepassing van korting of onteigening. Dit biedt mogelijkheden voor volledige doelrealisatie van NLP, realisatie van de EHS en voorzieningen van algemeen belang (wegen en waterlopen). Dit inrichtingsplan brengt in beeld welke maatregelen de komende jaren worden uitgevoerd om de gebiedsdoelen (zie hoofdstuk 3) te realiseren. Het inrichtingsplan geeft dus ook duidelijkheid aan de bewoners en grondgebruikers in de streek over de ontwikkelingen en maatregelen die hen als gevolg van dit inrichtingsplan te wachten staan. 1.2 Ligging en kenschets Het project Sarsven en de Banen bestaat uit 2 afzonderlijk begrensde deelgebieden. Het plangebied is gelegen in de gemeenten Nederweert en Leudal. Het westelijke deelgebied strekt zich uit vanaf de snelweg A2 in het westen tot en met het natuurgebied de Zoom in het oosten. Dit deelgebied ligt geheel binnen de gemeente Nederweert. De natuurgebieden Schoorkuilen, Sarsven, de Banen, het Vlakwater en de Zoom zijn de belangrijkste natuurkernen. Rondom deze natuurgebieden ligt een jong heide-ontginningslandschap, dat grotendeels in (intensief) agrarisch gebruik is. De landbouw in het gebied is vrij divers, met veel akkerbouw en tuinbouw, een aantal intensieve veehouderijen en enkele melkveehouderijen. Opvallend is het relatief grote aandeel van

10 10 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan kapitaalsintensieve teelten als graszoden- en bloembollenteelt. De afwatering van het gebied is met name gericht op het huidige landbouwkundige gebruik. Het oostelijk deelgebied bestaat uit de natuurgebieden Grote en Kleine Moost, met daaromheen een kleine schil van landbouwgronden. Het gehele plangebied is ca ha groot, waarvan ca ha. cultuurgrond (ca. 940 ha. in landbouwkundig gebruik) is en ca. 500 ha. natuurgebied. Een uitgebreide beschrijving van het gebied volgt in hoofdstuk Doelen Het realiseren van het NLP is het hoofddoel van het integrale project. Er is echter meer. Bij het opstellen van dit inrichtingsplan is geïnventariseerd welke wensen de in hoofdstuk 1.1 genoemde partijen hadden. Deze zijn (voor zover mogelijk) ook verwerkt in het plan. Samengevat spelen er de volgende doelen in dit project : 1. Realisering Nieuw Limburgs Peil (NLP met de daaraan gelieerde volgende maatregelen: gebiedsdekkende maatregelen (autonoom proces en compenserende maatregelen) lokale maatregelen - korte termijn (reeds uitgevoerd vóór vaststelling van dit inrichtingsplan) - middellange termijn (binnen de looptijd van dit plan) - interne maatregelen binnen natuurgebieden - waterkwaliteit in relatie tot NLP (stroombanen) Hoofddoel van de watermaatregelen is het tegengaan van de verdroging in de prioritair verdroogde gebieden Sarsven, de Banen, de Zoom, Schoorkuilen, Groote Moost en Kleine Moost. 2. Realisatie van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS) Het NLP gaat er van uit dat de nog te realiseren EHS gerealiseerd is. Hiermee is ook de functiewijziging ter plaatse van de EHS in feite een resultaatverplichting, tenminste voor zover het gaat om die delen van de nog te realiseren EHS die voor het functioneren van het watersysteem noodzakelijk zijn 3. Herstel van vennen 4. Maatregelen t.b.v. soortenbescherming 5. Verbeteren van de landbouwstructuur 6. Recreatieve routestructuren c.q. versterking van recreatief medegebruik 7. Ecologische verbindingszone realiseren 8. Zichtbaar maken cultuurhistorie De doelen kunnen overlappen. Zo kunnen waterconservering en ecologische verbindingszones over elkaar liggen, maar bijvoorbeeld ook realisatie van de EHS en versterking van de routestructuren. De grondbehoefte voor de realisering van de doelen is dus niet een optelling van de oppervlaktes. Ook met de beschikbare financiering kan de overlap van doelen worden benut. De doelen zijn in dit inrichtingsplan uitgewerkt tot maatregelen. De maatregelen worden beschreven in hoofdstuk 4 en, voor zover ze ruimtelijk zijn weer te geven en de (globale) locatie bekend is, weergegeven op de maatregelenkaart. 1.4 Het vervolgtraject Het concept ontwerp inrichtingsplan is voorgelegd aan de besturen van het waterschap Peel en Maasvallei, hierna te noemen het waterschap, en van de gemeenten Leudal en Nederweert. Hen is verzocht in te stemmen met de inhoud van het plan en met de hiermee samenhangende kosten die ten laste van hen komen. Hierna volgt de formele vaststellingsprocedure. Deze is in onderstaande tabel schematisch weergegeven. In wordt nader ingegaan op de vaststelling en over de mogelijkheden en wettelijke termijnen voor het indienen van zienswijzen en beroepschriften. Een planning van de diverse processtappen van het gehele plan (tot en met de financiële afhandeling) is opgenomen in Opstellen ontwerp-inrichtingsplan door projectteam inclusief overleg doelgroepen en voorlichting. Voorjaar 2011 Voorleggen ontwerp-inrichtingsplan aan betrokken besturen: gemeenten en waterschap. Mei-2011 Sept-2011 Sept-okt 2011 Sept-2011 Najaar 2011 Begin 2012 Begin 2012 Eind 2011 Ontwerp-inrichtingsplan ter vaststelling toezenden aan GS Vaststelling ontwerp-inrichtingsplan en instellen van bestuurscommissie door G.S. Ter inzage legging inrichtingsplan door GS gedurende 6 weken en indienen zienswijzen. Algemene voorlichting over inrichtingsplan door de bestuurscommissie. Beoordeling zienswijzen door GS. Vaststellen inrichtingsplan door GS Mogelijkheid voor indienen van beroep bij de Raad van State tegen het door G.S. vastgestelde inrichtingsplan Start uitvoering van planonderdelen Tabel 2: Procedure en planning opstellen en vaststellen inrichtingsplan

11 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 11 2 Gebiedsbeschrijving: huidige situatie en autonome ontwikkeling 2.1 Natuur Huidige situatie Het plangebied Sarsven en de Banen maakt oorspronkelijk onderdeel uit van een groot hoogveenmoeras. Het grootste deel van dit moeras is ontgonnen. Alleen de natuurgebieden Sarsven, de Banen, de Zoom en de Kleine Moost en Groote Moost zijn hiervan overgebleven, de zogenaamde Peelrestanten. Verder bestaat het parelsnoer van natuurgebieden uit de Schoorkuilen, het Vlakwater en het heideterreintje aan de Leveroyse Dijk (naast de crossbaan). Buiten het plangebied strekt de gordel van peelvennen zich nog verder uit naar de Roeventerpeel, Kootspeel, Moeselpeel en Roukespeel. De Banen Het peelrestant de Banen bestaat uit een vengebied met een grote open plas omringd door een verlandingszone met rietmoerassen, berkenbroekbossen, elzenbroekbossen, soortenarme loofbossen met een matige droge ondergrond en graslanden. In 1992 is het oorspronkelijke ven gerestaureerd, waarbij verlandingsvegetatie is teruggedrongen en de directe aanvoer van oppervlaktewater dat naar het ven toeliep gestopt. Hierdoor stroomt er meer kwelwater het gebied in. In 1997 is het zanddek ontgraven en zijn er houtopstanden gekapt. Door de aanvoer van kwelwater en de neerslag is er een natuurlijke peilfluctuatie. Hiervan hebben een aantal zeer zeldzame planten geprofiteerd die behoren tot het Oeverkruidverbond. Binnen het gebied liggen ook diverse vochtige tot natte graslanden waarvan enkele in overgang zijn naar moerasvegetaties. Aandachtsoorten zijn Waterlobelia en Kleine Egelskop. De Banen is een kerngebied voor aan water en moeras gebonden vogelsoorten zoals Geoorde Fuut, Grote Zilverreiger en Roerdomp. Het is tevens het leefgebied voor enkele prioritaire soorten uit het provinciale soortenbeschermingsplan. Sarsven Het Sarsven is samen met de Banen een Natura 2000 gebied. Gedurende de planperiode hebben het Limburgs Landschap en het waterschap Peel en Maasvallei een aantal maatregelen uitgevoerd, bestaande uit het omleiden van het landbouw- en rioolwater naar de buitenrand van het natuurgebied, het opschonen van de waterbodem van het Sarsven en het deels verwijderen van de bestaande rietkraag. Deze maatregelen maken derhalve geen deel meer uit van het inrichtingsplan. De nieuwe omstandigheden, met zwakgebufferd en aan wind blootgesteld voedselarm water met wisselende grondwaterstand, lijken geschikt voor een ontwikkeling van de soorten van het oeverkruidverbond aan de noord-oostoevers van het ven. Qua soorten is het gebied van belang voor de Waterlobelia en de prioritaire soort Drijvende Waterweegbree. Daarnaast biedt het gebied potenties voor Kleine IJsvogelvlinder en Heideblauwtje (zie bijlage tabel). Het Sarsven heeft een grote landschappelijke waarde. Hierdoor biedt het ven goede kansen voor (extensieve) recreatie. Hierbij is het van groot belang dat behoud en ontwikkeling van natuurwaarden voorop staan bij de belangenafweging. Schoorkuilen Het noordelijke deel van het natuurgebied bestaat grotendeels uit een soortenarm en nat loofbos met een moerasgebied, een broekbosrestant en een Gagelstruweel. Het zuidelijke deel bestaat uit een nat grasland, een klein Elzenbroekbos en een restant van een oud en nat loofbos met Koningsvaren. Hier liggen grote potenties voor de ontwikkeling van vegetaties uit het Oeverkruidverbond. Een deel van het broekbos is recent verwijderd en de dalbodem is opgeschoond. Hierdoor kunnen de vegetaties weer tot ontwikkeling komen. Aandachtsoort binnen het gebied is Waterlobelia. Potenties hiervoor liggen op de noord-oostoevers van zwak

12 12 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan gebufferd en aan wind blootgestelde voedselarme plassen met wisselende grondwaterstanden. Daarnaast biedt het gebied kansen voor nieuwe populaties van de prioritaire soorten als Bont Dikkopje en Spiegeldikkopje (zie bijlage tabel). Het westelijke deel van het ven is in het verleden opgehoogd met vrijkomend zand uit de aanleg/verbreding van het kanaal Wessem-Nederweert. In de periode heeft het Limburgs Landschap venherstelwerkzaamheden uitgevoerd, die vooral bestonden uit het weer verwijderen van het opgebrachte zand. Ook in dit gebied zijn er op deze wijze weer ruime kansen voor bijzondere vegetatietypen, die afhankelijk zijn van natte, voedselarme omstandigheden. Het Vlakwater Het natuurgebied het Vlakwater bestaat uit een Berken- Zomereiken- en Elzenbroekbos gelegen langs de waterloop het Vlakwater. Ook liggen in het gebied enkele natte graslanden. Het is een kerngebied voor vochtige en natte vegetaties. Het gebied biedt potenties voor het Spiegeldikkopje. De Zoom De Zoom bestaat uit een groot aaneengesloten veengebied met een verdroogde hoogveenvegetatie. Aan de randen liggen Wilgen- en Gagelstruwelen en vergraste vochtige heide. Aan de randen van de plassen groeien op enkele plaatsen slecht ontwikkelde Oeverkruidvegetaties die gedomineerd worden door een hoog opschietende begroeiing. In het uiterste noorden ligt een aangetast Berkenbroekbos. In het ven worden onder andere Blauwe Zegge, Veenpluis, Eenarig Wollegras en Klokjesgentiaan aangetroffen. Langs de open plassen groeit onder meer Snavelzegge en Waterdrieblad. Aan de zuidrand van het heidegebied groeit nog Klokjesgentiaan en aan de noordwest rand Kleine en Ronde Zonnedauw. Klokjesgentiaan is de laatste jaren sterk toegenomen in het gebied. De Zoom is kerngebied voor vochtige en natte vegetaties, voor amfibieën als Rugstreeppad, Heikikker en Vinpootsalamander en vogels als Roodborsttapuit. De Zoom is een belangrijk gebied voor het Gentiaanblauwtje. Hiervoor is een ruige kniehoge begroeiing nodig op de overgang van vochtige naar droge heide met Klokjesgentiaan en een bepaald soort Knoopmieren. In de Zoom komen ook andere prioritaire soorten voor als het Bont Dikkopje, het Spiegeldikkopje en het Heideblauwtje. Het is tevens leefgebied voor de zeldzame Moerassprinkhaan. grootste van Limburg. De heiderestanten zijn plaatselijk sterk vergrast. Het hooggelegen deel van dit gebied betreft een voormalige vuilstort. Groote en Kleine Moost De Groote Moost was van oorsprong een laaggelegen drassig veengebied dat deel uitmaakte van de uitgestrekte heidevelden. Het laagste deel van dit gebied is nu de Groote Moost. Het oorspronkelijke doorstromingsveen, gevoed door lokaal grondwater, is inmiddels in de vorige eeuw verveend. Ook stroomt er al vele tientallen jaren gebufferd kalkrijk Maaswater in het gebied. Nu is het een gebied met veel eutrafente soorten en in de randzones plaatselijk verdroogd elzenbroek. Op enkele plaatsen is nog een hoogveenachtige begroeiing te ontdekken. In het westelijk deel langs de Noordervaart is echter een zeer bijzondere vegetatie aanwezig door de aan de oppervlakte komende kanaalkwel. Aanwezige soorten als Moeraswespenorchis, Blauwe zegge, Heidekartelblad en Vlozegge zijn zeldzaam tot zeer zeldzaam. De bedreigde Moerassprinkhaan vindt hier eveneens zijn leefgebied. Gescheiden door een dekzandrug bevindt zich ten noordoosten hiervan het natuurgebied Kleine Moost. Dit gebied bestaat uit een klein laag gelegen complex met loofbosaanplant. De meeste percelen zijn ontwaterd middels rabatten. Door waterinlaat vanuit het kanaal is het gebied eind vorige eeuw wel vernat, echter wel met gebiedsvreemd water Autonome ontwikkeling De provincie zal doorgaan met het verwerven van de gronden voor de realisatie van de ecologische hoofdstructuur. Momenteel is de planning dat deze in 2018 geheel moeten zijn verworven. Gezien het vrijwillige karakter van de grondverwerving is het echter niet te verwachten dat dit in alle gevallen ook daadwerkelijk gaat lukken. Na aankoop zullen de verworven nieuwe natuurgebieden op een natuurlijke wijze worden ingericht en in principe worden overgedragen aan de natuurbeschermingsorganisaties. Op deze wijze neemt de natuurwaarde van de natuurgebieden toe door een vergroting van de kerngebieden. Leveroyse Dijk Het natuurgebiedje de Leveroyse Dijk bestaat uit enkele plasjes met daaromheen struwelen, vennen, heiderestanten en droog loofbos. De grootste plas is geëutrofieerd en verzuurd en bezit slechts enkele bijzondere plantensoorten. Van de twee kleinere plassen is er één (sterk) verzuurd. De vegetatie in het andere ven kan worden getypeerd als natte heide waarin enkele hoogveensoorten voorkomen. Hier groeien onder andere Kleine Zonnedauw en Klokjesgentiaan. De populatie Klokjesgentiaan behoort tot de

13 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 13 Gezien de ervaring die er de laatste jaren mee is opgedaan, komen de verdrogingsbestrijdingsprojecten slechts langzaam op gang. Bij de uitvoering hiervan ontstaan knelpunten door de uitstraling van de vernattende maatregelen in de natuurgebieden voor de aangrenzende (landbouw)gronden en de daarmee samenhangende schadecompensatie. Bovendien blijkt het lastig om de maatregelen aan het hoofdwaterlopensysteem uit te voeren omdat men voor elke wijziging in de ligging of breedte van de waterlopen afhankelijk is van de vrijwillige medewerking van een groot aantal naastliggende grondeigenaren. Een enkeling die niet meewerkt kan hierdoor voor veel vertraging zorgen. Andere oplossingen zoals verplaatsing van EHS, uitruil met andere grondeigenaren of technische maatregelen, worden al gauw erg complex of duur. 2.2 Agrarische bedrijvigheid Huidige situatie Omvang Het plangebied met een grootte van ca ha bestaat uit ruim 500 ha natuurgebied. De rest van het gebied is voor het grootste deel in landbouwkundig gebruik. Van het landbouwkundig gebruik is een analyse gemaakt, waarbij alle bedrijven zijn meegenomen die percelen binnen het plangebied in gebruik hebben. Voor de analyse zijn de giabgegevens 2009 en de gegevens basisregistratie percelen van 2009 gebruikt. De gezamenlijke omvang van de geselecteerde bedrijven, inclusief de oppervlakte buiten het plangebied, bedraagt ha. Uit de analyse blijkt dat 34 % van de ondernemers ouder is dan 55 jaar. Dit is lager dan gemiddeld (In Nederland bijna 50%). In totaal hebben de agrarische bedrijven in ha cultuurgrond binnen het plangebied in gebruik. De belangrijkste gewassen binnen het plangebied zijn maïs (297 ha), grasland (264 ha), aardappelen (132 ha), suikerbieten (51 ha), groenten (79 ha), graszoden (69 ha) en granen (49 ha). In 2009 was de gemiddelde oppervlakte van de 96 bedrijven afgerond 44 ha. De gemiddelde bedrijfsoppervlakte van de melkveehouderijbedrijven bedroeg in ha. De bedrijfsgrootte van alle bedrijven ligt gemiddeld op 179 NGE. NGE staat voor Nederlandse Grootvee Eenheden. Van bedrijven groter dan 70 NGE wordt verwacht dat ze een gezonde landbouwonderneming zijn die in de toekomst een voortbestaan heeft. Steeds vaker wordt deze norm te laag gevonden en wordt 100 NGE als grens gehanteerd. In Sarsven en de Banen is 59 % van het aantal bedrijven groter dan 100 NGE. Dit is hoger dan het gemiddelde voor Nederland. Verkaveling: Om inzicht te krijgen in de verkaveling van alleen het plangebied Sarsven en De Banen is er een GIS-analyse uitgevoerd met behulp van de basisregistratie In deze Gis-analyse zijn alleen die percelen van de betrokken bedrijven meegenomen, die zich in het plangebied bevinden. De gemiddelde oppervlakte van de kavels, op basis van alle gebruikstitels is 4,77 ha. De huidige verkaveling is hiermee beter dan het landelijke gemiddelde van 4,3 ha. Op basis van alle gebruikstitels Op basis van eigendom, regulier pacht en erfpacht Gemiddeld aantal kavels per bedrijf in plangebied Gem opp kavel in plangebied Aantal kavels in plangebied Gemiddeld aantal kavels per bedrijf in plangebied Aantal kavels Bedrijfstype in plangebied Akkerbouw 51 2,6 4,8 36 2,1 4,9 Tuinbouw 15 1,9 3,8 8 1,6 3,7 Blijvende Teelt 11 2,8 2,2 10 3,3 2,1 Melkveehouderij 54 3,4 5,1 43 3,3 5,7 Overige Graasdierh ,8 12 1,7 6,9 Gem opp kavel in plangebied Hokdierhouderij 30 1,6 3,4 23 1,8 3,8 Combinatiebedrijven 43 2,4 6,5 29 1,9 8 Onbekend 4 1 2, ,3 Totaal/Gemiddeld , ,7 5,1 Tabel 3: Huidige verkavelingssituatie binnen plangebied

14 14 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan Huisbedrijfskavels Binnen het plangebied zijn 21 bedrijven gevestigd. De overige 75 bedrijven zijn buiten het plangebied gevestigd, maar hebben grond binnen het plangebied in gebruik. In tabel 4 zijn de gegevens vermeld met betrekking tot de huisbedrijfskavels bij de verschillende bedrijfstypen. De gemiddelde oppervlakte van de 6 melkveebedrijven met de huisvestiging binnen het plangebied was 42,6 ha in De gemiddelde huiskavel van deze bedrijven was 17,4 ha, hetgeen overeenkomt met 41% van de totale bedrijfsoppervlakte. Ideaal is de situatie als de huiskavel van een melkveehouderijbedrijf 70% of meer van de totale oppervlakte bedraagt. Bedrijfstype Aantal bedrijven Gem opp HBK Akkerbouw 4 13,2 Melkveehouderij 6 17,3 Overige Graasdierh. 2 7,4 Hokdierhouderij 4 4 Combinatiebedrijven 5 15 Gemiddeld 21 12,5 Tabel 4: Gegevens huisbedrijfskavels binnen plangebied UIt de landbouwkundige analyse blijkt dat het aandeel bedrijven met percentage huiskavel boven de 75% beperkt is. Voor akkerbouw en akkerbouwmatige teelten is een laag percentage huiskavel niet een groot probleem. Bij dit bedrijfstype is de kavelgrootte en vorm belangrijker dan het huiskavel-percentage Autonome ontwikkeling Ontwikkeling per sector In 2008 is door Arvalis Advies, in opdracht van de LLTB afdeling Nederweert een toekomstvisie voor de agrarische sector Weert en Nederweert opgesteld: `Ruimte voor gezonde groei`. Bij het beschrijven van de autonome ontwikkelingen is gebruik gemaakt van de gegevens uit deze visie, voor zover betrekking hebbende op de afdeling Nederweert. Hierbij zijn de geschetste ontwikkelingen binnen deze afdeling 1 op 1 overgenomen voor het plangebied. Uit de Toekomstvisie Nederweert en Weert worden de volgende ontwikkelingen per sector aangegeven: Plantaardige sectoren: Het aantal echte akkerbouwbedrijven daalt met 50%, met een sterke groei en specialisatie richting de vollegrondstuinbouw. De vollegrondstuinbouw blijft gelijk door instroom vanuit de akkerbouw. Ook hier verdere groei en specialisatie. Binnen de vollegrondstuinbouw zal meer gebruik gemaakt gaan worden van teeltondersteunende voorzieningen om het teeltseizoen te verlengen. Bij zowel de akker- als de tuinbouwbedrijven zijn bewegingen richting ver- of bewerking van producten op de locatie (opslag, vermarkting) en het produceren van duurzame energie. Intensieve veehouderij en melkveehouderij: Door gebrek aan opvolgers en aan doorgroeimogelijkheden op de huidige locatie zal het aantal bedrijven in Nederweert de komende 10 jaar tussen de 25 en 50% dalen. Tevens spelen de aangescherpte welzijnseisen in een belangrijke rol bij een nieuwe golf van stoppers. Er komen geen nieuwe bedrijven bij. De omvang van de bedrijven die doorontwikkelen groeit de komende 10 jaar gemiddeld met gemiddeld 35 à 50 % (melkveehouderij) tot 100% (varkenshouderij). De meeste bedrijven blijven gezinsbedrijven met inzet van een of meerdere werknemers. Samenwerking tussen varkenshouders zal zich voornamelijk richten op de afzet en de bewerking en verwerking van mest. De varkenshouders moeten hierbij zelf de initiatieven opstarten. De overheid kan de ontwikkelingen wel faciliteren De marktgerichtheid verandert niet veel, de invloed van de markt wel. De bedrijven houden het liefst al hun dieren op 1 locatie. Op deze manier kan het meest efficiënt gewerkt worden en kunnen moderne technieken het beste worden ingepast. Verbreding: Het aantal bedrijven dat aan verbreding doet zal gelijk blijven of een lichte stijging laten zien. Er komen wel nieuwe bedrijven met verbreding bij maar omdat een gedeelte van de bedrijven die nu aan verbreding doet aan het uitdrijven zijn zullen er ook bedrijven verdwijnen.

15 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 15 Deelname aan vergoeding vanuit landschap en natuurbeheer zal afnemen omdat de gangbare agrarische productie door het intensieve karakter in dit gebied meer oplevert. Er zal een nieuwe vorm van verbreding plaats vinden in de vorm van opwekking van energie en mestbe- en verwerking. De bedrijven die momenteel verbredingactiviteiten hebben of deze gaan ontwikkelen zullen dan verbreding verder uitbouwen. De verbredingsector zal over het algemeen sterk gaan professionaliseren. Verder zullen bedrijven die verbreden meerdere verschillende activiteiten ontwikkelen. De verschillende verbredingactiviteiten zijn zo divers dat het moeilijk is om een algemene toekomstverwachting van de ontwikkelingen te geven. Uit bovenstaande blijkt dat een aanzienlijk deel van de agrarische bedrijven stopt, met name in de gebieden waar sprake is van een sterke verweving tussen woonfuncties en agrarische bedrijvigheid. Ook is te zien dat de groei in de bedrijfsomvang ongeveer 60-70% bedraagt Deze groei is noodzakelijk om te kunnen concurreren en de kostprijs laag te houden. Milieu aspecten Natuur Het Sarsven en de Banen zijn natuurgebieden die zijn aangewezen in de Natura Voor alle Natura 2000 gebieden wordt er een beheerplan opgesteld. In het beheerplan worden de activiteiten binnen en buiten het gebied beschreven, die invloed hebben op het natuurgebied. Aan een aantal activiteiten worden randvoorwaarden gesteld. Hierbij zijn water en ammoniak de belangrijkste thema s. De randvoorwaarden hebben invloed op de mogelijkheden voor de bedrijfsontwikkeling van een aantal bedrijven in de directe omgeving van de natuurgebieden. Het resultaat van deze berekening is vastgelegd in een kaart waaruit onder andere blijkt dat de (grond)waterpeilen in de toekomst zodanig zullen worden ingesteld dat: een aantal percelen qua waterhuishouding hoogstwaarschijnlijk niet meer past binnen een normale agrarische bedrijfsvoering. Deze percelen zullen in de toekomst alleen geschikt zijn voor natuur of permanent grasland (beheersgebied). Dit betreft ca. 49 ha. landbouwgrond binnen het plangebied. een aantal percelen zal, als er geen maatregelen worden genomen, zodanig nat worden dat ze in een gemiddeld jaar niet meer geschikt zijn voor gebruik als akkerland, maar alleen geschikt zijn voor grasland. Het betreft een areaal van ca. 90 ha. binnen het plangebied. Ammoniak Het uitbreiden van een bedrijf in de omgeving van een Natura 2000 gebied is momenteel alleen mogelijk indien de ammoniakdepositie niet toeneemt. Hierbij wordt de situatie per geval (bedrijfslokatie) beoordeeld. Er is echter wel een mogelijkheid voor saldering tussen bedrijven waarbij de depositie van een stoppend bedrijf kan worden ingezet voor de uitbreiding van een bestaand bedrijf. Daarbij is de provincie Limburg bezig met het opstellen van een verordening veehouderij en Natura2000. Door deze verordening zal middels een depositiebank de mogelijkheid worden geboden voor de ontwikkeling van veehouderijen indien dit gepaard gaat met een daling van de totale depositie. Gezien de ontwikkeling op dit aspect op regionaal niveau (de verordening en beheerplan) en landelijk niveau (programatische aanpak stikstof) wordt het aspect ammoniak slechts zijdelings meegenomen in dit inrichtingsplan. Er zijn geen concrete maatregelen op dit gebied voorzien. Water Zonder de uitvoering van het inrichtingsplan zal de uitspraak van de Raad van State, inzake het aanvragen van vergunningen voor de zonder vergunning aangelegde drainage en beregeningsputten in het gebied, leiden tot een groot knelpunt voor de landbouw. In die situatie kan een vergunning alleen verstrekt worden indien op bedrijfsniveau de negatieve gevolgen voor de natuurgebieden worden gecompenseerd. Deze compensatie op bedrijfsniveau is in de praktijk nagenoeg onuitvoerbaar. Gerelateerd hieraan speelt het beleidsvoornemen ten aanzien van het NLP-doelstelling. In november 2005 is het waterschap gestart met het opstellen van het NLP. De resultaten hiervan zijn vastgelegd in een rapportage (`Nieuw Limburgs Peil`). De maatregelen zijn zodanig samengesteld dat deze de grootste natuurwinst opleveren bij de Natura 2000 gebieden. In het plangebied dus bij de natuurgebieden Sarsven en de Banen. De maatregelen uit het NLP, met de daaruit voortvloeiende vernatting, hebben gevolgen voor de landbouw. Deze gevolgen zijn modelmatig berekend.

16 16 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 2.3 Hydrologie Huidige situatie Afwatering Het plangebied behoort in zijn geheel tot het stroomgebied van de Tungelroysebeek. De belangrijke waterlopen zijn op de plankaart aangegeven. De Hulssenlossing en haar zijlopen wateren af in westelijke richting naar de Einderbeek, welke buiten het gebied uitmondt in de Leukerbeek. Deze watert af op de Tungelroysebeek. De waterscheiding tussen de natuurgebieden Sarsven en de Banen is met de aanleg van een verbindingssloot in 2009 verdwenen, waardoor beide vensystemen nu afwateren op de Einderbeek. Alle gebieden ten oosten van de Banen, inclusief het Vlakwater, wateren af in oostelijke richting: De Rietbeek met zijlopen ontwatert de landbouwgronden ten noorden en oosten van De Banen en watert af op de Vissensteert. Ook de landbouwgronden rondom het natuurgebied de Zoom wateren, via de waterlopen Hollander en Koppen Hurstjens af op de Vissensteert. De natuurgebieden Groote en Kleine Moost wateren via de waterlopen Eerste Moost en Achterste Moost af op de Roggelsebeek. De Vissensteert mondt ook uit in de Roggelsebeek welke op haar beurt weer een zijlossing is van de Tungelroysebeek. De huidige afwatering is nagenoeg geheel gericht op het landbouwkundig gebruik. Dit geldt zowel voor de dimensionering en het onderhoud van de waterlopen als voor het stuwbeheer en de detailafwatering. Waterkwaliteit De oppervlaktewaterkwaliteit in het gebied is grofweg te onderscheiden in 2 types: wateren met inlaat van Maaswater uit de kanalen: dit water is hard, heeft een hoge ph en is sterk belast met nitraat. wateren zonder inlaat van gebiedsvreemd water: in het algemeen is hierop een landbouwinvloed merkbaar door de hoge belasting met sulfaat en chloride. Door verdroging en oxidatie van veen is ook op veel plaatsen een lage ph (verzuurd water). Opmerkelijk is ook dat met name in de Banen sprake is van interne eutrofiëring als gevolg van de aanwezigheid van ganzen en handhaving van langdurig hoge peilen. De grondwaterkwaliteit varieert behoorlijk: plaatselijk is dit uitermate geschikt voor het gewenste natuurdoeltype (Dalven met isoëtiden). Op deze plaatsen is het water regenwaterachtig. Op andere plaatsen is het water zuur en belast met sulfaat en chloride, soms ook met aluminium. Nieuw Limburgs Peil (NLP) Het NLP is gericht op het halen van het Optimaal Grond- en Oppervlaktewater Regime (OGOR) in de prioritaire en kansrijke natuurgebieden en Vogel- en Habitatgebieden. Het waterschap heeft de volgende maatregelen in het gebied voorzien om het NLP te kunnen halen: Stand-still ten aanzien van beregening; Verbrede OWL (Optimale Waterbeheer Landbouw): Een algehele verhoging van de waterpeilen in het oppervlaktewatersysteem (middels stuwen en bodemverhogingen) in combinatie met een gebiedsdekkende toepassing van peilgestuurde drainage; Interne maatregelen: compartimentering, aanleg kade en peilverhoging door opstuwen of dempen van waterlossingen;

17 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 17 Lokale maatregelen: een mix van kleinschalige maatregelen rondom de natuurgebieden zoals dempen, omleiden of verondiepen van watergangen en het verminderen van ont- en afwatering in lokale laagtes. In de quick scan maatregelen NLP, uitgebracht door het waterschap, blijkt dat de waterkwaliteit in de natuurgebieden het meest negatief wordt beïnvloed door rechtstreekse instroom van oppervlaktewater. In de kwelgebieden is doorgaans sprake van lokaal grondwater: water dat infiltreert in omliggende hogere (landbouw)gronden kwelt op in de laaggelegen natuurgebieden. Natte natuurgebieden Binnen het plangebied liggen een aantal natuurgebieden die afhankelijk zijn van de waterpeilen en waterkwaliteit in het gebied. Voor een aanduiding en beschrijving van de natuurgebieden zie In de huidige situatie zijn de grondwaterstanden in het algemeen te laag om de gewenste natuurdoelen in de gebieden te halen. Bovendien is de kwaliteit van het uittredende grondwater niet goed genoeg Autonome ontwikkeling In de toekomst zal rekening gehouden moeten worden met klimatologische veranderingen. De neerslag zal grotere extremen vertonen. Als gevolg van temperatuurstijging zal de verdamping toenemen. Aangezien de zomers droger worden, verdroogt er in de zomer en herfst meer natuur. De behoefte aan grond- en oppervlaktewater zal toenemen. Het waterschap heeft reeds enkele grootschalige ontwikkelingen in gang gezet om water langer vast te houden in landbouwgebieden. Zo zijn er in het kader van Optimaal Waterbeheer in de Landbouw (OWL) een groot aantal boerenstuwen geplaatst in secundaire en tertiaire waterlopen. Ook heeft het waterschap inmiddels via de Keur het vervangen van bestaande traditionele drainage door peilgestuurde drainage voor 2018 verplicht gesteld. Op deze wijze zal het grondwaterstand in het gebied stijgen, echter niet meer dan tot het punt waar het voor de laaggelegen landbouwgronden problemen gaat opleveren. Doordat het noodzakelijk is om met álle grondgebruikers op vrijwillige basis overeenstemming te bereiken over een oplossing voor de vernatting, zal het in de praktijk lastig zijn om de benodigde grondwaterstandstijgingen te realiseren. Voor het tegengaan van de verdroging in natuurgebieden is plaatselijk meer nodig. Verdrogingsbestrijdingsprojecten komen echter maar langzaam op gang. De oorzaken hiervoor zijn beschreven in Recreatie en toerisme Huidige situatie Recreatie binnen het plangebied Sarsven en de Banen is vooral gericht op dagrecreatie. Mensen uit de regio gebruiken het gebied om te wandelen en te fietsen. De recreant wordt vooral aangetrokken door de natuurgebieden en het landschap daar omheen. Recreatie vindt vooral in het weekend plaats. In het plangebied liggen de natuurgebieden het Sarsven, de Banen, Schoorkuilen, de Zoom en de Groote en Kleine Moost. Natuurgebied de Banen is als enige goed toegankelijk. De Banen is met een voetpad (dat onderdeel is van een bewegwijzerde wandelroute) en twee vogelkijklocaties het meest aantrekkelijk voor de bezoeker. Het Sarsven is, ook na de herinrichting in 2009, slechts beperkt toegankelijk. In de Zoom is de toegang verboden. De Groote en Kleine Moost zijn door hoge grondwaterstanden evenmin goed toegankelijk. Schoorkuilen is momenteel in ontwikkeling, de beheerder (Limburgs Landschap) heeft nog niet duidelijk hoe hier straks wordt omgegaan met recreatie. Net buiten het plangebied ligt landgoed t Kruis, een recreatief aantrekkelijk gebied voor wandelen en fietsen. In en rondom het plangebied zijn verschillende attracties te bezoeken die gericht zijn op dagrecreatie. In het openluchtmuseum Eynderhoof is te zien hoe mensen uit de Peel rond 1900 werkten en woonden. Dagcamping de Houtsberg is een natuurlijk dagrecreatieterrein in beheer bij Stichting Limburgs Landschap. Het plangebied is onderdeel van het fietsknooppuntennetwerk. Daarnaast loopt de internationale fietsroute Route Napoleon langs de Noordervaart van Nederweert tot Neuss. Er zijn vier korte bewegwijzerde wandelroutes: de Vierkanalenroute, de Rietbeekroute, de Houtsbergroute en de Schoorroute. Deze routes sluiten op elkaar aan en bieden de mogelijkheid tot het maken van een langere wandeling. In het gebied liggen momenteel enkele ruiter- en menroutes. Gebruik van wandelpaden door ruiters, o.a het onderhoudspad langs de Rietbeek, leidt tot veel ergernis bij wandelaars. Aan de Leveroysedijk ligt een motorcrossbaan. Deze crossbaan is alleen toegankelijk voor leden. De motorcrossbaan ligt op een ongunstige plek vlakbij de beschermde natuurgebieden Sarsven en de Banen. De gemeente Nederweert bekijkt samen met de provincie de mogelijkheden voor het voortbestaan van deze baan op deze locatie. In overleg is een tijdelijke gedoogsituatie overeen gekomen, in afwachting van een definitief standpunt Autonome ontwikkeling Er ligt een goede aansluiting op het knooppuntennetwerk voor fietsers. Voor wandelaars liggen verspreid wandelroutes. De natuurgebieden zijn vaak slecht ontsloten voor wandelaars en de aanvullende voorzieningen zijn mondjes maat aanwezig. Door de gemeenten wordt onderzocht hoe de bestaande wandelroutes met elkaar kunnen worden verbonden. Extra routes aanleggen is hierbij geen optie.

18 18 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan Door de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS) wordt gewerkt aan een ruiterroute netwerk, waardoor er naar verwachting binnen enkele jaren voldoende mogelijkheden zijn voor ruiters. De belangstelling onder agrariërs voor agrotoerisme neemt toe. De ontwikkeling hiervan is niet goed te sturen, omdat dit afhankelijk is van particulier initiatief. Andersom geldt: goede routestructuren in een gebied scheppen mogelijkheden voor deze initiatieven. 2.5 Archeologie en cultuurhistorie Huidige situatie Binnen het plangebied zijn enkele tientallen archeologische vindplaatsen bekend. Daarnaast hebben 6 terreinen de status van archeologisch monument. Met name uit dit laatste blijkt al het grote belang van het gebied voor de archeologie. De archeologische resten van jagers-verzamelaars (tot 2000 v.c.) bevinden zich vooral geclusterd op de hogere gebiedsdelen in de directe omgeving van oppervlaktewater. Zoals tussen Sarsven/De Banen en het Vlakwater, ten westen van het Sarsven en rondom de Grote en Kleine Moost. De vondsten betreffen met name concentraties van vuursteenartefacten die op het maaiveld zijn gevonden. De archeologische resten van de landbouwende gemeenschappen (vanaf 2000 v.c. tot nu) liggen vooral op het uitgestrekte dekzandeiland van Weert/Nederweert. Een belangrijk archeologisch monument betreft het omvangrijke urnenveld uit de vroege IJzertijd ( v.c.). Dit urnenveld, met kringgreppels en grafheuvels, bevindt zich ten westen van het Sarsven. Ook aan de oostzijde van de Kleine Moost zijn urnenscherven ontdekt, waardoor ook hier een grafheuvel wordt vermoed. Historische landbouwpercelen, de zogenaamde kampen en velden, zijn beschreven in de directe omgeving van de nederzettingen Schoor en Eind (een deel van het Schoorveld en een deel van het Einderveld). Daarnaast lagen er ook enkele kampen in de Braakpeel Autonome ontwikkelingen Het huidige beleid is met name gericht op het beschermen van de archeologische en cultuurhistorische waarden. Hierdoor zullen deze waarden niet worden aangetast. Omdat de bescherming vooral is gericht op het voorkómen van opgraven, zullen er ook niet veel nieuwe vondsten worden gedaan. Hierdoor is er weinig aandacht voor dit aspect in het plangebied. Wel zal museum Einderhoof verder aandacht besteden aan de cultuurhistorie van de streek. Daarbij zal er echter weinig verbinding worden gezocht met het buitengebied. 2.6 Ontsluiting en wegen Huidige situatie Vanuit de gemeenten Nederweert en Leudal is aangegeven dat het huidige wegenpatroon prima op orde is. Bedrijven en woningen zijn prima ontsloten en binnen het plangebied zijn geen plannen ten aanzien van nieuw vestiging van bedrijven of woningen op niet ontsloten locaties. Er is geen behoefte aan extra wegen en/of verbreding van bestaande wegen. Door aankoop van de Schoorkuilen door het Limburgs Landschap heeft een deel van de weg Kwegt de huidige functie verloren en kan komen te vervallen Autonome ontwikkelingen In de huidige situatie zal voor zover nu bekend geen wijziging komen. Het opheffen van het in genoemde deel van de Kwegt zal ook zonder integraal plan het formele spoor doorlopen van een wijziging van de wegenlegger. 2.7 Landschap Huidige situatie: Het betreft een jong ontginningslandschap met, niet meer als zodanig herkenbare, kampen ten zuiden van Eind. Landgoed t Kruis kenmerkt zich door een bijzondere landschappelijke blokverkaveling. De robuuste natuurgebieden liggen als snippers in het landschap verspreid. Al met al is het een zeer open agrarisch gebied met verrommelde boerenerven Autonome ontwikkeling Nieuwe boerenerven en nieuwbouwplannen bij bestaande bedrijven zijn met streekeigen beplanting ingepast. Door het tegenprestatie-instrument in het bestemmingsplan zie je twee ontwikkelingen ontstaan: het gebied wordt opener door de sloop van boerenschuren. En kleine landschapselementen worden gerealiseerd ten gunste van bijzondere soorten.

19 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan 19 3 Visie en doelstellingen 3.1 Algemene visie, streefbeeld Na uitvoering van de planmaatregelen zijn de grond- en oppervlaktewaterpeilen gerealiseerd zoals aangegeven in Nieuw Limburgs Peil. Hiertoe zijn een aantal waterlopen verlegd, zijn binnen de natuurgebieden alle interne hydrologische maatregelen genomen en wordt er in de landbouwgebieden op grote schaal gebruik gemaakt van boerenstuwen en peilgestuurde drainage om water zo lang mogelijk vast te houden. In de extra afvoerpieken die dit met zich mee kan brengen is voorzien in de dimensionering van het systeem van hoofdwaterlopen en het beheer daarvan. Alle nieuwe natuur (EHS) binnen het plangebied is verworven, zodat alle natuurgebieden voldoende robuust zijn om, met het gegeven van de randinvloeden, toch de gestelde natuurdoelen te behalen. Binnen de natuurgebieden is, voor zover er wordt gestreefd naar natte, voedselarme omstandigheden, de bouwvoor afgegraven tot aan het punt waar de fosfaatbelasting voldoet aan de normen. De waterhuishouding rondom de natuurgebieden is zodanig ingericht dat de voorjaarsgrondwaterstanden hoog genoeg zijn en dat er in de zomer ruimte is om de van nature voorkomende daling van grond- en oppervlaktewaterstanden mogelijk te maken. Om uitwisseling van doelsoorten tussen de natuurgebieden mogelijk te maken zijn er verbindingszones aanwezig die zowel qua omvang als qua inrichting en beheer de juiste omstandigheden bieden voor deze doelsoorten. Met name geldt dit voor de verbinding tussen het Vlakwater en de Zoom. De landbouwbedrijven hebben grote kavels, met een goede vorm en ontsluiting. De melkveehouderijen hebben een huiskavel die tenminste 50% van de totale oppervlakte van het bedrijf inneemt. De af- en ontwatering is zodanig dat er in tijden van droogte water wordt vastgehouden, maar dat er in tijden met een neerslagoverschot geen problemen ontstaan met (langdurig) te hoge grondwaterstanden. Door het vasthouden van water leidt het stand-stillbeginsel ten aanzien van beregening niet tot problemen. Door het op grote schaal aanleggen van peilgestuurde drainage, kan er op perceelsniveau maatwerk geleverd worden ten aanzien van de waterhuishouding. In het gebied zijn ruime mogelijkheden voor extensieve vormen van recreatie, door de aanwezigheid van voldoende wandel-, ruiter- en fietsroutes. Alle recreatieve voorzieningen in het gebied, inclusief de voor recreanten aantrekkelijke verbrede landbouwbedrijven, zijn aangesloten op dit routenetwerk. Ook de natuurgebieden zijn toegankelijk, voor zover dit niet leidt tot verstoring van de natuur. Er is een verbinding over de Noordervaart ter hoogte van Stokershorst om een recreatieve verbinding te maken richting de Groote Peel. De archeologisch waardevolle elementen zijn bekend en worden niet bedreigd door ontgravingen, landbouwwerkzaamheden of andere bedreigende activiteiten. De bijzondere archeologische waarden zijn zichtbaar en toegankelijk gemaakt voor belangstellenden en recreanten. Er is hierbij aansluiting gezocht bij het museum Eynderhoof. 3.2 Natuur De uitwerking voor de natuurdoelstellingen valt uiteen in 3 deelgebieden: Sarsven en de Banen (met Schoorkuilen); De Zoom, inclusief de verbindingzone tussen Sarsven en de Banen en de Zoom; Groote Moost en Kleine Moost Visie De visie stoelt op 2 gedachten. Enerzijds het inrichten en beheren van de bestaande en nieuwe natuur op een zodanige wijze dat de omstandigheden optimaal worden voor de gewenste natuurdoeltypen. Anderzijds buiten de natuurgebieden voldoende uitwisselingsmogelijkheden waarborgen. Dit kan door het in stand houden van landschapselementen en ecologische verbindingen, maar ook door het aanleggen van nieuwe ecologische verbindingen. Zeldzame vegetatietypen in Nederland zijn vaak gebonden aan schrale en natte omstandigheden. Binnen het plangebied geldt dit zeker voor de lage delen aan de randen van de Peelrestanten. De vernatting wordt deels bereikt door maatregelen aan het watersysteem, deels door het verlagen van het maaiveld. De verschraling kan worden bereikt door maai- of begrazingsbeheer, maar met de, door decennialange bemesting fosfaatverzadigde gronden in deze regio kan dat tientallen jaren duren. Voor het beschermen van zeldzame soorten duurt dit te lang. Daarom zal er vaak worden gekozen voor verschraling middels afgraven van de rijke toplaag. Sarsven en de Banen In het Stimuleringsplan worden vooral natuurdoelen genoemd die voorkomen op natte, voedselarme, zure tot zwakgebufferde plekken, zoals Kleine Zeggengrasland, Kleine Zeggenmoers, Elzenbroekbos en natte heide. Op de drogere delen wordt gestreefd naar Berken-Zomereikenbos en droge heide. Het belangrijkste vegetatietype dat hier wordt nagestreefd is het Oeverkruidverbond. Dit is een zeldzame vegetatie, ten dele reeds goed ontwikkeld aanwezig, die afhankelijk is van zwak gebufferd water. Hierdoor is het afhankelijk van regenwater, aangevuld met enigszins verrijkt grondwater. Groote Moost en Kleine Moost In het Stimuleringsplan worden vooral natuurdoelen genoemd die voorkomen op natte, voedselarme, zure tot zwakgebufferde plekken. Het verschil met het gebied rondom Sarsven en de Banen is dat rondom de Groote en Kleine Moost meer nattere bostypen

20 20 Sarsven en de Banen - Ontwerp Inrichtingsplan ontwikkeld moeten worden (Berkenbroekbos, Wilgenstruweel) en ook wordt gestreefd naar permanent water (voedselarme plas). De Zoom Voor het natuurgebied de Zoom wordt blijkens het Stimuleringsplan gestreefd naar hoogveenherstel. Volgens de beheerder Staatsbosbeheer is het niet mogelijk om dit ook daadwerkelijk te halen, gezien de hydrologische situatie. Aan de provincie zal worden meegedeeld dat ook na uitvoering van het inrichtingsplan Sarsven en de Banen de ontwikkeling van een natte heide vegetatie het hoogst haalbare is. Ecologische Verbindingszone Vlakwater-de Zoom Het gebied wordt onder meer gekenmerkt door een parelsnoer van losliggende natuurgebieden. Deze natuurgebieden zijn onderling slecht met elkaar verbonden. Hierdoor is de kans op uitsterven van geïsoleerde populaties zeer groot zoals recent is gebeurd met het Gentiaanblauwtje. Met name tussen de natuurgebieden Vlakwater/Leveroyse Dijk en de Zoom is er sprake van een grote barrière in de vorm van ruim 2 kilometer lengte aan intensieve landbouw. De Zoom ligt mede hierdoor nu als een eiland in het intensieve landbouwgebied. Uitwisseling van soorten van vochtige heide maar ook soorten gebonden aan vochtige bosranden of beekdalen is onmogelijk. In de Zoom bevinden zich nu nog populaties van Spiegeldikkopje en Bont dikkopje: deze zijn nu vrijwel geïsoleerd van andere populaties. Door een verbindingszone aan te leggen tussen Sarsven en Banen, Schoorkuilen, Roeventerpeel richting Swartbroek, kan het leefgebied van deze soorten flink worden uitgebreid. Ook Heideblauwtje en Levendbarende hagedis, maar ook de Das, kunnen van zo n verbindingszone profiteren. Om voor bovengenoemde soorten te kunnen functioneren bestaat het natuurdoeltype dat nagestreefd moet worden voor de verbindingszone uit een combinatie van bosranden, vochtige ruigte en vochtige heide. De meest logische plek voor de verbindingszone ligt langs de Vissensteert. Door zijn verdiepte ligging is het langs de beek eenvoudiger om natte schrale natuurdoeltypen aan te leggen dan op hoger gelegen drogere gebieden. Momenteel ontbreken de middelen om een aaneensluitende verbindingszone voor deze soorten aan te leggen tussen de Zoom en het Vlakwater. Wel bestaat de mogelijkheid om een stapsteen aan te leggen met het juiste biotoop ter hoogte van de Leegde. De onderlinge afstand tussen de verschillende gebieden wordt hierdoor flink verkleind. In combinatie met de ruigte langs de Vissensteert kunnen soorten als Das, Levendbarende hagedis en Bont dikkopje waarschijnlijk wel vanuit De Zoom naar het stukje natte heide ten noorden van de motorcrossbaan migreren. Echter een soort als het Gentiaanblauwtje maar ook Heikikker zullen het tussenliggende landbouwgebied niet kunnen oversteken. Hiervoor is (op termijn) een doorgaande verbindingszone nodig Kansen Alle natuurgebieden in het plangebied zijn in meer of mindere mate verdroogd. Als de peilen uit het Nieuw Limburgs Peil worden gerealiseerd, zullen de grondwaterstanden voor een groter deel voldoen aan de gewenste omstandigheden voor de natte natuurgebieden. Door verwerving en inrichting van nieuwe natuur, aangevuld met interne maatregelen binnen de bestaande natuurgebieden, zullen de gewenste natuurdoelen in de Schoorkuilen, Sarsven, de Banen, Vlakwater, De Zoom, Groote Moost en Kleine Moost voor een groot deel behaald kunnen worden. De aanleg van peilgestuurde drainage op landbouwpercelen zorgt voor minder uitspoeling van meststoffen uit deze landbouwpercelen (theoretische aanname: onderzoek hiervoor loopt nog). Indien er verbindingszones voor enkele kwetsbare soorten worden aangelegd tussen de diverse natte natuurgebieden, is er een grote kans op handhaving van een stabiele, genetisch gezonde, populatie van deze soorten (denk hierbij aan soorten als Bont Dikkopje, Spiegeldikkopje en Gentiaanblauwtje). Het verwijderen van de voedselrijke bovenlaag uit de nieuwe natuurgebieden kan op een kosteneffectieve manier gebeuren door de vrijkomende grond te verwerken op laaggelegen landbouwpercelen in de omgeving (werk met werk) Knelpunten Het is met de huidige regels en regelingen buitengewoon lastig om meer te doen dan de (landelijk) generieke maatregelen om de waterkwaliteit noemenswaardig te verbeteren. Bij het aanleggen van natte verbindingszones stuit je al snel op de huiskavelproblematiek van de landbouw en/of tussenliggende hogere gebieden die een barrière kunnen vormen voor soorten die zijn gebonden aan natte omstandigheden. Hierdoor is het lastig om een aaneensluitende natte verbindingszone te realiseren. Het Nieuw Limburgs Peil heeft als randvoorwaarde dat er een pakket maatregelen wordt uitgevoerd dat qua maatregelen en (financiële) consequenties in totaal haalbaar en betaalbaar wordt geacht. Dit betekent dat ook bij een 100% realisatie van het NLP nog niet alle natuurdoelen worden behaald. In het plan is een grote oppervlakte te ontgraven gronden voorzien. Vooralsnog is hier alleen gekeken naar de wensen vanuit de natuur. Bij de uitwerking van de maatregelen op perceelsniveau moet ook worden gekeken naar aspecten als archeologie, cultuurhistorie, landschap en geomorfologie. De chemische bodemkwaliteit kan in het geval van verontreinigingen remmend werken op het proces. Door het opstellen van een bodemkwaliteitskaart voor het plangebied kan deze remmende werking grotendeels ondervangen worden.