T.S. Blauw/ /

Transcriptie

1 Griffier van de Staten Geleidebrief informatief Naam voorstel Aanbieding gedrukte Bekkenpaspoorten met -achtergrondbrief Programmabureau Zuidwestelijke Delta van 11 februari 2013 aan lagere overheden over regionale consultatieronde ZWD februari maart Betreft vergadering Te verzenden aan Commissie REW, rubriek 1 t/m 6 Verzenddatum 15 februari 2013 Commissiegriffier Inhoudelijk ambtenaar A.C. van Wallenburg ac.v.wallenburg@zeeland.nl T.S. Blauw/ / ts.blauw@zeeland.nl Verantwoordelijk bestuurder C.M.M. Schönknecht Inhoudelijk Aanleiding Bevoegdheid Ter informatie Actieve informatieplicht GS Wat wordt voorgesteld? Toelichting De brief treft u bijgaand aan. De gedrukte setjes Bekkenpaspoorten zijn, vanwege de beperkte oplage, bestemd voor de leden en plv. leden van commissie REW. Op 15 februari 2013 zijn de paspoorten uitgereikt aan de deelnemers van de ambtelijke informatiebijeenkomst over de ZWD. De overige commissieleden ontvangen de Bekkenpaspoorten separaat per post. Kosten en dekking Overige informatie In de commissie REW van 22 maart 2013 vindt bestuurlijke informatie-uitwisseling plaats over de Zuidwestelijke Delta.

2 Kenmerk:PZWD Kiezen voor veilig, veerkrachtig en vitaal Strategieën voor veiligheid en zoet water - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt 2013 Veilig wonen, een veerkrachtige natuur en een vitale economie. Dat is het ideaal dat provincies, waterschappen en gemeenten, met het rijk verenigd in de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, voor ogen staat voor de zuidwestelijke delta, het gebied van kusten, (schier)eilanden, riviermondingen en Voordelta tussen de Nieuwe Waterweg/Biesbosch, West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen. Dit ideaal stelden zij, samen met maatschappelijke organisaties, vast in het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta , evenals een aantal opgaven die dat met zich mee brengt (zie kader 1). Want een veilige, veerkrachtige en vitale delta betekent keuzes maken en acties ondernemen. 1. Een veilige, veerkrachtige en vitale delta: de opgaven Waarborgen van de bescherming tegen overstromingen, ook bij hogere waterstanden op zee en op de rivieren. De deltanatuur en waterkwaliteit en daarmee toerisme en visserij een nieuwe impuls geven met, waar mogelijk, meer geleidelijke overgangen tussen zoet en zout en land en water. Zorgvuldig regisseren van de zoetwatervoorziening bij verdere verzilting en intensievere droogteperiodes. Versterken van de identiteit van de delta als ontmoetingsplaats van zee en rivieren en als groenblauwe voortuin voor omliggende steden. Realiseren van de deltaopgaven met creatieve en innovatieve oplossingen, zowel technisch als bestuurlijk. Het uitvoeringsprogramma bevat de plannen om deze opgaven op korte en middellange termijn ( ) aan te pakken. Het landelijke Deltaprogramma schetst de gevolgen van de verwachte klimaatontwikkelingen voor de veiligheid en zoetwatervoorziening op de lange termijn ( ) en stelt daarvoor technische en bestuurlijke oplossingen voor (zie kader 2). Die oplossingen voor de lange termijn hebben gevolgen voor de plannen en projecten op de korte termijn. Bestuurlijke consultatie: uw mening over strategieën Deltaprogramma Onderdeel van de verkenning uit het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta is een bestuurlijke consultatie van overheden en maatschappelijke organisaties uit de zuidwestelijke delta over de volgende vragen: Wat is uw mening over de als kansrijk aangemerkte strategieën voor veiligheid en zoetwatervoorziening die voor de zuidwestelijke delta zijn ontwikkeld? Welke mogelijkheden ziet u in deze strategieën voor creatieve combinaties met direct gerelateerde ambities en plannen uit uw bestuurlijke omgeving? - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt

3 De consultatie is bedoeld om ambities, kansen en belemmeringen te inventariseren. De resultaten wegen de komende maanden mee bij het selecteren van de kansrijke strategieën voor de veiligheid en zoetwatervoorziening in de zuidwestelijke delta op de lange termijn. Introductie tot de consultatie is deze beknopte bespreking van de strategieën. Een meer uitvoerige behandeling van de strategieën en hun effecten is te vinden in het conceptrapport Op weg naar kansrijke strategieën rapportage voor het Deltaprogramma 2014 van het Programma Zuidwestelijke Delta (zie colofon). 2. Deltaprogramma en andere initiatieven: samenhang en besluitvorming Besluiten voor de zuidwestelijke delta over de bescherming tegen overstromingen en de voorziening van zoet water, zijn onlosmakelijk verbonden met soortgelijke besluiten die in de andere deelprogramma s uit het Deltaprogramma worden voorbereid. Relaties zijn er met name op de volgende terreinen: de nationaal vastgestelde normen voor bescherming tegen overstromingen; de wijze waarop de Rijn-Maasdelta wordt beschermd tegen overstromingen; het landelijke systeem voor zoetwatervoorziening en maatregelen voor efficiënter gebruik; de principes voor beheer van de Noordzeekust en delta s met zandsuppleties. Vanwege deze relaties worden de verkenningen voor de deelprogramma s in samenwerking uitgevoerd en onderling afgestemd. Besluiten over deze onderwerpen worden uiteindelijk als Deltabeslissingen opgenomen in het Deltaprogramma. Het kabinet legt die in 2014 aan de Tweede Kamer voor. Het kabinetsbesluit over de Deltabeslissingen loopt gelijk op met besluiten over de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, waarin momenteel de volgende keuzes over de waterhuishouding in deze gebieden worden onderzocht: wel of geen extra waterberging op de Grevelingen; wel of geen terugkeer van getij op de Grevelingen; wel of geen terugkeer van zout in het Volkerak-Zoommeer. De antwoorden op deze drie vragen beïnvloeden elkaar en worden dus bekeken in hun onderlinge samenhang en in relatie tot de ruimtelijke ontwikkelingen in de regio. Voor dat laatste ontwikkelen provincies, gemeenten en marktpartijen momenteel in het verlengde van de Rijksstructuurvisie plannen in het Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer. Veiligheid en zoet water: kansrijke strategieën In de verkenning voor het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta zijn mogelijke strategieën in kaart gebracht voor de bescherming tegen overstromingen en de beschikbaarheid van zoet water, ook bij hogere waterstanden op zee en de rivieren, intensievere droogteperiodes en verdere verzilting van bodem en water. Twee belangrijke onderdelen uit de opgaven voor een veilige, veerkrachtige en vitale delta, met duidelijke relaties met de opgaven voor ecologie en de regionale economie. - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt

4 Alle reden dus om de tussentijdse bevindingen uit de verkenning van het Deltaprogramma in een bestuurlijke consultatie voor te leggen aan de partijen die de ambitie van een veilige, veerkrachtige en vitale delta hebben onderschreven. De verkenning voor het Deltaprogramma heeft de volgende bevindingen opgeleverd. Veiligheid: innovatieve dijken, meer berging en ondieptes als extra bescherming De huidige strategie voor het waarborgen van de bescherming tegen water van zee en de rivieren bestaat uit: Waarborgen van de veiligheid met de Deltawerken, waarmee de kustlijn is verkort en de deltawateren zijn opgedeeld met dammen en dijken op Deltahoogte. Op orde brengen en houden van dijken en dammen volgens opeenvolgende Hoogwaterbeschermingsprogramma s. Beheer van de Haringvlietsluizen voor de afvoer van rivierwater (bij hoge rivierafvoeren) en bescherming tegen het binnendringen van zout zeewater (bij lage rivierafvoeren). Beheer van de Oosterscheldekering als stormvloedkering, samen met de bescherming van de achterliggende dijken op Deltahoogte. Op orde houden van de basiskustlijn met zandsuppleties volgens het programma Kustlijnzorg. De bevaarbaarheid en de estuariumnatuur van de Westerschelde verbeteren, onder meer door bij terugstorten van opgebaggerd zand en slib de natuurlijke processen van het estuarium te volgen. Inzet van Volkerak-Zoommeer als waterberging bij een combinatie van storm op zee en verhoogde afvoer van rivierwater in Rijnmond-Drechtsteden, zoals recent besloten. Op een kier openen van de Haringvlietsluizen voor vismigratie, op voorwaarden dat de sluizen dicht gaan op momenten dat er beperkingen voor de zoetwatervoorziening ontstaan (Kierbesluit Haringvlietsluizen). Komende aanpassingen van de landelijke veiligheidsnormen uitwerken tot regionale, wellicht gedifferentieerde normen, waar mogelijk volgens het principe van meerlaagsveiligheid, een combinatie van bescherming, aangepast bouwen en rampenbestrijding. Een alternatieve strategie om datzelfde doel te bereiken bestaat uit het verbeteren van de huidige strategie met: Innovaties om veiligheid te verbinden met andere functies bij het op orde brengen van dammen en dijken. Haringvlietsluizen vaker openen zodat in het meest westelijke deel van het Haringvliet meer natuurlijke ondieptes en platen kunnen ontstaan. Creëren van vooroevers en plaatranden in de Oosterschelde met zand, als aanvulling op de bestaande bescherming van stormvloedkering en (verhoogde) dijken. Het terugstorten van opgebaggerd zand en slib op de Westerschelde uitbreiden tot de Voordelta en verder inzetten voor het op zijn plaats houden van de geulwanden, het laten meegroeien van vooroevers en platen met de zeespiegelstijging en het dempen van de getijslag richting Antwerpen. Aan de kust en in het Haringvliet/Hollandsch Diep, de Oosterschelde en delen van de Voordelta zand inzetten om mee te groeien met de zeespiegelstijging en erosie van geulen te vertragen. Terugbrengen van het getij op de Grevelingen (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). 3 - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt 2013

5 De waterberging van Volkerak-Zoommeer uitbreiden tot de Grevelingen, eventueel met een open verbinding tussen de twee wateren (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). Weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). Zoetwatervoorziening: systeemverbeteringen en innovaties bij vraag en aanbod De huidige strategie voor het beschikbaar hebben van voldoende zoet water bestaat uit: Gebruikmaken van het neerslagoverschot en de zoetwatervoorraad in de ondergrond (zoetwaterlenzen). Zoet water betrekken uit het hoofdwatersysteem van grote rivieren en meren en uit het regionale watersysteem van riviertjes, kreken, kanalen en sloten (Zeeuws-Vlaanderen en West- Brabant). Pijpleidingen om het water op de plaats van bestemming te brengen, completeren op diverse plaatsen dit systeem. Waarborgen van de zoetwaterkwaliteit door regelmatig doorspoelen van de sloten in polders. Afspraken en technieken voor het verdelen van zoet water bij droogte. Een alternatieve strategie om datzelfde doel te bereiken bestaat uit het verbeteren van de huidige strategie met bouwstenen uit één of meer van de volgende scenario s: Faciliteren van het economisch vestigingsklimaat door de zoetwatervoorziening te laten meegroeien met de vraag. Dit kan met ingrijpende verbeteringen en herinrichtingen van het hoofdwatersysteem en het regionale watersysteem, bijvoorbeeld om de aanvoer te vergroten, de voorraad langer vast te houden of zout buiten te houden. Behouden van de huidige zoetwatervoorziening, waarbij de gevolgen van klimaatverandering worden opgevangen met maatregelen om het aanbod op peil te houden. Voorbeelden zijn efficiencyverbeteringen en verder beperken van de verzilting, zoals met een bellenscherm in de Nieuwe Waterweg om zoet en zout beter gescheiden te houden. Innovaties om: o de beschikbaarheid van zoet water te vergroten, bijvoorbeeld in de vorm van ondergrondse opslag; o zuiniger om te gaan met zoet water, bijvoorbeeld met druppelirrigatie en de teelt van gewassen met een hogere zouttolerantie; o gebieden meer zelfvoorzienend te maken, bijvoorbeeld door aanbod en vraag lokaal meer op elkaar af te stemmen. Dit scenario is met name van toepassing in gebieden waar de aanvoer beperkt is tot neerslag en grondwater, maar de leereffecten lenen zich zeker ook voor toepassingen elders in de zuidwestelijke delta. Eerste beoordeling: plussen, minnen en kansen Bestaande en alternatieve strategieën hebben uiteraard hun effecten op de veiligheid en de zoetwatervoorziening. Ze hebben ook gevolgen voor andere facetten van een veilige, ecologisch veerkrachtige en economisch vitale zuidwestelijke delta. De belangrijkste plussen, minnen en kansen zijn: - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt

6 Huidige strategie De huidige veiligheidsstrategie van harde scheidingen tussen land en water en tussen zoet en zout beschermt de zuidwestelijke delta tegen overstromingen, maar kent ook nadelen: zuurstofarme waterbodems in de Grevelingen en regelmatig terugkerende overlast van blauwalg en periodes met beperkte beschikbaarheid van zoet water in het Volkerak-Zoommeer. De slechte waterkwaliteit op deze locaties heeft negatieve gevolgen voor recreatie, toerisme en visserij. De landbouw rond het Volkerak-Zoommeer ondervindt nadelen van de daar optredende beperkingen in de zoetwatervoorziening. De huidige veiligheidsstrategie met vrijwel afgesloten waterbekkens belemmert een natuurlijke, dynamische zandhuishouding in deze bekkens. In de Oosterschelde vullen de geulen zich op met zand dat van de platen erodeert. Het fenomeen zandhonger, dat uiteindelijk leidt tot verminderde veiligheid omdat de kracht van het water minder wordt getemperd door natuurlijke ondieptes en vooroevers. Mogelijke aanvullingen Vaker openen van de Haringvlietsluizen kan de geleidelijke overgangen tussen water en land gedeeltelijk herstellen en heeft naar verwachting tevens gunstige effecten op de kwaliteit van water, waterbodem en de typerende deltanatuur. Recreatie, toerisme en visserij kunnen hiervan profiteren. Het borgen van een goede zoetwatervoorziening voor het Westland en de Zuid-Hollandse eilanden vraagt dan wel om extra maatregelen. Ook het terugbrengen van getij op de Grevelingen en het weer zout maken van het Volkerak- Zoommeer herstelt een deel van de oorspronkelijke deltanatuur. Beide wateren weer met elkaar verbinden, maakt dat effect robuuster. Terugbrengen van getij op de Grevelingen biedt tevens mogelijkheden voor het opwekken van energie uit getijdenstroming. Bij het weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer zijn innovatieve technieken nodig om de zoetwatervoorziening te borgen, zoals bellenschermen in de Volkeraksluizen om zoet en zout gescheiden te houden. Wellicht kan dit systeem van stroom worden voorzien met op locatie opgewekte energie uit de verschillen in zoutconcentratie (blue energy). Deze innovaties betekenen een constanter en dus betrouwbaarder aanbod van zoet water én kansen voor het vermarkten van de toegepaste technieken. Innovatieve dijkconcepten bieden kansen om veiligheid te combineren met andere functies. Voorbeelden zijn overslagbestendige dijken met gunstige effecten voor de natuur, landschapsdijken die passen in geleidelijke land-waterovergangen, of dijken die ook geschikt zijn voor recreatie of wonen (buitendijks stedelijk gebied, Perkpolder). Inzetten en uitbreiden van de techniek om opgebaggerd zand en slib uit de Westerschelde op vooroevers, platen en ondieptes terug te storten, combineert herstellen van de estuariumnatuur met een betere bescherming tegen overstromingen. Combineren van de bescherming van de Oosterscheldekering en de Oosterscheldedijken met het creëren van ondieptes en vooroevers, zoals de Klimaatbuffer Oesterdam, is gunstig voor de deltanatuur ter plekke en kan een impuls geven aan recreatie, toerisme en visserij. De kosten kunnen deels worden terugverdiend door besparingen op het dijkonderhoud. - Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt

7 Naast deze pluspunten en kansen voor een veilige én veerkrachtige én vitale zuidwestelijke delta zijn er ongetwijfeld vele mogelijkheden om plannen en ambities voor specifieke gebiedsontwikkelingen en lokale verbeteringen te koppelen aan strategische keuzes voor veiligheid en zoet water. Behalve een algemene beoordeling van de gepresenteerde strategieën, is het signaleren van deze kansen voor het gebied een belangrijk onderdeel van de bestuurlijke consultatie. De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta nodigt u er graag voor uit. Colofon Dit is een notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, een bestuurlijke samenwerking van provincies, waterschappen en gemeenten uit de zuidwestelijke delta en de rijksoverheid. Samenstelling: Programma Zuidwestelijke Delta. Tekst: Jos Lammers, Delft. Programmabureau Zuidwestelijke Delta Postbus 5014, 4330 AK Middelburg info@zwdelta.nl Middelburg, februari Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt

8 Aan: De portefeuillehouders Water en RO van de gemeenten: Goeree-Overflakkee, Schouwen Duiveland, Tholen, Reimerswaal, Kapelle, Goes, Noord-Beveland, Borsele, Veere, Middelburg, Vlissingen, Sluis, Terneuzen, Hulst, Woensdrecht, Bergen op Zoom, Steenbergen, Moerdijk, Drimmelen de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta Cc: de voorzitter van het bestuurlijk overleg Westerschelde (BOWS) de voorzitter van het bestuur van Nationaal Park Oosterschelde (NPO) de voorzitter van het Bestuurlijk Overleg Krammer-Volkerak-Zoommeer (BOKV) de voorzitter van het Recreatieschap Grevelingen ISGO, t.a.v. de heer C.J.C. Jongejan Regio West-Brabant, t.a.v. de heer P. Vermeulen het programmabureau Rijnmond-Drechtsteden het programmabureau Rivieren de leden van de stuurgroep Zuidwestelijke Delta Betreft: Regionale consultatieronde Zuidwestelijke Delta feb-mrt 2013 Kenmerk: PZWD Den Bosch, 11 februari 2013 Geachte heer, mevrouw, Meer droogte, maar ook intensievere natte periodes en hogere waterstanden. De toekomst kennen we alleen in grote lijnen. Daaruit weten we in elk geval dat de zuidwestelijke delta er, bij de bescherming tegen overstromingen en de beschikbaarheid van voldoende zoet water op de lange termijn, een aantal belangrijke opgaven bij krijgt. Opgaven waar we graag met u over van gedachten willen wisselen. Omdat de zuidwestelijke delta úw regio is, maar vooral omdat elke strategie voor de lange termijn van invloed is op uw plannen en projecten van nu. Uw mening over strategieën voor veiligheid en zoet water In de verkenningen voor het landelijke Deltaprogramma zijn de eerste als kansrijk beschouwde strategieën geformuleerd voor veiligheid en zoet water op de lange termijn. Daarnaast krijgen de keuzes over waterhuishouding en ruimtelijke ontwikkelingen voor de Grevelingen en Volkerak- Zoommeer via een Rijksstructuurvisie en een provinciaal Programma Gebiedsontwikkeling aandacht. Zoals aangekondigd in onze brief van 17 december 2012 (ons kenmerk PZWD ), willen wij graag met u van gedachten wisselen over deze strategieën en daarmee samenhangende technische en bestuurlijke keuzes.

9 Uw reacties en inbreng zullen meewegen bij de uiteindelijke besluiten, in het kader van de genoemde procedures, voor twee belangrijke facetten van de toekomst van de zuidwestelijke delta: de waterveiligheid en zoetwatervoorziening. In bijgaande consultatienotitie vindt u een en ander nader toegelicht. Organisatie van de consultatie We gaan graag met u in gesprek binnen de reguliere bestuurlijke overleggen Westerschelde (BOWS op 21 februari), Oosterschelde (NPO op 13 maart), bestuurlijk overleg Krammer-Volkerak- Zoommeer (BOKV op 28 februari) en het Recreatieschap Grevelingen (op 7 maart). Maatschappelijke organisaties kunnen hun inbreng leveren via de genoemde overleggen en via de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta. Het Programma Zuidwestelijke Delta (secretariaat@zwdelta.nl tel ) is beschikbaar voor inhoudelijke ondersteuning of het verzorgen van een toelichting. Gemeenten kunnen ook terecht bij de gemeenteambassadeur, de heer Arie Haasnoot (A.Haasnoot@cairnconsulting.nl tel ). Wij nodigen u van harte uit om de reactie van u en uw achterban aan ons mee te geven. Dat kunt u doen via de bovengenoemde bestuurlijke overleggen of door rechtstreeks te reageren naar het Programma Zuidwestelijke Delta (secretariaat@zwdelta.nl tel ). Voor gemeenten in een gebied waar het deelprogramma Zuidwestelijke Delta overlapt met andere deelprogramma s van het Deltaprogramma (Kust en/of Rijnmond-Drechtsteden en/of Rivieren en/of Zoetwater-Deltaplan Hoge Zandgronden), fungeert één deelprogramma als de contactorganisatie. Voor uw gemeente is dat het deelprogramma Zuidwestelijke Delta. Voor de West-Brabantse gemeenten Woensdrecht, Bergen op Zoom, Steenbergen, Moerdijk, Drimmelen geldt dat zij tevens hun inbreng kunnen leveren via het reeds lopende regioproces onder regie van de provincie Noord-Brabant. Uw reactie en eventuele vragen of opmerkingen brengen wij, waar relevant, ter kennis van de andere deelprogramma s. Wij zijn bijzonder benieuwd naar uw inbreng. Met vriendelijke groet, J.J.C. van den Hout Voorzitter Stuurgroep Zuidwestelijke Delta

10 Bijlagen: - Strategieën voor veiligheid en zoetwater - Notitie van de stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt Paspoorten van de grote wateren - Brochure 'Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer - Rijksstructuurvisie en Programma Gebiedsontwikkeling'. Zie (downloads/programmabureau) Meer informatie: - Nota van de deltacommissaris d.d. 4 december 2012: 'Stand van denken', waarin voorlopige richtingen zijn beschreven. Deze nota heeft u ontvangen bij onze brief d.d. 17 december Zie: De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta is een bestuurlijk samenwerkingsverband van: de provincies Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant; de waterschappen Scheldestromen, Brabantse Delta en Hollandse Delta; een vertegenwoordiging van de gemeenten in de regio; de ministeries van Infrastructuur en Milieu en van Economische Zaken. Inzet van de stuurgroep is plannen en projecten voor een veilige, ecologisch veerkrachtige en economisch vitale delta te coördineren en op elkaar af te stemmen en daarbij zoveel mogelijk voordelen te combineren.

11 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer Rijksstructuurvisie en Programma Gebiedsontwikkeling Illustratie: Bosch-Slabbers Landschapsarchitecten Den Haag

12 2 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta Foto: Photographics Goes

13 Water is de inspiratiebron voor economische vernieuwing en ecologisch herstel in de delta Voor de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer bestaan tal van innovatieve plannen: getijdenenergie, schelpdierkweek, nieuwe manieren van zoetwatervoorziening, versterking van natuurwaarden en nog veel meer. Deze ambities vereisen concrete afspraken tussen overheden en marktpartijen. En een helder beeld over de toekomst van beide meren: wordt het zoet of zout, wel of geen getij, wel of geen waterberging? Het antwoord komt van twee kanten: 1. Rijksstructuurvisie: kiezen voor een heldere stip op de horizon 2. Programma Gebiedsontwikkeling: ambities verzilveren met een concrete investeringsagenda Illustratie cover: Toekomstbeeld: Grevelingen verbonden met Volkerak. Foto links: Brouwersdam. Foto pagina 5: Scheepvaart Volkerak-Zoommeer, ter hoogte van de Galatheese haven Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 3

14 Inleiding Vraagstukken en ambities In de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer spelen grote vraagstukken rond het waterbeheer. Beide meren hebben regelmatig te kampen met een slechte waterkwaliteit. Oplossingen zijn bekend, maar ingrijpend. Denk aan terugkeer van het getij in de Grevelingen en het weer zout maken van het Volkerak- Zoommeer. Voor de waterveiligheid in de regio Rijnmond-Drechtsteden kan het in noodsituaties bovendien noodzakelijk zijn tijdelijk rivierwater te bergen in de Grevelingen; voor het Volkerak- Zoommeer is daar al een besluit over genomen. De antwoorden op deze waterstaatkundige vraagstukken bepalen de toekomst van deze meren. Daarmee sturen ze ook de kansen voor economische en ecologische ambities in de regio: een innovatieve getijcentrale vereist terugkeer van het getij, nieuwe vormen van visserij en schelpdierkweek vragen om gezond water en voor een sterke landbouwsector is duurzame beschikbaarheid van zoet water nodig. Recreatie en toerisme zijn gebaat bij een goede waterkwaliteit. Andersom bepalen deze ambities ook welke waterstaatkundige oplossingen maatschappelijk rendabel zijn. In een stroomversnelling Rijk en regio brengen de ontwikkelingen rond de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer in een stroomversnelling. Dat gebeurt op twee manieren: Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak- Zoommeer: het Rijk legt in een rijksstructuurvisie besluiten over de toekomstige waterhuishouding van de beide meren vast. Zo wordt de toekomst een heldere stip op de horizon. Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer: de provincies Zeeland, Noord- Brabant en Zuid-Holland zetten dit programma in om de ambities van marktpartijen en regionale overheden te verzilveren met bindende afspraken over uitvoering en financiering. De resultaten van het programma dragen ook bij aan de economische onderbouwing van de rijksstructuurvisie. De rijksstructuurvisie en het Programma Gebiedsontwikkeling hebben raakvlakken met een ander programma over de toekomst van water: het Deltaprogramma. Het Deltaprogramma bereidt landelijke beslissingen voor over de waterveiligheid en zoetwatervoorziening in Nederland. De rijksstructuurvisie, het Programma Gebiedsontwikkeling en het Deltaprogramma wisselen hun bevindingen daarom regelmatig uit, zodat ze elkaar versterken en ervoor zorgen dat besluiten in de goede volgorde plaatsvinden. Randvoorwaarden Regionale ambities/ innovatie Gebiedsontwikkeling/ financiële arrangementen Deltabeslissingen Rijn-Maasdelta en Zoetwater (DP 2014) Urgentie Duidelijkheid ( stip op de horizon ) Effecten van maatregelen Opgaven (veiligheid en zoetwater) Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 4 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta

15 Wat voorafging De Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer en het Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer borduren voort op een traject dat in 2003 begon. In dat jaar werd de Deltaraad ingesteld. Hier bundelden overheden, maatschappelijke partijen en private partijen hun krachten voor een veilige, vitale en veerkrachtige Zuidwestelijke Delta. Zij brachten de visie De delta in zicht uit. De kern was dat de harde grenzen tussen zoet en zout, getijdewater en stilstaand water en tussen land en water zachter moesten worden. Dat zou ook een oplossing bieden voor de blauwalgenoverlast in het Volkerak- Zoommeer, die de Deltaraad vanaf het begin voor een groot vraagstuk stelde. In 2009 besloot het kabinet dat het Volkerak- Zoommeer zout mag worden als eerst een alternatieve zoetwatervoorziening is geregeld: eerst het zoet, dan het zout. In 2011 bracht de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta een uitvoeringsprogramma voor veiligheid, ecologie en economie uit. Onderdelen daarvan zijn opnieuw een zout Volkerak-Zoommeer, terugkeer van getij in de Grevelingen en waterberging in beide meren. In 2012 zijn een Verkenning en een Visie op de Grevelingen gepubliceerd, waarin onder meer de mogelijkheden van een getijcentrale zijn onderzocht. Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 5 Foto: Loes de Jong, Middelburg

16 Rijksstructuurvisie: kiezen voor een heldere stip op de horizon Aanpak In de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak- Zoommeer komen rijksbesluiten over de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer te staan. Deze besluiten dragen bij aan het overkoepelende doel voor de Zuidwestelijke Delta: een veilige, economisch vitale en ecologisch veerkrachtige delta. De besluiten komen tot stand in samenhang met de deltabeslissingen van het Deltaprogramma, het project Capaciteitsverruiming Volkeraksluizen en de resultaten van het Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer. Het Rijk zoekt naar oplossingen die op actieve steun van overheden, maatschappelijke organisaties en marktpartijen in de regio kunnen rekenen. Grote waterstaatkundige vraagstukken De rijksstructuurvisie geeft antwoord op drie grote waterstaatkundige vraagstukken: Waterkwaliteit Grevelingen: wel of geen getij? Probleem. De zoute Grevelingen is een van de helderste wateren in Nederland. Toch zijn er problemen met de waterkwaliteit. De diepe delen zijn ieder jaar enige tijd zuurstofloos. Het leven op de bodem sterft daar af, alleen bacteriën die geen zuurstof nodig hebben, blijven over en vormen bacteriën matten. Dat is slecht voor de natuurwaarden en de schelpdierkweek. Recreanten en omwonenden hebben last van stank. Deze problemen nemen de laatste jaren toe. Oplossing. De waterkwaliteit is duurzaam te verbeteren door de getijdenbeweging terug te laten keren, zodat het water beter mengt. Een getijverschil van circa 50 cm is toereikend. Het alternatief is het accepteren van de problemen met de waterkwaliteit. Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer: zoet of zout? Probleem. Het zoete Volkerak-Zoommeer heeft jaarlijks last van blauwalgen. Deze algen bedreigen de gezondheid van mens en dier én veroorzaken stankoverlast. Recreanten mijden het meer in deze omstandigheden. Ook landbouwers in de omgeving hebben er last van, omdat zij in perioden met veel blauwalgen geen zoetwater kunnen innemen. Oplossing. De blauwalgenoverlast is duurzaam op te lossen door het meer zout te maken en een beperkt getij toe te laten. Dat vereist een alternatieve zoetwateraanvoer en maatregelen om verzilting in de omgeving te voorkomen. Het alternatief is het handhaven van de huidige situatie. Het lijkt erop dat de overlast afneemt, maar het is niet zeker of deze trend structureel is. Dat wordt nu onderzocht. Waterveiligheid Rijnmond-Drechtsteden: wel of geen waterberging? Probleem. In de regio Rijnmond-Drechtsteden kan in bepaalde omstandigheden een aanzienlijk overstromingsrisico ontstaan: als de stormvloedkeringen in de Nieuwe Waterweg en de Haringvlietsluizen dicht 6 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta

17 staan vanwege storm op zee en de rivieren een grote afvoer hebben. Het rivierwater kan in deze situatie niet naar zee stromen met als gevolg dat het gebied vol loopt. Als dit langer dan een etmaal duurt, overstromen op sommige plaatsen de dijken. In de binnenstad van Dordrecht, die grotendeels buitendijks ligt, kan dan forse schade optreden. Oplossing. Het Rijk heeft besloten dat het Volkerak- Zoommeer waterbergingsgebied voor rivierwater wordt. De inzet zal ongeveer eens in de 1400 jaar nodig zijn. Hierdoor dalen de waterstanden in het benedenrivierengebied. Door klimaatverandering zal het Volkerak-Zoommeer op termijn onvoldoende berging bieden. Dan kan het wenselijk zijn ook de Grevelingen voor waterberging in te zetten. Alternatief is de waterkeringen langs onder meer het Haringvliet (eerder) te verhogen. Op dit moment vindt onderzoek plaats naar de voor- en nadelen van beide oplossingen. Opties voor de toekomstige waterkundige toestand, geen berging op de Grevelingen Mijlpalen Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak- Zoommeer najaar 2012 Plan van Aanpak begin 2013 Kennisgeving Tweede Kamer Opties voor de waterstaatkundige toekomst Voor de drie vraagstukken bestaan steeds twee keuzen. Dat levert in totaal acht verschillende combinaties voor de toekomstige waterstaatkundige toestand op. Alle combinaties scheppen kansen voor de ambities van de regio, in meer of mindere mate en steeds op een andere manier. De volgorde waarin de keuzen worden gedaan, is ook van belang. Er zijn verschillende mogelijkheden (uitvoeringsstrategieën). Uit eerste analyses blijkt dat de keuze over terugkeer van getij in de Grevelingen sterk bepalend is voor de twee andere keuzen. Als deze keuze het eerst wordt gemaakt dan is het risico op desinvesteringen beperkt. Deze keuze bepaalt namelijk hoe het Volkerak-Zoommeer desgewenst zout kan worden: Als het getij niet terugkeert in de Grevelingen, moet het Volkerak-Zoommeer via een verbinding met de Oosterschelde zout worden; Bij herstel van getij is een verbinding met de Grevelingen mogelijk. Daarmee ontstaat tegelijkertijd de mogelijkheid beide meren te verbinden en de waterbergingscapaciteit te vergroten. Opties voor de toekomstige waterkundige toestand, berging op de Grevelingen Legenda zoet zout getij bergingswater aan- en afvoer aan- en afvoer doorlaat voor getij/zoutwater zomer 2013 Nota Reikwijdte en Detailniveau zomer 2014 Ontwerprijksstructuurvisie met plan-mer en MKBA najaar 2014 Zienswijzeprocedure voorjaar 2015 Vaststellen rijksstructuurvisie Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 7

18 Programma Gebiedsontwikkeling: ambities verzilveren Aanpak Dit programma moet leiden tot concrete afspraken tussen overheden, marktpartijen en maatschappelijke organisaties over duurzaamheid en economische vernieuwing in en rond de Grevelingen en het Volkerak- Zoommeer. Het programma brengt marktpartijen, belangenorganisaties en overheden bij elkaar, ontwikkelt samen met deze partijen financiële arrangementen en uitvoeringsstrategieën en stimuleert de totstandkoming van bindende en concrete afspraken over de realisatie van projecten. Veelbelovende ambities Het Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer richt zijn pijlen op ontwikkelingen die een gerede kans op succes hebben. Het programma onderscheidt vier soorten ontwikkelingen: Icoonprojecten Dit zijn projecten die de toekomstige waterstaatkundige toestand van de meren tastbaar en zichtbaar maken. Ze onderstrepen nut en noodzaak van een duurzame en vitale delta. Voorbeelden van icoonprojecten zijn de Getijcentrale Brouwersdam, de Jachthaven van de Toekomst langs de Grevelingen, het project Waterpoort en een pilot met een alternatieve zoet-zoutscheiding bij de Krammersluizen. Waterpoort Waterpoort is het gebied rond het Volkerak-Zoommeer. Hier ontmoeten verschillende werelden elkaar: de zee en het land, zoet en zout, zand en klei, hoog en laag, de stad en het platteland. Het Volkerak-Zoommeer en het Schelde-Rijnkanaal vormen het hart van dit gebied. Door de deltawerken is de directe verbinding met de zee verdwenen, en in het kielzog de goede waterkwaliteit en de economische vitaliteit. In de zomer van 2012 hebben elf partijen een intentieovereenkomst gesloten om tot een zelfvoorzienende regio met nieuwe economische vitaliteit te komen. De partijen gaan samen met overheden, het bedrijfsleven en bewoners werken aan duurzame gebiedsontwikkeling, met als thema s recreatie en toerisme, lokale voedselproductie en energie. Kijk voor meer informatie over Waterpoort op 8 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta

19 Topgebieden De ontwikkelingen in deze gebieden zijn kansrijk en kunnen snel van start gaan, zodat zij een voorlopersfunctie in de regio hebben. Een voorbeeld is de Hotspot Brouwersdam-De Punt, waar de Brouwersdam zich verder kan ontwikkelen als topbestemming voor active leasure. De Grevelingendam heeft de potentie zich als tweede hotspot te ontwikkelen. Ook de Slikken van Flakkee behoren tot de topgebieden. Hier liggen kansen voor ecologie, door de inrichting van een intergetijdengebied en zoet-zoutovergangszones. Gebiedsthema s Dit zijn ontwikkelingen die veelbelovend lijken, maar die verdere uitwerking nodig hebben. Voorbeelden zijn het benutten van nieuwe mogelijkheden voor aquacultuur, zilte teelten en biobased economy. Deze ontwikkelingen kunnen grote betekenis hebben voor de regio én daarbuiten. De uitvoering vraagt nieuwe kennis en technische innovaties. Waterpoort Foto: Gebiedsprogramma Waterpoort Mijlpalen Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak- Zoommeer najaar 2012 Plan van Aanpak begin 2013 Selectie van kansrijke projecten zomer 2013 Uitwerken financieringsarrangementen Quick wins De naam zegt het al: deze projecten zijn snel uit te voeren met relatief kleine inspanning. Met deze projecten kunnen de partijen oefenen met nieuwe samenwerkingsverbanden, het combineren van doelen en het zoeken naar kosteneffectieve oplossingen. Ook laten ze hiermee zien dat ze hun ambities echt waar willen maken. Voorbeeld is een Ecohotel op De Punt bij de Brouwersdam. Ook een zandbuffer bij de Oesterdam is een quick win: zo n buffer maakt deze dam voor 25 jaar klimaatbestendig en vertraagt het verlies aan slikken en platen. Ondiep water zone eiland Hompelvoet, Grevelingen Foto: Loes de Jong Middelburg Beregening aardappelakker, Oostflakkee Foto: Loes de Jong Middelburg zomer 2014 Bindende afspraken tussen rijk, regio en private partijen over projecten voorjaar 2015 Besluiten over projecten Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 9

20 10 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta Foto: Loes de Jong Middelburg

21 Besluiten en verzilveren Urgent besluit De rijksstructuurvisie en de investeringsagenda voor regionale ambities zijn in het najaar van 2014 gereed voor besluitvorming. Die snelheid is voor alle partijen van belang. De regio moet in volle vaart verder kunnen werken aan duurzaamheid en economische vernieuwing. Het Rijk wil daarbij het belang voor waterveiligheid, waterkwaliteit en scheepvaart borgen. De rijksstructuurvisie heeft bovendien grote raakvlakken met het Deltaprogramma, dat eveneens in het najaar van 2014 beslissingen over waterveiligheid en zoetwatervoorziening voorlegt aan de Tweede Kamer. Adaptief Zodra de rijksstructuurvisie is vastgesteld, is de waterstaatkundige toekomst van de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer helder. Vanaf dat moment weten investeerders in de regio waar zij op kunnen rekenen. De uitvoering van de waterstaatkundige ingrepen kan vervolgens in fasen plaatsvinden. De volgorde, het tempo en de concrete invulling zullen onder meer afhangen van de snelheid van klimaatverandering, overige ontwikkelingen en initiatieven van de regio. Deze gefaseerde uitvoering heet ook wel adaptief Deltamanagement. Kansen verzilveren Ontwikkelingen die altijd-goed zijn, hoeven niet te wachten op de uitkomsten van de rijksstructuurvisie en het Programma Gebiedsontwikkeling. Ze kunnen in uitvoering zodra de haalbaarheid en betaalbaarheid zijn aangetoond. De afgelopen jaren hebben een schat aan kansen opgeleverd. Die vragen om verzilvering. Roode Vaart Voor West-Brabant en Zeeland is een nieuwe, robuuste zoetwatervoorziening mogelijk. Het zoete water kan via de Roode Vaart van het Hollands Diep naar West-Brabant stromen, en vanaf daar verder naar St. Philipsland en Tholen. Als wordt gekozen voor een zout Volkerak- Zoommeer, kan zo een bruikbaar alternatief voor de zoetwatervoorziening ontstaan. Maar ook nu al is zoetwateraanvoer via de Roode Vaart gewenst, om knelpunten in zeer droge omstandigheden op te lossen. De Roode Vaart is nu nog gedeeltelijk gedempt in het centrum van Zevenbergen. Herstel van de waterloop draagt bij aan de gewenste revitalisering van deze gemeente. De provincies Noord-Brabant en Zeeland, waterschap Brabantse Delta, gemeente Moerdijk en het Rijk werken samen aan de verzilvering van deze altijd-goed-maatregel. Foto links: Waterrecreatie op de Grevelingen. Ambities verzilveren in Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 11

22 Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta Het Deltaprogramma is een nationaal programma. Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen werken hierin samen met inbreng van de maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstituten. Het doel is om Nederland ook voor de volgende generaties te beschermen tegen hoogwater en te zorgen voor voldoende zoetwater. Het Deltaprogramma kent negen deelprogramma s: Veiligheid Zoetwater Nieuwbouw en herstructurering Rijnmond-Drechtsteden Zuidwestelijke Delta IJsselmeergebied Rivieren Kust Waddengebied Het Deltaprogramma staat onder regie van de deltacommissaris, regeringscommissaris voor het Deltaprogramma. Dit is een uitgave van: Programmabureau Zuidwestelijke Delta Tekst: Met Andere Woorden, Arnhem Fotografie: Photographics, Goes en Loes de Jong, Middelburg Opmaak: Photographics, Goes Kijk voor meer informatie op Maart 2013