- Notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, t.b.v. regionale consultatieronde feb-mrt 2013

Transcriptie

1 Kenmerk:PZWD Kiezen voor veilig, veerkrachtig en vitaal Strategieën voor veiligheid en zoet water Veilig wonen, een veerkrachtige natuur en een vitale economie. Dat is het ideaal dat provincies, waterschappen en gemeenten, met het rijk verenigd in de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, voor ogen staat voor de zuidwestelijke delta, het gebied van kusten, (schier)eilanden, riviermondingen en Voordelta tussen de Nieuwe Waterweg/Biesbosch, West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen. Dit ideaal stelden zij, samen met maatschappelijke organisaties, vast in het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta , evenals een aantal opgaven die dat met zich mee brengt (zie kader 1). Want een veilige, veerkrachtige en vitale delta betekent keuzes maken en acties ondernemen. 1. Een veilige, veerkrachtige en vitale delta: de opgaven Waarborgen van de bescherming tegen overstromingen, ook bij hogere waterstanden op zee en op de rivieren. De deltanatuur en waterkwaliteit en daarmee toerisme en visserij een nieuwe impuls geven met, waar mogelijk, meer geleidelijke overgangen tussen zoet en zout en land en water. Zorgvuldig regisseren van de zoetwatervoorziening bij verdere verzilting en intensievere droogteperiodes. Versterken van de identiteit van de delta als ontmoetingsplaats van zee en rivieren en als groenblauwe voortuin voor omliggende steden. Realiseren van de deltaopgaven met creatieve en innovatieve oplossingen, zowel technisch als bestuurlijk. Het uitvoeringsprogramma bevat de plannen om deze opgaven op korte en middellange termijn ( ) aan te pakken. Het landelijke Deltaprogramma schetst de gevolgen van de verwachte klimaatontwikkelingen voor de veiligheid en zoetwatervoorziening op de lange termijn ( ) en stelt daarvoor technische en bestuurlijke oplossingen voor (zie kader 2). Die oplossingen voor de lange termijn hebben gevolgen voor de plannen en projecten op de korte termijn. Bestuurlijke consultatie: uw mening over strategieën Deltaprogramma Onderdeel van de verkenning uit het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta is een bestuurlijke consultatie van overheden en maatschappelijke organisaties uit de zuidwestelijke delta over de volgende vragen: Wat is uw mening over de als kansrijk aangemerkte strategieën voor veiligheid en zoetwatervoorziening die voor de zuidwestelijke delta zijn ontwikkeld? Welke mogelijkheden ziet u in deze strategieën voor creatieve combinaties met direct gerelateerde ambities en plannen uit uw bestuurlijke omgeving? 1

2 De consultatie is bedoeld om ambities, kansen en belemmeringen te inventariseren. De resultaten wegen de komende maanden mee bij het selecteren van de kansrijke strategieën voor de veiligheid en zoetwatervoorziening in de zuidwestelijke delta op de lange termijn. Introductie tot de consultatie is deze beknopte bespreking van de strategieën. Een meer uitvoerige behandeling van de strategieën en hun effecten is te vinden in het conceptrapport Op weg naar kansrijke strategieën rapportage voor het Deltaprogramma 2014 van het Programma Zuidwestelijke Delta (zie colofon). 2. Deltaprogramma en andere initiatieven: samenhang en besluitvorming Besluiten voor de zuidwestelijke delta over de bescherming tegen overstromingen en de voorziening van zoet water, zijn onlosmakelijk verbonden met soortgelijke besluiten die in de andere deelprogramma s uit het Deltaprogramma worden voorbereid. Relaties zijn er met name op de volgende terreinen: de nationaal vastgestelde normen voor bescherming tegen overstromingen; de wijze waarop de Rijn-Maasdelta wordt beschermd tegen overstromingen; het landelijke systeem voor zoetwatervoorziening en maatregelen voor efficiënter gebruik; de principes voor beheer van de Noordzeekust en delta s met zandsuppleties. Vanwege deze relaties worden de verkenningen voor de deelprogramma s in samenwerking uitgevoerd en onderling afgestemd. Besluiten over deze onderwerpen worden uiteindelijk als Deltabeslissingen opgenomen in het Deltaprogramma. Het kabinet legt die in 2014 aan de Tweede Kamer voor. Het kabinetsbesluit over de Deltabeslissingen loopt gelijk op met besluiten over de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, waarin momenteel de volgende keuzes over de waterhuishouding in deze gebieden worden onderzocht: wel of geen extra waterberging op de Grevelingen; wel of geen terugkeer van getij op de Grevelingen; wel of geen terugkeer van zout in het Volkerak-Zoommeer. De antwoorden op deze drie vragen beïnvloeden elkaar en worden dus bekeken in hun onderlinge samenhang en in relatie tot de ruimtelijke ontwikkelingen in de regio. Voor dat laatste ontwikkelen provincies, gemeenten en marktpartijen momenteel in het verlengde van de Rijksstructuurvisie plannen in het Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer. Veiligheid en zoet water: kansrijke strategieën In de verkenning voor het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta zijn mogelijke strategieën in kaart gebracht voor de bescherming tegen overstromingen en de beschikbaarheid van zoet water, ook bij hogere waterstanden op zee en de rivieren, intensievere droogteperiodes en verdere verzilting van bodem en water. Twee belangrijke onderdelen uit de opgaven voor een veilige, veerkrachtige en vitale delta, met duidelijke relaties met de opgaven voor ecologie en de regionale economie. 2

3 Alle reden dus om de tussentijdse bevindingen uit de verkenning van het Deltaprogramma in een bestuurlijke consultatie voor te leggen aan de partijen die de ambitie van een veilige, veerkrachtige en vitale delta hebben onderschreven. De verkenning voor het Deltaprogramma heeft de volgende bevindingen opgeleverd. Veiligheid: innovatieve dijken, meer berging en ondieptes als extra bescherming De huidige strategie voor het waarborgen van de bescherming tegen water van zee en de rivieren bestaat uit: Waarborgen van de veiligheid met de Deltawerken, waarmee de kustlijn is verkort en de deltawateren zijn opgedeeld met dammen en dijken op Deltahoogte. Op orde brengen en houden van dijken en dammen volgens opeenvolgende Hoogwaterbeschermingsprogramma s. Beheer van de Haringvlietsluizen voor de afvoer van rivierwater (bij hoge rivierafvoeren) en bescherming tegen het binnendringen van zout zeewater (bij lage rivierafvoeren). Beheer van de Oosterscheldekering als stormvloedkering, samen met de bescherming van de achterliggende dijken op Deltahoogte. Op orde houden van de basiskustlijn met zandsuppleties volgens het programma Kustlijnzorg. De bevaarbaarheid en de estuariumnatuur van de Westerschelde verbeteren, onder meer door bij terugstorten van opgebaggerd zand en slib de natuurlijke processen van het estuarium te volgen. Inzet van Volkerak-Zoommeer als waterberging bij een combinatie van storm op zee en verhoogde afvoer van rivierwater in Rijnmond-Drechtsteden, zoals recent besloten. Op een kier openen van de Haringvlietsluizen voor vismigratie, op voorwaarden dat de sluizen dicht gaan op momenten dat er beperkingen voor de zoetwatervoorziening ontstaan (Kierbesluit Haringvlietsluizen). Komende aanpassingen van de landelijke veiligheidsnormen uitwerken tot regionale, wellicht gedifferentieerde normen, waar mogelijk volgens het principe van meerlaagsveiligheid, een combinatie van bescherming, aangepast bouwen en rampenbestrijding. Een alternatieve strategie om datzelfde doel te bereiken bestaat uit het verbeteren van de huidige strategie met: Innovaties om veiligheid te verbinden met andere functies bij het op orde brengen van dammen en dijken. Haringvlietsluizen vaker openen zodat in het meest westelijke deel van het Haringvliet meer natuurlijke ondieptes en platen kunnen ontstaan. Creëren van vooroevers en plaatranden in de Oosterschelde met zand, als aanvulling op de bestaande bescherming van stormvloedkering en (verhoogde) dijken. Het terugstorten van opgebaggerd zand en slib op de Westerschelde uitbreiden tot de Voordelta en verder inzetten voor het op zijn plaats houden van de geulwanden, het laten meegroeien van vooroevers en platen met de zeespiegelstijging en het dempen van de getijslag richting Antwerpen. Aan de kust en in het Haringvliet/Hollandsch Diep, de Oosterschelde en delen van de Voordelta zand inzetten om mee te groeien met de zeespiegelstijging en erosie van geulen te vertragen. Terugbrengen van het getij op de Grevelingen (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). 3

4 De waterberging van Volkerak-Zoommeer uitbreiden tot de Grevelingen, eventueel met een open verbinding tussen de twee wateren (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). Weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer (onderwerp Rijksstructuurvisie zie kader 2). Zoetwatervoorziening: systeemverbeteringen en innovaties bij vraag en aanbod De huidige strategie voor het beschikbaar hebben van voldoende zoet water bestaat uit: Gebruikmaken van het neerslagoverschot en de zoetwatervoorraad in de ondergrond (zoetwaterlenzen). Zoet water betrekken uit het hoofdwatersysteem van grote rivieren en meren en uit het regionale watersysteem van riviertjes, kreken, kanalen en sloten (Zeeuws-Vlaanderen en West- Brabant). Pijpleidingen om het water op de plaats van bestemming te brengen, completeren op diverse plaatsen dit systeem. Waarborgen van de zoetwaterkwaliteit door regelmatig doorspoelen van de sloten in polders. Afspraken en technieken voor het verdelen van zoet water bij droogte. Een alternatieve strategie om datzelfde doel te bereiken bestaat uit het verbeteren van de huidige strategie met bouwstenen uit één of meer van de volgende scenario s: Faciliteren van het economisch vestigingsklimaat door de zoetwatervoorziening te laten meegroeien met de vraag. Dit kan met ingrijpende verbeteringen en herinrichtingen van het hoofdwatersysteem en het regionale watersysteem, bijvoorbeeld om de aanvoer te vergroten, de voorraad langer vast te houden of zout buiten te houden. Behouden van de huidige zoetwatervoorziening, waarbij de gevolgen van klimaatverandering worden opgevangen met maatregelen om het aanbod op peil te houden. Voorbeelden zijn efficiencyverbeteringen en verder beperken van de verzilting, zoals met een bellenscherm in de Nieuwe Waterweg om zoet en zout beter gescheiden te houden. Innovaties om: o de beschikbaarheid van zoet water te vergroten, bijvoorbeeld in de vorm van ondergrondse opslag; o zuiniger om te gaan met zoet water, bijvoorbeeld met druppelirrigatie en de teelt van gewassen met een hogere zouttolerantie; o gebieden meer zelfvoorzienend te maken, bijvoorbeeld door aanbod en vraag lokaal meer op elkaar af te stemmen. Dit scenario is met name van toepassing in gebieden waar de aanvoer beperkt is tot neerslag en grondwater, maar de leereffecten lenen zich zeker ook voor toepassingen elders in de zuidwestelijke delta. Eerste beoordeling: plussen, minnen en kansen Bestaande en alternatieve strategieën hebben uiteraard hun effecten op de veiligheid en de zoetwatervoorziening. Ze hebben ook gevolgen voor andere facetten van een veilige, ecologisch veerkrachtige en economisch vitale zuidwestelijke delta. De belangrijkste plussen, minnen en kansen zijn: 4

5 Huidige strategie De huidige veiligheidsstrategie van harde scheidingen tussen land en water en tussen zoet en zout beschermt de zuidwestelijke delta tegen overstromingen, maar kent ook nadelen: zuurstofarme waterbodems in de Grevelingen en regelmatig terugkerende overlast van blauwalg en periodes met beperkte beschikbaarheid van zoet water in het Volkerak-Zoommeer. De slechte waterkwaliteit op deze locaties heeft negatieve gevolgen voor recreatie, toerisme en visserij. De landbouw rond het Volkerak-Zoommeer ondervindt nadelen van de daar optredende beperkingen in de zoetwatervoorziening. De huidige veiligheidsstrategie met vrijwel afgesloten waterbekkens belemmert een natuurlijke, dynamische zandhuishouding in deze bekkens. In de Oosterschelde vullen de geulen zich op met zand dat van de platen erodeert. Het fenomeen zandhonger, dat uiteindelijk leidt tot verminderde veiligheid omdat de kracht van het water minder wordt getemperd door natuurlijke ondieptes en vooroevers. Mogelijke aanvullingen Vaker openen van de Haringvlietsluizen kan de geleidelijke overgangen tussen water en land gedeeltelijk herstellen en heeft naar verwachting tevens gunstige effecten op de kwaliteit van water, waterbodem en de typerende deltanatuur. Recreatie, toerisme en visserij kunnen hiervan profiteren. Het borgen van een goede zoetwatervoorziening voor het Westland en de Zuid-Hollandse eilanden vraagt dan wel om extra maatregelen. Ook het terugbrengen van getij op de Grevelingen en het weer zout maken van het Volkerak- Zoommeer herstelt een deel van de oorspronkelijke deltanatuur. Beide wateren weer met elkaar verbinden, maakt dat effect robuuster. Terugbrengen van getij op de Grevelingen biedt tevens mogelijkheden voor het opwekken van energie uit getijdenstroming. Bij het weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer zijn innovatieve technieken nodig om de zoetwatervoorziening te borgen, zoals bellenschermen in de Volkeraksluizen om zoet en zout gescheiden te houden. Wellicht kan dit systeem van stroom worden voorzien met op locatie opgewekte energie uit de verschillen in zoutconcentratie (blue energy). Deze innovaties betekenen een constanter en dus betrouwbaarder aanbod van zoet water én kansen voor het vermarkten van de toegepaste technieken. Innovatieve dijkconcepten bieden kansen om veiligheid te combineren met andere functies. Voorbeelden zijn overslagbestendige dijken met gunstige effecten voor de natuur, landschapsdijken die passen in geleidelijke land-waterovergangen, of dijken die ook geschikt zijn voor recreatie of wonen (buitendijks stedelijk gebied, Perkpolder). Inzetten en uitbreiden van de techniek om opgebaggerd zand en slib uit de Westerschelde op vooroevers, platen en ondieptes terug te storten, combineert herstellen van de estuariumnatuur met een betere bescherming tegen overstromingen. Combineren van de bescherming van de Oosterscheldekering en de Oosterscheldedijken met het creëren van ondieptes en vooroevers, zoals de Klimaatbuffer Oesterdam, is gunstig voor de deltanatuur ter plekke en kan een impuls geven aan recreatie, toerisme en visserij. De kosten kunnen deels worden terugverdiend door besparingen op het dijkonderhoud. 5

6 Naast deze pluspunten en kansen voor een veilige én veerkrachtige én vitale zuidwestelijke delta zijn er ongetwijfeld vele mogelijkheden om plannen en ambities voor specifieke gebiedsontwikkelingen en lokale verbeteringen te koppelen aan strategische keuzes voor veiligheid en zoet water. Behalve een algemene beoordeling van de gepresenteerde strategieën, is het signaleren van deze kansen voor het gebied een belangrijk onderdeel van de bestuurlijke consultatie. De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta nodigt u er graag voor uit. Colofon Dit is een notitie van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, een bestuurlijke samenwerking van provincies, waterschappen en gemeenten uit de zuidwestelijke delta en de rijksoverheid. Samenstelling: Programma Zuidwestelijke Delta. Tekst: Jos Lammers, Delft. Programmabureau Zuidwestelijke Delta Postbus 5014, 4330 AK Middelburg info@zwdelta.nl Middelburg, februari