Wetenschappelijk werk (fysica)

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: Wetenschappelijk werk (fysica) Complementair gedeelte 1/1 lt/w Graad: tweede graad Leerjaar: eerste en tweede leerjaar Leerplannummer: 2007/030 (vervangt 2002/089) Pedagogische begeleidingsdienst GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan Brussel

2 ASO 2e graad Complementair gedeelte 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...3 Algemene doelstellingen...4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...6 Pedagogisch-didactische wenken...17 Minimale materiële vereisten...23 Evaluatie...26 Bibliografie...28

3 ASO 2e graad Complementair gedeelte 2 VISIE Wetenschappen voor de burger van morgen Wetenschappen zijn een belangrijke component van onze cultuur. Ze reiken niet alleen middelen en methoden aan om de materiële werkelijkheid te begrijpen, maar ook om deze werkelijkheid te veranderen overeenkomstig de menselijke noden. Wetenschappen bepalen in belangrijke mate het wereldbeeld van de maatschappij. Omgekeerd hebben waarden en opvattingen die in de samenleving leven ook een invloed op de wetenschappen en op hun ontwikkeling. Wetenschappen in het complementaire gedeelte beogen de natuurlijke nieuwsgierigheid van jongeren tegenover de hen omringende wereld te stimuleren en te ondersteunen door er een wetenschappelijke fundering aan te geven. Dit gebeurt door hen te introduceren in verschillende benaderingen van de natuurwetenschappen, namelijk: wetenschappen als middel om toestanden en verschijnselen uit de dagelijkse ervaringswereld te verklaren. Hier gaat het om het leggen van de verbinding tussen praktische toepassingen uit het dagelijkse leven en natuurwetenschappelijke kennis; wetenschappen als middel om op proefondervindelijke wijze gefundeerde kennis over de werkelijkheid te vinden. Het gaat dan om het ontwikkelen van een rationeel en objectief raamwerk voor het oplossen van problemen en het begrijpen van concepten die de verschillende natuurwetenschappelijke disciplines met elkaar verbinden; wetenschappen als middel om via haar technische toepassingen de materiële leefomstandigheden te verbeteren. Leerlingen herkennen hoe natuurwetenschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op hun persoonlijke, sociale en fysieke omgeving; wetenschappen als cultuurverschijnsel en natuurwetenschap als mensenwerk. Leerlingen hebben notie van historische, filosofische, sociale en ethische aspecten van de natuurwetenschappen. Hierdoor zien en begrijpen ze relaties met andere disciplines. De leerlingen die het wetenschappelijk werk fysica volgen worden voorbereid om als burger deel te nemen aan een moderne duurzame kennismaatschappij. In een steeds veranderende maatschappij zullen zij een actieve rol spelen als gebruiker van de wetenschappelijke kennis maar ook als kennisontwikkelaar en zullen zij bijdragen tot technologische innovatie. Bij deze functies zal de leerling nood hebben aan een fundamentele kennisbasis van de wetenschappen en zal hij probleemoplossende vaardigheden en technisch-technologische vaardigheden gebruiken. Zo zal de leerling ook een verschillende attitudes nodig hebben om levenslang te leren, om in groep en zelfstandig te werken. Het leerplan wetenschappelijk werk fysica is opgebouwd in samenhang met de kennis en vaardigheden van de basisvorming en specifieke vorming van de tweede graad. De ontwikkeling van de onderzoeksvaardigheden en van de informatieverwervende vaardigheden staat centraal in het leerplan waardoor de keuze van de werkvorm door de leraar zeer belangrijk wordt.

4 ASO 2e graad Complementair gedeelte 3 BEGINSITUATIE De leerlingen die kiezen voor een studierichting met in het complementaire gedeelte wetenschappelijk werk fysica hebben een duidelijke interesse voor wetenschappen en volgen een studierichting wetenschappen met twee uur fysica. Deze leerlingen hebben verschillende vaardigheden ingeoefend tijdens de lessen fysica en tijdens het wetenschappelijk werk fysica hebben zij de mogelijkheid om de onderzoeksvaardigheden, de instrumentele vaardigheden en informatieverwerkende vaardigheden verder te ontwikkelen.

5 ASO 2e graad Complementair gedeelte 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Algemeen kunnen we stellen dat de verwezenlijking van de algemene doelstellingen bijdraagt tot de persoonlijke ontwikkeling van de leerling als burger en als toekomstige beoefenaar van toegepast wetenschappelijk onderzoek. Om de leerlingen in staat te stellen hun kennis in nieuwe en meer complexe situaties te gebruiken is een intensieve ontwikkeling van specifieke vaardigheden noodzakelijk. De algemene doelstellingen zijn geformuleerd binnen drie domeinen: onderzoeksvaardigheden, technisch-technologische vaardigheden en probleemoplossende vaardigheden. Onderzoeksvaardigheden In het domein van de onderzoeksvaardigheden wordt de ontwikkeling die gestart is in de tweede graad voortgezet en uitgebreid. De leerlingen krijgen de mogelijkheid om meer zelfstandig te werken bijv. zelf een onderzoeksplan opstellen, eigen onderzoeksvragen formuleren... Vanuit een probleemstellende context wordt de motivatie gewekt voor een bepaald onderwerp. Vanuit deze motivatie wordt een leerlingenproef opgezet waarbij leerlingen de onderzoeksvaardigheden inoefenen. Leerlingen kunnen in beperkte mate van zelfstandigheid: o het onderzoek voorbereiden: doel van het onderzoek formuleren; onderzoeksvraag correct verwoorden; eventueel hypothesen opstellen; opstellen van een methode of plan; keuze en uitleg bij de meetinstrumenten. o uitvoeren en verwerken: waarnemingen doen en de meetwaarden overzichtelijk noteren rekening houdend met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel; de meetwaarden ordenen in een tabel en voorstellen in een grafiek. o besluit en evaluatie formuleren: uit de meetwaarden conclusies trekken en de meetmethode evalueren; verslag maken: doel, opstelling, meetresultaten, besluit. Technisch-technologische vaardigheden In het domein van de technisch-technologische vaardigheden maken de leerlingen kennis met verschillende toepassingen van wetenschappelijke kennis en vanuit deze context worden een aantal technisch-technologische vaardigheden ingeoefend. De vaardigheden die de leerlingen nastreven worden zo veel mogelijk geïntegreerd in de leerinhouden aangeboden. Leerlingen kunnen in toenemende mate van zelfstandigheid: de effecten van techniek op de mens en samenleving illustreren en het belang van wetenschappelijke kennis in verschillende toepassingen en beroepen herkennen; het gebruik van eenvoudige instrumenten inoefenen en het doel van apparaten aangeven; bij het raadplegen, verwerken en presenteren van informatie gebruik maken van ICT; de eigenheid van een technisch ontwerp herkennen en omschrijven.

6 ASO 2e graad Complementair gedeelte 5 Probleemoplossende vaardigheden Bij het inoefenen van de fysische begrippen en wetten hebben de leerlingen hun kennis getoetst door het oplossen van kennis-, inzicht- en toepassingsvragen. Door veelvuldige oefening ontwikkelen de leerlingen een probleemoplossend gedrag. Leerlingen kunnen in toenemende mate van zelfstandigheid: een formule gebruiken in een eenvoudige situatie en rekening houden met het aantal beduidende cijfers voor de schrijfwijze van het resultaat; door analyse van het probleem de gegevens noteren en een oplossingsformule afleiden en uitwerken; in een bepaalde probleemsituatie de fysische context herkennen en een oplossingsplan opstellen en uitwerken.

7 ASO 2e graad Complementair gedeelte 6 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN Informatie over de opmaak Om de leesbaarheid te verhogen worden de leerplandoelstellingen en de leerinhouden in één horizontale rij geplaatst per leerstofonderdeel of per hoofdstuk. De leerplandoelstellingen zijn genummerd. Bij elk deel wordt een aantal specifieke pedagogischdidactische wenken gegeven waarbij telkens het nummer van de leerplandoelstelling is vermeld. Minimaal acht leerlingenproeven uitvoeren en twee informatieopdrachten maken tijdens elk leerjaar. Het is aangewezen om uit de voorgestelde proeven een keuze te maken. Andere leerlingenproeven die duidelijk aansluiten bij de leerstofinhouden zijn ook toegestaan, mits rekening wordt gehouden met een evenwichtige spreiding over de verschillende leerstofonderdelen. Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 1 1. Inleiding de begrippen i.v.m. wetenschappelijke werkmethode, modellen in de wetenschappen op een inzichtelijke manier aanwenden. 2 opdrachten i.v.m. de inleiding uitvoeren; 3 de beroepsmogelijkheden van de fysicus toelichten. LEERINHOUDEN Informatieopdracht (3) o o o Beroepsmogelijkheden van de fysicus (uit een tekst of vanuit website). Domeinen van de fysica toelichten. Informatie opzoeken over belangrijke fysici.

8 ASO 2e graad Complementair gedeelte 7 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 4 2. Het SI-eenhedenstelsel de fysische basisbegrippen van het SI-eenhedenstelsel op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. 5 een leerlingenproef i.v.m.grootheden en eenheden uitvoeren. LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen o Grootheden en eenheden o Voorvoegsels Leerlingenproef i.v.m. grootheden en eenheden. 6 technische ontwerpen i.v.m. grootheden en eenheden toelichten of hierover een informatieopdracht maken. 7 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van oefeningen i.v.m. het eenhedenstelsel. Technische ontwerpen, informatieopdracht Toepassingen Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (5) o Gebruik van meetinstrumenten zoals schuifpasser, micrometerschroef inoefenen. o Bepalen van oppervlakte, volume van een voorwerp met regelmatige vorm. o Korte proefjes i.v.m. het schatten van tijdsverlopen, lengte, massa en controle van de geschatte waarde met een meetinstrument. Informatieopdracht (6) o Historische aspecten van eenheden, invloed van de technologie op het ontstaan van eenheden (oude eenheden). o Opdracht i.v.m. machten van 10 (applet).

9 ASO 2e graad Complementair gedeelte 8 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 8 3. Dichtheid LEERINHOUDEN het begrip dichtheid aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. Fysisch basisbegrip Dichtheid 9 een leerlingenproef i.v.m. dichtheid uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m.dichtheid 10 technische ontwerpen i.v.m. dichtheid beschrijven en toelichten. Technisch ontwerp / informatieopdracht Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproeven (9) o Bepaling van de massa van een voorwerp uit een gegeven dichtheid en de meting van het volume. o Bepaling van de dichtheid van een vloeistof met een maatglas en digitale balans. o Bepaling van de dichtheid van een vloeistof met een densimeter. o Het verschil in dichtheid meten van verschillende waterige oplossingen (suikerwater, cola, pekel ) m.b.v. densimeter. o Bepaling van de dichtheid van een gas. o Bepaling van de dichtheid van ijs. o De onregelmatige dichtheid van water onderzoeken. Informatieopdracht i.v.m. dichtheid (10) o Informatie opzoeken over de bepaling van de dichtheid van het menselijk lichaam (verschillende methodes). o Informatie opzoeken over de bepaling van de dichtheid van de aarde, maan, planeten. o Gebruik van ICT bij de studie van de dichtheid.

10 ASO 2e graad Complementair gedeelte 9 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Krachten de fysische basisbegrippen i.v.m. krachten op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen Vectorvoorstelling van een kracht Samenstellen van krachten Zwaartekracht Veerkracht Momentenstelling 12 een leerlingenproef i.v.m. krachten uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. krachten 13 technische ontwerpen i.v.m. krachten toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 14 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproeven (12) o Bepaling van de veerconstante voor twee veren in serie of parallel. o Onderzoek van de elasticiteit van een elastiek. o Zelf een dynamometer maken en ijken. o Bepaling van het zwaartepunt van onregelmatige voorwerpen (bijv. zwaartepunt van een land). o Samenstellen van hoekmakende krachten. o Proef i.v.m. de momentstelling en de gulden regel. Informatieopdracht (13) o Informatieopdracht over soorten krachten en over de uitwerkingen van deze kracht. o Informatie opzoeken over eenvoudige werktuigen en daar het hefboomprincipe in herkennen.

11 ASO 2e graad Complementair gedeelte 10 Decr nr LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Druk 5.1 Druk bij vaste stoffen de fysische basisbegrippen i.v.m. druk op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen 16 een leerlingenproef i.v.m.druk bij vaste stoffen uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m.druk bij vaste stoffen 17 technische ontwerpen i.v.m. druk toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 18 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. druk. druk Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproeven (16) o Druk van een persoon op de vloer bepalen. o Proefjes uitvoeren met een zelfgemaakt spijkerbed. Informatieopdrachten(17) o Opzoeken over het gebruik van verschillende eenheden van druk. Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Druk bij vloeistoffen de fysische basisbegrippen i.v.m. druk bij vloeistoffen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. LEERINHOUDEN Fysische begrippen: Vloeistofdruk Verbonden vaten Wet van Pascal Hydraulische pers Wet van Archimedes 20 leerlingenproef i.v.m. druk bij vloeistoffen uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. druk bij vloeistoffen

12 ASO 2e graad Complementair gedeelte 11 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 21 technische ontwerpen i.v.m. druk bij vloeistoffen toelichten. Technische ontwerpen en vaardigheden 22 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. druk bij vloeistoffen Druk bij gassen de fysische basisbegrippen i.v.m. druk op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. Vragen en vraagstukken Fysische basisbegrippen i.v.m Atmosferische druk Wet van Archimedes 24 een leerlingenproef i.v.m. druk bij gassen uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. druk bij gassen 25 technische ontwerpen i.v.m. druk bij gassen toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 26 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. druk. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (20-24) o Bepaling van de dichtheid van een vloeistof door opzuiging met de omgekeerde U-vormige buis (proef van Stevin). o Bepaling van de dichtheid met een U-vormige buis. o Proeven i.v.m. archimedeskracht. o Invloed van de diepte op de hydrostatische druk onderzoeken met een vloeistofmanometer of druksensor. o Aardgasdruk meten met een watermanometer. o Luchtdruk bepalen met de proef van Torricelli uitgevoerd met water. o Atmosferische druk bepalen met de afgesloten meetspuit. Informatieopdracht: (21-25) o Informatie opzoeken over Torricelli en de constructie van een kwikbarometer. o Informatie opzoeken over de ontsnappingsmogelijkheden uit een auto onder water. o Informatie opzoeken over ziekte van caisson. o Informatie opzoeken over de hevel.

13 ASO 2e graad Complementair gedeelte 12 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Arbeid, energie en vermogen de fysische basisbegrippen i.v.m arbeid, energie en vermogen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. 28 leerlingenproef i.v.m. arbeid, energie en vermogen uitvoeren. LEERINHOUDEN Fysische begrippen Het begrip arbeid Het begrip vermogen Energievormen energieomzettingen Leerlingenproef i.v.m. arbeid, energie en vermogen 29 technische ontwerpen beschrijven en gebruiken i.v.m. arbeid, energie en vermogen. Technische ontwerpen en vaardigheden 30 vragen en vraagstukken oplossen i.v.m. arbeid, energie en vermogen. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (28) o Opzoeken en vergelijken van vermogens van verschillende elektrische toestellen. o Bepaling van het vermogen van een persoon. Informatieopdrachten (29) o Factoren opzoeken over factoren die invloed hebben op het vermogen van auto s, brommers. Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Beweging de fysische basisbegrippen i.v.m. beweging op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen Snelheid Rechtlijnige eenparige beweging versnelling ERVB zonder beginsnelheid 32 een leerlingenproef i.v.m. beweging uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. beweging

14 ASO 2e graad Complementair gedeelte 13 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 33 technische ontwerpen i.v.m. beweging toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 34 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen Vragen en vraagstukken van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (32) o Studie van de eenparige beweging met tikker of meetsensoren. o Studie van de eenparig veranderlijke beweging met tikker of meetsensoren. o Bepalen van de reactietijd van een persoon. Informatieopdracht (33) o Opzoeken van remafstanden en stopafstanden. o Studie van de beweging met simulatiesoftware zoals motion, interactive physics. Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Energievormen, rendement de fysische basisbegrippen i.v.m.energievormen, rendement op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen; LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen Mechanische energievormen Veerenergie Behoud van energie Rendement 36 een leerlingenproef i.v.m. energie uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. energie 37 technische ontwerpen i.v.m. energie toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 38 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken

15 ASO 2e graad Complementair gedeelte 14 Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (36) o Proefjes ivm energieomzettingen bij lanceertoestel, stoompistool, wiel van maxwell, botsbal, slinger o Bepalen van het rendement van een botsbal of elektrische motor o Bepaling van het energieverbruik van elektrische toestellen, die stand-by staan Informatieopdracht:(37) o Opzoeken van informatie over de vermogens van de verschillende energiecentrales o Opzoeken van informatie over het perpetuum mobile o Bezoek aan een energiecentrale, energiehuis o Informatie opzoeken over energiezuinige woningen Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Warmte 9.1 Gassen de fysische basisbegrippen i.v.m. gassen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. LEERINHOUDEN Fysische basisbegrippen Toestandsfactoren Gaswetten Algemene gaswet 40 een leerlingenproef i.v.m. gassen uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. gassen 41 technische ontwerpen i.v.m. energie toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 42 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken

16 ASO 2e graad Complementair gedeelte 15 Specifieke pedagogisch-didactische wenken Leerlingenproef (40) o Experimentele studie van de gaswetten. o Bepaling van de massa van de lucht in een ballon op twee manieren bepalen: steunend op de algemene gaswet en door rechtstreekse massabepaling. Informatieopdracht: (41) o Studie van het onderzoek van het verschil in toestandsvergelijking tussen een reëel en ideaal gas o Informatie opzoeken over het gebruik van weerballons Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Merkbare warmte LEERINHOUDEN de fysische basisbegrippen i.v.m. merkbare warmte op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. Fysische basisbegrippen Warmtecapaciteit Soortelijke warmtecapaciteit 44 een leerlingenproef i.v.m. merkbare warmte uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. merkbare warmte 45 technische ontwerpen i.v.m. merkbare warmte toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 46 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken: Leerlingenproef (44) o Bepalen van de soortelijke warmtecapaciteit van vaste stoffen en vloeistoffen. o Bepaling van de soortelijke warmtecapaciteit een vaste stof door arbeidslevering. Informatieopdracht (45) o Opzoeken van informatie over de historische bepaling van het warmte-equivalent o Opzoeken van informatie over stoffen of toestellen met een grote warmtecapaciteit bijv. speksteenkachel

17 ASO 2e graad Complementair gedeelte 16 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen Faseovergangen LEERINHOUDEN de fysische basisbegrippen i.v.m. faseovergangen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken van toepassingen. Fysische basisbegrippen Specifieke smeltingswarmte Specifieke verdampingswarmte 48 een leerlingenproef i.v.m. faseovergangen uitvoeren. Leerlingenproef i.v.m. faseovergangen 49 technische ontwerpen i.v.m. faseovergangen toelichten. Technische ontwerpen / informatieopdracht 50 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten. Vragen en vraagstukken Specifieke pedagogisch-didactische wenken: Leerlingenproef(48) o Bepaling van de specifieke smeltingswarmte van ijs, specifieke verdampingswarmte van water. o Proeven met vloeibare stikstof. Informatieopdracht (49) o Informatie opzoeken over een snelkookpan. o Informatie opzoeken over het principe van de koelkast, warmtepomp, airco. o Informatie opzoeken over het toestandsdiagram van verschillende stoffen: sublimatielijn, kooklijn, smeltlijn, trippelpunt o Informatie opzoeken over het vloeibaar maken van gassen. o Informatie opzoeken over de isothermen van Andrews.

18 ASO 2e graad Complementair gedeelte 17 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1. ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1.1. Wenken bij de uitvoering van de leerlingenproef In de lessen wetenschappelijk werk fysica worden de leerdoelen bij voorkeur opgebouwd vanuit een technische of probleemstellende context, die vragen oproept bij de leerlingen. Naargelang de voorkennis van de leerlingen kunnen zij dan in de vorm van begeleide instructie of van begeleid zelfstandig leren de basisbegrippen verwerven zodat zij deze begrippen op een inzichtelijke manier kunnen gebruiken bij de uitvoering van de leerlingenproef. Met een leerlingenproef wordt bedoeld een proef uit de aangegeven lijst van de leerinhouden die de leerlingen zelfstandig in kleine groepjes (max. drie leerlingen) uitvoeren, verwerken en ook rapporteren in de vorm van een persoonlijk verslag. Indien er in de klas maar één proefopstelling in voorraad is kan het experiment worden uitgevoerd als klasproef. Deze klasproef kan niet als een leerlingenproef worden beschouwd. Het is essentieel dat bij wetenschappelijk werk fysica de nadruk ligt op het herkennen en het begrijpen van de fysische kennis in de verschillende technische toepassingen uit het dagelijks leven. De leerlingen maken kennis met de belangrijkste principes van de fysica en kunnen deze principes gebruiken en toepassen in concrete situaties. Het is de bedoeling de proeven een uitdagend en motiverend karakter te geven en het verband met een dagelijkse context te illustreren. Om de eigen inbreng van leerlingen te stimuleren en leerlingen in toenemende mate van zelfstandigheid te laten werken is het aangewezen volgende eigenschappen in de leerlingenproef te verwerken: een motiverend en uitdagende stimulus bieden waardoor het experiment een duidelijk doel en betekenis bekomt; de mogelijkheid bieden aan de leerlingen om actief en zelfstandig een aantal beslissingen te nemen; de mogelijkheid bieden om hun eigen ideeën te verwoorden en te overleggen tijdens de uitvoering van de proef. Het is de bedoeling dat de leerlingen de verschillende onderzoeksvaardigheden inoefenen en dat zij meer en meer zelfstandig de proeven uitvoeren. Overzicht van de verschillende vaardigheden die bij een leerlingenproef aan bod kunnen komen o o o Voorbereiding van het onderzoek: doel van het onderzoek formuleren; onderzoeksvraag correct verwoorden; eventueel hypothesen opstellen; opstellen van een methode of plan; keuze en uitleg bij de meetinstrumenten. Uitvoering en verwerking: waarnemingen doen en de meetwaarden overzichtelijk noteren rekening houdend met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel; de meetwaarden ordenen in een tabel en voorstellen in een grafiek. Besluit en evaluatie: uit de meetwaarden conclusies trekken en de meetmethode evalueren; verslag maken: doel, opstelling, meetresultaten, besluit. De leerlingenproef kan ondersteund worden met een instructieblad dat kan variëren van een gesloten opdracht tot een open opdracht naargelang het niveau van zelfstandigheid van de leerling dat men wil

19 ASO 2e graad Complementair gedeelte 18 bereiken. De uitvoering van de leerlingenproef gebeurt in kleine groepjes en hierbij leren de leerlingen zelfstandig een verslag opmaken en zoveel mogelijk gebruik makend van ICT. Het verslag bevat minimaal volgende punten: doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; een beschrijving of tekening van de opstelling; een beschrijving van onderzoeksmethode, relevante formules, oplossingsformule; uitvoering van de proef: weergave van meetwaarden met aandacht voor beduidende cijfers in een tabel en/of een grafiek; evaluatie: formuleren van het besluit en opmerkingen. Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt zodat leerlingen taken nauwkeurig en met de nodige discipline leren afmaken. Leerlingen leren zo rapporteren in de vorm van een verslag en maken hierbij geen gebruik van een voorgedrukt blad. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling is het aangewezen om deze taak in de evaluatie op te nemen en bij de bespreking de resulaten van de leerlingenproef hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie aandacht hebben voor verschillende vaardigheden die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede meetresultaten, nauwkeurigheid, orde en netheid, gedrag, opvolgen van instructies, aandacht voor de veiligheid, opmaak van het verslag... Bij de aanvang van de leerlingenproef voldoende aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten. Leerlingen moeten voldoende op de hoogte zijn van de gevaren van bepaalde opstellingen, stoffen of instrumenten. Een klasgroep van 20 leerlingen is voor de uitvoering van leerlingenproeven didactisch verantwoord en wat veiligheid betreft aanvaardbaar. De leerlingen leren ook veilig en milieubewust omgaan met allerlei stoffen. Laat de leerlingen niet met giftige stoffen (bijv. kwik) werken. Voor onderrichtingen i.v.m. veiligheid is er een samenvatting te raadplegen op de website: Bij het gebruik van radioactieve bronnen is het aangewezen de richtlijnen van de inspectie op te volgen: Situering van de leerlingenproeven in het leerplan Eerste leerjaar Minimaal acht leerlingenproeven uitvoeren. Het is aangewezen om uit de voorgestelde proeven een keuze te maken. Andere leerlingenproeven die duidelijk aansluiten bij de leerstofinhouden zijn ook toegestaan, mits rekening wordt gehouden met een evenwichtige spreiding over de verschillende leerstofonderdelen. Tweede leerjaar Minimaal acht leerlingenproeven. Het is aangewezen om uit de voorgestelde proeven een keuze te maken. Andere leerlingenproeven die duidelijk aansluiten bij de leerstofinhouden zijn ook toegestaan, mits rekening wordt gehouden met een evenwichtige spreiding over de verschillende leerstofonderdelen. 1.2 Wenken bij de uitvoering van de informatieopdracht Bij het verwerven van de technisch-technologische vaardigheden komt de samenhang tussen wetenschap en techniek aan bod. De leerlingen maken persoonlijk of in kleine groepjes(max. 3 lln.) twee opdrachten per leerjaar. De leraar zal er op toezien dat het onderwerp van deze opdracht verband houdt met de leerstofinhouden. Het is de belangrijk de doelstellingen van deze opdracht duidelijk te stellen, de opdracht beperkt te houden en de taakverdeling in een groepje goed te rapporteren. Doordat de opdracht een apart werkstuk is van één of enkele leerling(en) is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen. Het is van belang dat de leerlingen informatie leren opzoeken (efficiënt gebruik van het internet toelichten) maar ook dat zij informatie kunnen verwerken tot een leesbare en goed gestructureerde tekst. Leerlingen leren bijvoorbeeld informatie opzoeken en verwerken over historische figuren zoals: Pascal, Torricelli, Archimedes, Joule... of over technische toepassingen van de wetenschappelijke kennis. Bij het

20 ASO 2e graad Complementair gedeelte 19 opzoeken van informatie over een historisch belangrijke wetenschapsfiguur het belang van zijn wetenschappelijke bijdrage verwoorden en situeren. 1.3 Wenken bij de ontwikkeling van de probleemoplossende vaardigheden Een veel gebruikt instrument om de kennis en inzichten van de leerlingen te toetsen zijn de traditionele vragen en vraagstukken. Om een degelijk inzicht te verwerven in het kennisniveau van de leerlingen is het belangrijk dat de leraar streeft naar een kwaliteitsvolle vraagstelling die verband heeft met de leerplandoelstelling. De leraar kiest een bepaalde type van vraag horende bij het gestelde doel. Het is de bedoeling dat leerlingen een gedrag ontwikkelen waarbij zij reflecteren over hun manier van leren. Dit houdt in dat zij de mogelijkheid krijgen om de verworven kennis te toetsen zodat zij zelfstandig aan de nodige zelfsturing kunnen werken. De ontwikkeling van een probleemoplossend gedrag gebeurt stapsgewijs en met voldoende aandacht voor succesbeleving van leerlingen. Bij het oplossen van vraagstukken is het aangewezen voldoende aandacht te besteden aan oplossingsprocedures of strategieën typisch bij bepaalde fysische concepten. Specifieke deelvaardigheden die aan bod kunnen komen bij het oplossen van vraagstukken o Analyse van het probleem: lees de opgave aandachtig; maak eventueel een schets en duid daarin de grootheden die in de opgave voorkomen aan; noteer alle gegevens met symbolen in het gegeven; noteer het gevraagde met symbolen. o Uitwerking: noteer de formule(s) die bruikbaar zijn voor de oplossing; maak een omvorming van de formule zodat er een oplossingsformule wordt afgeleid; vul de gegevens in en bereken het resultaat. o Evaluatie: controleer de grootteorde en de eenheid van het resultaat. Het is van belang om systematisch een voorbeeldvraagstuk uit te werken zodat de leerlingen aan de hand van dit voorbeeld zelfstandig een aantal vraagstukken kunnen oplossen. Om de zelfwerkzaamheid van de leerlingen te stimuleren zijn volgende leermiddelen nuttig: een oplossingenmap in de klas, zelf test vragen, bijkomende vragen op een elektronisch leerplatform, vragen aanbieden vanuit de VFO. 1.4 Het gebruik van ICT Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen. Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie...

21 ASO 2e graad Complementair gedeelte 20 In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: het leerproces zelf in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen spontaan gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en -kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema s, stilstaande en bewegende beelden, demo... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen gestructureerde leerstof. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode toevoegen. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Het programma PowerPoint kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via , blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal) te bevorderen. Sommige programma s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie). 1.5 Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die -in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen - niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming en technisch-technologische vorming (alleen voor ASO). De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd.

22 ASO 2e graad Complementair gedeelte 21 VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinititiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen. 1.6 Begeleid zelfgestuurd leren Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen; er feedback is op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook.

23 ASO 2e graad Complementair gedeelte 22 Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: de leraar als coach, begeleider; de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn leer kracht; de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat: doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; oplossingen voorstellen en uitwerken; stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; verantwoorde conclusies trekken; keuzes maken en die verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.

24 ASO 2e graad Complementair gedeelte 23 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 1 1 Algemene bemerkingen AV Wetenschappelijk werk fysica is een vak waarbij de leerlingen hun dagelijkse ervaringswereld kunnen uitbreiden door het volgen en zelf uitvoeren van proeven in de klas. Het proefondervindelijk karakter van het vak is daarom zeer belangrijk. De uitvoering van demonstratieproeven door de leraar en de uitvoering van leerlingenproeven door de leerlingen dragen zeker bij tot een beter begrip en inzicht van de leerinhouden. Deze werkvormen blijven voor de leerlingen de beste manier om inzicht in de eigenheid van de fysica te verwerven. In bepaalde gevallen kunnen een video, een film of een computersimulatie de plaats van de demonstratieproef innemen. Deze hulpmiddelen zullen de begripsvorming ongetwijfeld verhogen maar kunnen nooit het experimenteel aspect van de wetenschappelijke methode vervangen. De lessen moeten plaatsvinden in een lokaal met een aangepaste infrastructuur, zodat alle proeven veilig kunnen gebeuren. Dit betekent dat volgende voorzieningen essentieel zijn in het fysicalokaal: elektriciteits-, water en gasvoorziening centraal met noodstop, de mogelijkheid tot volledige verduistering van het lokaal en elektriciteitsvoorziening op de leerlingentafels. Hierbij moet speciaal gelet worden op nodige veiligheidsvoorzieningen in het algemeen en op de specifieke voorzieningen, zoals het gebruik van kwik, naftaleen en metaalgaas met asbest vermijden in de lessen. In het lokaal moet een inventaris van het materiaal zijn en het lokaal moet ook een nooduitgang hebben met een deur die naar buiten opendraait. De lijst geeft een overzicht van het basismateriaal. Het leerlingenmateriaal aanschaffen in veelvoud zodat de leerlingen in kleine groepjes (max drie leerlingen) de proeven kunnen uitvoeren. 2 Basismateriaal Meetapparatuur meetlat klaschronometer handchronometer balans (digitaal) schuifpasser rolmeter thermometer(analoog of digitaal) dynamometer Statiefmateriaal stangen en voeten, noten en statiefklemmen driepikkel en metaalgaas Glaswerk (eventueel kunststof) 1 - Codex, - ARAB, - AREI, - Vlarem. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: - duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.

25 ASO 2e graad Complementair gedeelte 24 reageerbuizen bekerglazen, kolven en trechters maatcilinders meetspuiten glazen buizen Toestellen Diversen vacuümpomp en toebehoren spanningsbron bunsenbrander (of kookplaat) metaalbarometer overheadprojector computer met interface en sensoren multimeter televisie en videorecorder of dvd-speler gereedschapskist verbindingsdraden gummislangen en stoppen batterijen, lampen Verbruiksmateriaal De leraar moet de mogelijkheid hebben tot aankoop van materiaal dat regelmatig te vernieuwen is: schuurpapier, batterijen, lampen, lucifers, touw, plakband, gedestilleerd water, aluminiumfolie, ballonnen, botsballen, fysica-speelgoed... 3 Specifiek materiaal per onderdeel Dichtheid kubussen van verschillende grootte en uit verschillende stoffen glazen bol voor dichtheidsbepaling van lucht Krachten Druk toestel voor de wet van Hooke momentenschijf schietlood ijkmassa's veren toestel bij druk (plankje met klein en groot oppervlak) Vloeistoffen en gassen verbonden vaten toestel principe van Pascal glazen buis met afsluitplaatje vliesmanometer Maagdenburgse halve bollen Arbeid, vermogen en energie radiometer van Crookes zonnecel Beweging toestel om de eenparige beweging te onderzoeken (bijv. glazen buis met glycerol en luchtbel) toestel om de eenparig versnelde beweging te onderzoeken (bijv. valgeul, rolbaan met tikker, luchtkussenbaan met optische poort) valbuis van Newton Energievormen, energiebehoud en rendement model van waterturbine verbonden met dynamo

26 ASO 2e graad Complementair gedeelte 25 lanceertoestel Warmteleer toestellen voor het onderzoek van de gaswetten joulemeter metalen cilinders (bijv. aluminium, ijzer, lood) koker met loodkorrels toestel voor het aantonen van de kritische temperatuur

27 ASO 2e graad Complementair gedeelte 26 EVALUATIE 1. De evaluatie heeft een tweevoudig doel De evaluatie dient aan de leerling informatie te geven over de mate waarin hij of zij er in geslaagd is om zowel de kennis als de vaardigheden te beheersen die mogen verwacht worden na het leerproces. De evaluatie moet aan de leerkracht de feedback geven om vast te stellen of hij of zij de meest aangepaste methode hanteert om de gestelde doelen te bereiken. Een evaluatie is meer dan een getal om een rapportcijfer te berekenen. Het is een werkinstrument waarbij permanent en wederzijds (leerling-leraar) besluiten dienen getrokken te worden over het onderwijs- en leerproces. In het kader van het Schoolreglement en het Schoolwerkplan is het aangewezen om ouders en leerlingen tijdig over de wijze van evalueren in te lichten. 2. Eigenschappen van een goede evaluatie Door te evalueren wil men bij de leerlingen nagaan in hoeverre de doelstellingen die men met het leerproces wilde bereiken, bereikt zijn. De evaluatie moet daarom volgende kenmerken bezitten: ze moet valide, betrouwbaar en efficiënt zijn. Validiteit: mate waarin de toets of de eindproef overeenstemt met het gegeven onderwijs. Dit betekent o.a. dat er bij de evaluatie voldoende vragen rond de behandelde contexten moeten voorkomen. Betrouwbaarheid: het uitschakelen van toevalsinvloeden en het aanwenden van objectieve meetmethoden. Efficiëntie: de tijd nodig voor het voorbereiden en het afnemen van de toets moet in verhouding staan tot het bekomen van relevante informatie, liefst in een minimum van tijd. Onvoldoende resultaten bij individuele leerlingen of bij gedeelten van de klasgroep, zullen de leraar ertoe aanzetten om remediërend in te grijpen. Indien nodig zal de leraar voor andere werkvormen en leermiddelen kiezen. Een evaluatie kan een signaal geven om doelstellingen en /of leerinhouden bij te sturen. Verder is de evaluatie een belangrijk gegeven bij de pedagogische begeleiding en bij de controle door de inspectie. Voor de leerling is het van belang, om door de evaluatie te weten te komen, hoe zijn evolutie is binnen het leerproces. Een evaluatiecijfer voor dagelijks werk zal dus noodzakelijker wijze gesteund zijn op veelvuldige evaluatiemomenten die zowel kennis, vaardigheden als attitudevorming omvatten. 3. Evaluatie van het complementaire gedeelte Bij de evaluatie van het complementaire gedeelte is het aangewezen om een vorm van permanente evaluatie uit te bouwen. De resultaten van deze permanente evaluatie kunnen dan opgenomen worden in de beoordeling van het dagelijks werk van het vak fysica. 4. Algemene richtlijnen De vragen/opdrachten met aanduiding van de cijferverdeling op de modeloplossing en de aanwijzingen voor de oplossing van de open vragen, worden opgesteld en vooraf aan de directeur overhandigd. Om achteraf discussies te vermijden zorgt men ervoor dat de leerlingen beschikken over: - een duidelijk beeld van wat van hen verwacht wordt; - de vragen en opdrachten die reeds zijn voorgekomen gedurende het didactisch proces; - een schriftelijk overzicht van de voor het examen te kennen leerstof; - een geschreven mededeling waarin staat welke informatiebronnen en welk materiaal ze mogen/moeten meebrengen op het examen; - een blad met vragen om overschrijffouten te vermijden.

28 ASO 2e graad Complementair gedeelte 27 Indien in een klas leerlingen van verschillende opties of studierichtingen samen alle lessen of een deel van de lessen volgen, dan is binnen deze klas differentiatie van vragen toegelaten. Bij eventueel herexamen zal men voor de leerling de leerstof voor dat herexamen zeer nauwkeurig schriftelijk bepalen. 5. Correctie Objectieve correctienormen zijn vanzelfsprekend een noodzaak. Wanneer een antwoord verschillende elementen inhoudt, is het aangewezen per essentieel element een puntenverdeling te maken. De leraar die aan zelfevaluatie wil doen, zal in tabelvorm een overzicht van de behaalde resultaten per leerling en per vraag opstellen. Daarop aansluitend wordt dan verwacht dat de leraar zijn besluiten trekt in verband met de gebruikte onderwijsmethode. Tevens is dit een uitstekend hulpmiddel om gefundeerde remediërende maatregelen t.o.v. de leerlingen te treffen.