Plangebied Hete Bliksem in Groningen

Transcriptie

1 6500 voor Chr. RAAP-NOTITIE 5775 Plangebied Hete Bliksem in Groningen 3750 voor Chr.. Gemeente Groningen Archeologisch vooronderzoek: een verkennend 2200 voor Chr. 700 voor Chr. 150 na Chr. 320 na Chr. 250 na Chr. Sjabloon: RAAP-kortenotitie_Noord_ dotm 1650 na Chr.

2 Colofon Opdrachtgever: Tauw B.V. Titel: Plangebied Hete Bliksem in Groningen, gemeente Groningen; archeologisch vooronderzoek: een verkennend Status: eindversie Datum: 16 december 2016 Auteur: mevr. drs. Y. Boekema Projectcode: GROHB Bestandsnaam: NO5775_GROHB Projectleider: drs. Y. Boekema Projectmedewerkers: J. Pruim & T.M. Perger ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Autorisatie: J.Y. Huis in 't Veld Bevoegde overheid: Gemeente Groningen ISSN: RAAP Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2016 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Sjabloon: RAAP-kortenotitie_Noord_ dotm

3 1 Inleiding 1.1 Administratieve gegevens type onderzoek: een verkennend bevoegde overheid: gemeente Groningen onderzoekskader: omgevingsvergunningsaanvraag. datum : locatie: - ligging: het plangebied bevindt zich aan de zuidoostzijde van de stad Groningen, ten zuiden van de Euroborg en het Oude Winschoterdiep. De zuidzijde van het plangebied wordt begrensd door de weg Helperpark. - plaats: Groningen - gemeente: Groningen - provincie: Groningen - oppervlakte plangebied: circa 5000 m² - kaartblad topografische kaart Nederland 1:25.000: 7D - centrumcoördinaten (X/Y): / ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: documentatie: de documentatie van het project wordt bij RAAP bewaard onder de projectcode GROHBO en wordt binnen een termijn van 2 jaar overgedragen aan het archeologisch depot van de gemeente Groningen. 1.2 Aanleiding en doelstelling In het plangebied zijn bodemingrepen gepland die mogelijk bedreigend zijn voor eventuele archeologische resten in het plangebied (zie paragraaf 2.3). Het plangebied bevindt zich volgens de Cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Groningen ( in een archeologische zone: op de Hondsrug. Ten behoeve van de omgevingsvergunning is daarom een verkennend booronderzoek uitgevoerd. De doelstelling van het onderzoek is het vaststellen van de archeologische waarde van het terrein. Hiertoe is inzicht in de bodemopbouw en de gaafheid ervan van belang en dient te worden onderzocht of in het terrein archeologische resten aanwezig zijn. 1.3 Onderzoeksvragen 1. Hoe ziet de bodemopbouw eruit? 2. Op welke diepte (-Mv en NAP) bevind zich hier dekzand of afzettingen behorende tot de Hondsrug? 3. Is de top van de klei (Late Middeleeuwen-Nieuwe Tijd) intact? RAAP-notitie 5775 / eindversie, [3 ]

4 4. Zijn de archeologisch relevante niveaus intact? 5. Zijn er aanwijzingen voor (grotere) archeologische nederzettingen? 6. Is archeologisch vervolgonderzoek noodzakelijk? 1.4 Randvoorwaarden Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; geldt in de praktijk als richtlijn. RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [4 ]

5 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode Het bureauonderzoek dient om een gespecificeerde archeologische verwachting op te stellen. Hiervoor worden verschillende bronnen gebruikt (zie literatuurlijst). Zie tabel 1 voor de dateringen van de in deze notitie genoemde archeologische perioden. Archeologische perioden Tijdperk Datering Prehistorie Recente tijd Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) Paleolithicum (Oude Steentijd) C B A Laat B Laat A D: Ottoonse tijd Vroeg C: Karolingische tijd B: Merovingische tijd A: Volksverhuizingstijd Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Midden Oud na Chr voor Chr / tabel1_standaard_archeologisch_raap_2014 Tabel 1. Archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [5 ]

6 2.2 Geomorfologie en bodem bodem volgens bodemkaart ontleend aan knippige poldervaaggronden, lichte of zware kleibovengrond op zware kalkloze kleilaag die binnen 80 cm begint. geomorfologie ontleend aan ARCHIS: niet gekarteerd, bebouwde kom. Het plangebied bevindt zich op de oostelijke flank van de Hondsrug (een keileemrug mogelijk door tectonische beweging ontstaan). Direct ten oosten bevindt zich het oude stroomdal van de Hunze. 2.3 Historische situatie en archeologische gegevens Voor het onderzoek naar de historische situatie is gebruik gemaakt van de Kadastrale Minuut uit het begin van de 19e eeuw en diverse 20e eeuwse topografische kaarten. Het plangebied wordt niet weergegeven op eerdere kaarten ( /monumenten, historische situatie: op de kadastrale minuut uit het begin van de 19 e eeuw is zichtbaar dat het plangebied ook toen al direct ten zuiden van het Oude Winschoterdiep lag. Het bestond uit twee percelen grasland welke van elkaar werden gescheiden door een brede sloot. Binnen het plangebied zelf is geen bebouwing aanwezig. Direct ten zuidwesten van het plangebied is een klein gebouwtje, waarschijnlijk een molen, aanwezig. De locatie van deze molen bevindt zich tussen de huidige Mediacentrale en het kantoor van Yspeert advocaten. Op een kaart van rond 1925 is zichtbaar dat zich direct ten westen van het plangebied een elektriciteitscentrale bevindt, de Helpmancentrale. De centrale was in bedrijf tussen 1914 en In de loop van de tijd is deze centrale uitgebreid tot binnen de grenzen van het plangebied. Binnen het plangebied waren meerdere bijbehorende gebouwen en wegen aanwezig (zie ook figuur 1a). Van de centrale resteren tegenwoordig alleen nog de voormalige turbinehal (het huidige pand van de mediacentrale) en het voormalige kantoor (tegenwoordig het kantoor van Yspeert advocaten). archeologische gegevens: binnen het plangebied zelf heeft tot nu toe geen archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Wel is direct ten westen van het plangebied in 2012 een archeologisch booronderzoek uitgevoerd (Kaptein & Bakker, 2012a). Het merendeel van de boringen kon tijdens dit onderzoek niet volledig worden doorgezet vanwege de aanwezigheid van ondoordringbaar puin in de ondergrond. In een van de boringen die wel dieper konden worden doorgezet is onder de opgebrachte bovengrond een verstoorde kleilaag aangetroffen, met daaronder onverstoorde klei op veen op zand. In de top van het zand is geen podzol waargenomen. In 2011 en 2012 is ten zuiden en oosten van de mediacentrale, langs de weg Helperpark, een booronderzoek uitgevoerd (Kaptein & Bakker, 2012b). Op basis van de resultaten van dit blijkt dat in het gehele plangebied zand is opgebracht en verstoorde zand- en kleilagen aanwezig zijn. In het westen is in een aantal boringen op 0,55 tot 0,85 m -Mv kei- RAAP-notitie 5775 / eindversie, [6 ]

7 zand van de Hondsrug aangeboord. In het midden van het plangebied (boring 8) is klei op veen op dekzand aangetroffen, waarbij de top van het dekzand op 2,8 m -Mv lag. Uit de directe omgeving van het plangebied zijn meerdere archeologische waarnemingen bekend. Circa 375 m ten noordwesten van onderhavig plangebied zijn in 2011 bij de opgraving Europapark resten uit het (laat-)mesolithicum en het midden-neolithicum (Trechterbeker) gevonden (Fens & Mendelts, 2015). De opgraving heeft ruim stuks bewerkt vuursteen opgeleverd. De vindplaats bevond zich op het dekzand dat ter plekke op een diepte lag van circa 0,4 m -NAP in het westen, aflopend tot circa 1,1 m -NAP in het oosten. Er zijn meerdere geconcentreerde vuursteenbewerkingsplekken aangetroffen. Het kan gaan om de resten van enkele kortstondige verblijven, maar ook om seizoensgebonden jacht- of basiskampementen uit meerdere (opeenvolgende) jaren of perioden. Onderzoeken op het terrein De Linie, op circa 530 m van onderhavig plangebied, hebben aangetoond dat dit gebied gedurende lange tijd intensief bewoond is geweest (Daleman, 2007). De aangetroffen sporen en vondsten geven aan dat hier in de midden-ijzertijd en late ijzertijd een nederzetting heeft gelegen. De vondsten van late bronstijd/vroeg ijzertijd aardwerk die voornamelijk in het westelijke deel van het onderzoeksgebied zijn gedaan, pleiten voor een nog oudere bewoningsfase. Het neolithicum werd bij deze opgravingslechts vertegenwoordigd door een schrabber. Ook deze resten bevonden zich op de top van het dekzand. 2.4 Huidige en toekomstige situatie huidig gebruik: het plangebied is momenteel is gebruik als braakliggend grasveld. Tot voor kort was het terrein is gebruik als oefenveld voor FC Groningen. Bij de aanleg van dit sportveld is het maaiveld, met uitzondering van de noordoosthoek, met 1 tot 1,5 m opgehoogd. toekomstig gebruik: het plangebied betreft een te ontwikkelen locatie van ca m2 gelegen bij het Helperpark, nabij de Euroborg te Groningen. In het plangebied is een woontoren met parkeergarage gepland. consequentie voor de archeologie: tijdens de bouw en vervolgens de sloop van de gebouwen van de Helpmancentrale zal de bodem vermoedelijk sterk verstoord zijn geraakt. Waarschijnlijk is de top van de natuurlijke klei sterk verstoord. De kans op het aantreffen van resten uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd wordt daarom klein geacht. Het in de ondergrond aanwezig dekzand onder de kleiafzettingen kan nog wel intact zijn. 2.5 Gespecificeerde archeologische verwachting en advies gespecificeerde archeologische verwachting: op basis van de Cultuurhistorische Waardenkaart van Groningen en de resultaten van het bureauonderzoek heeft het plangebied een hoge archeologische verwachting. Het plangebied bevindt zich op de oostelijke flank van de Hondsrug. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [7 ]

8 In het plangebied kunnen archeologische resten uit de Steentijd aanwezig zijn. Deze resten worden verwacht in de top van het dekzand. De kans op het aantreffen van resten uit de periode Bronstijd tot en met de Middeleeuwen wordt klein geacht. Het plangebied was in deze periode waarschijnlijk te nat voor bewoning. Ook resten uit de periode Late Middeleeuwen tot Nieuwe Tijd worden vrijwel niet verwacht wegens de grote mate van verstoring van de bovengrond. archeologisch advies: geadviseerd wordt om binnen het plangebied een verkennend booronderzoek uit te voeren. Hiertoe dienen (evenredig verdeeld) vijf boringen tot 4,0 -Mv te worden gezet. Ten behoeve van het onderzoek is een Plan van Aanpak geschreven, waarin de onderzoeksvragen zijn geformuleerd. Het PvA is goedgekeurd door de gemeentelijk archeoloog. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [8 ]

9 3 Veldonderzoek 3.1 Methode positie boringen: in eerste instantie regelmatig verdeeld, maar bij stuit (buiten het grid om) gezocht naar locaties waar dieper doorgezet kon worden. Boringen 3 tot en met 14 zijn op het opgehoogde deel van het plangebied gezet ('nieuw' maaiveld, circa 3,0 m +NAP). Boring 1 is direct ten noordwesten hiervan gezet (`oude' maaiveld, circa 1,9 m +NAP). Boring 2 bevindt zich net op de overgang van het lager en hoger gelegen gedeelte van het terrein (maaiveldhoogte 2,5 m +NAP). In de zone tussen de boringen 3 t/m 5 bevindt zich een locatie met niet gesprongen explosieven, hier kon niet worden geboord. gebruikt boormateriaal: Edelman (7 cm diameter) en guts (3 cm diameter) totaal aantal boringen: 14 minimaal geboorde diepte: 1,1 m -Mv maximaal geboorde diepte: 4,4 m -Mv boorbeschrijvingen: lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989). De uitgebreide boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) zijn opgenomen in bijlage 1. X-/Y-/Z-coördinaten boringen gemeten met: GPS 3.2 Resultaten Geologie en bodem De laagopeenvolging (lithologisch) en interpretatie daarvan (lithogenetisch) wordt voor het plangebied van boven naar beneden beschreven. De bovengrond binnen het plangebied bestaat, met uitzondering van boring 1, uit een circa 0,15 m dikke bouwvoor (zand, matig siltig, matig humeus, donkerbruingrijs, matig fijn). Onder de bouwvoor, en bij boring 1 vanaf maaiveld, bevindt zich een opgebracht zandpakket. In dit zandpakket is een duidelijke tweedeling zichtbaar. De top van dit pakket wordt gevormd door een 0,35 tot 0,55 m dik puinhoudend pakket (wit)geelgrijs zand met klei- en zandbrokken (zwak siltig, matig fijn tot matig grof). Het onderste deel van het opgebrachte pakket bestaat uit een 1,65 tot 2,9 m dikke laag sterk puinhoudend donkergrijs zand met klei- en zandbrokken (zwak siltig, matig grof). In de boringen 4 t/m 11 en 13 bevindt zich in deze laag ondoordringbaar puin op een diepte variërend van 1,1 tot 1,8 m -Mv. In boring 14 bevindt zich onder bovengenoemd pakket, op een diepte van 3,0 m -Mv nog een laag opgebracht, sterk puinhoudend, donkergrijs zand (zwak siltig, matig grof). In deze laag zijn ook veenbrokken aanwezig. Op 4,4 m -Mv werd ook in deze boring op ondoordringbaar puin gestuit. In boring 1 bevindt zich onder het opgebrachte zandpakket, op een diepte van 2,1 m -Mv, een verstoorde donkergrijsbruine kleilaag (sterk siltig, sterk humeus) met zandbrokken waarvan de top puinhoudend is. Onder dit verstoorde kleipakket is, op een diepte van 3,1 m -Mv (1,22 m - NAP), dekzand aangetroffen waarin een podzol (E-horizont, B-horizont en C-horizont) is ge- RAAP-notitie 5775 / eindversie, [9 ]

10 vormd. In boring 2 ontbreekt de verstoorde kleilaag en is direct onder het ophogingspakket, op een diepte van 3,7 m -Mv (1,21 m -NAP) dekzand aangetroffen. In dit zand is geen podzol waargenomen. In boring 3 is onder de ophogingslaag, op een diepte van 2,45 m -Mv, een gelaagd pakket, verstoorde donkergrijsbruine, puinhoudende, klei (zwak siltig, zwak tot sterk humeus) met veen-, klei- en zandbrokken aangetroffen. Onder deze verstoorde kleilaag, op een diepte van 3,75 m -Mv, bevindt zich onverstoord sterk kleiig, grijsbruin amorf veen. In boring 12 is onder het ophogingspakket, op een diepte van 3,15 m -Mv (0,04 m -NAP), (licht)grijsbruine klei aangetroffen (sterk siltig tot zwak zandig met onderin zandlagen).de kleilaag in deze boring lijkt onverstoord te zijn. Onder de klei, op een diepte van 3,65 m -Mv, bevindt zich donkerbruingrijs amorf veen met rietsporen en in de top enkele kleilagen. Archeologie In de boringen zijn geen archeologische resten aangetroffen. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 0 ]

11 4 Samenvatting 4.1 Conclusies 1. Hoe ziet de bodemopbouw eruit? De bodem binnen het plangebied bestaat van boven naar beneden uit een pakket opgebracht zand op een verstoorde kleilaag op intacte klei op amorf veen op dekzand (al dan niet met podzol). De (verstoorde) kleilaag en de veenlaag zijn niet overal aanwezig. Het opgebrachte zandpakket is sterk puinhoudend, waardoor een groot deel van de boringen (aan de zuidoostkant van het plangebied) niet dieper doorgezet konden worden. Gezien de grote hoeveelheden (ondoordringbaar) puin is het aannemelijk dat er nog een deel van de fundamenten van de bij de Helpmancentrale behorende gebouwen in de bodem zit. 2. Op welke diepte (-Mv en NAP) bevind zich hier dekzand of afzettingen behorende tot de Hondsrug? Het dekzand is aangetroffen in twee boringen. In boring 1 bevindt het zand (met podzol) zich op een diepte van 3,1 m -Mv (1,22 m -NAP). In boring 2 is het zand (zonder podzol) aangetroffen op een diepte van 3,7 m -Mv (1,21 m -NAP). In de overige boringen is het zand niet bereikt. Onder het intacte veen in de boringen 3 en 12 zal zeer waarschijnlijk ook intact dekzand aanwezig zijn. Hier is geboord tot een diepte van 0,85/0,89 m -NAP tot in een veenlaag. Vanwege de ophoging van het terrein bevindt het dekzand zich hier niet binnen 4,0 m -Mv. 3. Is de top van de klei (Late Middeleeuwen-Nieuwe Tijd) intact? De top van de klei is in het plangebied zwaar verstoord aangetroffen. Enkel in boring 12 is op een diepte van 0,04 m -NAP de onverstoorde basis van de kleiafzettingen gedocumenteerd. 4. Zijn de archeologisch relevante niveaus intact? De top van de klei (en daarmee het laatmiddeleeuwse en nieuwetijdse niveau) is verstoord. Alleen in boring 12 is nog 0,5 m van de basis van het kleipakket onverstoord aanwezig. Op deze diepte in de klei worden geen archeologische resten verwacht. Het dekzand (steentijd niveau) is in één boring (boring 1) intact aangetroffen. In nog een boring (boring 2) is ook dekzand aangetroffen. In deze boring was geen podzol aanwezig en de overgang tussen het opgebrachte zandpakket naar het eronder liggende dekzand was zeer abrupt, wat doet vermoeden dat de top van het dekzand ter plaatse verstoord is. In boringen 3 en 12 is op circa 0,6 m -NAP veen aangetroffen. Zeer waarschijnlijk is het dekzand onder dit veenpakket ongestoord aanwezig. 5. Zijn er aanwijzingen voor (grotere) archeologische nederzettingen? In de boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. 6. Is archeologisch vervolgonderzoek noodzakelijk? Zie 4.2 RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 1 ]

12 4.2 Aanbevelingen De resultaten van het booronderzoek wijzen er op dat het dekzand niveau binnen het plangebied grotendeels intact is. De top van dit niveau bevindt zich rond 1,2 m -NAP. De hoge verwachting voor het dekzandniveau in het plangebied blijft daarom gehandhaafd. De top van het kleiniveau is niet meer intact. De geplande bodemsanering van het plangebied zal naar verwachting niet dieper reiken dan 0,5 m -Mv (mondelinge mededeling F. Veenman, gemeente Groningen). Deze sanering kan zonder verder archeologisch onderzoek worden uitgevoerd. De bouwplannen op de locatie zijn mogelijk wel bedreigend voor het dekzandniveau. Daarom wordt hiervoor nader archeologisch onderzoek in de vorm van proefsleuven geadviseerd, tenzij de bouwplannen niet dieper reiken dan 0,7 m -NAP (1,2 m -NAP inclusief 0,5 m buffer). Een proefsleuvenonderzoek dient te worden uitgevoerd op basis van een door de bevoegde overheid goedgekeurd Programma van Eisen. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 2 ]

13 Literatuur Daleman, Bewoning uit de late bronstijd, ijzertijd en romeinse tijd in de woonwijk De Linie te Groningen. Stadse Fratsen 9. Monument en Materiaal, Groningen. Fens & Mendelts, Een steentijdcomplex op het Europapark te Groningen resten uit het laat-mesolithicum en de trechterbekercultuur op de oostelijke flank van de Hondsrug. Stadse Fratsen 36. Monument en Materiaal, Groningen. Nederlands Normalisatie-instituut, Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Kaptein & Bakker, 2012a. Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/10. Inventariserend (karterende fase) ter plaatse van Mediacentrale te Groningen. Oranjewoud, Heerenveen. Kaptein &Bakker, 2012b. Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/103. Bureauonderzoek en inventariserend op vijf locaties in het Europapark te Groningen (gemeente Groningen). Oranjewoud, Heerenveen. RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 3 ]

14 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. Ligging plangebied Figuur 1a. Globale ligging plangebied (blauwe ovaal) op de topografische kaart uit Figuur 2. Boorpuntenkaart. Tabel 1. Archeologische tijdschaal. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 4 ]

15 Petrus Campersingel Stettinweg GRONINGEN 582 Schuitendiep 582 Osloweg D e D r i e b o n d Zuiderpark W i n s c h o t e r d i e p Knooppunt Europaplein Boumaboulevard Bornholmstraat Euvelgunne Gotenburgweg Oude Roodehaan Gideonbr Mesdagkliniek Helpman Tuinwijck Verlengde Hereweg 579 OpenStreetMap.org onder CC-BY-SA 2.0 licentie, 2014 De Wijert Van Ketwich Verschuurlaan Coendersborg Essen E s s e r p o l d e r 579 Grohb.wor TP/14 december Figuur 1. Ligging van het plangebied. Inzet: ligging in Nederland (ster). 237

16 Figuur 1a. Globale ligging plangebied (blauwe ovaal) op de topografische kaart uit 1978.

17 m Grohb.wor TP/14 december legenda boringen met ondoordringbaar puin binnen 2,0 m -Mv met intact veen verstoord met ondoordringbaar puin op 4,4 m -Mv 12 boornummer dekzand met podzol dekzand zonder podzol Figuur 2. Resultaten onderzoek. overig grens plangebied

18 Bijlage 1. Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 5775 / eindversie, [1 5 ]

19 boring: GROHB-1 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,55, Y: ,63, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 1,88, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord 0 cm -Mv / 1,88 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, geelgrijs, matig fijn 45 cm -Mv / 1,43 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, bruingrijs, zand- en kleibrokken, matig fijn 210 cm -Mv / 0,22 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, sterk humeus, donkerbruingrijs, zandbrokken Bodemkundig: interpretatie: verstoord 270 cm -Mv / 0,82 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, sterk humeus, donkerbruingrijs, zandbrokken Bodemkundig: interpretatie: verstoord 310 cm -Mv / 1,22 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingeel, matig fijn, interpretatie: dekzand Bodemkundig: E-horizont 320 cm -Mv / 1,32 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruin, matig fijn, interpretatie: dekzand Bodemkundig: B-horizont 325 cm -Mv / 1,37 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, donkergeel, matig fijn, interpretatie: dekzand Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 330 cm -Mv / 1,42 m -NAP boring: GROHB-2 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,47, Y: ,91, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 2,49, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: 380 GLL 0 cm -Mv / 2,49 m +NAP 25 cm -Mv / 2,24 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, geelgrijs, zand- en kleibrokken, matig grof 80 cm -Mv / 1,69 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, donkerbruingrijs, zand- en kleibrokken, matig grof 370 cm -Mv / 1,21 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, geelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Einde boring op 400 cm -Mv / 1,51 m -NAP

20 boring: GROHB-3 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,88, Y: ,41, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,15, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: 380 GLL 0 cm -Mv / 3,15 m +NAP 20 cm -Mv / 2,95 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 75 cm -Mv / 2,40 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof 245 cm -Mv / 0,70 m +NAP Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs Bodemkundig: interpretatie: verstoord 265 cm -Mv / 0,50 m +NAP Lithologie: klei, zwak siltig, sterk humeus, donkergrijsbruin, veen- en kleibrokken Bodemkundig: interpretatie: verstoord 345 cm -Mv / 0,30 m -NAP Lithologie: klei, zwak zandig, matig humeus, donkergrijs, zandbrokken Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: enkel fragment bouwpuin 375 cm -Mv / 0,60 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: veen, sterk kleiig, grijsbruin, amorf veen, spoor riet Einde boring op 400 cm -Mv / 0,85 m -NAP boring: GROHB-4 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,77, Y: ,07, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,09, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,09 m +NAP 15 cm -Mv / 2,94 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 50 cm -Mv / 2,59 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 180 cm -Mv / 1,29 m +NAP boring: GROHB-5 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,20, Y: ,46, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,05, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,05 m +NAP 15 cm -Mv / 2,90 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 65 cm -Mv / 2,40 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 180 cm -Mv / 1,25 m +NAP

21 boring: GROHB-6 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,02, Y: ,59, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,05, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,05 m +NAP 15 cm -Mv / 2,90 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 65 cm -Mv / 2,40 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 150 cm -Mv / 1,55 m +NAP boring: GROHB-7 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,39, Y: ,98, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,06, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,06 m +NAP 15 cm -Mv / 2,91 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, witgrijs, matig grof 60 cm -Mv / 2,46 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 180 cm -Mv / 1,26 m +NAP boring: GROHB-8 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,68, Y: ,72, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,11, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 15 cm -Mv / 2,96 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 60 cm -Mv / 2,51 m +NAP 65 cm -Mv / 2,46 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 110 cm -Mv / 2,01 m +NAP

22 boring: GROHB-9 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,35, Y: ,74, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,09, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,09 m +NAP 15 cm -Mv / 2,94 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 65 cm -Mv / 2,44 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 160 cm -Mv / 1,49 m +NAP boring: GROHB-10 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,63, Y: ,14, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,08, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,08 m +NAP 15 cm -Mv / 2,93 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 55 cm -Mv / 2,53 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 160 cm -Mv / 1,48 m +NAP boring: GROHB-11 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,95, Y: ,60, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,08, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,08 m +NAP 15 cm -Mv / 2,93 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 55 cm -Mv / 2,53 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 165 cm -Mv / 1,43 m +NAP

23 boring: GROHB-12 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,06, Y: ,80, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,11, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord 0 cm -Mv / 3,11 m +NAP 15 cm -Mv / 2,96 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 60 cm -Mv / 2,51 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof 315 cm -Mv / 0,04 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, grijsbruin 350 cm -Mv / 0,39 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, lichtgrijs, enkele zandlagen 365 cm -Mv / 0,54 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: veen, zwak kleiig, donkerbruingrijs, enkele kleilagen, veen (niet gedifferentieerd), spoor riet 380 cm -Mv / 0,69 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: veen, zwak kleiig, donkergrijsbruin, amorf veen, spoor riet Einde boring op 400 cm -Mv / 0,89 m -NAP boring: GROHB-13 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,06, Y: ,35, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,04, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,04 m +NAP 15 cm -Mv / 2,89 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 55 cm -Mv / 2,49 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof Einde boring op 125 cm -Mv / 1,79 m +NAP

24 boring: GROHB-14 beschrijver: YB/JEP, datum: , X: ,14, Y: ,47, precisie locatie: 1 dm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 7D, hoogte: 3,08, precisie vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Groningen, gemeente: GRONINGEN, plaatsnaam: GRONINGEN, opdrachtgever: Tauw B.V., uitvoerder: RAAP Noord, opmerking: ODP 0 cm -Mv / 3,08 m +NAP 15 cm -Mv / 2,93 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, wit, matig grof 65 cm -Mv / 2,43 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, zand- en kleibrokken, matig grof 300 cm -Mv / 0,08 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, donkergrijs, veenbrokken, matig grof Einde boring op 440 cm -Mv / 1,32 m -NAP