Webdetective. Handleiding docenten. Versie: 2 Datum: donderdag 6 juni 2013 Auteur: C. Oldemaat - Adviseur Lezen, Leren en Informeren

Transcriptie

1 Webdetective Handleiding docenten Versie: 2 Datum: donderdag 6 juni 2013 Auteur: C. Oldemaat - Adviseur Lezen, Leren en Informeren

2

3 Inhoud WEBDETECTIVE 4 DOELGROEP 4 SPEUROPDRACHTEN 4 1: Vragen stellen 4 2: Bronnen controleren 4 3: Informatie zoeken 5 4: Informatie vinden 5 ACHTERGRONDINFORMATIE 7 BIG TH CENTURY SKILLS 8

4 WEBDETECTIVE Het doel van is leerlingen gericht te leren zoeken op internet en bewust met gevonden informatie om te gaan. Informatie zoeken is meer dan Googlen. Internet en in het bijzonder Google is een verschrikkelijk efficiënt en krachtig hulpmiddel. In fracties van seconden worden tienduizenden pagina s met tekst doorzocht. Gemak gaat echter gepaard met luiheid. Leerlingen kijken nauwelijks met een kritische blik naar de gevonden informatie. Het vinden van informatie is niet meer het probleem, maar het selecteren van goede informatie des te meer. Het systematisch zoeken, selecteren en beoordelen van gevonden informatie is geen vanzelfsprekende internetvaardigheid. Doelgroep De speuropdrachten (modules) van zijn geschreven voor leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs, leerlingen uit het voortgezet onderwijs, maar ook voor studenten op het MBO/ROC. De big6-strategie en de speuropdrachten bevatten basismateriaal en is daarom breed inzetbaar. Speuropdrachten Met de online opdrachten worden leerlingen uitgedaagd om kritischer te kijken naar informatie. 1: Vragen stellen Doel: Leerlingen leren zoekvragen te formuleren waarmee ze gestructureerd informatie kunnen zoeken. Lesopzet en begeleiding Veel mensen ervaren, mede als gevolg van de steeds gemedialiseerde samenleving, een informatie-overload. Daarom is het belangrijk dat je in je vraagstelling zoveel mogelijk antwoord geeft op de wie-, wat-, waar- en wanneer-vraag. Bij informatievaardigheden gaat het om een aanpak waarmee op gestructureerde wijze een informatievraag kan worden beantwoord. Big6: 1. Probleemstelling 2. Zoekstrategie (bronnen) 3. Zoekplan (trefwoorden) opstellen en toepassen 4. Selecteer de relevante informatie 5. Schrijf het rapport 6. Evalueren Big6 is een cyclisch proces met een begin en een eind. 2: Bronnen controleren Doel: Informatie op internet naar waarde inschatten/ beoordelen. - De leerling bepaalt juistheid, relevantie en volledigheid van de informatie.

5 - De leerling houdt feit, mening en perspectief uit elkaar. - De leerling herkent onjuiste en misleidende informatie. - De leerling selecteert informatie die bijdraagt aan de beantwoording van de geformuleerde hoofd- en deelvragen. Lesopzet en begeleiding Volg je speurdersinstinct. Kijk kritisch naar de sites en houd de basisregels hieronder goed in de gaten. Waar beoordeel je sites op/ basisregels: - Wat is je zoekvraag, sluit het aan? - Welke bron, waar komt het vandaan. Een blog, forum, Wikipedia, school/kranten/tijdschrift of boekensite. - Is het duidelijk wie het geschreven heeft? - Komt dezelfde informatie ook op andere sites voor? - Uit welk jaar komt de informatie, wanneer is het geplaatst. Kun je dit achterhalen. - Is de site (nog) up to date. - Bevat de site veel dode links. - Als de basisinformatie (naam publicatie/ medium/ schrijver/ jaar) niet compleet is, moet de leerling toelichten waarom de bron toch gebruikt is. 3: Informatie zoeken Doel: Leerlingen ontdekken hoe ze nog meer uit Google kunnen halen. Lesopzet en begeleiding Er zijn heel veel trucs om meer uit de Google Zoekmachine te halen. Aan de hand van voorbeelden en vragen ontdekken leerlingen hoe deze trucs werken. De leren welke mogelijkheden er zijn en wat de beste methode is. Tips voor de begeleiding Bedenk van tevoren naar welke informatie precies gezocht wordt op internet. Baken het onderwerp af (bijvoorbeeld in tijd, plaats of personen) Bedenk waar deze informatie het beste gezocht kan worden: portals (Startpagina), directe websites (ns.nl) of zoekmachines (Google) Kies de zoektermen zorgvuldig. Vermijd algemene termen en bedenk bijvoorbeeld welke woorden of namen specifiek zijn voor de gezochte informatie. Als er meerdere zoektermen worden gebruikt is de kans groter dat de juiste informatie wordt gevonden. Schrap één of meerdere zoektermen als het resultaat van de zoekactie te klein blijkt. Kijk goed naar het gebruik van hoofdletters en de spelling van de zoektermen. Maak gebruik van de extra mogelijkheden die een zoekmachine biedt, zoals Geavanceerd zoeken, Taalhulpmiddelen of zoeken in Gelijkwaardige pagina s. Vaak is het nodig om meerdere zoekopdrachten te geven voordat het antwoord op je vraag is gevonden. Gebruik de informatie (namen, termen, data) die in de eerdere zoekopdracht is verkregen om verder te zoeken. 4: Informatie vinden Doel: In deze module worden leerlingen uitgedaagd om het antwoord te vinden op een vraag. Hierbij is de zoekweg die tot het juiste antwoord leidt minstens zo belangrijk als het antwoord zelf.

6 Lesopzet en begeleiding. De docenten geven de leerlingen opdracht om de vragen op te lossen. Maak het competitief door een de zoektijd te beperken. Leerlingen beantwoorden individueel de vragen. De antwoorden, internetadres, zoekweg en zoektermen, worden ingevuld op het antwoordformulier wat bij deze handleiding zit. De antwoorden staan echter niet in deze handleiding, maar zijn via de mail aan te vragen. Dit formulier wordt ingeleverd bij de docent. De antwoorden worden in de les besproken, individueel of in groepsverband, waarbij de nadruk wordt gelegd op de zoekweg en zoektermen. Verwijzing Jeugdkrakercompetitie. Een jaarlijks terugkerende traditie is de Nationale jeugdkrakercompetitie. Deze zoekwedstrijd staat open voor kinderen van de groepen 7 en 8 van de basisschool. Door mee te doen aan de wedstrijd leren kinderen zelfstandig te zoeken op het web en leren ze internet te gebruiken als informatiebron voor het maken van werkstukken. Net als in voorgaande jaren vormt de website het hart van de competitie. Op de site staan onder andere de (hersen)krakers, de score (krakerstand) en verschijnen na iedere ronde oplossingen met de zoekweg. In teamverband werken zij 6 weken lang aan 7 vragen per week. Zes vragen voor de leerlingen en één krakervraag voor de docent. Na afloop van iedere ronde is er feedback en wordt de zoekweg toegelicht en gemotiveerd. Naarmate de competitie vordert, worden de vragen moeilijker en krijgen de teams minder tips en hints. In de periode maart tot mei wordt de competitie georganiseerd. Voor meer informatie: of neem contact op met Carola Oldemaat (Rijnbrink Groep) jeugdkrakercompetitie@rijnbrinkgroep.nl.

7 Achtergrondinformatie Big 6 Boekhorst omschrijft in Door de bomen het bos: informatievaardigheden in het onderwijs het volgende: Informatievaardigheden wordt beschouwd als het vermogen om met informatie te werken, dus alles wat te maken heeft met het zoeken, vinden, beoordelen en gebruiken van informatie en de bijhorende technologie. Als we hier gedetailleerder naar kijken zien we zes activiteiten die leerlingen uitvoeren wanneer ze een informatieprobleem oplossen om een vraag te beantwoorden. De stappen zijn terug te vinden in de zogeheten Big 6, een stappenplan dat specifiek voor het onderwijs is ontwikkeld. In deze opvatting ben je informatievaardig wanneer je alle stappen adequaat kunt uitvoeren, dat wil zeggen: de leerling beheerst de deelvaardigheden van de complexe vaardigheid het oplossen van een Informatieprobleem. 1. Bepalen van de leertaak Leerlingen hebben tijd en ruimte nodig om zich een leertaak eigen maken. Op dat moment worden twee vragen gesteld: wat is het probleem precies? (probleemdefinitie) Wat moet ik precies weten? (behoeftebepaling). Meestal nemen leerlingen weinig tijd om goed na te denken wat precies bereikt moet worden. Leraren kunnen daarbij een belangrijke taak vervullen. 2. Zoekstrategieën toepassen Wanneer de vraag enigszins helder is kunnen leerlingen nadenken over mogelijke informatiebronnen en de meest geschikte daarvan selecteren. In de praktijk wordt veelal teruggegrepen op Google of andere zoekpagina s op internet. Google wijst de weg naar relevante documenten, maar het is verstandig om ook juist op zoek te gaan naar informatiebronnen zoals relevante instellingen, (elektronische) tijdschriften, gespecialiseerde bibliotheken, uitgevers, discussiefora en websites van experts. Het vinden van kwalitatief hoogwaardige informatiebronnen is een hele uitdaging. In werkelijkheid is er niet één juiste informatiebron: er zijn diverse alternatieven om een vraag te beantwoorden. 3. Lokaliseren van de informatie Als de leerlingen bruikbare informatiebronnen hebben gevonden, dan moet er toegang tot de informatie worden verkregen. Waar staan de boeken in de mediatheek? Hoe kan het (digitale) artikel worden aangevraagd? Hoe kan het artikel in het elektronisch tijdschrift worden gevonden? Hoe kan een pdf-file worden gelezen? Belangrijk leerpunt voor leerlingen is het besef dat het verkrijgen en bestuderen van de informatie volgt nadat je weet wat je wil. Vinden en verzamelen van informatie is door de ict niet echt meer een probleem, wel het selecteren van bruikbare informatie 4. Gebruiken van informatie Het gebruiken van informatie richt zich op één informatiebron. Leerlingen moeten hiervoor kunnen lezen. Figuren kunnen begrijpen. Een landkaart kunnen duiden. Tabellen kunnen interpreteren. In het gebruik van informatie komen zeer veel vaardigheden van leerlingen bijeen. Bijzonder aandachtspunt voor informatievaardigheden is het correct gebruik van bronnen. Hoe citeer je een artikel? Hoe maak je een literatuurverwijzing? Hoe verwerkt je de informatie in een opdracht?

8 5. Verwerken van informatie Als alle informatie is gevonden en bestudeerd kunnen de leerlingen die verwerken tot een product dat het antwoord op de vraagstelling is. Op eenvoudige vragen zal meestal een eenvoudig product voldoende zijn, maar bij complexe taken kan hier nog heel wat bij komen kijken. In het geval van bijvoorbeeld een spel wordt nu het idee uitgevoerd en gedocumenteerd. Informatie uit verschillende bronnen komt bijeen in één consistente en logische structuur. 6. Evalueren Evalueren gaat over de vraag in hoeverre het resultaat efficiënt en effectief is beantwoord. Zowel het proces de wijze waarop tot het resultaat is gekomen als het product het tastbare eindresultaat worden bekeken. Leerlingen kunnen de efficiëntie beoordelen door aan te geven hoe lang ze met iets zijn bezig geweest. De effectiviteit van het oplossen van het informatieprobleem kan door de leraar worden vastgesteld aan de hand van de opdracht en de geformuleerde criteria. Is het geworden wat werd gevraagd? Voldoet het aan de eisen? Schematisch zijn de Big 6 als volgt weer te geven: Inform atievaa rdighei d is een vakove rstijgende vaardigheid waarin onderzoeksvaardigheden en communicatievaardigheden elkaar ontmoeten De big6 zijn toepasbaar binnen alle niveaus van het onderwijs en ook buiten het onderwijs. Iedereen met een informatievraag doorloopt bewust of onbewust deze stappen. Je hoeft ze niet allemaal te doorlopen en ook niet lineair. 21th Century Skills Students today are raised on technology, fundamentally changing the educational environment and how students interact, learn and share. Continued focus on eliminating barriers to education by leveraging technology and the network will help bridge the digital divide and deliver world-class education to everyone. Today s students are the leaders of tomorrow and it is our duty to provide the education they need to shape the future. Scott McNealy, Een informatievaardig persoon is iemand die in staat is zijn of haar informatiebehoefte te onderkennen en op een effectieve en efficiënte wijze te bevredigen (Boekhorst 2007). Uit wetenschappelijk onderzoek (Brand-Gruwel, Wopereis & Vermetten, 2005; Walraven, Brand-Gruwel & Boshuizen, 2008) blijkt dat zowel kinderen, jongeren als volwassen vaak problemen ondervinden om snel en effectief informatie te vinden (op internet). Het goed omschrijven van de zoekvraag, het bedenken van de juiste zoektermen, het beoordelen en selecteren van sites en informatie die betrouwbaar en geschikt zijn, en het combineren van informatie van verschillende sites/bronnen geeft vaak problemen. Deze vaardigheden zijn onderdeel van wat men informatievaardigheden noemt. Iemand die informatievaardig is kan informatieproblemen onderkennen, informatievragen definiëren, bronnen en informatie

9 lokaliseren en evalueren en gevonden informatie verwerken tot een product (Brand-Gruwel, et al 2005)). Informatievaardigheden wordt, mede door de komst van internet, als één van de belangrijkste 21st century skills ( ) benoemd. Internet is niet meer weg te denken uit onze kennismaatschappij. Googlen is een werkwoord geworden en synoniem aan iets opzoeken op internet. Competenties Relatie informatievaardigheden - kerndoelen primair onderwijs NED: Schriftelijk onderwijs - De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen. - De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen. - De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en andere instructieve teksten, en bij systematische geordende bronnen, waaronder digitale bronnen. - De leerlingen leren informatie en meningen te vergelijken en te beoordelen in verschillende teksten. Relatie informatievaardigheden - kerndoelen voortgezet onderwijs NED: Lezen en luisteren - De leerling leert strategieën te gebruiken bij het verwerven van informatie uit gesproken en geschreven teksten. NED: Omgaan met informatiebronnen - De leerling leert in schriftelijke en digitale bronnen informatie te zoeken, deze informatie te ordenen en te beoordelen op waarde voor hemzelf en anderen. Mens en Maatschappij: Onderzoek leren doen. - De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren. Informatievaardigheden om levenslang te kunnen blijven leren. Het domein van de informatievaardigheden is niet aan enig vak of leergebied gekoppeld. Immers, informatievaardigheden zijn overal belangrijk, niet alleen bij het maken van een werkstuk door leerlingen, maar op allerlei momenten: op school, in het dagelijks leven, bij het uitoefenen van een beroep. Je moet iets doen, een taak, een klus, een opdracht uitvoeren, en daarvoor moet je over bepaalde informatie beschikken. Hoe pak je dat aan? Over informatievaardigheden moet iedereen beschikken, niet alleen leraren in hun werksituatie. In het huidige computer-met-internet-tijdperk moeten leraren zelf eerst goed informatievaardig zijn om ervoor te kunnen zorgen dat hun leerlingen het ook worden. Zwaneveld: informatievaardigheden behelzen veel meer dan ict-vaardigheden. Ict-vaardig zijn de leerlingen ondertussen vast wel, maar echt informatievaardig bij lange na nog niet. Wel is tegenwoordig ict-vaardigheid een noodzakelijke voorwaarde om informatievaardig te worden, maar het is absoluut geen voldoende voorwaarde. Informatievaardigheden zijn bovendien nodig om levenslang te kunnen blijven leren. Leren na de initiële opleiding zal immers meer en meer via het internet plaats vinden. Het is de verantwoordelijkheid van de leraren nu hun leerlingen ook daarop voor te bereiden. (Zwaneveld, B. Hoogleraar Informatica in het voortgezet onderwijs verbonden aan het Ruud de Moor Centrum)

10 Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Rijnbrink Groep ( Contactpersonen Elin Groot Rouwen Elin.GrootRouwen@rijnbrinkgroep.nl en Carola Oldemaat Carola.Oldemaat@rijnbrinkgroep.nl

11