media in beeld DVD BOX:

Transcriptie

1 media in beeld DVD BOX: outfoxed, robert greenwald Control room, jehane noujaim ford transit, hany abu-assad Dit lesmateriaal behandelt drie documentaires en bestaat naast een algemeen deel steeds uit drie verschillende delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt. Achtergrondinformatie Deze hoort bij de docentenhandleiding en kan gelezen worden door docenten (en eventueel leerlingen) als extra ondersteuning in de informatie over het onderwerp en de documentaire. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina s op de site zoals wanneer u deze aanklikt.

2 algemeen / VOOR DE FILMs Beeldvorming Aan de hand van de documentaires Outfoxed, Control Room en Ford Transit wordt bekeken hoe documentairemakers en tv-journalisten in de praktijk bijdragen aan onze beeldvorming over de wereld waarin we leven. Telkens komt daarbij op een ander manier het begrip beeldvorming aan de orde. Outfoxed (Robert Greenwald, VS 2004) spreekt duidelijke taal. Als onderdeel van mediaconglomeraten, die ieder hun eigen (politieke) belangen hebben, lijkt onafhankelijke journalistiek steeds meer tot het verleden te behoren. Fox News is hiervan een extreem voorbeeld, maar dit doet niks af aan de ernst van de situatie. De documentaire toont hoe een van Amerika s populairste nieuwszenders bijna elk journalistiek principe aan zijn cowboylaars lapt en zo de beeldvorming van miljoenen Amerikanen beïnvloedt. Control Room (Jehane Noujaim, Egypte/VS 2004) werkt op twee niveau s. Aan de ene kant maakt de documentaire duidelijk hoe de onafhankelijke nieuwszender Al Jazeera zo objectief mogelijk de oorlog in Irak wil verslaan en tegelijkertijd rekening moet houden met de verwachtingen van de 40 miljoen Arabische kijkers. Daarnaast laat de film zien hoe in moderne oorlogsvoering de pers wordt gebruikt om de hearts & minds van zowel een bevrijde/bezette natie als het thuisfront te winnen. Ford Transit (Hany Abu-Assad, Nederland 2002) heeft destijds veel stof doen opwaaien toen bleek dat er nogal wat cruciale momenten waren geënsceneerd, terwijl dit op voorhand niet aan de kijker was duidelijk gemaakt. Het maakt deze documentaire uitermate geschikt om dieper in te gaan op twee essentiële vragen: mag de maker ingrijpen op de werkelijkheid en in hoeverre doet dit al dan niet afbreuk aan het waarheidsgehalte van hetgeen hij wil overbrengen aan zijn publiek? Wat is een documentaire? U kunt voor de vertoning van de documentaire(s) een aantal algemene aspecten van documentaire en tv-journalistiek bespreken. Vervolgens wordt in de verwerkingsopdrachten de voorkennis van de leerling geactiveerd. Om de leerlingen voor te bereiden kunt u aan de slag aan de hand van de volgende opdrachten. Toelichting Als een documentaire over een politiek beladen onderwerp als de situatie in het Midden-Oosten gaat, worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want hoe weet de nietsvermoedende kijker dat de gepresenteerde werkelijkheid in de documentaire wel echt is? En is de maker eigenlijk wel in staat in het brengen van OpdrachtEN ALGEMEEN Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? 1 / 3

3 algemeen / voor DE FILMs dé waarheid in zijn documentaire? Hij bedient immers de camera en beslist uiteindelijk in de montage om het ene shot wel en het andere shot niet te gebruiken. Aan manipulatie kleeft weliswaar een negatieve bijklank, maar feitelijk is dat wat een documentairemaker doet: hij manipuleert de weergave van de werkelijkheid. Is dat zo schokkend? Eigenlijk valt dat wel mee. Elke maker filmt zijn documentaire vanuit een bepaalde visie over iets of iemand. Hetgeen de documentaire uiteindelijk toont, zijn als het ware de bewijzen die zijn visie onderbouwen. Er is daarbij dus altijd sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons zo een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn eigen mening het uitgangspunt is. Nieuwsreportage: de waan van de dag Het maken van een reportage of nieuwsitem wordt met name bepaald door ideologische invalshoeken. Voor welke omroep of zender werkt de journalist? Welke geloofsovertuiging heeft hij? Of voor welk land doet hij verslag? Dit laatste is met name van belang bij internationale conflicten. Een documentairemaker kan daarentegen veel vaker op eigen houtje opereren. Een journalist moet rekening houden met de nieuwswaarde van een onderwerp en de voorkennis van zijn publiek. Ook is de heersende opinie van zijn publiek medebepalend in de onderwerpkeuze en insteek van items. Daarnaast gelden er bepaalde journalistieke principes zoals het toepassen van hoor en wederhoor. Een documentairemaker hoeft dat allemaal niet. En dan beschikt hij meestal ook nog eens over voldoende tijd om degene die hij wil volgen beter te leren kennen. Door voorgesprekken bouwt de maker zo een vertrouwensband op met zijn personage(s). Waar een journalist snel een item in elkaar draait en naar de studio stuurt, zodat het nog diezelfde avond kan worden uitgezonden, heeft een documentairemaker zelden last van de waan van de dag. Het kan dus een enorm verschil uitmaken voor hetgeen de geïnterviewde vertelt of een journalist langskomt of een documentairemaker. Tip 1: Lees Het zijn net mensen van Joris Luyendijk, waarin de auteur vertelt over zijn tijd als correspondent in het Midden-Oosten en hoe daar het nieuws wordt voorgekookt. Tip 2: Lees ook Het maakbare nieuws, waarin achttien vooraanstaande journalisten reageren op de fundamentele vragen die Luyendijk in zijn bestseller opwerpt. Venster op de wereld of lachspiegel? Naast verschillen hebben de documentairemaker en de tvjournalist één grote overeenkomst: beide maken gebruik van een camera. Er wordt wel gezegd dat de televisie het venster op de wereld is. Alsof je door het raam naar buiten kijkt en daar de gebeurtenissen ziet die zich soms duizenden kilometers verderop afspelen. Maar of je op tv nu naar een documentaire of een nieuwsreportage kijkt, in geen geval is er sprake van een exacte weergave van de werkelijkheid. De camera kadreert en daarmee manipuleert een maker al meteen tijdens het filmen. Alles wat niet in beeld wordt gebracht, bestaat niet voor de kijker. Dat gebeurt al bij zoiets simpels als een straatinterview. Wie luistert er bijvoorbeeld buiten beeld mee als de man in de straat voor de camera enkele vragen beantwoordt? Een regeringsfunctionaris? Soldaten van de bezettingsmacht? Zijn buren? Niemand? In alle gevallen is het antwoord gekleurd. Dat geeft niet, maar toont de camera 2 / 3

4 ook wie of wat de antwoorden beïnvloedt? Of passen de antwoorden eigenlijk wel in het beeld dat het publiek over dat onderwerp heeft en bevestigt of ontkracht het dus het beeld dat de maker wil vormen? Met hetzelfde materiaal kunnen in de montage veelal twee tegenovergestelde beelden worden geschetst. Het ligt er maar net aan wat de maker besluit te tonen en wat niet, hoe lang iets in beeld blijft en hoe vaak een bepaald beeld wordt herhaald. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de sturende werking van een commentaarstem. Het eindproduct van een documentairemaker of tv-journalist is dus nooit 100% objectief. Meer dan een venster op de wereld krijgen we een lachspiegel voorgehouden. Het beeld dat een documentaire of reportage biedt, is altijd een vervorming van de werkelijkheid. Soms licht, soms heel heftig, maar meestal ergens tussenin. En het lachen vergaat je meteen zodra je erbij stilstaat hoe makkelijk en ongemerkt onze beeldvorming wordt bepaald door de wijze waarop documentairemakers en journalisten omgaan met die werkelijkheid. 3 / 3

5 outfoxed / VOOR DE FILM outfoxed Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet indien nodig! in achtergrondkennis over de context. De opdrachten kunt u laten maken voordat uw leerlingen Outfoxed gaan zien. Een klassikale of individuele behandeling biedt de leerlingen de gelegenheid om (meer) vertrouwd te raken met het onderwerp van de documentaire. Toelichting Momenteel zijn de negen grootste mediaconglomeraten ter wereld: 1. Bertelsmann: bezit o.a. platenmaatschappij Sony BMG en de RTL zenders in bijna alle West-Europese landen, waaronder dus ook Nederland; 2. CBS Corporation: bezit naast het televisienetwerk CBS nog diverse Amerikaanse televisiezenders en uitgeverijen; 3. General Electric: deze multinational bezit naast technologiebedrijven, verzekerings- en investeringsmaatschappijen NBC Universal, een van de grootste film- en televisieproducenten; 4. News Corporation: multinational van Rupert Murdoch, bezit o.a. de Fox film- en televisieproductiebedrijven, uitgeverijen, Fox News Channel, Britse satellietzenders en MySpace; 5. Sony Corporation: alles wat wereldwijd met Sony te maken heeft op het gebied van electronica, games en platenmaatschappijen, bezit daarnaast grote filmstudio s als MGM en Columbia Pictures; 6. Time Warner: bezit o.a. America Online (Amerika s grootste internetprovider), betaalzender HBO, film- en televisieproducent Warner Bros. en uitgeverij Time Inc.; 7. Viacom: bezit o.a. veel nieuwe mediabedrijven, MTV Networks, Nickelodeon en film- en televisieproducent Paramount Pictures; 8. Vivendi SA: bezit o.a. Canal+ en de platenmaatschappij Geffen en heeft diverse belangen in de internationale mediaen telecommunicatiewereld; 9. The Walt Disney Company: bezit o.a. televisienetwerk ABC en meerdere filmbedrijven (waaronder uiteraard Walt Disney Pictures, maar ook Miramax Films en Touchstone Pictures) en themaparken. Opdracht 1 Veel media in de Verenigde Staten zijn onderdeel van mediaconglomeraten. Zoek op internet wat de grootste zijn en noem per mediaconglomeraat enkele voorbeelden van mediabedrijven die eronder vallen. Denk daarbij aan filmbedrijven, uitgeverijen, platenmaatschappijen, televienetwerken, enzovoorts. Welk gevaar schuilt er in het bestaan van zulke mediaconglomeraten? Het is niet de bedoeling dat uw leerlingen al deze mediaconglomeraten kunnen reproduceren, ook hoeven ze niet al hun bezittingen van a tot z op te sommen. Het is voldoende als uw leerlingen er enkele kunnen noemen en zo een globaal beeld krijgen van het feit dat afzonderlijke media zoals nieuwszenders zelden meer echt onafhankelijk kunnen opereren. Met name in de Verenigde Staten zijn ze vaak onderdeel van een multinational. De belangen van zo n multinational zijn veelal bepalend voor de journalistieke vrijheid of benadering van de nieuwsprogramma s. Vooruit kijkend naar 1 / 6

6 outfoxed / VOOR DE FILM Outfoxed zegt regisseur Robert Greenwald hierover: Outfoxed is about media control, dealing with the fact that a few companies now control virtually all of our media. And it s with a focus on Fox News as an example, if you will, of what happens when we have extreme media control. And in this case one particular company, News Corporation, and how with it s control is able to influence us. INHOUD: WAAR GAAT OUTFOXED OVER? Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire voor de vertoning lezen. outfoxed / NA DE FILM Toelichting Met behulp van de deze opdracht worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen. Opdracht 2 Wat vond je van de documentaire Outfoxed? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. De maker Waarom maakt iemand documentaires? Wie is de persoon die met zijn film een bijdrage levert aan onze beeldvorming over het gekozen onderwerp? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Toelichting Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 sloegen de Verenigde Staten met harde hand terug. Iedereen die zijn Amerikaanse hart op de goede plaats had, wist dat het machtigste land van de wereld dit niet zomaar over zijn kant kon laten gaan. De media berichtten maar al te graag over Amerika s slagkracht. Eerst was Afghanistan aan de beurt. De Taliban werd geloosd, maar Osama Bin Laden is nooit gevonden. Toen kwam Irak in het vizier, want ook hier kon Al-Qaeda vrij bewegen. De focus lag al snel op Saddams vermeende bezit van weapons of mass destruction. Die zouden Amerikaanse bodem kunnen raken. Colin Powells pleidooi voor de VN Veiligheidsraad was vervolgens qua retoriek zeer overtuigend, het bewijs was echter flinterdun. Desondanks slikten de Amerikaanse media het als zoete koek. De smoking gun was gevonden! Nieuwsbulletin na nieuwsbulletin werd de angst voor Saddams wapenarsenaal erin gepeperd bij het Amerikaanse volk zonder krachtig tegengeluid of een oorlog Opdracht 3 Hoe kwam het denk je dat Amerikaanse nieuwsmedia weinig kritisch waren in de maanden voordat de Verenigde Staten overging tot de aanval op Irak? Welk voordeel had president Bush bij die milde houding van de pers? 2 / 6

7 hierom werkelijk gelegitimeerd was. Hierdoor kon Bush uiteindelijk rekenen op brede steun vanuit de samenleving, essentieel wanneer tienduizenden jonge jongens het risico lopen in een bodybag terug te keren. De eerste weken van de oorlog liepen gesmeerd, maar al gauw zakte de Coalition of the Willing weg in het moeras van guerilla-acties en zelfmoordaanslagen. Circa 5000 gesneuvelde Amerikaanse soldaten en honderdduizenden Iraakse burgerslachtoffers verder zijn de massavernietigingswapens nog altijd niet gevonden. outfoxed / na DE FILM Toelichting Laat de leerlingen in de achtergrondinformatie de stukken groot gevaar eenzijdig beeld en evenwichtig beeld lezen. Een documentairemaker heeft de vrijheid om te kiezen voor de aanpak die hem bevalt. Voor een journalist ligt dat anders. Een eenzijdig beeld kan zeer effectief werken als mensen moeten worden wakker geschud. Nuanceringen kunnen het betoog dan alleen maar afzwakken. Onder het mom van het doel heiligt de middelen kan één visie soms erg doeltreffend blijken. Een goed voorbeeld hiervan is An Incovenient Truth van Al Gore. Er valt veel aan te merken op het filmische aspect van de documentaire en mogelijk ook op de wijze waarop Gore zich presenteert, maar de inhoudelijke boodschap is duidelijk. En voor veel mensen (waaronder ook politici) die het milieu hoog hebben zitten, werkt de film zeer inspirerend. Toch bleek er vanuit wetenschappelijke hoek veel kritiek op Gore s argumentatie. Of een kijker dus het eenzijdige beeld accepteert, is geheel afhankelijk van de verwachtingen en voorkennis van de kijker. Opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: een documentairemaker mag altijd kiezen voor een eenzijdig beeld als hij zijn kijkers wil wijzen op een bepaald probleem. outfoxed / COLOFON tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info@docschool.nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld. Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit Outfoxed, Robert Greenwald Verenigde Staten, 2004, 50 min. Is een titel van Films Transit met dank aan de VPRO / / 6

8 outfoxed / achtergrondinformatie Het Amerikaanse televisielandschap In de Verenigde Staten is de televisie anders georganiseerd dan in Nederland. Hier hebben we de Publieke Omroep op Nederland 1, 2 en 3 en afzonderlijke commerciële zenders als RTL4, Net5 en SBS6, naast hier en daar wat lokale en regionale zenders. In de Verenigde Staten bestaan er alleen maar onafhankelijke televisiestations. Het zijn er meer dan 1500, waarbij elke grote stad meestal zo n zeven particuliere televisiestations telt. Door samen te werken, kunnen programma s goedkoper worden gemaakt en zo werden in 1948 de televisienetwerken NBC, ABC en CBS opgericht. Een uniek Amerikaans systeem, waarbij de networks al decennialang programma s leveren aan de lokale televisiestations, die lid zijn van het netwerk. Veel van die programma s zijn ook in Nederland te zien. Zo zijn Friends en Deal or No Deal van NBC. Maakt ABC Desperate Housewives en Lost. En zijn de CSI-series en The Late Show with David Letterman van CBS. Daarnaast bestaan er ook nog landelijke kabelzenders die zich richten op één soort programma. Zo staat de betaalzender Home Box Office bekend om zijn kwaliteitseries als Sex and the City en The Soprano s en kun je bij ESPN 24 uur per dag terecht voor sportgerelateerde programma s. In bijna elke Nederlandse huiskamer is tegenwoordig nieuwszender CNN te ontvangen, maar Amerika kent meer nieuwszenders. Zo zitten MSN en NBC achter MSNBC en zag Fox News Channel (waar Outfoxed over gaat) in 1996 het levenslicht. De nieuwsvoorziening wordt echter niet alleen door deze nieuwzenders bepaald. Hoewel de lokale televisiestations vrijwel uitsluitend programma s van NBC, ABC en CBS afnemen, maken ze wel zelf hun nieuwsprogramma s, zij het vaak met een focus op vooral lokaal en regionaal nieuws. Waar gaat Outfoxed over? In 1996 richt mediamagnaat Rupert Murdoch in Amerika de nieuwszender Fox News Channel op. Van Murdoch is bekend dat hij niet de meest progressieve ideeën uitdraagt, maar dat hij zijn zender als propandamachine voor de Republikeinen zal gebruiken, kan dan nog niemand voorzien. Met de slogan Fair & Balanced trachten de nieuwsmakers de schijn van onpartijdiheid op te houden. Gek genoeg lukt dat nog aardig ook. Of misschien kan het de vele miljoenen Amerikanen die dagelijk kijken wel niks schelen? Met gifkikker Bill O Reilly heeft de zender een anchorman, die zijn gal spuwt over alles wat niet in de pas loopt met het conservatief-rechtse beleid van de Republikeinen. O Reilly presteert het zelfs om een gast in een live interview tot op het bot te beledigen, omdat deze twijfelt aan de rechtvaardiging om de war on terror te beginnen. Dat de geïnterviewde zijn vader heeft verloren tijdens 9/11 en met zeer steekhoudende argumenten aankomt, doet niet ter zake. Liever beëindigt O Reilly het gesprek om de jongen in de weken en maanden erna via verkeerde quotes en opzettelijke misinterpretaties publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Het is een van de verbijsterende voorbeelden in de documentaire, die de vloer aanveegt met het motto Fair & Balanced. Media-experts, journalisten en voormalig medewerkers van Fox News Channel vertellen je in hoog tempo de meest schokkende feiten en geheimen over een van de populairste zenders van Amerika. Een zender die indruist tegen alles waar de grootste democratie ter wereld voor staat. En er nog mee wegkomt ook. De maker van Outfoxed Robert Greenwald is filmmaker en politiek activist. Of andersom. Om een idee te krijgen van waar hij staat, hoef je eigenlijk alleen maar naar de titels van de meest recente films te kijken die hij heeft geregisseerd of geproduceerd: The Crooked E: The Unshredded Truth About Enron (2003), Unconstitutional (2004), Wal-Mart: The High Cost of Low Price (2005), Iraq for Sale: The War Profiteers (2006). Ook de volledige titel van Outfoxed laat op voorhand niets aan de verbeelding over: Outfoxed: Rupert Murdoch s 4 / 6

9 War on Journalism. Greenwalds productiebedrijf heet Brave New Films, dat een duidelijke verwijzing is naar de klassieker Brave New World van Aldous Huxley. In de meer dan dertig jaar dat Greenwald filmt, zijn zijn producties niet onopgemerkt gebleven. Zo hebben zijn films ondermeer twee Golden Globe nominaties ontvangen en 25 nominaties voor een Emmy (Amerika s belangrijkste televisieprijs). In 2002 werd hij door het American Film Institute bekroond met de Producer of the Year Award. Greenwald is mede-oprichter van Artists United to Win Without War, een groep van acteurs en filmmakers die tegen de oorlog in Irak is. Het achterwege blijven van een kritische houding in de Amerikaanse media heeft een belangrijke rol gespeeld in het ten strijde trekken zonder overtuigend motief. Bush wilde zijn oorlog, Bush kreeg zijn oorlog en de Amerikaanse nieuwszenders liepen vrolijk mee. Met Fox News Channel voorop. Dat gegeven inspireerde Greenwald uiteindelijk om Outfoxed te maken. Groot gevaar Outfoxed laat zien hoe Fox News Channel de beeldvorming van miljoenen Amerikanen beïnvloedt. Regisseur Robert Greenwald spreekt zijn zorgen uit over de huidige ontwikkeling, waarbij grote mediaconglomeraten via fusies en overnames steeds machtiger worden. Elk conglomeraat heeft zijn eigen (politieke) belangen en dit is van grote invloed op de mate waarin journalisten berichten over de wereld om ons heen. Fox News Channel is hiervan een extreem voorbeeld. Als onderdeel van het mediabedrijf News Corporation past de berichtgeving van de nieuwszender perfect in het gedachtengoed van de ultraconservatieve eigenaar Rupert Murdoch. Voor liberale Amerikanen is Fox News Channel een doorn in het oog, omdat de conservatief-rechtse invloed op de vele miljoenen kijkers enorm groot is. In zijn documentaire stelt Greenwald dit probleem aan de orde, waarbij de activist in Greenwald een duidelijke stempel op het eindresultaat heeft gedrukt. Toch schuilt er in die activistische aanpak een groot gevaar. Eenzijdig beeld Vijf kwartier lang laat Greenwald alleen maar tegenstanders van Fox News Channel aan het woord. Of het nu media-experts of oud-medewerkers zijn, allemaal leveren ze felle kritiek op de nieuwszender. Nergens hoor je een tegengeluid. Zo ontstaat uiteindelijk een behoorlijk eenzijdig beeld. Niet alleen over Fox News Channel, maar als deel van het geheel indirect ook over andere Amerikaanse nieuwszenders. Zoals we eerder hebben geconstateerd, is Greenwald als documentairemaker vrij om te kiezen hoe hij zijn onderwerp wil belichten. In Outfoxed gebeurt dat via een frontale aanval. Alleen kan de documentaire hierdoor gemakkelijk worden afgedaan als propagandistisch. En het propagandistische, het geen ruimte laten voor een andere mening, dat is nu net wat Greenwald zo graag wil bestrijden. Waarschijnlijk zal je zelf bij het zien van Outfoxed snel meegaan in de kritiek die wordt geuit op Fox News Channel, de gekozen voorbeelden spreken immers duidelijk taal. Maar bekeken vanuit Republikeins oogpunt is het niet verwonderlijk dat Fox News-anchorman Bill O Reilly regisseur Greenwald omschrijft als een far left propagandist en just to the right of Fidel Castro. Evenwichtig beeld Voor een Nederlandse kijker met een toch al niet zo n positief idee over het wereldbeeld van Republikeinse Amerikanen werkt een documentaire als Outfoxed zeer bevestigend. Toch kun je aan de hand van één documentaire nog geen gefundeerd oordeel vellen over een onderwerp. Vraag jezelf altijd af uit hoeveel verschillende bronnen je de informatie over een bepaald onderwerp hebt verkregen. Beeldvorming via media begint altijd bij een reportage, een nieuwsitem, een documentaire, een speelfilm, een foto, een boek, een website een tijdschrift- of een krantenartikel, maar een evenwichtig beeld ontstaat pas wanneer je het onderwerp vanuit meerdere kanten en visies kunt bekijken. 5 / 6

10 Opdracht 1 Veel media in de Verenigde Staten zijn onderdeel van mediaconglomeraten. Zoek op internet wat de grootste zijn en noem per mediaconglomeraat enkele voorbeelden van mediabedrijven die eronder vallen. Denk daarbij aan filmbedrijven, uitgeverijen, platenmaatschappijen, televienetwerken, enzovoorts. Welk gevaar schuilt er in het bestaan van zulke mediaconglomeraten? outfoxed / LEERLINGEN Waar gaat Outfoxed over? In 1996 richt mediamagnaat Rupert Murdoch in Amerika de nieuwszender Fox News Channel op. Van Murdoch is bekend dat hij niet de meest progressieve ideeën uitdraagt, maar dat hij zijn zender als propandamachine voor de Republikeinen zal gebruiken, kan dan nog niemand voorzien. Met de slogan Fair & Balanced trachten de nieuwsmakers de schijn van onpartijdiheid op te houden. Gek genoeg lukt dat nog aardig ook. Of misschien kan het de vele miljoenen Amerikanen die dagelijk kijken wel niks schelen? Met gifkikker Bill O Reilly heeft de zender een anchorman, die zijn gal spuwt over alles wat niet in de pas loopt met het conservatiefrechtse beleid van de Republikeinen. O Reilly presteert het zelfs om een gast in een live interview tot op het bot te beledigen, omdat deze twijfelt aan de rechtvaardiging om de war on terror te beginnen. Dat de geïnterviewde zijn vader heeft verloren tijdens 9/11 en met zeer steekhoudende argumenten aankomt, doet niet ter zake. Liever beëindigt O Reilly het gesprek om de jongen in de weken en maanden erna via verkeerde quotes en opzettelijke misinterpretaties publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Het is een van de verbijsterende voorbeelden in de documentaire, die de vloer aanveegt met het motto Fair & Balanced. Media-experts, journalisten en voormalig medewerkers van Fox News Channel vertellen je in hoog tempo de meest schokkende feiten en geheimen over een van de populairste zenders van Amerika. Een zender die indruist tegen alles waar de grootste democratie ter wereld voor staat. En er nog mee wegkomt ook. Opdracht 2 Wat vond je van de documentaire Outfoxed? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Opdracht 3 Hoe kwam het denk je dat Amerikaanse nieuwsmedia weinig kritisch waren in de maanden voordat de Verenigde Staten overging tot de aanval op Irak? Welk voordeel had president Bush bij die milde houding van de pers? Opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: een documentairemaker mag altijd kiezen voor een eenzijdig beeld als hij zijn kijkers wil wijzen op een bepaald probleem. 6 / 6

11 control room / voor de film CONTROL ROOM Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet indien nodig! in achtergrondkennis over de context. De opdrachten kunt u laten maken voordat uw leerlingen Control Room gaan zien. Een klassikale of individuele behandeling biedt de leerlingen de gelegenheid om (meer) vertrouwd te raken met het onderwerp van de documentaire. Laat de leerlingen in de achtergrondinformatie het stuk Al Jazeera lezen. Toelichting Opdracht 1 kan klassikaal behandeld worden, waarbij alvast wordt vooruitgeblikt op hetgeen in Control Room aan de orde wordt gesteld. Het is voldoende als de discussie de standplaatsgebondenheid van leerlingen duidelijk maakt en eventuele vooronderstellingen afzwakt. Voor zover nieuwszenders al objectief kunnen opereren, is de standplaats van de kijker veelal bepalend voor zijn/haar mening die wordt gevormd. In Nederland geldt een Westerse mentaliteit die over het algemeen beter aansluit op de nieuwsvoorziening van CNN dan van Al Jazeera. CNN was mede dankzij embedded journalisten veel meer geneigd de kant van het Amerikaanse leger te kiezen onder het mom kijk eens hoe schoon en netjes wij Irak bevrijden. Terwijl Al Jazeera ook oog had voor de collateral damage van smart bombs die soms toch niet zo smart bleken te zijn en een woonwijk met de grond gelijk maakten. Wellicht dat sommige leerlingen thuis via de satellietschotel Al Jazeera ontvangen en vanuit hun eigen ervaring meer over deze zender kunnen vertellen? Opdracht 1 Tijdens de Irakoorlog in 2003 gold Al Jazeera als een belangrijke tegenhanger van bijvoorbeeld het Amerikaanse CNN in de berichtgeving over de gevechten. Discussieer met elkaar over de volgende stelling: welke nieuwszender bericht volgens jou objectiever, Al Jazeera of CNN? Waarom denk je dat? Inhoud: Waar gaat Control Room over? Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire voor de vertoning lezen. na DE FILM Toelichting Met behulp van opdracht 2 worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen. Opdracht 2 Wat vond je van de documentaire Control Room? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. 1 / 6

12 control room / na DE FILM De maker van control room Waarom maakt iemand documentaires? Wie is de persoon die met haar film een bijdrage levert aan onze beeldvorming over het gekozen onderwerp? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Toelichting Luitenant Josh Rushing, een Amerikaans marinier die zich bezig houdt met het te woord staan van de pers in CentCom. Hij is intelligent en staat open voor andermans standpunten. Rushing begrijpt dat de Amerikanen een ander wereldbeeld hebben dan Arabieren, maar hoopt desondanks beide standpunten wat meer naar elkaar toe te kunnen brengen. Van tijd tot tijd voelt hij zich gefrustreerd over zijn rol in het mediacircus. Producer Samir Khader, een wat dromerige man die gelooft in persvrijheid, ook in het Midden-Oosten. Zijn doel is dat Al Jazeera serieus wordt genomen. Hij neemt dan ook geen blad voor de mond als een van zijn collega s een Amerikaanse analist heeft benaderd die geen nuance kent. Khader beseft dat zijn zender een bepaalde visie vertegenwoordigt, waar het Amerikaanse Fox News* helemaal aan de andere kant van het journalistieke spectrum staat. Een baan bij Fox News zou Khader als professional overigens onmiddellijk aannemen. Verslaggever Hassan Ibrahim, een oudgediende die respect geniet bij zijn Westerse collega s. Als Rushing de legitimiteit van de Amerikaanse inval in Irak toelicht, is Ibrahims vraag simpel en doeltreffend: wanneer wil Saddam Hoessein zijn weapons of mass destruction inzetten tegen de VS? Rushing staat met zijn mond vol tanden en het toont Ibrahims immer kritische houding, waar Westerse journalisten deze essentiële vraag vooralsnog niet lijken te willen stellen en meer oog hebben voor het Amerikaanse machtsvertoon. Hij ontkent dat zijn zender bevooroordeeld is; het tonen van collatoral damage is nodig, omdat de beelden het effect van oorlog duidelijk maken. opdracht 3 Jehane Noujaim kiest in haar documentaire voor drie perspectieven van waaruit de verslaglegging over de oorlog in Irak wordt bekeken. Elk perspectief is vertegenwoordigd in één persoon. Noem de drie belangrijkste personen die Noujaim volgt en beschrijf kort hun visie. Toelichting Laat de leerlingen in de achtergrondinformatie de stukken eenzijdig beeld, gemanipuleerde verslaggeving en media en propaganda lezen. Opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: objectieve oorlogsverslaggeving is mogelijk. In het voorafgaande is betoogd dat 100% objectiviteit in documentaire en tv-journalistiek vrijwel onmogelijk is. Mochten uw leerlingen objectieve oorlogsverslaggeving in bepaalde mate mogelijk achten, dan is het goed om te achterhalen via welke weg deze objectiviteit kan worden bewerkstelligd. Als zij volledige objectiviteit onmogelijk achten, laat hen dan de elementen noemen dat in de weg staan. * Zie Outfoxed (Robert Greenwald, VS 2004) 2 / 6

13 control room / COLOFON tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info@docschool.nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld. Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit Control Room, Jehane Noujaim Egypte en Verenigde Staten, 2004, 80 min Is een titel van TV2 met dank aan de VPRO / / 6

14 control room / achtergrondinformatie al Jazeera Met de komst van satellietzenders aan het begin van de jaren negentig is het medialandschap in het Midden-Oosten enorm veranderd. Tot die tijd wordt de televisie in ieder land door de overheid gecontroleerd. De programma s lopen braaf in de pas met wat de regering eist. Je hoort er dus geen enkel tegengeluid en de programmering biedt maar weinig afwisseling. De commerciële satalietzenders kunnen daarentegen onafhankelijk van de staat opereren en hebben het Arabische miljoenenpubliek moderne televisieformats, live debatten en reality tv gebracht. Niet verwonderlijk dus dat nu bijna elk huishouden in het Midden-Oosten een schotel op het dak heeft staan. In 1996 start in Qatar de politiekonafhankelijke nieuwszender Al Jazeera haar uitzendingen. De emir van Qatar pompt 150 miljoen euro in het televisiestation en mede dankzij programma s waarin kijkers telefonisch mogen meediscussiëren, is Al Jazeera inmens populair geworden. Al Jazeera heeft tot doel om de ingeslapen bevolking van het Midden-Oosten wakker te schudden en te laten zien dat iedereen recht heeft op zijn eigen mening. Dat zijn ze niet echt gewend in dit deel van de wereld en in enkele Arabische staten wordt de nieuwszender al snel verboden. Vanaf 2001 zendt Al Jazeera ook met grote regelmaat de videoboodschappen van Osama Bin Laden uit. Volgens president Bush is Al Jazeera dan ook niets meer dan de spreekbuis van het terroristennetwerk Al Qaeda. Sinds die kritiek wordt de zender beter bekeken dan ooit. waar gaat control room over? Als Amerika begin 2003 Irak binnen valt, richten de coalition forces in Qatar hun hoofdkwartier in. Vanuit CentCom houden militaire persvoorlichters de journalisten op de hoogte van de voortgang in de oorlog. Zo n beetje de hele wereldpers is van de partij. Ook het Arabische Al Jazeera. Dagelijks kijken 40 miljoen Arabieren naar deze onafhankelijke nieuwszender. Al snel is Al Jazeera het buitenbeentje in CentCom, want ze laten gewoon beelden van burgerslachtoffers en gesneuvelde Amerikaanse soldaten zien! En dat is natuurlijk niet de bedoeling. Tenminste, als het aan het Amerikaanse leger ligt. De VS voeren namelijk een schone oorlog en iedereen die dat anders ziet, vertelt simpelweg leugens. Al Jazeera denkt daar anders over en vindt dat het Arabische publiek recht heeft op beelden die de menselijke tol laten zien. De Arabische menselijke tol welteverstaan. Op de vraag van een Westerse journalist aan een medewerker van Al Jazeera of de zender niet objectiever zou moeten berichten, is het antwoord: en de Amerikaanse media, zijn die dan wel objectief? Is objectiviteit ten tijde van oorlog überhaupt mogelijk? Documentairemaker Jehane Noujaim biedt ons een intrigerende blik achter de schermen bij Al Jazeera. Hoe wordt het nieuws gemaakt en hoe denken de journalisten over de wijze waarop het Amerikaanse leger de verslaglegging naar zijn hand wil zetten? de maker van control room De Egyptische Jehane Noujaim begint haar carrière als fotograaf en filmmaker in Caïro. In 1990 verhuist Noujaim naar de Verenigde Staten. Daar studeert ze aan de Universiteit van Harvard. Ze gaat werken als producer bij MTV News en voor MTV s documentaireserie UNfiltered. In 2001 maakt Noujaim samen met Chris Hegedus de documentaire Startup. com, over de razendsnelle opkomst en ondergang van een Amerikaans internetbedrijf. Daarna werkt ze afwisselend als regisseur en camera- 4 / 6

15 vrouw aan documentaires in het Midden-Oosten en Amerika. Als de VS begin 2003 Irak binnen vallen, willen Westerse journalisten maar al te graag een kijkje nemen in de keuken van Al-Jazeera om te zien hoe die zender zich voorbereidt op de naderende climax. Alleen Noujaim weet verder te komen dan alle anderen. Mede door haar Arabische afkomst wint zij al snel het vertrouwen van een aantal medewerkers van Al-Jazeera en krijgt zo toestemming om hen gedurende de eerste weken van de oorlog te volgen. Eenzijdig beeld In Control Room zitten twee aspecten die te maken hebben met beeldvorming. Allereerst toont de documentaire welke positie de nieuwszender Al Jazeera in de journalistieke wereld inneemt en verdedigt. Op verschillende momenten wordt dat aan de kijker duidelijk gemaakt. Met name in het laten zien van de vaak gruwelijke beelden van slachtoffers blijkt Al Jazeera tijdens de Irakoorlog een uitzondering op de regel. Vanuit Westers perspectief lijkt de zender bevooroordeeld. Maar Al Jazeera kan er feitelijk weinig aan doen dat met name Amerikaanse zenders hebben besloten de inval in Irak als een schone oorlog in beeld te brengen. Bebloede lijken en kapotgebombardeerde woonwijken zouden alleen maar weerstand bij de mensen thuis kunnen oproepen. Al Jazeera biedt dus een heel ander beeld van de oorlog aan de kijker dan het eenzijdige beeld in de Westerse media. En dat laatste raakt het andere belangrijke aspect in Control Room: de wijze waarop het Amerikaanse leger de berichtgeving over de oorlog tracht te sturen. Gemanipuleerde verslaggeving Zolang de publieke opinie gunstig gestemd blijft over het motief om ten strijde te trekken, worden slachtoffers geaccepteerd. Maar als de stemming omslaat, is elke dode er één teveel. Het Amerikaanse leger heeft er dus alle belang bij om een oorlog zo schoon mogelijk te laten lijken. Door in CentCom aan de pers alleen te laten zien welke vijandelijke doelen met precisiebombardementen zijn uitgeschakeld, ontstaat de indruk dat er geen burgerslachtoffers vallen. Daarnaast introduceert het Amerikaanse leger in 2003 de mogelijkheid om als journalist embedded met de soldaten op te trekken. Alleen zo kan je als journalist veilig het front betreden. Het leger biedt geen garantie aan hen die zelfstandig op onderzoek uitgaan. Een slimme zet, want de kameraadschap tussen de journalist en het legeronderdeel waar hij bij zit en door wordt beschermd, kan in het heetst van de strijd gemakkelijk omslaan in bewondering. Tegelijkertijd kan de journalist vakkundig worden weggeleid van gebieden waar een smart bomb de weg is kwijtgeraakt. Verslaggeving wordt zo handig in de gewenste richting gemanipuleerd. Media en propaganda Al Jazeera-producer Samir Khader verwoordt het aan het begin van Control Room kernachtig: een militair die een oorlog voorbereidt en daarbij media en propaganda niet als prioriteit heeft, is geen goede militair. Berichtgeving over oorlogen en conflicten moet je dus altijd kritisch benaderen. Vraag jezelf daarbij af uit hoeveel verschillende bronnen je de informatie hebt verkregen. Beeldvorming via media begint altijd bij een reportage, een nieuwsitem, een documentaire, een speelfilm, een foto, een boek, een website, een tijdschrift- of een krantenartikel, maar een evenwichtig beeld ontstaat pas wanneer je het onderwerp vanuit meerdere kanten en visies kunt bekijken. 5 / 6

16 control room / LEERLINGEN opdracht 1 Tijdens de Irakoorlog in 2003 gold Al Jazeera als een belangrijke tegenhanger van bijvoorbeeld het Amerikaanse CNN in de berichtgeving over de gevechten. Discussieer met elkaar over de volgende stelling: welke nieuwszender bericht volgens jou objectiever, Al Jazeera of CNN? Waarom denk je dat? waar gaat control room over? Als Amerika begin 2003 Irak binnen valt, richten de coalition forces in Qatar hun hoofdkwartier in. Vanuit CentCom houden militaire persvoorlichters de journalisten op de hoogte houden van de voortgang in de oorlog. Zo n beetje de hele wereldpers is van de partij. Ook het Arabische Al Jazeera. Dagelijks kijken 40 miljoen Arabieren naar deze onafhankelijke nieuwszender. Al snel is Al Jazeera het buitenbeentje in CentCom, want ojee, ze laten gewoon beelden van burgerslachtoffers en gesneuvelde Amerikaanse soldaten zien! En dat is natuurlijk niet de bedoeling. Tenminste, als het aan het Amerikaanse leger ligt. De VS voeren namelijk een schone oorlog en iedereen die dat anders ziet, vertelt simpelweg leugens. Al Jazeera denkt daar anders over en vindt dat het Arabische publiek recht heeft op beelden die de menselijke tol laten zien. De Arabische menselijke tol welteverstaan. Op de vraag van een Westerse journalist aan een medewerker van Al Jazeera of de zender niet objectiever zou moeten berichten, is het antwoord: en de Amerikaanse media, zijn die dan wel objectief? Is objectiviteit ten tijde van oorlog überhaupt mogelijk? Documentairemaker Jehane Noujaim biedt ons een intrigerende blik achter de schermen bij Al Jazeera. Hoe wordt het nieuws gemaakt en hoe denken de journalisten over de wijze waarop het Amerikaanse leger de verslaglegging naar zijn hand wil zetten? opdracht 2 Wat vond je van de documentaire Control Room? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. opdracht 3 Jehane Noujaim kiest in haar documentaire voor drie perspectieven van waaruit de verslaglegging over de oorlog in Irak wordt bekeken. Elk perspectief is vertegenwoordigd in één persoon. Noem de drie belangrijkste personen die Noujaim volgt en beschrijf kort hun visie. opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: objectieve oorlogsverslaggeving is mogelijk. 6 / 6

17 ford transit / voor de film ford transit Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet indien nodig! in achtergrondkennis over de context. Laat de leerlingen in de achtergrondinformatie de stukken Het conflict in het midden-oosten - een korte geschiedenis lezen. Opdracht 1 kunt u laten maken voordat uw leerlingen Ford Transit gaan zien. Een klassikale of individuele behandeling biedt de leerlingen de gelegenheid om (meer) vertrouwd te raken met de personages en de cultuur waarbinnen zij zich begeven. Opdracht 1 Wat is jouw mening over het conflict tussen Israël en de Palestijnen? Hoe kan het conflict volgens jou worden opgelost? Waarom is dat nog steeds niet gebeurd? In hoeverre vind je dat Nederlandse media een evenwichtig beeld schetsen van de situatie in het Midden-Oosten? Verklaar je antwoord. NA DE FILM toelichting Met behulp van opdracht 2 worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen. Opdracht 2 Wat vond je van de documentaire Ford Transit? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. de maker van ford transit Waarom maakt iemand documentaires? Wie is de persoon die met zijn film een bijdrage levert aan onze beeldvorming over het gekozen onderwerp? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. toelichting Hany Abu-Assad geeft weliswaar een eenzijdig beeld van het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Hij laat immers voor een merendeel Palestijnen aan het woord en toont het ongemak dat zij dagelijks ondervinden van de wegversperringen. Maar zoals we eerder hebben gezien, heeft een documentairemaker de vrijheid om zijn visie te tonen zonder rekening te hoeven houden met allerlei mitsen en maren. In bijna anderhalf uur tijd wordt het beeld geschetst zoals Abu-Assad wil dat wij het onthouden. Het is aan de kijker zelf op welke waarde hij/zij dit beeld schat, waarmee het een belangrijke of minder belangrijke bouwsteen wordt van zijn/haar beeldvorming over het conflict. Opdracht 3 In welk opzicht heeft Ford Transit je kennis vergroot over het conflict tussen Israël en de Palestijnen? Met andere woorden: in hoeverre heeft documentairemaker Hany Abu-Assad met zijn film bijgedragen aan jouw beeldvorming over het conflict? 1 / 5

18 ford transit / na DE FILM toelichting Laat de leerlingen in de achtergrondinformatie de stukken in scene gezet, nagespeeld enevenwichtig beeld lezen. Het in scène zetten van een Israëlische soldaat die een Palestijnse taxichauffeur slaat, kan gemakkelijk worden afgedaan als het moedwillig in een kwaad daglicht stellen van het Israëlische beleid. Zoals gezegd, weten we dat zulke incidenten niet onwaar zijn. Als Jos de Putter in zijn documentaire Het is een schone dag geweest een rookmachine inzet om ochtendmist te creëeren, valt niemand daarover. In dat geval is het kennelijk minder aanstootgevend in hoeverre het waar was dat er s morgens mist boven het akkerland van zijn vader hing. Abu-Assad doet in wezen hetzelfde, maar omdat het politiek gezien erg precair is, lijkt zijn aanpak extremer. Opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: ensceneren in een documentaire kan best, maar de kijker moet wel van te voren op de hoogte worden gebracht. COLOFON tot slot IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld, heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info@docschool.nl op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld. Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit Opdracht 4 Discussieer met elkaar over de volgende stelling: ensceneren in een documentaire kan best, maar de kijker moet wel van te voren op de hoogte worden gebracht. Ford Transit, Hany Abu-Assad Nederland, 2002, 80 min. Is een titel van Augustusfilm met dank aan de VPRO / / 5

19 ford transit / achtergrondinformatie het conflict in het midden-oosten een korte geschiedenis Het gebied dat we nu Israël noemen, heette meer dan 60 jaar geleden nog Palestina. Van oudsher wonen er weliswaar met name joden, maar velen van hen worden zo n 2000 jaar geleden door de Romeinen verdreven. Vanaf dat moment leven joden verspreid over de hele wereld en wordt Palestina door overwegend (islametische) Palestijnen bevolkt. Na eeuwen van afwezigheid keren vanaf het eind van de 19e eeuw steeds meer joden terug naar hun Beloofde Land. Als de nazi s tijdens de Tweede Wereldoorlog zes miljoen Europese joden op systematische wijze vermoorden, maakt dit de wens van een eigen land sterker dan ooit. In 1948 stichten de joden eigenhandig de staat Israël. In Palestina welteverstaan, waar op dat moment nog miljoenen Palestijnen wonen. De internationale gemeenschap erkent deze staat, maar de Palestijnen verzetten zich massaal. Gesteund door de Arabische buurlanden leidt dit al snel tot oorlog. In deze oorlog worden veel Palestijnen verdreven van hun geboortegrond en komen vlak over de grens terecht in vluchtelingenkampen. Als er in 1967 wederom een oorlog uitbreekt, besluit Israel haar grenzen veilig te stellen door strategische gebieden buiten de erkende staat bezet te houden. Tot op de dag van vandaag behoren de Golanhoogten, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem nog altijd tot deze bezette gebieden. Vredesbesprekingen in de afgelopen decennia hebben geleid tot beperkt zelfbestuur en soms tot terugtrekking. Maar de spanning tussen Israeli s en Palestijnen lijkt er nooit minder om geworden. Van tijd tot tijd laait het geweld tussen Palestijnse betogers en het Israëlische leger in extreme mate op. Vergeldingsacties en zelfmoordaanslagen beheersen al jaren het nieuws. De situatie lijkt uitzichtloos, omdat de haat aan beide kanten telkens wordt aangewakkerd zodra er slachtoffers vallen. Ondertussen ondervinden de Palestijnen in de bezette gebieden dagelijks aan den lijve wat de aanwezigheid van Israëlische soldaten en hun checkpoints betekent. Frustratie alom. waar gaat ford transit over? Woon je als Palestijn op de bezette Westelijke Jordaanoever, maar werk je in Israël dan heb je het niet getroffen qua reistijd. Dankzij de wegversperringen van het Israëlische leger staan auto s constant vast op de overvolle wegen en daarom nemen veel Palestijnen de taxibus. Taxichauffeurs rijden af en aan tussen wegversperringen. Dat doen ze in witte Ford Transit busjes. Die brengen de passagiers tot aan een wegversperring, vervolgens lopen ze voorbij de controlepost en vanaf daar nemen ze de volgende taxibus. De afstand van Bethlehem naar Jeruzalem is slechts 10 kilometer, van Ramallah naar Jeruzalem is het 15 kilometer, maar een Palestijn is met al die overstappen een paar uur onderweg. Als je al op de plaats van bestemming komt en de roadblocks niet gesloten zijn. Een van de chauffeurs is Raja, een vrolijke jongen die zijn werk met plezier doet. Iedereen stapt bij hem in, klagend, lachend, ruzie makend, zingend. Voor onverwachte wegversperringen draait Raja zijn hand niet om, hij kent alle sluiproutes. Hany Abu-Assad volgt Rajai en filmt de talloze passagiers. Die praten openhartig over het Palestijnse verzet, de politiek, Bush, terrorisme en de warmte. Maar bovenal maakt Abu-Assad met zijn film de frustratie voelbaar van de gewone Palestijn die ondanks alles een normaal bestaan probeert te leiden. de maker van ford transit Hany Abu-Assad is een Nederlands-Palestijns regisseur. Hij wordt geboren in Nazareth en komt in 1980 naar Nederland. Na zijn studie werkt hij enige tijd als vliegtuigkundig ingenieur, maar raakt al snel als producer verzeilt in de wereld van film en televisie. In 1998 maakt hij zijn eerste speelfilm, Het 14e kippetje, naar het script van schrijver Arnon Grunberg. In 2002 volgt de documentaire Ford Transit. Internationale bekendheid verwerft hij vier jaar later met zijn film Paradise Now, over twee Palestijnse jongens die een zelfmoordaanslag in Israël voorbereiden. De film wordt onder andere genomineerd voor een Oscar en wint een Golden Globe in de categorie Beste Niet-Engelstalige Film. 3 / 5

20 Ten aanzien van het onderwerp in Ford Transit neemt Abu-Assad een duidelijk positie in. Als Arabisch- Israëlische jongen groeit hij op in een land waar de Palestijnen weinig tot niks te vertellen hebben. In een interview met Vrij Nederland in 2002 zegt hij hierover: Ik heb ook wel stenen gegooid naar Israëlische soldaten. Heerlijk. Maar Abu-Assad kent ook de nuance: Wat Palestijnen uitroepen in boosheid, in de kranten, is veel extremer dan wat ze werkelijk vinden. De grootste misvatting is dat het onmogelijk is om samen te leven. Want ze leven al met elkaar. De Palestijnse elite wil niet dat de Israëliërs vertrekken. Er zijn veel meer Palestijnen die collaboreren met de Israëliërs, dan Palestijnen die vechten tegen de Israëliërs. Mijn vader, die vijf jaar geleden overleden is, had een transportbedrijf. Hij vervoerde voor de Israëliërs. Een van mijn broers is tandarts in Nazareth. Al zijn klanten zijn Israëliër. in scène gezet Ford Transit heeft in 2002 veel stof doen opwaaien, omdat bleek dat veel in de documentaire was geënsceneerd. Zoals we eerder hebben geconstateerd, manipuleert een documentairemaker altijd. Het is alleen de vraag in welke mate dit gebeurt en in hoeverre het nodig is dat de kijker hiervan op de hoogte wordt gebracht voordat we moord en brand moeten schreeuwen. In Ford Transit zien we onder andere de Palestijnse politica Hanan Ashrawi en de joodse filmmaker B.Z. Goldberg hun mening geven. Zij nemen niet toevallig plaats in de taxibus, maar hebben dit op uitnodiging van regisseur Hany Abu-Assad gedaan. Hiermee wordt de taxibus het decor waartegen verschillende talking heads hun zegje mogen doen. De interviews in de taxibus zijn dus in scène gezet, maar niet meer of minder als in de gemiddelde documentaire een wetenschapper tegen de achtergrond van een volle boekenkast iets verklaart. Tot zover is er dus niets aan de hand. nagespeeld Later bleek Rajai in werkelijkheid een kennis van de regisseur die het leven van een taxichauffeur naspeelt. Daarnaast is het fragment waarin een Israëlische soldaat Rajai slaat volledig in scène gezet. Dit leidde destijds tot een rel, omdat Abu-Assad dit op voorhand niet aan de kijker had duidelijk gemaakt. Op de interviews in de taxibus na, is Ford Transit dus eigenlijk een fake documentary. Het is fictie die in de stijl van een documentaire wordt gefilmd. Vaak beleven kijkers een groot plezier aan het kijken naar een fake documentary, zoals de serie 30 minuten met Arjan Ederveen of de klassieker Spinal Tap over een verzonnen rockband. Maar als het onderwerp van een documentaire politiek geladen is, zoals in dit geval het conflict tussen Israël en de Palestijnen, schijnt het geven van een nagespeelde werkelijkheid minder gewaardeerd te worden dan de echte werkelijkheid. Door het ingrijpen van Abu-Assad op de werkelijkheid waarbij een nep-soldaat een nep-taxichauffeur slaat, filmt de regisseur niet de echte werkelijkheid in zijn documentaire. Maar de vraag is in hoeverre deze scène afbreuk doet aan het waarheidsgehalte van dat wat Abu-Assad wil overbrengen aan zijn publiek? evenwichtig beeld Andere documentaires en nieuwsreportages die gaan over het conflict tussen Israël en de Palestijnen hebben ons geleerd dat Israëlische soldaten agressief gedrag kúnnen vertonen ten opzichte van Palestijnen. Abu-Assads weergave sluit zo aan bij een bestaand beeld. Dit maakt meteen duidelijk dat je aan de hand van één documentaire geen gefundeerd oordeel kunt vellen over een onderwerp. Vraag jezelf daarom elke keer af uit hoeveel verschillende bronnen je de informatie over een bepaald onderwerp hebt verkregen. Beeldvorming via media begint altijd bij een reportage, een nieuwsitem, een documentaire, een speelfilm, een foto, een boek, een website, een tijdschrift- of een krantenartikel, maar een evenwichtig beeld ontstaat pas wanneer je het onderwerp vanuit meerdere kanten en visies kunt bekijken. 4 / 5