Opdrachten voor leerlingen. 3 EN 4 vmbo/havo/vwo. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint vervalt

Transcriptie

1 Dit lesmateriaal bestaat uit twee delen: HANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen in de klas en achtergrondinformatie. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt en of u kiest voor een klassikale, individuele of groepsgewijze aanpak. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint vervalt de mogelijkheid om de directe links naar de webpagina s te volgen 3 EN 4 vmbo/havo/vwo Deze les vindt aansluiting bij de vakken Kunst en Cultuur, Aardrijkskunde, Maatschappijwetenschappen en Nederlands.

2 Wat is een documentaire? U kunt voor de vertoning van Which way home een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in de eerste opdrachten de voorkennis van de leerlingen geactiveerd. Zonder direct op de specifieke inhoud in te gaan kunt u vooraf en na afloop van het filmbezoek ook aan de slag met de voorbeelden op Op deze educatieve pagina vindt u titels van meer documentaires die geschikt zijn voor in de klas. Tevens vindt u hier de basisles Documentairespecial die ingaat op verschillende aspecten van het genre documentaire. 1Opdrachten Wat is volgens jou een documentaire? Noem twee kenmerken. Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? voor de film Met name wanneer het politiek beladen onderwerpen betreft worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want in hoeverre is de in de documentaire gepresenteerde werkelijkheid echt? En is de documentairemaker, die altijd manipuleert, eigenlijk wel in staat in het brengen van dé waarheid? Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, daar worden documentaires gestuurd door een zekere argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Met behulp van hetgeen een documentaire toont, worden als het ware bewijzen aangeleverd die deze visie onderbouwen. De ene documentaire presenteert dit als een zeer objectieve argumentatie, de andere documentaire geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn/haar visie het uitgangspunt is. Dit onderscheidt documentairefilm van de journalistieke praktijk. Hoewel de laatste uiteraard ook mede wordt bepaald door een ideologische invalshoek. Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. Immigratie in de Verenigde Staten De Verenigde Staten zijn altijd een land van immigranten geweest. Engelsen, Ieren, Duitsers, Italianen, Grieken, Russen, Polen, Chinezen. In de 19e eeuw verlaten miljoenen mensen hun eigen land om zich te vestigen aan de andere kant van de oceaan. Verreweg de meesten van hen zijn straatarm. Ze wagen de oversteek om maar één reden: het vooruitzicht op een beter leven. In eigen land behoren de gelukzoekers tot de onderkant van de samenleving. Als ze al werk hebben, is het zo slecht betaald, dat ze zich maar net in leven kunnen houden. De elite bekommert zich niet of nauwelijks om de armoedzaaiers. 1

3 Wat rest, is het vooruitzicht op een armzalig leven. In de VS heerst een andere mentaliteit. Men gelooft er in de American Dream: het gaat er niet om wie je bent of waar je vandaan komt. Als je maar hard genoeg werkt, kun je altijd de top bereiken. Hoe arm ook, in de VS kun je met veel doorzettingsvermogen en een beetje geluk steenrijk worden. Geen wonder dat men massaal naar dit land van onbegrensde mogelijkheden trekt. Tussen 1890 en 1924 zijn het er maar liefst 15 miljoen. Na die tijd wordt het lastiger om legaal de Verenigde Staten binnen te komen. Nieuwe wetten zorgen daarvoor. Ze zijn bedacht door politici, wiens voorouders vaak met nog geen cent op zak voet aan wal zetten. In de jaren tachtig komt er een nieuwe stroom immigranten op gang. Uit Zuid-Amerika. Via Mexico komen ze illegaal de VS binnen. Inmiddels zouden het er al meer dan 12 miljoen zijn. Mexicanen, Hondurezen, Columbianen, ze zijn dan wel illegaal, toch zijn er genoeg Amerikanen die maar al te graag van hen profiteren. Werk vinden is dus het probleem niet. Het land binnenkomen, dat is het moeilijkste. De banen, waar Amerikanen geen zin meer in hebben, liggen voor het oprapen. Denk aan banen als schoonmaker, huishoudster of landarbeider. En ook al worden de immigranten onderbetaald, ze verdienen altijd nog beter dan thuis. Voor hen betekent een geslaagde grensoversteek een betere toekomst. In tweehonderd jaar tijd is er niet veel veranderd. 2 voor en na de film opdrachten De kloof tussen arm en rijk in de Verenigde Staten is zeer groot. Dat is altijd al zo geweest. Maar ook in Nederland hebben we te maken met rijkdom en armoede. Zoek in kranten en tijdschriften of op internet naar tien foto s, die deze tegenstelling in Nederland illustreren. Kies vijf foto s die rijkdom laten zien. En vijf foto s die armoede tonen. Voor zover mogelijk beschrijf je per foto waar en wanneer die genomen is en wat de foto laat zien. Deze opdracht kunnen uw leerlingen zowel voor als na de vertoning van Which Way Home maken. Individueel of in groepjes bepalen uw leerlingen welke beelden representatief zijn voor het onderwerp: de kloof tussen arm en rijk. Er ontstaat een fotocollage, die inhoudelijk een duidelijk tegenstelling biedt. Daardoor krijgt het geheel veel zeggingskracht. Een krachtige foto of een serie foto s kan vaak sneller informatie overbrengen dan geschreven tekst. Ook in documentaire is de wijze waarop de montage van beelden wordt ingezet een krachtig instrument voor de maker om zijn punt te maken. Inhoud Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen voor de vertoning de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire lezen. Waar gaat Which Way Home over? Duizenden kilometers van huis. Dag en nacht bovenop een goederentrein, die ze Het Beest noemen. Vaak helemaal alleen. En nog geen 15 jaar oud. Elk jaar proberen tienduizenden Zuid-Amerikaanse kinderen via Mexico illegaal 2

4 de grens over te steken naar de Verenigde Staten. Op zoek naar een beter leven. Velen worden gepakt door de grenspolitie en teruggestuurd. Maar de drang naar geluk is sterk. Gepakt worden is nog wel hun minste zorg onderweg. De helse tocht zit vol gevaar. De dood ligt altijd op de loer. Even niet opletten en je valt van de trein. Of je wordt beroofd of zelfs verkracht. Of je verdwaalt voorgoed in de woestijn. In Which Way Home reis je mee met een groepje jongens. Allemaal vol vertrouwen dat ze de oversteek er levend vanaf brengen. Hun eigen American Dream achterna. 3 na de film Opdrachten Wat vond jij van Which Way Home? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Met behulp van deze opdracht worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen. Wie is de maker? Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van de documentaire. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Rebecca Cammisa Rebecca Cammisa maakt al meer dan tien jaar prijswinnende documentaires. Een goede vriend vertelt haar over de vele Zuid-Amerikaanse kinderen, die helemaal alleen de Verenigde Staten proberen binnen te komen. Dit gegeven schokt haar zo, dat ze hierover een documentaire wil maken. Cammisa hoopt er ook iets mee te bereiken: Ik wil de kijkers laten zien hoe het werkelijk is om als kind alleen van huis weg te gaan. In de hoop veilig de grens met de VS over te steken. Waarom doen deze kinderen dat? Veel van hen zijn alleen maar op zoek naar hun familieleden. Meer kennis hierover leidt hopelijk tot een verbeterde wetgeving, waarbij kinderen eenvoudiger naar hun ouders kunnen. Tegelijkertijd zou het mooi zijn als mijn documentaire kan bijdragen aan een menselijker immigratiebeleid. In het verleden vonden veel immigranten tijdelijk werk in de VS. Ze verdienden het nodige geld en gingen daarna weer terug naar hun families in eigen land. Maar doordat het steeds moeilijker wordt om binnen te komen, blijven veel immigranten in de VS. Want wie zegt dat het de volgende keer weer lukt om om illegaal de grens te passeren? Hierdoor wonen families lange tijd gescheiden van elkaar. 3

5 4 na de film Opdrachten Rebecca Cammisa probeert met haar documentaire duidelijk iets te bereiken. Zij hoopt dat er meer begrip komt voor immigranten en dat de wetgeving verbetert. In hoeverre denk je dat documentaires of televisieprogramma s kunnen bijdragen aan de verbetering of verslechtering van bepaalde problemen? Licht je antwoord toe. U kunt deze opdracht doen nadat uw leerlingen Which Way Home hebben gezien. Klassikaal behandelen is een aanrader, waarbij de mening van uw leerlingen voorop staat. U kunt deze opdracht breder trekken dan documentaire alleen. Hoe bepalen de media onze beeldvorming over bepaalde situaties in de wereld? Denk aan de wereldwijde dreiging van terrorisme, maar bijvoorbeeld ook de multiculturele samenleving in Nederland. Hoe benaderen media deze hete hangijzers tegenwoordig? En wat zou er gebeuren bij een andere benadering? Tip: Als u dieper op dit onderwerp wilt ingaan, kunt u de dvd-box Media in Beeld bestellen en de documentaires in de klas behandelen samen met het bijbehorende lesmateriaal. Hoe ontstaat het idee voor een documentaire Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Van idee naar voorbereiding Voordat ze beginnen met de opnamen, verkent Rebecca Cammisa verschillende locaties in Mexico, waar zij in contact probeert te komen met kinderen die de grens willen oversteken. Uiteindelijk belandt ze in het stadje Tapachula, dat bomvol zit met immigranten uit Guatemala. Allemaal wachten ze daar op een goederentrein, die hen naar het noorden kan brengen. Vanaf dat moment weet Cammisa dat Het Beest een rode draad in haar documentaire zal vormen. Zij raakt direct gegrepen door het doel dat alle immigranten voor ogen hebben. De wil om maar in de VS te komen, zich veelal niet beseffend welke risico s ze lopen. Cammisa: Onderweg heb ik vaak genoeg mijn adem ingehouden als de kinderen weer op een volgende trein sprongen. Soms was Het Beest net een speeltuin voor ze. Dan sprongen ze van de ene naar de andere wagon. Of ze sprongen van een rijdende trein af, liepen er een stukje naast en klauterden er dan weer op. Gewoon voor de lol. De kinderen bleken nauwelijks angst te kennen, terwijl het reizen op de goederentreinen levensgevaarlijk is. In speciale opvanghuizen voor reizigers langs het spoor komt Cammisa uiteindelijk de jongens tegen die je in Which Way Home volgt. 5 Opdrachten Het reizen op de goederentrein is levensgevaarlijk. Dat is letterlijk zoals Rebecca Cammisa het heeft ervaren. Hoe ver vind jij dat een documentairemaker mag gaan om zijn/haar idee te verfilmen? Waar ligt de grens? Probeer je antwoord toe te lichten. 4

6 na de film U kunt deze opdracht maken nadat uw leerlingen Which Way Home hebben gezien. Klassikaal of individueel behandelen is een aanrader, waardoor uw leerlingen hun eigen mening beargumenteren. Documentairemaker Cammisa is zich goed bewust van het gevaar dat de kinderen lopen. En laat hen dit ook weten. Daarnaast biedt ze haar hulp, aan mocht één van de kinderen besluiten om terug te willen naar huis. We filmden in een omgeving vol mensensmokkelaars, criminelen en corrupte beambten. We moesten altijd opletten dat de kinderen niet door onze aanwezigheid gevaar zouden lopen. Een aantal keer werden we bedreigd, dus toen besloten we dan ook om niet mee te reizen aldus Cammisa. Het maken van een documentaire Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in de totstandkoming, wat er allemaal bij komt kijken om een documentaire te maken. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Het filmen van Which Way Home In het begin is het voor Rebecca Cammisa wel even wennen bovenop de goederentrein. Hoewel het landschap om hen heen prachtig is, is het filmen op het smalle oppervlak erg lastig. Soms is het zelfs ronduit gevaarlijk. Cammisa: Terwijl we al heel veel moeite hadden om tijdens het rijden de camera stil te houden, moesten we ook nog uitkijken voor hoogspanningskabels. Twee keer scheelde het maar weinig of onze cameraman was van de trein gevallen, toen die plotseling moest remmen, waardoor de wagons heftig begonnen te schudden. Toch willen ze per se meereizen op de goederentrein. Alleen op die manier konden we het verhaal van de kinderen van binnenuit vertellen. Maar ik vond het ook heel belangrijk om de familie van overleden kinderen te filmen. Om zo te laten zien dat het hier om het welzijn van kinderen gaat. Dat velen van hen het er niet levend vanaf brengen. Het zal Cammisa in totaal zes jaar kosten om Which Way Home te voltooien. In 2010 wordt haar documentaire genomineerd voor een Oscar. Ze wint het felbegeerde beeldje niet, maar het filmen van Which Way Home levert haar wel iets anders op of zoals Cammisa het zelf verwoordt: Ik heb enorme bewondering gekregen voor alle immigranten, die via Het Beest hun einddoel hebben bereikt. Veel van de illegalen, die nu in de VS werken, hebben deze helse tocht doorstaan. Zij zijn echter onzichtbaar, omdat over hen nooit een film is gemaakt. Via mijn documentaire hoop ik ook hen een gezicht te hebben gegeven. 6 Opdrachten In Which Way Home wordt slechts een aantal kinderen gevolgd. Zij zijn uiteraard een deel van een veel groter geheel. Vele honderd-duizenden mensen proberen ieder jaar illegaal de grens over te komen. Bedenk nu zelf een onderwerp voor een documentaire, waarbij je iets groots terugbrengt tot een klein, overzichtelijk verhaal. Kies dus een thema, dat in Nederland, in Europa of zelfs in wereldverband gezien wordt als een groot probleem. 5

7 na de film Bepaal vervolgens hoe je dat probleem een gezicht geeft door slechts één of een beperkt aantal personen te volgen. Waarover zou het dan gaan? Wat zou er onder andere gefilmd moeten worden? Wat vertel je? En wat is de titel van jouw documentaire? U kunt uw leerlingen deze opdracht individueel of in groepjes laten maken nadat zij de documentaire hebben gezien. Via deze opdracht krijgen de leerlingen al doende inzicht in het proces dat voorafgaat aan het ontstaan van een documentaire. Hieronder valt het bedenken van wat er allemaal moet worden verteld. Wat wil een leerling met zijn/ haar documentaire duidelijk maken? Voorbeelden van thema s zijn o.a.: klimaatverandering, bio-industrie, oorlog, schending van mensenrechten en het al eerder behandelde terrorisme of de multiculturele samenleving (voor zover dit laatste als een probleem wordt ervaren). TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info@docschool.nl. Tip: op vindt u nog veel meer documentaires en aanvullend lesmateriaal. De IDFA schoolvoorstellingen worden mede mogelijk gemaakt door: Stichting Rotarkids CCJA, P.W. Janssen s Friesche Stichting, De Gijselaar-Hintzenfonds Which way home Rebecca Cammisa, Mexico, VS, 2009, 83 min Deze film is een titel van Mr. Mudd IDFA Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra Vormgeving: Madelinde Hageman 6

8 1 2 LEERLINGEN Opdracht 1 Wat is volgens jou een documentaire? Noem twee kenmerken. Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? Opdracht 2 De kloof tussen arm en rijk in de Verenigde Staten is zeer groot. Dat is altijd al zo geweest. Maar ook in Nederland hebben we te maken met rijkdom en armoede. Zoek in kranten en tijdschriften of op internet naar tien foto s, die deze tegenstelling in Nederland illustreren. Kies vijf foto s die rijkdom laten zien. En vijf foto s die armoede tonen. Voor zover mogelijk beschrijf je per foto waar en wanneer die genomen is en wat de foto laat zien. Waar gaat Which Way Home over? Duizenden kilometers van huis. Dag en nacht bovenop een goederentrein, die ze Het Beest noemen. Vaak helemaal alleen. En nog geen 15 jaar oud. Elk jaar proberen tienduizenden Zuid-Amerikaanse kinderen via Mexico illegaal de grens over te steken naar de Verenigde Staten. Op zoek naar een beter leven. Velen worden gepakt door de grenspolitie en teruggestuurd. Maar de drang naar geluk is sterk. Gepakt worden is nog wel hun minste zorg onderweg. De helse tocht zit vol gevaar. De dood ligt altijd op de loer. Even niet opletten en je valt van de trein. Of je wordt beroofd of zelfs verkracht. Of je verdwaalt voorgoed in de woestijn. In Which Way Home reis je mee met een groepje jongens. Allemaal vol vertrouwen dat ze de oversteek er levend vanaf brengen. Hun eigen American Dream achterna. 3 4 Opdracht 3 Wat vond jij van Which Way Home? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Opdracht 4 Rebecca Cammisa probeert met haar documentaire duidelijk iets te bereiken. Zij hoopt dat er meer begrip komt voor immigranten en dat de wetgeving verbetert. In hoeverre denk je dat documentaires of televisieprogramma s kunnen bijdragen aan de verbetering of verslechtering van bepaalde problemen? Licht je antwoord toe.

9 5 6 LEERLINGEN Opdracht 5 Het reizen op de goederentrein is levensgevaarlijk. Dat is letterlijk zoals Rebecca Cammisa het heeft ervaren. Hoe ver vind jij dat een documentairemaker mag gaan om zijn/haar idee te verfilmen? Waar ligt de grens? Probeer je antwoord toe te lichten. Opdracht 6 In Which Way Home wordt slechts een aantal kinderen gevolgd. Zij zijn uiteraard een deel van een veel groter geheel. Vele honderd-duizenden mensen proberen ieder jaar illegaal de grens over te komen. Bedenk nu zelf een onderwerp voor een documentaire, waarbij je iets groots terugbrengt tot een klein, overzichtelijk verhaal. Kies dus een thema, dat in Nederland, in Europa of zelfs in wereldverband gezien wordt als een groot probleem. Bepaal vervolgens hoe je dat probleem een gezicht geeft door slechts één of een beperkt aantal personen te volgen. Waarover zou het dan gaan? Wat zou er onder andere gefilmd moeten worden? Wat vertel je? En wat is de titel van jouw documentaire? 8