Het persbureau als spil van de printmedia?

Transcriptie

1 Het persbureau als spil van de printmedia? Het gebruik van ANP-berichtgeving door de grootste Nederlandse dagbladen omtrent Wikileaks Bachelor Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam Afstudeerrichting: (Inter)nationale Nieuwsberichtgeving en Journalistiek Datum: 15 januari 2012 Woorden: [7942] Docent: drs. Jelle Boumans Student: Thom Jutte [ ]

2 Samenvatting Het nieuwsaanbod in de Nederlandse dagbladen bestaat steeds vaker uit onbewerkte stukken zoals deze worden gepubliceerd door persbureaus, ondernemingen en andere belangenpartijen (Commissariaat voor de Media, 2008). Aan de hand van berichtgeving omtrent Wikileaks in de zes grootste Nederlandse dagbladen is onderzocht in welke mate deze dagbladen afhankelijk zijn van publicaties van het ANP. Zowel Nederlandse burgers als de betreffende dagbladen kunnen hun voordeel doen met dit onderzoek. Voor de burger moet men hierbij denken aan inzichten betreft betrouwbaarheid en voor de dagbladen aan inzichten betreffende de werkelijkheid. Doel van deze thesis is het achterhalen in hoeverre berichtgeving van het ANP wordt overgenomen door deze Nederlandse dagbladen, en hoe deze dagbladen hierin onderling van elkaar verschillen. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een automatische inhoudsanalyse. Op deze manier was het mogelijk alle berichten uit de periode tussen 1 september 2007 en 30 september 2012 te analyseren. Met eerder onderzoek uitgevoerd door Scholten en Ruigrok (2009) als basis bestaat het proces in dit onderzoek uit twee stappen. In de eerste plaats is bepaald of een artikel uit een dagblad (deels) gebaseerd is op een ANP-bericht en vervolgens is gekeken in hoeverre er gesproken kon worden van overlap tussen het artikel en het ANPbericht. Daarnaast is onderzocht of er verschillen bestaan tussen de verschillende soorten dagbladen, dus tussen de kwaliteits-, de populaire- en de gratis dagbladen. Bijna een derde (31,45%) van de artikelen blijkt (deels) gebaseerd te zijn op berichten afkomstig van het ANP. Tussen de verschillende soorten dagbladen blijkt in de gemiddelde percentages van het aantal artikelen dat (deels) gebaseerd is op een ANP-bericht een significant verschil te bestaan. Verder werd uit de resultaten duidelijk dat de dagbladen in afnemende mate afhankelijk blijken te zijn van de berichtgeving van het ANP naarmate het ANP meer berichten publiceert. Ten slotte is gebleken dat dagbladen NRC Handelsblad en De Volkskrant hun status als kwaliteitsdagblad waar maken. Belangrijkste conclusie uit dit onderzoek is dat, mede dankzij de vastgestelde trend, voorzichtig gesproken kan worden van een hoopgevend resultaat. Belangrijke aanbevelingen voor vervolgonderzoek betreffen het uitbreiden van het onderzoek met een tweede groot Nederlands persbureau, het onderzoeken van meerdere cases tegelijk, onderzoek naar verklaringen voor verschillen en onderzoek over een langere periode.

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Theoretisch kader Nieuwsberichtgeving en het gebruik van persbureaus door de dagbladen Het onderscheid tussen dagbladen Hoe functioneert het persbureau en waarom is het problematisch als het persbureau een grote rol speelt? Methode Methode van onderzoek Data-analyse Resultaten ANP in de zes grootste Nederlandse dagbladen Berichten ANP getraceerd Conclusies Discussie Literatuur Bijlagen Bijlage Bijlage Bijlage

4 1. Inleiding Een kritische analyse van het fenomeen Wikileaks in het NRC Handelsblad omschrijft de onthulling van de klokkenluiderssite als een vuurwerkshow die lijkt uit te lopen op een grote finale (Lovink & Riemens, 2010). In oktober 2006 richt voormalig computerhacker Julian Assange de site Wikileaks.org op, nog geen twee maanden later publiceert de site de eerste documenten. Wikileaks heeft als doel een platform te creëren waar zogenaamde klokkenluiders allerhande gevoelige en geheime documenten van overheidsinstellingen, politici en bedrijven kunnen plaatsen terwijl de klokkenluider zelf volledig anoniem blijft. Sinds de oprichting van Wikileaks heerst hierover discussie. De meningen over de site lopen sterk uiteen; enerzijds vinden journalisten het risicovol om informatie over te nemen van de site, maar tegelijkertijd wordt er ook gesproken over de toekomst van de onderzoeksjournalistiek ( Wat is Wikileaks?, 2010). Vanaf 2010 kwam Wikileaks door meerdere onthullingen vrijwel dagelijks in het nieuws. De doelstelling die als rode draad door deze thesis zal lopen is het achterhalen in hoeverre berichtgeving van het ANP wordt overgenomen door deze Nederlandse dagbladen, en hoe deze dagbladen hierin onderling van elkaar verschillen. Wie of wat zijn en vormen eigenlijk de bronnen van al het nieuws omtrent Wikileaks? Steeds vaker bestaat het nieuwsaanbod in de Nederlandse kranten uit onbewerkte berichten zoals deze door persbureaus, ondernemingen en andere belangenpartijen worden doorgegeven (Commissariaat voor de Media, 2008). De klassieke manier van nieuwsvergaring waarbij een drietal partijen betrokken is, zoals beschreven door Vermaas en Janssen (2009), lijkt enigszins achterhaald. Het klassieke proces wordt weergegeven in de onderstaand figuur: Gebeurtenis Persbureau Journalist / Redactie Burger / Nieuwsconsument Figuur 1 Klassieke manier van nieuwsvergaring. Pagina 1

5 Wat lijkt te gebeuren in de huidige en recente manier van nieuwsvergaring is dat journalisten zichzelf door eigen toedoen min of meer wegstrepen in dit proces, de rol van journalisten lijkt steeds kleiner te worden (Davies, 2008). Men zou de oorzaak ook kunnen zoeken bij de dynamiek van de journalistieke markt, waarin persbureaus een steeds belangrijkere rol gaan spelen (Davies, 2008). Dit proces wordt weergegeven in onderstaand figuur: Gebeurtenis Persbureau Journalist / Redactie Burger / Nieuwsconsument Figuur 2 Huidige manier van nieuwsvergaring. Uit voorgaand onderzoek blijkt dat nieuwsberichten in kranten steeds vaker overgenomen persberichten zijn. Tussen 2006 en 2008 is er in de Nederlandse dagbladen een toename geconstateerd in de mate waarin artikelen met nieuws en achtergrondinformatie (deels) zijn gebaseerd op berichten van het ANP, zo luidde één van de conclusies van Scholten en Ruigrok (2009). Wel tonen de bevindingen van Scholten en Ruigrok aan dat het percentage ANP-berichten dat in zijn geheel wordt overgenomen daalt en dat er steeds vaker artikelen te lezen zijn die deels gebaseerd zijn op ANP-berichten, maar wel zijn bewerkt of uitgebreid. De Britse onderzoeksjournalist Nick Davies komt in zijn boek Flat Earth News (2008) met een term voor deze ontwikkeling in de nieuwsberichtgeving. Churnalism is de term die hij hieraan verbindt, rondroeren (churning) en overnemen van voorverpakte persberichten. Davies omschrijft dit als volgt: Journalists who are no longer out gathering news but who are reduced instead to passive processors of whatever material comes their way, churning out stories, whether real event or PR artifice, important or trivial, true or false. (p. 59) Betekenen de bevindingen van Scholten en Ruigrok en het fenomeen churnalism ook dat dit betrekking heeft op de nieuwsberichtgeving omtrent Wikileaks? In deze thesis wordt verslag gedaan van een onderzoek naar het gebruik van ANPberichtgeving omtrent Wikileaks door de Nederlandse dagbladen. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Pagina 2

6 RQ1: In hoeverre wordt de nieuwsberichtgeving van het ANP omtrent Wikileaks overgenomen in de Nederlandse dagbladen, en is hierin een verschil te vinden tussen de kwaliteitskranten, de populaire kranten en de gratis dagbladen? Het onderzoek zal aan de hand van een drietal nader te bespreken deelvragen een duidelijk beeld schetsen van de mate waarin door de Nederlandse dagbladen gebruik wordt gemaakt van ANP-berichtgeving omtrent het onderwerp Wikileaks. Op basis van dit onderzoek kunnen zowel Nederlandse burgers als de betreffende dagbladen worden voorzien van waardevolle inzichten. Burgers kunnen door dit onderzoek inzicht krijgen in de betrouwbaarheid van berichten afkomstig van het ANP en kunnen op deze manier een waardeoordeel uitspreken over de betrouwbaarheid van het dagblad, de boodschap en misschien ook wel over de journalist. Voor de dagbladen zelf zou dit onderzoek een goede weerspiegeling kunnen zijn van de werkelijkheid. In welke mate passen de journalisten van de verschillende dagbladen bijvoorbeeld het grondbeginsel van hoor- en wederhoor nog toe? In Nederland worden volgens Rutten en Slot (2011) twee of drie spelers bedoeld wanneer men het heeft over persbureaus; het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Novum en de Geassocieerde Pers Diensten (GPD). Er wordt gesproken over twee of drie persbureaus aangezien het GPD formeel gezien geen persbureau is zoals het ANP en Novum dat zijn. Het GPD is een gesloten vereniging waarbij het merendeel van de Nederlandse regionale dagbladen zijn aangesloten. Hierbij moet worden vermeld dat door de toegenomen druk in het krachtenveld van concurrentie en economie het GPD eind 2012 zal worden opgeheven. De Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers schrijft het ANP een bijzondere positie toe binnen de journalistieke infrastructuur in Nederland. Het ANP vervult al tijdenlang een hoofdrol in de Nederlandse media. Aan de basis van het oudste, grootste en breedst georiënteerde persbureau van Nederland staan de Nederlandse dagbladen. In 1934 wordt het ANP opgericht als gemeenschappelijke dienst en voorziening voor waarneming en invulling van werkzaamheden die primair zijn voor de dagbladen. Door de oprichting van het ANP konden deze werkzaamheden efficiënter en effectiever in samenwerking worden uitgevoerd, menen Rutten en Slot. Waar het ANP jarenlang als stichting collectief eigendom was van de dagbladen, is het sinds 2010 volledig in handen van V-Ventures, de investeringsmaatschappij van Vereniging Veronica (NRC, 2010, in: Rutten & Slot, 2011). De continuïteit van de hoofdrol, die door de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (2009) wordt toegeschreven aan het ANP, lijkt binnen het huidige krachtenveld van concurrentie, economie en digitalisering niet gewaarborgd te kunnen worden (Tijdelijke Commissie Innovatie en Pagina 3

7 Toekomst Pers, 2009). Rutten en Slot (2011) zien hierin een interessante paradox waarbij de journalistiek in toenemende mate afhankelijk is van de persbureaus, terwijl deze sector gebukt gaat onder sterke economische druk en concurrentie. Volgens de rapporten van Rutten en Slot en De Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (2009) dreigt voor het ANP eenzelfde lot als voor het GPD wanneer er niets aan de huidige situatie zal veranderen. Onderzoek naar het gebruik van ANP-berichtgeving door de Nederlandse dagbladen is zeer beperkt. Veelal wordt onderzoek gepubliceerd dat zich heeft gericht op brontransparantie en het gebruik van deze bronnen (Commissariaat voor de Media, 2008; Hijmans, Schafraad, Buijs & d Haenens, 2011). Hiernaast zijn er verscheidene publicaties van onderzoek naar de macht en de posities van zowel Nederlandse als buitenlandse persbureaus (Rutten & Slot, 2011; Boyer, 2011). Aan de hand van de berichtgeving omtrent Wikileaks zal dit onderzoek het gebruik van ANP-berichtgeving door de Nederlandse dagbladen aan het licht brengen. Middels de unieke aanpak, via een casestudy, zal hiermee het schaarse onderzoek naar de rol van persbureaus in de Nederlandse dagbladen worden verrijkt. Om de eerder geformuleerde research question te kunnen beantwoorden wordt in eerste instantie de bestaande literatuur omtrent nieuwsberichtgeving en het gebruik van persbureaus door de dagbladen, het onderscheid tussen dagbladen en de functionering van het persbureau uiteengezet. Hierna zal in het methodische gedeelte worden toegelicht hoe het onderzoek is uitgevoerd. Vervolgens zullen de resultaten van het onderzoek uitgebreid aan bod komen, op basis waarvan een antwoord geformuleerd kan worden op de research question en er conclusies kunnen worden getrokken. Ten slotte zullen deze resultaten en conclusies van het onderzoek in de discussie geëvalueerd worden. Pagina 4

8 2. Theoretisch kader 2.1 Nieuwsberichtgeving en het gebruik van persbureaus door de dagbladen Rennen (2000) meent dat de geloofwaardigheid van een dagblad een essentieel onderdeel is van de identiteit van het dagblad en gerelateerd is aan de kwaliteit. De kwaliteit van een dagblad wordt volgens hem gewaarborgd door helder en transparant te zijn betreffende de gebruikte bronnen. Rennen beschouwt de werkelijksheidsdefinities zoals deze in de dagbladen staan als een coproductie van journalisten en bronnen en stelt dat de kwaliteit van de dagbladen ook een kwestie van bronnen is. Een journalistieke bron definieert hij als volgt: een persoon of collectief van personen, met wie de journalist in een transactieproces is gekomen, waaraan hij uitspraken ontleent met het oog op specifieke journalistieke producten. (p. 50) Steeds vaker bestaat het nieuwsaanbod in de Nederlandse dagbladen, en ook buitenlandse dagbladen, uit onbewerkte publicaties van persbureaus en andere belanghebbenden (Commissariaat voor de Media, 2008). Prenger en Van Vree (2004) menen in de toegenomen tijdsdruk en de huidige onderbezetting van redacties de oorzaak hiervan te zien, een persbericht kan dan wel eens een makkelijke oplossing zijn. (p. 35) Het gegeven dat persbureaus een belangrijkere rol spelen in het verzamelen en het rapporteren van nieuws is eerder ook al geconstateerd (Lewis, Williams & Franklin, 2008a). Ook in dit onderzoek wordt de toegenomen druk op journalisten om de productiviteit te verhogen genoemd als oorzaak van het ongeredigeerd overnemen van publicaties van persbureaus. De druk op journalisten heeft geleid tot bureau gebonden journalisten die in toenemende mate afhankelijk zijn van voorverpakte bronnen van nieuws, in het bijzonder van het voorverpakte materiaal van persbureaus. Dat journalisten afhankelijk zijn van bronnen is een feit. Een in dit verband vaak aangehaald citaat is er één van Herbert Gans. It takes two to tango, waarbij Gans aangeeft dat more often than not, sources do the leading (Gans, 1979, p. 116). Journalisten spelen dus een belangrijke rol in het journalistieke proces van nieuwsberichtgeving in de dagbladen, door de huidige en recente manier van nieuwsvergaring is de vraag echter in hoeverre dit inhoudelijk ook daadwerkelijk het geval is. Onderzoek uitgevoerd door de Cardiff University (Lewis, Williams, Franklin, Thomas & Mosdell, 2006) constateert een verschraling in het hedendaagse Britse medialandschap. Het onderzoek gaat in op de zorgelijke toestand bij de grote Britse dagbladen. Zeventig procent Pagina 5

9 van het nieuws in de Britse dagbladen is geheel of grotendeels gebaseerd op materiaal van persbureaus, slechts dertig procent van het nieuws in deze dagbladen komt volledig van de eigen journalisten. Hierbij moet vermeld worden dat het onderzoek van de Cardiff University enkel rekening heeft gehouden met gevallen van voorverpakt materiaal die door lezer kunnen worden waargenomen. De daadwerkelijke percentages kunnen dus verschillen met de vermelde percentages. Ook in Nederland blijkt een aanzienlijk deel van het nieuws geheel of grotendeels te zijn gebaseerd op materiaal van de persbureaus (Hijmans, Schafraad, Buijs & d Haenens, 2011). 36 procent van het nieuws in het NRC Handelsblad en de Volkskrant is geheel of grotendeels gebaseerd op voorverpakt materiaal van de persbureaus. Het betreft deels volledig overgenomen berichten van persbureaus, maar het grootste gedeelte bestaat uit delen van de berichten in de dagbladen welke door persbureaus zijn verzorgd. Hierbij moet men eveneens rekening houden met het feit dat het in eerste instantie gaat om gevallen van voorverpakt materiaal die de lezer zelf kan waarnemen. Daarnaast betreft het enkel een tweetal Nederlandse dagbladen. De daadwerkelijke percentages kunnen dus ook hier afwijken van de vermelde percentages. Ook de cijfers uit het onderzoek van Scholten en Ruigrok (2009) naar bronnen in het nieuws laten zien dat er de afgelopen jaren een groei is te zien in het aantal artikelen welke geheel of grotendeels gebaseerd zijn op materiaal van de persbureaus, en dan specifiek de artikelen van het ANP. De bronnen van het nieuws in de dagbladen lijken dus niet meer de journalisten van de dagbladen zelf te zijn, maar de journalisten van de persbureaus. RQ2: Zijn er sporen te traceren van ANP-berichten in de artikelen uit de zes grootste Nederlandse dagbladen omtrent de berichtgeving over Wikileaks? RQ3: In hoeverre vertonen de artikelen uit de dagbladen, waarin sporen zijn gevonden van ANP-berichten, overlap met deze ANP-berichten? Op basis van de besproken literatuur en aan de hand van de case Wikileaks zijn de twee bovenstaande deelvragen geformuleerd. Deze vragen dienen als onderbouwing om uiteindelijk een gefundeerd antwoord te kunnen formuleren op de onderzoeksvraag. Pagina 6

10 2.2 Het onderscheid tussen dagbladen Dagbladen spelen een grote rol in het samenstellen van onze beeldvorming over verschillende onderwerpen, zo ook over het onderwerp Wikileaks. Binnen dit onderzoek naar de mate waarin Nederlandse dagbladen gebruik maken van ANP-berichtgeving omtrent Wikileaks worden zes verschillende dagbladen gebruikt. Op basis van de oplagecijfers van 2011 is gekozen om gebruik te maken van de zes grootste Nederlandse dagbladen. Dit zijn respectievelijk De Telegraaf, Metro, Algemeen Dagblad, Spits, De Volkskrant en het NRC Handelsblad ( Opvraagmodule HOI, n.d.). De Telegraaf en het Algemeen Dagblad worden getypeerd als populaire dagbladen, het NRC Handelsblad en de Volkskrant als kwaliteitsdagbladen (Bakker & Scholten, 2009). Door het gebruik van het stempel populair of kwaliteit rijst uiteraard de vraag waarin de verschillen tussen deze twee soorten dagbladen zijn terug te zien. Dagbladen met veel (politieke) informatie en weinig amusement worden vaak bestempeld als kwaliteitsdagbladen. Dagbladen waarop het omgekeerde van toepassing is worden bestempeld als populaire dagbladen (Kaiser, 1994, in: Bakker & Scholten, 2009). Bakker en Scholten noemen het onderscheid tussen populaire- en kwaliteitsdagbladen misleidend. Zij zijn van mening dat het gebruik van het woord kwaliteit stelt dat populaire dagbladen geen kwaliteit hebben. Kwaliteitsdagbladen zullen volgens Kussendrager en Van der Lugt (2007) nooit een smeuïg paginagroot verhaal brengen over de slaapkamerruzies van een bekend artiestenpaar. Populaire dagbladen focussen zich naast het nieuws uit binnen- en buitenland ook op verhalen over mode, interieur, auto s, showbizz en vakanties. Bakker en Scholten (2009) noemen de lezerskring van de Nederlandse dagbladen als belangrijkste verschil voor het onderscheid tussen populaire- en kwaliteitsdagbladen. De verschillen tussen de populaireen de kwaliteitsdagbladen kunnen worden bestempeld als relatief. In vergelijking met veel dagbladen in het buitenland is een populair dagblad als De Telegraaf weldegelijk een kwaliteitskrant (Kussendrager en Van der Lugt, 2007). Metro en Spits zijn, als zijnde gratis dagbladen, meegenomen in dit onderzoek omdat zij behoren tot de vier grootste dagbladen van ons land. Respectievelijk zijn de kranten de op twee en op vier na grootste dagbladen van Nederland. De gratis dagbladen verschijnen vijf keer per week en worden verspreid onder mensen die gebruik maken van het openbaar vervoer, supermarkten, winkelketens, restaurants, cafés, universiteiten, parkeergarages en op straat. Pagina 7

11 RQ4: Is er een verschil te vinden tussen de kwaliteitsdagbladen, de populaire dagbladen en de gratis dagbladen betreft het gebruik van ANP-berichtgeving omtrent Wikileaks? Op basis van de besproken literatuur en aan de hand van de case Wikileaks is de bovenstaande deelvraag geformuleerd. Deze vraag dient samen met eerder geformuleerde deelvragen als onderbouwing om uiteindelijk een gefundeerd antwoord te kunnen formuleren op de onderzoeksvraag. 2.3 Hoe functioneert het persbureau en waarom is het problematisch als het persbureau een grote rol speelt? Miljoenen mensen consumeren vrijwel dagelijks nieuws via media. Onbewust komen de nieuwsconsumenten op deze manier dagelijks in aanraking met de publicaties van de persbureaus (Rutten & Slot, 2011). Veel van het nieuws dat via de media de nieuwsconsumenten bereikt, is volgens Rutten en Slot direct of indirect af te leiden van het nieuws afkomstig van de persbureaus. Hierbij moet men niet vergeten dat persbureaus het nieuws niet direct aan de nieuwsconsumenten leveren, en er dus altijd nog een station tussen zit. De persbureaus die dienst doen op nationaal niveau selecteren nieuwswaardige gebeurtenissen voor de nationale markt, dit nieuws kan vervolgens door de abonnees en leden worden overgenomen. Op deze manier bereikt het nieuws de nieuwsconsumenten (Boyer, 2011). Eén van de onderzoeksvragen in het onderzoek van Vermaas en Janssen (2009) heeft betrekking op de huidige functies en kernwaarden van persbureaus. Er worden een zestal functies van persbureaus onderscheiden. Ten eerste verzamelen en verspreiden persbureaus feiten. Deze feiten dienen vervolgens goed gecontroleerd te worden, het betreft hier de validatie-functie. Verder hebben persbureaus een signalerende functie. Doordat persbureaus alle urgente nieuwsfeiten dienen op te pikken fungeren zij als een soort vangnet. Persbureaus hebben op veel plekken in het land journalisten gestationeerd en kunnen op deze manier een alarmerende functie vervullen, oftewel hun abonnees en leden voorzien van breaking news. Ten slotte zijn de persbureaus ook leverancier van ondersteunend materiaal, hierbij moet men denken aan foto s en video s. Naast deze functies van persbureaus onderscheiden Vermaas en Janssen (2009) een viertal kernwaarden die de kwaliteit van een persbureau in belangrijke mate kunnen bepalen. Persbureaus dienen in hun berichtgeving betrouwbaar, snel, onafhankelijk en objectief te zijn. Pagina 8

12 De in paragraaf 2.1 beschreven toegenomen druk op journalisten om de productiviteit te verhogen, welke heeft geleid tot bureau gebonden journalisten, is ook te voelen bij de journalisten van de persbureaus zelf. Redacties van de meeste persbureaus raken steeds meer overwerkt. De druk om steeds meer te produceren en de vermeende afhankelijkheid van PR materiaal zou niet veel goeds betekenen voor de uiteindelijke kwaliteit van het nieuwsbericht afkomstig van het persbureau (Lewis, Williams & Franklin, 2008b). Het werk van persbureaus wordt dus niet alleen aangetast door de toegenomen druk op de journalisten, maar ook door PR materiaal. Dit houdt in dat, naast het feit dat de berichten kwalitatief minder worden, de berichten afkomstig van de persbureaus niet langer kan worden gezien als betrouwbare informatie. Ook Leuven en Raeymaeckers (2011) concluderen in hun onderzoek dat het gebruik van PR materiaal negatieve effecten heeft op de objectieve en onafhankelijke berichtgeving van de persbureaus. Zowel Lewis, Williams & Franklin (2008b) als Buijs, Daalmans, Frye, ten Haaf, Hijmans en Schafraad (2009) geven hierbij wel aan dat PR materiaal veelal nauwelijks herkenbaar voor de journalisten. Wanneer de berichten van de persbureaus dus niet worden gecontroleerd door de dagbladen, wordt PR materiaal op simpele wijze gepubliceerd in de dagbladen. De Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (2009) stelt dat dagbladen in het huidige milieu behoefte hebben aan exclusieve inhoud. De berichten en publicaties afkomstig van de persbureaus zijn niet uniek en onderscheidend genoeg. Het materiaal wordt geleverd aan en gebruikt door meerdere afnemers. Persbureaus stellen verschillende soorten waarden te bieden aan hun afnemers: de informatie afkomstig van persbureaus dient betrouwbaar, snel, onafhankelijk en objectief te zijn. Eerder in deze paragraaf werden deze waarden door Vermaas en Janssen (2009) omschreven als de vier kernwaarden die de kwaliteit van een persbureau in belangrijke mate bepalen. Deze waarden maken berichten van persbureaus toch anders dan berichten afkomstig van lobbygroepen, persberichten van organisaties of andere PR-berichten. Op deze manier zijn persbureaus vaak relevante partners voor dagbladen (Johnston & Forde, 2011). Maar om onderscheidend te zijn dienen dagbladen de berichten afkomstig van de persbureaus nog te bewerken. Het aanpassen van het materiaal blijkt volgens de commissie een voorwaarde voor de dagbladen om zich te profileren, om de lezer van de toegevoegde waarde te overtuigen. Boyer (2011) meent hierin de verklaring te zien voor de aan de ene kant toegenomen behoefte aan persbureaus omdat de dagbladen moeten functioneren met minder journalisten, maar aan de andere kant de afgenomen wil van de dagbladen om voor de diensten van de persbureaus te betalen. Persbureaus zijn volgens Boyer Pagina 9

13 niet in staat de omzet van de dagbladen te waarborgen, hun product is immers niet uniek. Ook volgens Paterson (2006) zijn de homogene en kleurloze weergave van het nieuws de voornaamste punten van kritiek op de rol van de persbureaus. Het lijkt alsof de dagbladen hun lezers een diversiteit van nieuwsbronnen aanbieden, in werkelijkheid valt dit echter tegen. De media, en voornamelijk de dagbladen gebruiken veelal identieke nieuwsbronnen. Pagina 10

14 3. Methode 3.1 Methode van onderzoek Het onderzoek naar de mate waarin door de zes grootste Nederlandse dagbladen gebruik wordt gemaakt van de berichtgeving van het ANP omtrent Wikileaks zal worden uitgevoerd aan de hand van een automatische inhoudsanalyse. Door middel van deze automatische inhoudsanalyse is het mogelijk om ongelimiteerde hoeveelheden artikelen in een paar minuten te doorzoeken ( Methode van onderzoek, n.d.). Er is gekozen voor een kwantitatieve inhoudsanalyse omdat deze methode van onderzoek, indien goed uitgevoerd, de mogelijkheid biedt om onderzoek te doen naar verschillende vormen van inhoud en meer relevant voor dit onderzoek, naar de inhoud hiervan (Berelson, 1952). Aan de hand van eerder uitgevoerd onderzoek naar bronnen in het nieuws door Scholten en Ruigrok (2009) is besloten een soortgelijke methode te gebruiken voor dit onderzoek. De methode zal in dit deel van de thesis worden toegelicht. Zoals eerder beschreven in de paragraaf over het onderscheid tussen de dagbladen, is op basis van de oplagecijfers van 2011 ( Opvraagmodule HOI, n.d.) gekozen voor de zes grootste Nederlandse dagbladen. Deze zes verschillende dagbladen kunnen worden opgedeeld in drie categorieën. Ten eerste de categorie populaire dagbladen waaronder De Telegraaf en het Algemeen Dagblad vallen, ten tweede de kwaliteitsdagbladen NRC Handelsblad en De Volkskrant en ten slotte de twee gratis dagbladen Metro en Spits. De automatische inhoudsanalyse heeft voor dit onderzoek een belangrijk voordeel. Het zal niet nodig zijn om uit de onderzoekspopulatie, welke bestaat uit alle berichten van de dagbladen en het ANP omtrent Wikileaks tussen 1 september 2007 en 30 september 2012, een steekproef te trekken. Door gebruik te maken van de automatische inhoudsanalyse als methode van onderzoek is het mogelijk alle berichten uit de hiervoor vermelde periode te analyseren. Hoewel Wikileaks is opgericht in oktober 2006, is de keuze voor de periode tussen 1 september 2007 en 30 september 2012 gemaakt op basis van de berichten zoals deze gevonden zijn in de online krantendatabase van LexisNexis. Het eerste bericht in de Nederlandse dagbladen omtrent Wikileaks dateert van 1 september 2007, de einddatum van deze periode is gekozen aangezien er in deze maand begonnen is met dit onderzoek. Pagina 11

15 De berichten van zowel de dagbladen als die van het ANP zijn afkomstig van de online krantendatabase LexisNexis en zijn gevonden met behulp van de zoekterm Wikileaks OR Assange. Tabel 1.1 laat zien hoeveel berichten dit per dagblad en bij het ANP op heeft geleverd. Tabel 1.1 Aantal artikelen per bron. Bron Aantal artikelen Algemeen Nederlands Persbureau 998 De Telegraaf 181 Algemeen Dagblad 158 Volkskrant 518 NRC Handelsblad 535 Metro 69 Spits 96 De onderzochte dagbladen en het ANP leverden in de periode tussen 1 september 2007 en 30 september 2012 een totaal van 2555 artikelen op. Deze artikelen en ANP-berichten zullen worden ingeladen in de database van AmCAT, een uitgebreide en gespecialiseerde computerinfrastructuur welke verder zal worden toegelicht in de volgende paragraaf. Op basis van de literatuur uit het theoretisch gedeelte van deze thesis valt te verwachten dat een deel van deze artikelen geheel of gedeeltelijk gebaseerd zullen zijn op de berichten van het ANP. Om te bepalen voor welk deel van de artikelen dit zal gelden, wordt middels een automatische inhoudsanalyse (in AmCAT) en verdere analyse in SPSS vastgesteld of en in hoeverre de artikelen uit de dagbladen en de berichten van het ANP overlap vertonen. Evenals in het onderzoek van Scholten en Ruigrok (2009) zal het proces in dit onderzoek bestaan uit twee stappen. Om te beginnen zal worden bepaald of een artikel gebaseerd is op een ANP-bericht. Nadien zal worden nagegaan in hoeverre er sprake is van overlap tussen het artikel en het ANP-bericht. Deze twee stappen zullen in onderstaande paragraaf worden toegelicht. Pagina 12

16 3.2 Data-analyse In eerste instantie zal worden nagegaan of er sporen van een ANP-bericht in het artikel uit een van de dagbladen voorkomen. Het databestand van ruim 1500 artikelen uit de dagbladen en de bijna 1000 berichten van het ANP zullen met behulp van een automatische inhoudsanalyse met elkaar worden vergeleken. Hierbij wordt telkens het ANP-bericht vergeleken met de artikelen uit de dagbladen van de twee dagen hierop volgend, er wordt dus een publicatieverschil van twee dagen gehanteerd. De eventuele overlap wordt op twee manieren berekend: vanuit het ANP-bericht en vanuit het artikel. Dit onderscheid is van groot belang, want wanneer een ANP-bericht geheel kan worden teruggevonden in een artikel, hoeft dit niet te betekenen dat het artikel en het ANP-bericht identiek zijn. De journalist kan het artikel verder hebben aangevuld met eigen informatie. Met behulp van de automatische inhoudsanalyse zal worden getraceerd hoeveel combinaties van woorden in een artikel en een ANP-bericht overeenkomen. Om te bepalen of een artikel gebaseerd is op een ANP-bericht zullen de volgende criteria, zoals Scholten en Ruigrok (2009) deze eerder hebben geformuleerd, worden gebruikt: - Bericht van het ANP vertoont meer dan 5 procent overlap met een artikel uit één van de zes grootste Nederlandse dagbladen; - Bericht van het ANP vertoond tussen de 3 en 5 procent overlap met een artikel uit één van de zes grootste Nederlandse dagbladen en het artikel uit één van de zes grootste Nederlandse dagbladen vertoont meer dan 10 procent overlap met het bericht van het ANP - Bericht van het ANP vertoond tussen de 1 en 3 procent overlap met een artikel uit één van de zes grootste Nederlandse dagbladen en het artikel uit één van de zes grootste Nederlandse dagbladen vertoont meer dan 13 procent overlap met het bericht van het ANP Wanneer de artikelen waarin sporen zijn gevonden van een ANP-bericht zijn geselecteerd, wordt in de hierop volgende stap op basis van een vijftal nader te bespreken categorieën onderzocht in hoeverre de artikelen overlap vertonen met de berichten van het ANP. In dit onderzoek is, op aanraden van Nieuwsmonitor, sprake van overlap indien drie opeenvolgende woorden corresponderen in het ANP-bericht en het artikelen uit één van de dagbladen. In hun onderzoek definiëren Scholten en Ruigrok (2009) een aantal categorieën waarin een artikel middels automatische inhoudsanalyse geplaatst kan worden. De categorieën die in dit Pagina 13

17 onderzoek gebruikt zullen worden lijken sterk op deze categorieën, al is er een enkele aanpassing gedaan (tabel 1.2). Tabel 1.2 De vijf categorieën voor het bepalen in hoeverre er sprake is van overlap, deels gebaseerd op Scholten en Ruigrok (2009). Categorie Beschrijving per categorie Criteria waaraan artikel aan moet voldoen per categorie 1. Het bericht van het ANP en het artikel in het dagblad zijn vrijwel identiek; bericht van het ANP verschijnt in licht ingekorte uitvoering als artikel in één van de dagbladen. 2. Het bericht van het ANP en het artikel in het dagblad zijn vrijwel identiek; bericht en artikel vallen echter niet samen, de journalist heeft informatie toegevoegd. 3. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in sterk ingekorte uitvoering als artikel in één van de dagbladen 4. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in uitgebreide uitvoering als artikel in één van de dagbladen Overlap bericht ANP Artikel is 60 procent of meer. Overlap bericht Artikel ANP is 60 procent of meer. Overlap bericht ANP Artikel is 60 procent of meer. Overlap bericht Artikel ANP is 60 procent of meer. Aantal woorden van het artikel >= (1.25 * Aantal woorden van bericht ANP). Overlap bericht ANP Artikel is meer dan 5 procent of minder dan 60 procent. Aantal woorden van het bericht ANP >= (1.25 * Aantal woorden van het artikel). Overlap bericht ANP Artikel is meer dan 5 procent of minder dan 60 procent. Aantal woorden van het artikel >= (1.25 * Aantal woorden van bericht ANP). 5. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in ingekorte of uitgebreide uitvoering als artikel in één van de dagbladen. Overlap bericht ANP Artikel is meer dan 1 procent of minder dan 60 procent. Aantal woorden van het artikel < Aantal woorden van bericht ANP OF Aantal woorden van bericht ANP < Aantal woorden van het artikel Nationaal Museum Zoals eerder vermeld en toegelicht zal dit onderzoek worden uitgevoerd met behulp van een geautomatiseerde inhoudsanalyse. Artikelen uit de dagbladen en berichten van het ANP worden op deze manier vergeleken en middels SPSS vervolgens automatisch in één van de bovenstaande categorieën ingedeeld. Pagina 14

18 Door gebruik te maken van de automatische inhoudsanalyse is het tevens mogelijk een uitspraak te doen over eventuele verschillen tussen de dagbladen betreft dit onderwerp. Eerst zullen de dagbladen apart van elkaar worden bekeken en vervolgens kan er een uitspraak worden gedaan over de eventuele verschillen tussen de populaire dagbladen en de kwaliteitsdagbladen. Om een evenwichtige uitspraak te kunnen formuleren over de eventuele verschillen tussen de dagbladen wordt een extra categorie meegenomen in het soort dagblad. Het betreft hier de categorie van gratis dagbladen, Metro en Spits. De uitgebreide en gespecialiseerde computerinfrastructuur AmCAT zal de basis vormen vanuit waar de inhoudsanalyse in dit onderzoek wordt gestart. Middels AmCAT is het mogelijk duidelijke overzichten te maken van de metadata van de geselecteerde artikelen en ANP-berichten, het betreft hier data als mediumtype, datum, paginanummer en aantal woorden. Het gebruik van de database AmCAT in deze thesis is mogelijk gemaakt door Nieuwsmonitor, het wetenschappelijk instituut voor de journalistiek. Pagina 15

19 4. Resultaten De oorspronkelijke dataset van dit onderzoek omvat 2555 artikelen van de dagbladen en het ANP samen (tabel 1.1). Deze dataset is afkomstig uit de online krantendatabase LexisNexis. LexisNexis houdt in haar database geen rekening met eventuele dubbeltellingen in de berichten van het ANP. Deze dubbeltellingen betreffen de in de loop van de dag aangevulde en/of verbeterde berichten en zijn handmatig verwijderd. Hierbij is gekozen om de laatste en dus meest recente, en uitgebreide berichten van het ANP mee te nemen in de uiteindelijke dataset. De uiteindelijke dataset aan de hand waarvan de analyses zijn uitgevoerd bevat om deze reden 1555 artikelen uit de verschillende dagbladen en 699 berichten afkomstig van het ANP (tabel 2.1). Tabel 2.1 Aantal artikelen uit de zes grootste Nederlandse dagbladen en de berichten van het ANP Dagblad Totaal NRC Handelsblad De Volkskrant De Telegraaf Algemeen Dagblad Spits Metro ANP Totaal ANP in de zes grootste Nederlandse dagbladen Zoals in tabel 2.1 af te lezen is, verspreidt het ANP niet in alle jaren een gelijk aantal berichten omtrent Wikileaks. In de jaren 2007, 2008 en 2009 worden door het ANP in totaal slechts twee berichten uitgegeven. In de jaren 2010 en 2011 is een duidelijke stijging te zien van de berichtgeving in zowel de dagbladen als bij het ANP en in 2012 verandert dit in een daling. Aan de hand van de criteria zoals deze zijn beschreven in paragraaf 3.2, blijken er bijna 500 artikelen te zijn welke (deels) gebaseerd zijn op een ANP-bericht (tabel 2.2). Van de in totaal 1555 artikelen uit de dagbladen is dus bijna één derde (deels) gebaseerd op een ANP- Pagina 16

20 bericht. Wat opvalt, is het enorm hoge percentage van de artikelen van het Algemeen Dagblad dat (deels) gebaseerd is op ANP-berichten (72,15%). Om een eventueel verschil tussen de kwaliteits-, de populaire- en de gratis dagbladen in de gemiddelde percentages van het aantal artikelen dat (deels) gebaseerd is op ANP-berichten aan te tonen is een eenwegs-variantieanalyse 1 uitgevoerd. Eerst wordt hierbij gekeken naar de toets op gelijke varianties. Deze is significant dus mag er niet worden uitgegaan van gelijke varianties voor de drie soorten dagbladen. De groepen zijn wel even groot dus is de toets op gelijke varianties geen dwingende voorwaarde. Ook met ongelijke varianties mag er een variantieanalyse worden uitgevoerd. Uit deze analyse blijkt dat er een significant verschil bestaat in deze percentages tussen de verschillende soorten dagbladen, F (2, 3) = 12.86, p =.03. In de kwaliteitsdagbladen NRC Handelsblad en De Volkskrant komen procentueel gezien het minst aantal artikelen (deels) gebaseerd op ANP-berichten voor (M = 15.25, SD = 9.67), gevolgd door de populaire dagbladen De Telegraaf en Algemeen Dagblad (M = 56.24, SD = 22.50) en de gratis dagbladen Spits en Metro (M = 86.71, SD = 0.36). Tabel 2.2 Aantal artikelen in de dagbladen en aantal en percentage artikelen (deels) gebaseerd op ANP-berichten in Dagblad Totaal aantal artikelen Aantal artikelen (deels) gebaseerd op een ANPbericht. N Aantal Gewogen in % N NRC Handelsblad De Volkskrant De Telegraaf Algemeen Dagblad Spits Metro Totaal Het is mogelijk een eventuele trend te ontdekken in de mate waarin de zes grootste Nederlandse dagbladen gebruikmaken van de berichtgeving van het ANP omtrent Wikileaks. 1 Bijlage 1 - Eenwegs-variantieanalyse op basis van tabel 2.2 Aantal artikelen in de dagbladen en aantal en percentage artikelen (deels) gebaseerd op ANP-berichten in Pagina 17

21 Om deze eventuele trend te ontdekken wordt tabel 2.2 opgesplitst naar jaar (tabel 2.3). Een eerste bevinding die op basis van tabel 2.3 gemaakt kan worden is dat in de jaren 2008 en 2009 geen artikelen uit de dagbladen zijn gevonden welke (deels) gebaseerd zijn op berichtgeving van het ANP, deze twee jaren zijn dan ook niet meegenomen in de tabel en bij de verdere analyses. Voor 2008 is dit niet opmerkelijk te noemen aangezien het ANP in dit jaar geen berichten uitgaf omtrent Wikileaks. Maar voor 2009 is deze bevinding echter wel opmerkelijk aangezien in 2007 ongeveer hetzelfde aantal artikelen werd gepubliceerd door zowel de dagbladen als het ANP (tabel 2.1). In 2007 waren drie van de vijf artikelen afkomstig uit de dagbladen (deels) gebaseerd op een bericht van het ANP. In de mate waarin de zes grootste Nederlandse dagbladen gebruikmaken van de berichtgeving van het ANP omtrent Wikileaks is een bepaalde trend te ontdekken. Naarmate het ANP meer berichten publiceert de dagbladen in afnemende mate afhankelijk blijken te zijn van de berichtgeving van het ANP, met uitzondering van Tabel 2.3 Aantal artikelen in de dagbladen en aantal en percentage artikelen (deels) gebaseerd op ANP-berichten in opgesplitst naar jaar. Dagblad Totaal Aantal artikelen Totaal Aantal artikelen Totaal Aantal artikelen Totaal Aantal artikelen aantal (deels) gebaseerd aantal (deels) gebaseerd aantal (deels) gebaseerd aantal (deels) gebaseerd artikelen op een ANP- artikelen op een artikelen op een artikelen op een 2007 bericht 2010 ANP ANP ANP bericht bericht bericht N Aantal Gewogen in % N N Aantal Gewogen in % N N Aantal Gewogen in % N N Aantal Gewogen in % N NRC Handelsblad De Volkskrant De Telegraaf Algemeen Dagblad Spits Metro Totaal Pagina 18

22 In dit geval is het ook mogelijk om middels een eenwegs-variantieanalyse 2 per jaar een eventueel verschil tussen de kwaliteits-, populaire- en gratis dagbladen in de gemiddelde percentages van het aantal artikelen dat (deels) gebaseerd is op ANP-berichten aan te tonen. Ook moet in dit geval eerst worden gekeken naar de toets op gelijke varianties. Deze is significant voor de jaren 2010, 2011 en Voor deze jaren mag er dus niet worden uitgegaan van gelijke varianties voor de drie soorten dagbladen. Aangezien de groepen even groot zijn is de toets op gelijke varianties voor deze jaren overbodig. Zoals eerder al werd geconstateerd mag in dit geval een variantieanalyse worden uitgevoerd. Voor 2007 is deze toets niet significant, dit zou kunnen betekenen dat de resultaten voor dit jaar minder betrouwbaar zijn of een vertekend beeld schetsen. Uit de eenwegs-variantieanalyse blijkt dat er alleen significante verschillen betreft deze percentages bestaan in de jaren 2010, F (2, 3) = 12.46, p =.04 en 2011, F (2, 3) = 17.86, p =.02. Voor 2010 geldt dat in de kwaliteitsdagbladen NRC Handelsblad en De Volkskrant het aantal artikelen dat (deels) gebaseerd is op ANP-berichten procentueel gezien het laagst is ( M = 15.99, SD = 8.75). De kwaliteitsdagbladen worden gevolgd door de populaire dagbladen De Telegraaf en Algemeen Dagblad (M = 67.30, SD = 27.29) en de gratis dagbladen Spits en Metro (M = 97.69, SD = 0.18). Voor 2011 geldt wederom dat in de kwaliteitsdagbladen NRC Handelsblad en De Volkskrant het aantal artikelen dat (deels) gebaseerd is op ANP-berichten procentueel gezien het laagst is ( M = 10.88, SD = 10.59). Ook in 2011 worden de kwaliteitsdagbladen gevolgd door de populaire dagbladen De Telegraaf en Algemeen Dagblad (M = 34.98, SD = 17.53) en de gratis dagbladen Spits en Metro (M = 80.48, SD = 0.67). Voor de overige jaren 2007, F (2, 3) = 0.00, p = -00, en 2012, F (2, 3) = 2.25, p =.25 zijn geen significante verschillen gevonden. 4.2 Berichten ANP getraceerd In paragraaf 3.2 (tabel 1.2) zijn de categorieën aan de hand waarvan bepaald zal worden in hoeverre er sprake is van overlap uiteengezet. Deze vijf categorieën zijn als volgt geformuleerd: 1. Het bericht van het ANP en het artikel in het dagblad zijn vrijwel identiek; bericht van het ANP verschijnt in licht ingekorte uitvoering als artikel in één van de dagbladen. 2 Bijlage 2 - Eenwegs-variantieanalyse op basis van tabel 2.3 Aantal artikelen in de dagbladen en aantal en percentage artikelen (deels) gebaseerd op ANP-berichten in uitgesplitst naar jaar Pagina 19

23 2. Het bericht van het ANP en het artikel in het dagblad zijn vrijwel identiek; bericht en artikel vallen echter niet samen, de journalist heeft informatie toegevoegd. 3. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in sterk ingekorte uitvoering als artikel in één van de dagbladen. 4. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in uitgebreide uitvoering als artikel in één van de dagbladen. 5. Het bericht van het ANP is bewerkt en verschijnt in ingekorte of uitgebreide uitvoering als artikel in één van de dagbladen. Een eerste indicatie van de artikelen die (deels) gebaseerd zijn op een ANP bericht lijkt enigszins hoopgevend (tabel 2.4). Meer dan de helft van de artikelen (262) valt in de categorie Bewerken en uitbreiden ANP-bericht, dit zou betekenen dat de dagbladen niet alles letterlijk van het ANP overnemen. Dagbladen bewerken de berichten van het ANP dus wel degelijk voordat deze worden geplaatst. Wanneer deze tabel wordt opgesplitst naar dagbladen en percentages (tabel 2.5) zal blijken dat deze constatering overeind blijft, maar dat er tussen de dagbladen wel grote verschillen bestaan in hoeverre er sprake is van overlap van de artikelen uit deze dagbladen en de berichten van het ANP. Tabel 2.4 Artikelen (deels) gebaseerd op een ANP-bericht per categorie: overschrijven, bewerken, inkorten en uitbreiden. Categorie Aantal artikelen Percentage N Gewogen in % N Overschrijven ANP-bericht Overschrijven en uitbreiden ANP-bericht Bewerken en inkorten ANP-bericht Bewerken en uitbreiden ANP-bericht Bewerken en inkorten of uitbreiden ANP-bericht Totaal Het overschrijven van berichten van het ANP komt bij gratis dagblad Spits, zoals verwacht, het meest voor (14,46%). Hierop volgen De Telegraaf (4,11%), Metro (1,67%) en het Algemeen Dagblad (0,88%). Waar op basis van het theoretisch kader van dit onderzoek verwacht zou kunnen worden dat gratis dagbladen Spits en Metro elkaar niet heel veel zouden Pagina 20

24 moeten ontlopen, is het verschil tussen de twee gratis dagbladen in de eerste categorie verassend groot (+12,79% voor Spits). Opmerkelijk zijn de scores van NRC Handelsblad en De Volkskrant. Beide dagbladen, in paragraaf 2.2 omschreven als kwaliteitsdagbladen, hebben bij zowel categorie 1 als categorie 2 een score van 0,00 procent. Uit tabel 2.5 blijkt dus dat de kwaliteitsdagbladen hun status waarmaken. Hoewel de scores in de categorie overschrijven en uitbreiden ANP-bericht zeer laag zijn, is het wederom het gratis dagblad Spits dat het hoogste percentage (2,41%) scoort. Het bewerken en inkorten van berichten van het ANP komt in Spits (33,73%) en Metro (31,67%) procentueel gezien aanzienlijk vaker voor dan in de andere dagbladen. Wederom is het hier het NRC Handelsblad dat het laagste percentage (6,67%) scoort. Het bewerken en uitbreiden van berichten van het ANP komt in Spits en Metro naar verhouding het minst voor. Spits (37,35%) en Metro (41,67%) scoren hier duidelijk lager dan de overige dagbladen. In de overige vier dagbladen lopen de percentages uiteen van 46,57 procent in De Telegraaf tot 86,67 procent in NRC Handelsblad. Om eventuele verschillen tussen de kwaliteits-, populaire- en gratis dagbladen in het gemiddelde percentage artikelen per categorie aan te tonen is per categorie een eenwegsvariantieanalyse 3 uitgevoerd. Om te bepalen of deze analyse mag worden uitgevoerd moet eerst worden gekeken naar de toets op gelijke varianties. Deze is in alle gevallen significant en dus mag er niet worden uitgegaan van gelijke varianties voor de drie soorten dagbladen. Ondanks de ongelijke varianties mag ook in dit geval een variantieanalyse worden uitgevoerd omdat de groepen wel even groot zijn, de gelijke groepen maken de toets op gelijke varianties namelijk irrelevant. Verschillen in gemiddelde percentages zijn wel zichtbaar. Deze analyse levert echter geen significante verschillen tussen de kwaliteits-, populaire- en gratis dagbladen wat betreft het percentage artikelen per categorie aan kunnen tonen. 3 Bijlage 3 - Eenwegs-variantieanalyse op basis van tabel 2.5 Artikelen (deels) gebaseerd op een ANPbericht uitgesplitst in vijf categorieën Pagina 21

25 Tabel 2.5 Artikelen (deels) gebaseerd op een ANP-bericht opgesplitst in vijf categorieën. Dagblad Aantal artikelen (deels) gebaseerd op een ANPbericht. Overschrijven ANPbericht N Aantal Gewogen in % N Overschrijven en uitbreiden ANPbericht Bewerken en inkorten ANPbericht Bewerken en uitbreiden ANPbericht Bewerken en inkorten OF uitbreiden ANPbericht Aantal Gewogen Aantal Gewogen Aantal Gewogen Aantal Gewogen in % N in % N in % N in % N NRC Handelsblad De Volkskrant De Telegraaf Algemeen Dagblad Spits Metro Totaal Pagina 22

26 5. Conclusies Het doel van het onderzoek was inzicht bieden in het gebruik van ANP-berichtgeving omtrent Wikileaks door de Nederlandse dagbladen. De vraag die centraal stond in dit onderzoek luidde: In hoeverre wordt de nieuwsberichtgeving van het ANP omtrent Wikileaks overgenomen in de Nederlandse dagbladen, en is hierin een verschil te vinden tussen de kwaliteitskranten, de populaire kranten en de gratis dagbladen? Voor de dagbladen zelf zou dit onderzoek een goede weerspiegeling kunnen zijn van de werkelijkheid. Verder zou het schaarse onderzoek naar de rol van persbureaus in de Nederlandse dagbladen kunnen worden verrijkt. Per deelvraag zal hieronder een conclusie worden getrokken op basis van de eerder beschreven resultaten. Ten slotte zal op basis van deze conclusie een antwoord op de research question worden geformuleerd. Uit de resultaten van het onderzoek is gebleken dat er sporen zijn te traceren van ANPberichten omtrent Wikileaks in de artikelen uit de zes grootste Nederlandse dagbladen. Bijna een derde (31,45%) van de artikelen uit de dagbladen is (deels) gebaseerd op een ANPbericht. Het percentage van dit case-gebonden, en op Nederlandse dagbladen gebaseerde onderzoek wijkt echter af van eerder onderzoek door de Cardiff University (Lewis et al., 2006), waaruit bleek dat 70 procent van het nieuws in de Britse dagbladen is geheel of grotendeels gebaseerd op materiaal van persbureaus. Minder wijkt het percentage uit dit onderzoek af van eerder uitgevoerd onderzoek door Hijmans, Schafraad, Buijs en d Haenens (2011). Hieruit bleek dat 36 procent van het nieuws in NRC Handelsblad en de Volkskrant geheel of grotendeels was gebaseerd op voorverpakt materiaal van de persbureaus. NRC Handelsblad (8,41%) en de Volkskrant (22,09%) scoorden in het onderzoek in deze thesis daarentegen aanzienlijk lager dan in het hiervoor genoemde onderzoek. Het is echter moeilijk om deze percentages te vergelijken aangezien de methoden van onderzoek sterk van elkaar verschillen. In dit onderzoek werd een trend geconstateerd in de mate waarin de zes grootste Nederlandse dagbladen gebruikmaken van de berichtgeving het ANP omtrent Wikileaks. De dagbladen blijken in afnemende mate afhankelijk te zijn van de berichtgeving van het ANP naarmate het ANP meer berichten publiceert. Deze trend komt niet overeen met eerdere bevindingen in het onderzoek van Scholten en Ruigrok (2009). Hierin werd geconcludeerd dat dagbladen over de hele linie voor hun nieuws en achtergrondinformatie in steeds sterkere mate afhankelijk zijn van berichten van het ANP. Bij het vergelijken van de uitkomsten van deze twee onderzoeken Pagina 23