Longkanker en beroep in Nederland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Longkanker en beroep in Nederland"

Transcriptie

1 in Nederland De NederLandse Cohort Studie Preller, Dr.Ir. E.A.

2 Achtergrond Incidentie kanker totaal: (mannen) Schatting voor NL (FNV-rapport): werkgerelateerde kanker mortaliteit totaal per jaar Longkanker bij mannen: 7000, vrijwel altijd fataal Roken in 85-90% gevallen de oorzaak longkanker Beroepsmatige blootstelling andere belangrijke oorzaak Diagnose longkanker: meestal > 65 jaar 2

3 Geschiedenis (van de epidemiologie) Schoorsteenvegers: scrotum kanker (Pott, 1778) 50, 60: industrie-specifieke studies (hoge blootstelling, sterke associaties) Leukemie Benzeen Blaas Kleurstoffen (benzidine, -naphtylamine) Huid, long Kool vergassing Long, neus Nikkel 3

4 Wat maakt onderzoek naar oorzaken lastig? Lange tijd tussen blootstelling en diagnose Variatie in blootstelling: beroepsmatige en andere blootstelling (roken); manieren om dit goed te meten Genetische verschillen Onbegrepen en/of niet te corrigeren confounding 4

5 Typen onderzoek Industriespecifiek: gericht op specifiek agens Algemene populatie Doodsoorzaken Nationale registratie incidentie Case-control Prospectief 5

6 Blootstelling aan carcinogenen in Nederland - CAREX Agens Totaal Aantal blootgestelden 1,1 * 10 6 Mogelijk longcarcinogeen, o.a. ETS Silica Diesel

7 Doel onderzoek In welke sectoren komt longkanker relatief vaak voor? Wat is de bijdrage van beroepsmatige blootstelling aan longkanker in NL? 7

8 NLCS- NederLandse Cohort Studie Start in mannen ( vrouwen) Informatie over o.a. dieet, leefstijl (o.a. roken), beroepsgeschiedenis Case-cohort design Kankergevallen: via kankerregistratie Subcohort: 2-jaarlijkse update Follow-up: 11.3 jaar N=1920 longkankergevallen (2250 subcohort) 8

9 Beroepsgeschiedenis Sector Beroep Duur werkzaamheden 9

10 Analyses Cox proportional Hazards models Correctie voor verschillende sets confounders Leeftijd + Longkanker familie Leeftijd + LK familie + rookgewoonten Leeftijd + LK familie + rookgewoonten+ alcohol+ fruit/groente (check op verschillende andere potentiële confounders) 10

11 Longkanker in (26) sectoren-15 jaar in sector Industrie/sector Spoorwegen Elektronische en optische instrumenten Bouwmaterialen, glas Productie transportmiddelen Mijnen en offshore Bouwnijverheid Textiel en leer Post en telecommunicatie Rate Ratio % bthi Gecorrigeerd voor leeftijd + LK familie + rookgewoonten + alcohol + fruit/groente 11

12 Effect van confounders 4 3,5 RR and 95% CI 3 2,5 2 1,5 1 set 1 set 2 set 3 0,5 electronics shipbuilding construction railway 12

13 Beroepsmatige blootstelling aan carcinogenen Ahrens: IARC klasse 1; op basis sector en/of beroep IJzer, staal en metaal (PAH, metalen) Transportmiddelen productie (asbest) Bouwnijverheid (asbest, PAH, silica) Schilders (?) N blootgesteld RR 95% bthi 15 jaar Ever vs never

14 Attributief Risico Afhankelijk van RR en % blootgestelden Gebaseerd op Ahrens classificatie (ever): 1.7% 15 jaar in bouwnijverheid, elektronische en optische instrumenten, en spoorwegen: ca. 5% Additioneel 3 sectoren met NS RR > 1.5: totaal 7% bij 7000 cases per jaar: door blootstelling in deze beroepen, in 11.3 jaar follow-up periode 14

15 Vervolg onderzoek Specifieke stoffen (silica en longkanker) Andere kankersoorten (blaas) 15

16 Conclusies Aantal sectoren met duidelijk verhoogd risico Sterk variabel effect van correctie voor confounders (roken); individuele data nodig Conservatieve schatting: jaarlijks honderden gevallen van longkanker door beroepsmatige blootstelling in Nederland 16

17 Met dank aan: Elleny Balder Sandra Bausch-Goldbohm Erik Tielemans Piet van den Brandt We thank Svenneke v.d. Heuvel, Laura Voorrips, Birgitte Blatter, Roy Veldhof, Evelyn Tjoe Ny and Rob Beelen for their assistance in various stages of the study. We are indebted to the participants of this study and further wish to thank the cancer registries (IKA, IKL, IKMN, IKN, IKO, IKR, IKST, IKW, IKZ and VIKC), and the Netherlands nationwide registry of pathology (PALGA). We also thank Dr. A. Volovics and Dr. A. Kester for statistical advice; Dr. L. Schouten, S. van de Crommert, H. Brants, J. Nelissen, C. de Zwart, M. Moll, W. van Dijk, M. Jansen, and A. Pisters for assistance; and H. van Montfort, T. van Moergastel, L. van den Bosch, R. Schmeitz, for programming assistance. This study was financially supported by the Dutch Cancer Society and the Dutch Ministry of Social Affairs and Employability 17

Silicablootstelling en Longkanker Nederland. De NederLandse Cohort Studie

Silicablootstelling en Longkanker Nederland. De NederLandse Cohort Studie Silicablootstelling en Longkanker Nederland De NederLandse Cohort Studie Achtergrond Incidentie kanker totaal: 34.000 per jaar (mannen) Schatting voor NL (FNV-rapport): werkgerelateerde kanker mortaliteit

Nadere informatie

17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi

17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Katia Verhamme, MD, PhD Epidemioloog OLV Ziekenhuis-Aalst Erasmus MC Rotterdam 20 april 2013

Nadere informatie

Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Een beetje geschiedenis 18 eeuw : eerste gedocumenteerde studies naar

Nadere informatie

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband?

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Dr.ir. A. Pijpe Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Heijermanslezing Kanker en Werk 14 juni 2013 Soorten kanker in verband gebracht met ploegendienst

Nadere informatie

De VIKC en de kankerregistratie

De VIKC en de kankerregistratie woensdag 21 januari 2009 De VIKC en de kankerregistratie O. Visser, IKA De integrale kankercentra zijn Regionale kennis- en kwaliteitscentra Netwerkorganisaties En hebben als participanten: alle algemene

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN

GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Waar ligt de grens? Is een grens te bepalen? Grenzen: België-Nederland GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Hoe deden/doen we het in de GBBS van de Gezondheidsraad?

Nadere informatie

mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie

mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie Hoorcollege 1: Onderzoeksopzet en risikomaten Rosner 13.1-13.4 Capaciteitsgroep Methodologie en Statistiek tul / UM 10 januari 2006 Methodologie en Statistiek

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

Milieu als oorzaak van kanker

Milieu als oorzaak van kanker Prof. Dr. Luc Hens Vakgroep Menselijke Ecologie - Vrije Universiteit Brussel Laarbeeklaan 103-1090 Brussel Tel: 02/4774281 Fax: 02/4774964 E-mail: Human.ecologgy@vub.ac.be Homepage: http//www/vub.ac.be/meko

Nadere informatie

REGISTRATIE VAN KANKER: VAN GROOT BELANG

REGISTRATIE VAN KANKER: VAN GROOT BELANG l0l00l00l0ll0l0l0ll0l0l0ll0l0l0l REGISTRATIE VAN KANKER: VAN GROOT BELANG 0l0l0ll0l HET BELANG VAN KANKERREGISTRATIE Wereldwijd vindt onderzoek plaats naar kanker. Bijvoorbeeld naar welke vormen veel voorkomen

Nadere informatie

Evidence piramide. Gecontroleerde studies. Welk studie type? 19/02/2013. 3 me ta.eu. Niet dezelfde piramide voor elke vraag. me ta.eu. me ta.

Evidence piramide. Gecontroleerde studies. Welk studie type? 19/02/2013. 3 me ta.eu. Niet dezelfde piramide voor elke vraag. me ta.eu. me ta. Niet dezelfde piramide voor elke vraag Evidence piramide Gecontroleerde studies Welk studie type? 3 1 Effect van roken op longkaner Richard Doll 1951: prospectieve studie 2/3 mannelijke Britse artsen Goede

Nadere informatie

Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke

Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke 107 Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed bekend. Onderzoek naar welke medicijnen gebruikt worden

Nadere informatie

Confounding opzet & interpretatie van mensgebonden onderzoek

Confounding opzet & interpretatie van mensgebonden onderzoek Confounding opzet & interpretatie van mensgebonden onderzoek b.siegerink@lumc.nl Klinische epidemiologie expositie veroorzaakt uitkomst in domein 1 Onderzoeksvraag Expositie Uitkomst in Domein Onderzoeksvraag

Nadere informatie

WORKSHOP WETENSCHAP DIE WERKT VOOR DE BEDRIJFSARTS SGBO EN NSPOH, BG-DAGEN, 31 MEI 2018

WORKSHOP WETENSCHAP DIE WERKT VOOR DE BEDRIJFSARTS SGBO EN NSPOH, BG-DAGEN, 31 MEI 2018 WORKSHOP WETENSCHAP DIE WERKT VOOR DE BEDRIJFSARTS SGBO EN NSPOH, BG-DAGEN, 31 MEI 2018 DOEL WORKSHOP Wetenschap die werkt voor de bedrijfsarts Meer enthousiasme voor onderzoek Handvatten bieden 1 e deel

Nadere informatie

Kanker door het werk? PIM workshops 2010

Kanker door het werk? PIM workshops 2010 Kanker door het werk? PIM workshops 2010 Gert van der Laan, klinisch arbeidsgeneeskundige Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Kanker door het werk Herkennen: Kenmerken beroepskanker

Nadere informatie

Follow-up van volwassenen die als kind zijn behandeld voor kanker Web-based. based nazorgplan

Follow-up van volwassenen die als kind zijn behandeld voor kanker Web-based. based nazorgplan Follow-up van volwassenen die als kind zijn behandeld voor kanker Web-based based nazorgplan Annette Berendsen, Dr. AJ. Berendsen, huisarts Afdeling Huisartsgeneeskunde UMCG 1 Follow-up van volwassenen

Nadere informatie

Arbeidsepidemiologie. Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

Arbeidsepidemiologie. Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Arbeidsepidemiologie Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Arbeidsepidemiologie Historisch voorbeeld Arbeidsepidemiologie Sir Percivall Pott 1775 verhoogde

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Nederlandse samenvatting Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Retinoblastoom is een kwaadaardige oogtumor die ontstaat in het netvlies. Deze vorm van oogkanker is zeer zeldzaam

Nadere informatie

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v Het gebruik van blootstellingsgegevens in epidemiologisch onderzoek Gerard Swaen, Dow 20 november 2008 Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit,

Nadere informatie

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt

Nadere informatie

PROFILES infrastructuur voor (online) data verzameling. Lonneke van de Poll-Franse

PROFILES infrastructuur voor (online) data verzameling. Lonneke van de Poll-Franse PROFILES infrastructuur voor (online) data verzameling Lonneke van de Poll-Franse Eindhoven Cancer Registry (ECR) Onderdeel van de Nederlandse Kankerregistratie* Gebied van 2,4 miljoen inwoners 10 ziekenhuizen

Nadere informatie

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2 Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor

Nadere informatie

10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen

10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen 10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen Kankerverwekkende stoffen zijn de tijdbommen van gevaarlijke stoffen op de werkplek. Maar veel stoffen ontwikkelen hun dodelijke effect

Nadere informatie

Secundaire ijzerstapeling

Secundaire ijzerstapeling Secundaire ijzerstapeling een belangrijke chronische transfusiecomplicatie Marlijn Hoeks Hematoloog io Radboudumc PhD student CCTR Sanquin Research Leiden 29-11-2017 1 Inhoud Achtergrond secundaire ijzerstapeling

Nadere informatie

Hypoglycemia is associated with intensive care unit mortality

Hypoglycemia is associated with intensive care unit mortality Hypoglycemia is associated with intensive care unit mortality Hermanides J, Bosman RJ, Vriesendorp TM, Dotsch R, Rosendaal FR, Zandstra DF, Hoekstra JB, DeVries JH. Crit Care Med 2010; 38: 1430-1434 Dr

Nadere informatie

Borstsparende therapie vs. mastectomie: Het effect op overleving

Borstsparende therapie vs. mastectomie: Het effect op overleving Borstsparende therapie vs. mastectomie: Het effect op overleving Observationeel onderzoek naar het effect van borstsparende therapie en mastectomie op algehele en borstkanker-specifieke overleving in een

Nadere informatie

Summary / Samenvatting

Summary / Samenvatting Summary / Samenvatting 193 SUMMARY Cancer affects millions of persons in the world. In the Netherlands, cancer has become the most important cause of death in 2008. This thesis concerns two types of cancer:

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Kankerclusteronderzoek in het gebied rondom Vliegbasis Leeuwarden

Kankerclusteronderzoek in het gebied rondom Vliegbasis Leeuwarden Kankerclusteronderzoek in het gebied rondom Vliegbasis Leeuwarden 1 Kankerclusteronderzoek in het gebied rondom Vliegbasis Leeuwarden 6 november 2017 GGD Fryslân In opdracht van de Werkgroep Uitstoot Vliegbasis

Nadere informatie

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen

Nadere informatie

University of Groningen. Self-controlled designs to control confounding Pouwels, Koen

University of Groningen. Self-controlled designs to control confounding Pouwels, Koen University of Groningen Self-controlled designs to control confounding Pouwels, Koen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens.

Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens. Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens. Dr. Maurits De Ridder Vakgroep Volksgezondheid Universiteit

Nadere informatie

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Toegespitst op kankerzorg dr. Mohamed Boulaksil Cardioloog i.o. Pharos Utrecht, 18 juni 2013 Indeling Definitie van begrippen Epidemiologische verschillen migrant

Nadere informatie

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker Kanker Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over kanker patiënten. Ik hou mijn spreekbeurt hier over omdat er veel kinderen zijn die niet precies weten wat kanker nou eigenlijk is en omdat kanker heel veel

Nadere informatie

Bloeddruk en hartfalen door geluid van weg- en railverkeer. Danny Houthuijs en Elise van Kempen

Bloeddruk en hartfalen door geluid van weg- en railverkeer. Danny Houthuijs en Elise van Kempen Bloeddruk en hartfalen door geluid van weg- en railverkeer Danny Houthuijs en Elise van Kempen 1 Uit New Scientist 25 augustus 2007: Dying for some peace and quiet Beleidsanalyse Geluid Verzoek van Milieu

Nadere informatie

Prof. dr. Hans Bosma Universiteit Maastricht Sociale Geneeskunde

Prof. dr. Hans Bosma Universiteit Maastricht Sociale Geneeskunde Prof. dr. Hans Bosma Universiteit Maastricht Sociale Geneeskunde 1 Opbouw van het verhaal Sociale epidemiologie Sociaaleconomische gezondheidsverschillen Het dominante perspectief Een onderbelicht perspectief

Nadere informatie

Beroepsziekten anno 2015: uitdaging voor de arbeidshygiëne!

Beroepsziekten anno 2015: uitdaging voor de arbeidshygiëne! NVvA symposium 2015 Beroepsziekten anno 2015: uitdaging voor de arbeidshygiëne! Remko Houba (NKAL, PreventPartner, DPSO Arbozorg) 18 maart 2015 De uitdaging anno 1907 Eastman, C. Work-accidents and the

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde

Nadere informatie

PRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten

PRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale zaken en Werkgelegenheid schat de Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan Stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad het extra

Nadere informatie

Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden?

Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden? Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden? 1.Mechanistische inzichten in belang van lage dosissen 1.1Carcinogenese berust op accumulatie van mutaties 1.2 Dosis-antwoord voor

Nadere informatie

Minerale oliën. Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad

Minerale oliën. Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad Minerale oliën Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad Verschillende soorten oliën niet of matig geraffineerde oliën hooggeraffineerde oliën overige oliën zuivere oliën oplosbare MBV semisynthetische MBV

Nadere informatie

INLEIDING EEN OVERZICHT VAN CORRECTIEMETHODEN

INLEIDING EEN OVERZICHT VAN CORRECTIEMETHODEN INLEIDING Als je geïnteresseerd bent in de vraag welke van twee behandelingen of geneesmiddelen het beste werkt, zijn er grofweg twee manieren om dat te onderzoeken: experimenteel en observationeel. Bij

Nadere informatie

K a n k e r n a d e r b e k e k e n

K a n k e r n a d e r b e k e k e n K a n k e r n a d e r b e k e k e n Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland Projectgroep Gezondheidsonderzoek Thermphos: Auteur onderzoeksrapport: J. Vrencken (arts / sociaal geneeskundige) Kenmerk:

Nadere informatie

WORKSHOP. Determinanten van doorwerken tot en na de pensioengerechtigde leeftijd: maken ouderen nog kans op de arbeidsmarkt?

WORKSHOP. Determinanten van doorwerken tot en na de pensioengerechtigde leeftijd: maken ouderen nog kans op de arbeidsmarkt? WORKSHOP Determinanten van doorwerken tot en na de pensioengerechtigde leeftijd: maken ouderen nog kans op de arbeidsmarkt? Afdeling Determinanten van doorwerken: TOT de pensioengerechtigde leeftijd NA

Nadere informatie

Gezondheidsindicatoren 2004-2005 Vlaams Gewest. Kanker en andere nieuwvormingen

Gezondheidsindicatoren 2004-2005 Vlaams Gewest. Kanker en andere nieuwvormingen Vlaams Gewest Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers/ziekten/cijfers-over-kanker/ - december 2008 Door: Cloots Heidi, De Kind Herwin, Kongs Anne, Smets Hilde Afdeling Informatie & Ondersteuning

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding

Nadere informatie

belangrijke cijfers over blaaskanker

belangrijke cijfers over blaaskanker belangrijke cijfers over blaaskanker Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van blaaskanker, gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie blaaskanker in Nederland Deze

Nadere informatie

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform Nationaal AYA Jong & Kanker Platform www.aya4net.nl Epidemiologie? Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van ziekte bestudeerd. AYA kankerpatiënten: een unieke groep?! Bevinden zich

Nadere informatie

Selma Hertsenberg, B.Sc. Begeleiding: Paul Scheepers Rob Anzion Pieter van der Valk Jeanette van Houtum

Selma Hertsenberg, B.Sc. Begeleiding: Paul Scheepers Rob Anzion Pieter van der Valk Jeanette van Houtum Determinanten van beroepsmatige blootstelling van verpleegkundigen aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) tijdens koolteerbehandelingen in de dermatologische kliniek Selma Hertsenberg, B.Sc.

Nadere informatie

Samenvatting. 1. De getallen zijn weergegeven in de Angelsaksische notatie met een komma voor scheiding van de duizendtallen en met een decimale punt.

Samenvatting. 1. De getallen zijn weergegeven in de Angelsaksische notatie met een komma voor scheiding van de duizendtallen en met een decimale punt. Samenvatting Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen in Nederland, met bijna 12,000 1 nieuwe diagnoses gesteld in 2006. De incidentie-cijfers voor borstkanker zijn verdubbeld sinds

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting 178 Samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1. Ouder worden is geassocieerd met een toenemend verlies van spiermassa (sarcopenie) en spierkracht, hetgeen kan bijdragen aan lichamelijke achteruitgang

Nadere informatie

Arbeidsveiligheid of gezondheid: wat weegt zwaarder. Paul Uijt de Haag Centrum Veiligheid RIVM

Arbeidsveiligheid of gezondheid: wat weegt zwaarder. Paul Uijt de Haag Centrum Veiligheid RIVM Arbeidsveiligheid of gezondheid: wat weegt zwaarder Paul Uijt de Haag Centrum Veiligheid RIVM 1 20 maart 2013 Arbeidsveiligheid Voor arbeidsongevallen is het risicomodel ORCA ontwikkeld Risico s voor werknemers

Nadere informatie

CHAPTER 12. Samenvatting

CHAPTER 12. Samenvatting CHAPTER 12 Samenvatting Samenvatting 177 In hoofdstuk 1 wordt een toegenomen overleving gerapporteerd van zeer vroeggeboren kinderen, gerelateerd aan enkele nieuwe interventies in de perinatologie. Uitkomsten

Nadere informatie

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for

Nadere informatie

Susan Peters Hans Kromhout; Yngvar Thomassen; Edeltraud Fechter-Rink. NVvA symposium 2009

Susan Peters Hans Kromhout; Yngvar Thomassen; Edeltraud Fechter-Rink. NVvA symposium 2009 Persoonlijke blootstelling aan inhaleerbaar cementstof Susan Peters Hans Kromhout; Yngvar Thomassen; Edeltraud Fechter-Rink NVvA symposium 2009 Achtergrond Naast huid- en luchtwegklachten zijn er ook aanwijzingen

Nadere informatie

1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker

1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker Voeding en borstkanker Vragen? Haaglanden MC 18 oktober 2018 ellen.kampman@wur.nl 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker 1 op de 3 In 2017 Incidentie: ~ 110.000 Prevalentie: ~450.000 1 op de 20 is erfelijk

Nadere informatie

Op de bres voor arbeidshygiëne!

Op de bres voor arbeidshygiëne! Op de bres voor arbeidshygiëne! NVvA 19 maart 2015 Workshop J Op de bres voor arbeidshygiëne! NVvA 19 maart 2015 Workshop J Drie kwarts - maat Deel 1 Deel 2 Deel 3 Gezondheidsbewaking Jos Rooijackers,

Nadere informatie

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen Effectevaluatie Door: Rienke Bannink (Erasmus MC) E-mail r.bannink@erasmusmc.nl i.s.m. Els van As (consortium Rivas-Careyn),

Nadere informatie

Kanker door uitzending naar de Balkan?

Kanker door uitzending naar de Balkan? Kanker door uitzending naar de Kanker door uitzending naar de Balkan? Onderzoek naar kanker en sterfte tussen 1993 en 2008 onder militairen die zijn uitgezonden naar de Balkan Meer leukemie onder Balkan-militairen?

Nadere informatie

Kanker: klinisch beeld,

Kanker: klinisch beeld, Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut

Nadere informatie

Vergelijking van 2 TTF-1 clones en de consequentie hiervan voor een juiste classificatie van longtumoren en hun metastasen

Vergelijking van 2 TTF-1 clones en de consequentie hiervan voor een juiste classificatie van longtumoren en hun metastasen Vergelijking van 2 TTF-1 clones en de consequentie hiervan voor een juiste classificatie van longtumoren en hun metastasen A.J.J. Smits AIOS Pathologie 31-01-2012 Inleiding Longkanker is derde meest voorkomend

Nadere informatie

Nachtdienst en Borstkanker: wat is er van aan? Pia Cox

Nachtdienst en Borstkanker: wat is er van aan? Pia Cox Nachtdienst en Borstkanker: wat is er van aan? Pia Cox Oostende, 26 maart 2009 2 Meldpunt Nederland FNV januari 2009 Leden met borstkanker en 10 jaar of langer nachtwerk Op basis van ontwikkelingen in

Nadere informatie

Ondersteuning bij werkhervatting na een diagnose kanker een combinatie van best evidence en best practise

Ondersteuning bij werkhervatting na een diagnose kanker een combinatie van best evidence en best practise RE-CAP Ondersteuning bij werkhervatting na een diagnose kanker een combinatie van best evidence en best practise Drs. Martine van Egmond MSc, dr. Saskia Duijts PhD, dr. Sylvia Vermeulen PhD MD, prof. dr.

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

Chronische vermoeidheid en werkhervatting bij oncologische aandoeningen

Chronische vermoeidheid en werkhervatting bij oncologische aandoeningen Chronische vermoeidheid en werkhervatting bij oncologische aandoeningen Peter van Muijen, Saskia Duijts, Karin Bonefaas-Groenewoud, Han Anema, Allard van der Beek Ruwe incidentie landelijk (per 100.000

Nadere informatie

Spreekbeurt Nederlands Kanker

Spreekbeurt Nederlands Kanker Spreekbeurt Nederlands Kanker Spreekbeurt door een scholier 1834 woorden 12 januari 2011 7 12 keer beoordeeld Vak Nederlands 1. Wat is kanker eigenlijk? Kanker komt heel veel bij ouderen voor, het is zelfs

Nadere informatie

Een protocol ter harmonisering van het gebruik van cohort data in survival studies

Een protocol ter harmonisering van het gebruik van cohort data in survival studies Een protocol ter harmonisering van het gebruik van cohort data in survival studies Ronald B. Geskus GG & GD, Amsterdam April 1998 De meeste survival studies naar HIV infectie en AIDS kijken naar AIDS,

Nadere informatie

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -

Nadere informatie

Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg?

Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg? Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg? Symposium (Over)leven na Kanker Tilburg, 8 maart 2013 Dr. V. Lemmens Hoofd Sector Onderzoek, Integraal Kankercentrum Zuid Eindhoven Kwaliteit Kwaliteit: definitie?

Nadere informatie

Samenvat v t at in t g 129

Samenvat v t at in t g 129 129 Onderzoek naar handvoorkeur van de mens bestaat al eeuwen. Het is nog steeds niet precies bekend wat precies de oorzaak is van het gebruik van de linker dan wel de rechter hand. De krachtigste aanwijzingen

Nadere informatie

B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren

B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische

Nadere informatie

Hoofd-Halstumoren 12

Hoofd-Halstumoren 12 Boukje van Dijk, Otto Visser, Katja Aben en Sabine Siesling namens de Nederlandse Kankerregistratie. Vereniging van Integrale Kankercentra. www.ikcnet.nl Hoofd-halstumoren: ontwikkelingen in Nederland

Nadere informatie

Nieuwe arbeidsrisico s en dan?

Nieuwe arbeidsrisico s en dan? 1 Nieuwe arbeidsrisico s en dan? Bijeenkomst Contact Groep Chemie 11 maart 2010 Teake Pal Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Kop in het zand of Kop in de wind 3 Van signalering naar

Nadere informatie

Behandeling Prostaatkanker

Behandeling Prostaatkanker Behandeling Prostaatkanker - Informatieavond 7 december 2011 VUmc Cancer Center Amsterdam André N. Vis, M.D., Ph.D., uroloog Minimaal Invasieve Urologie en Robot Urologie VUmc Amsterdam Behandeling Prostaatkanker

Nadere informatie

TOETS OMB1 ONDERZOEKSMETHODOLOGIE I. december 2010

TOETS OMB1 ONDERZOEKSMETHODOLOGIE I. december 2010 TOETS OMB1 ONDERZOEKSMETHODOLOGIE I december 2010 Deze toets bestaat uit 23 vragen, waarvan 15 meerkeuzevragen (maximaal 15 punten) en 8 open vragen (maximaal 28 punten); In totaal zijn er dus 43 punten

Nadere informatie

matige alcohol consumptie gezondheid

matige alcohol consumptie gezondheid matige alcohol consumptie positief voor gezondheid R e s u l t a t e n v a n 3 j a a r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k Matige en regelmatige alcoholconsumptie heeft overall een positief

Nadere informatie

FORMULIER III. voor het beoordelen van een COHORTONDERZOEK. Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling

FORMULIER III. voor het beoordelen van een COHORTONDERZOEK. Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling FORMULIER III voor het beoordelen van een COHORTONDERZOEK Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier III: beoordeling cohortonderzoek Dit formulier is bestemd voor het beoordelen van cohortonderzoek.

Nadere informatie

Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam

Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Darmkanker screening zin of onzin? Lisette Saveur, Verpleegkundig specialist MDL-oncologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Agenda Colorectaal carcinoom algemeen Voortraject darmkanker screening Bevolkingsonderzoek

Nadere informatie

Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS)

Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS) Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS) 18 oktober 2017 Algemeen: Werknemers moeten gezond en veilig met gevaarlijke

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32765 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Glas, Nini Aafke de (Nienke) Title: Treatment of older patients with breast cancer

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.

Nadere informatie

Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld

Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld Kenniscentrum RIWE (Risk Assessment in the Work Environment) Tim Meijster Department of Food & Chemical

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid berekent de Commissie WGD van de Gezondheidsraad de concentratieniveaus in de lucht (HBC-OCRV s * ) die samenhangen

Nadere informatie

De les uit de chroom VI affaire(s)? Heijermanslezing Teake Pal & Frederieke Schaafsma

De les uit de chroom VI affaire(s)? Heijermanslezing Teake Pal & Frederieke Schaafsma De les uit de chroom VI affaire(s)? Heijermanslezing 30-11-2018 Teake Pal & Frederieke Schaafsma Disclosure belangen sprekers Teake Pal en Frederieke Schaafsma werken beiden in opdracht van IKA-Ned. Zij

Nadere informatie

De incidentie van kanker bij laboratoriummedewerkers in Nederland

De incidentie van kanker bij laboratoriummedewerkers in Nederland De incidentie van kanker bij laboratoriummedewerkers in Nederland Afstudeerverslag masteropleiding Milieu-natuurwetenschappen Door: Marijke W.I. Scholten April 2008 Illustratie voorblad: Marie Curie in

Nadere informatie

Diabetes en kanker: nieuwe inzichten

Diabetes en kanker: nieuwe inzichten Diabetes en kanker: nieuwe inzichten Joost B.L.Hoekstra internist AMC 11-10-2012 Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met diverse farmaceutische

Nadere informatie

HET LIPIDENSPECTRUM VAN PATIËNTEN

HET LIPIDENSPECTRUM VAN PATIËNTEN HET EFFECT VAN DE CVRM ZORGSTRAAT OP DE BLOEDDRUK EN HET LIPIDENSPECTRUM VAN PATIËNTEN IN DE HUISARTSENPRAKTIJK Berdien Oosterveld Begeleiding: Job van der Palen Peter van der Lugt Mirella Nijmeijer Wetenschapsavond

Nadere informatie

Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode )

Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode ) Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode 1995-2016) Rapportage Dienst Gezondheid & Jeugd Johan van Veelen Henk Klapwijk Oktober 2018 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 De

Nadere informatie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Feiten en Fabels over risicofactoren voor kanker Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie (tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag) 15 oktober 2015 Voorkomen

Nadere informatie

Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog

Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Ton Kuijpers, Epidemioloog Guru based medicine Inhoud Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoeksdesign (RCT) Mate van bewijs Conclusies

Nadere informatie

Borstcontroles of amputatie?

Borstcontroles of amputatie? Borstcontroles of amputatie? Liesbeth Jansen, chirurg-oncoloog Mede namens Jaap de Vries, Arieke Prozée, Clara Lemstra BRCA Themamiddag UMCG Expertisecentrum borst- eierstokkanker 31 oktober 2015 BRCA

Nadere informatie

STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1. Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer

STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1. Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer STIGMATISERING VAN PATIENTEN MET LONGKANKER 1 Stigmatisering van Patiënten met Longkanker: De Rol van Persoonlijke Relevantie voor de Waarnemer Stigmatization of Patients with Lung Cancer: The Role of

Nadere informatie

Klinische implicaties van de EVOLVE studie

Klinische implicaties van de EVOLVE studie ASN Review 2012 Klinische implicaties van de EVOLVE studie Marc Vervloet, internist-nefroloog VU medisch centrum Associatie PTH met mortaliteit Kalantar-Zadeh, Kidney Int 2007 Welke evidence? Associatie

Nadere informatie

impact from intervention strategies A case example from the baking industry

impact from intervention strategies A case example from the baking industry Prospective evaluation of the health impact from intervention strategies A case example from the baking industry Samenwerking Nick Warren, Health and Safety Laboratory Dick Heederik, IRAS, Utrecht University

Nadere informatie

Vereniging voor Ziekenhuisgeneeskunde

Vereniging voor Ziekenhuisgeneeskunde Vereniging voor Ziekenhuisgeneeskunde SHELLEY METSELAAR AIOS SOZG Achtergrond Incidentie - 5-11 per 1000 per jaar 1 Diagnose - Combinatie kliniek, lab, X-thorax Sensitiviteit X-thorax 2 - Pneumonie +/-

Nadere informatie

WELKOM BLOOTSTELLING VAN BENZINEPOMPSTATION MEDEWERKERS AAN BENZEEN, TOLUEEN EN XYLENEN IN SRI LANKA

WELKOM BLOOTSTELLING VAN BENZINEPOMPSTATION MEDEWERKERS AAN BENZEEN, TOLUEEN EN XYLENEN IN SRI LANKA WELKOM BLOOTSTELLING VAN BENZINEPOMPSTATION MEDEWERKERS AAN BENZEEN, TOLUEEN EN XYLENEN IN SRI LANKA Laurie de Werdt Kennismaking Laurie de Werdt Bachelor Gezondheidswetenschappen (Maastricht) Master Biomedische

Nadere informatie

Hoofdstuk 3 hoofdstuk 4

Hoofdstuk 3 hoofdstuk 4 126 Uit talrijke studies blijkt dat blootstelling aan luchtverontreiniging veroorzaakt door verkeer leidt tot schade aan de gezondheid van hart, bloedvaten en luchtwegen. In de meeste van deze studies

Nadere informatie

Luchtvervuiling en gezondheidsrisico s: de klinische inzichten

Luchtvervuiling en gezondheidsrisico s: de klinische inzichten SYMPOSIUM Luchtvervuiling en gezondheidsrisico s: de klinische inzichten 1 oktober 2014 Renée van Snippenburg longarts Diakonessenhuis Utrecht Disclosures Geen European Respiratory Society 2014 Luchtvervuiling

Nadere informatie