Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde"

Transcriptie

1 Welke agentia uit het milieu zijn kankerverwekkend? Prof.Dr.M.van Sprundel Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

2 Een beetje geschiedenis 18 eeuw : eerste gedocumenteerde studies naar de oorzaken van kanker Sir Percivall Pott 1775 verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent associatie tussen scrotumkanker en blootstelling aan roet voorbeeld van black-box epidemiologie preventieve maatregelen ivm hygiëne

3

4

5 Een beetje geschiedenis 18 eeuw : eerste gedocumenteerde studies naar de oorzaken van kanker Sir Percivall Pott 1775 verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent associatie tussen scrotumkanker en blootstelling aan roet voorbeeld van black-box epidemiologie preventieve maatregelen ivm hygiëne

6 Een beetje geschiedenis 1920 : dierexperimenteel onderzoek : huidkanker wordt veroorzaakt door PAK s (polyaromatische koolwaterstoffen) In de jaren 50 : longkanker veroorzaakt door roken (oa benz(a)pyreen) Evanoff 1993: Zweedse schoorsteenvegers hebben nog steeds verhoogde kankerincidentie tgv longkanker, blaaskanker, slokdarmkanker, prostaatkanker, hematolymfatische kankers.

7 Een beetje geschiedenis Lessen uit het verhaal van Percival Pott : Identificatie van een exogene factor als oorzaak van kanker Black-box epidemiologie versus inzicht in de biologische mechanismen van kanker Preventieve maatregelen ter voorkoming van kanker Méér dan 200 jaar na de studie van Pott nog steeds gevallen van kanker bij schoorsteenvegers wegens te weinig preventieve maatregelen.

8 Milieufactoren oorzaak van kanker FACTOR % sterfgevallen door kanker Voedingsgewoonten Tabak Alcohol Voortplanting/sexueel gedrag Beroep Milieuvervuiling 2 <1 5 Infecties Medische behandeling 1 0,5 3 Geofysische factoren Doll en Peto, 1981

9 Factoren die de gezondheid bepalen Endogene factoren oa genetische constitutie, susceptibiliteit Leefstijlfactoren vb rookgedrag, eet- en drinkgewoonten, sexueel gedrag Exogene factoren chemische agentia fysische agentia biologische agentia

10 Invloed van exogene factoren blootstelling interne dosis biologisch effectieve dosis vroege respons veranderende structuur/functie ziekte, sterfte

11 Gevaar risico gevaar (hazard) vb kankerverwekkend vermogen intrinsieke eigenschap om schade te veroorzaken blootstelling risico (risk) vb risico op kanker mogelijkheid tot schade

12 Onderzoek naar ontstaan van kanker Bacteriën oa Ames-test Celculturen oa merkers van genotoxiciteit Proefdieren Epidemiologisch onderzoek Biologische monitoring Interne dosis Vroegtijdige effecten Merkers van overgevoeligheid (susceptibiliteit) Ziekte : incidentie, prevalentie Mortaliteit

13 Kanker/milieu-epidemiologie Epidemiologie is de studie van de verspreiding van ziekten (in casu kanker) in de bevolking en van de determinanten die deze verspreiding beïnvloeden Wie wordt ziek? Geslacht Leeftijd Ras Beroep Leefgewoonten Waar? Wanneer? Waarom?

14 Knelpunten blootstelling Dosis : intensiteit x duur Gebrek aan goede blootstellingsgegevens Gecombineerde blootstelling en interactie vb roken en asbest Grote verschillen in blootstelling Blootstelling vanuit verschillende milieus : algemeen milieu, arbeidsmilieu, binnenhuismilieu Lage blootstellingsniveau s

15 Knelpunten effect nl kanker Stochastisch effect Al of niet effect in casu kanker Risico op kanker neemt toe met de blootstelling Géén drempelwaarde, géén veilige blootstelling Norm : aanvaardbaar risico Meestal géén specifieke kankersoort veroorzaakt door een specifieke blootstelling Vaak belangrijke latentietijd tussen blootstelling en het optreden van kanker

16 Kanker/milieu-epidemiologie Complexiteit van de carcinogenese Initiatie Promotie Progressie Belang van genetische factoren en individuele gevoeligheid Belangrijke confounders oa leefstijlfactoren Verschuiving van klassieke epidemiologie naar moleculaire epidemiologie Voorspellende waarde van een positieve merker mbt het optreden van kanker?

17 Kanker en milieu Opzoeken van associaties milieufactoren en kanker Gebaseerd op kankerregisters weinig informatie over confounders vb roken, voeding weinig gedetailleerde informatie over blootstelling Gebaseerd op case-control onderzoek patiënten met kanker in vergelijking met controles retrospectieve bevraging van blootstelling Longitudinaal onderzoek prospectief onderzoek lange opvolgingsperiode niet bruikbaar voor kankers met lage incidentie

18 Kanker/milieu-epidemiologie Associaties tussen milieufactoren en kanker OR vaak < 5 OR meestal < 2 Associatie en causaliteit sterkte van de associatie dose-respons relatie specificiteit van de associatie consistentie van de associatie tijdsverband biologische plausibiliteit

19 IARC classificatie 1 : kankerverwekkend voor de mens; voldoende bewijs ongeveer 90 agentia zijn geklasseerd in groep 1 2A : waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens; beperkt bewijs bij mensen; voldoende bewijs bij proefdieren 2B : mogelijks kankerverwekkend voor de mens; beperkt bewijs bij mensen; afwezigheid van voldoende bewijs bij proefdieren 3 : niet te klasseren met betrekking tot het kankerverwekkend vermogen voor mensen 4 : waarschijnlijk niet kankerverwekkend voor de mens

20 Andere classificaties Environmental Protection Agency (EPA) US Public Health Service (National Toxicology Program) NIOSH (National Institute of Occupational Safety and Health) Europese Unie

21 Europese Unie Reglementering mbt Etikettering Gebruik van kankerverwekkende stoffen Categorie 1: menselijk carcinogeen (R45 of R49) Categorie 2 : waarschijnlijk menselijk carcinogeen (R45 of R49) Categorie 3: onvoldoende bewijs om deze chemische stoffen te klasseren in categorie 2 a) bijkomende gegevens zullen waarschijnlijk niet helpen (R40) b) Bijkomende gegevens zijn noodzakelijk (R40)

22 Kankerverwekkende agentia Chemische agentia van de chemische stoffen die courant gebruikt worden in de industrie zijn een aantal kankerverwekkend emissie naar de verschillende compartimenten afvalstoffen Fysische agentia vb Ioniserende stralen Niet-ioniserende stralen oa UV-stralen, ELF (?),GSM (?) Biologische agentia vb Hepatitis B en C Humaan papillomavirus Helicobacter pylori

23 Kankerverwekkende agentia Compartimenten Lucht vb sigarettenrook, PM, benzeen, PAK Drinkwater vb chloreren met vorming van trihalomethanen, nitraten/nitrieten, arseen Bodem vb zware metalen: lood, cadmium, arseen Voedsel vb contaminanten, PAK Medicatie vb antimitotica

24 Kankerverwekkende agentia Buitenmilieu vb PM, fijn stof Zware metalen Dioxines en PCB s Pesticides Benzeen, PAK s Nitraten/nitrieten Hormoonverstorende stoffen UV-stralen

25 Kankerverwekkende agentia Binnenmilieu vb Roken Actief roken (RR 20) Passief roken (RR 1,15 1,50) Bouwmaterialen Formaldehyde Asbest PAK s Radon Broombevattende vlamvertragers

26 Conclusies Méér epidemiologisch onderzoek is nodig om de rol van tal van milieufactoren in het ontstaan van kanker verder te onderzoeken. De waarde van biologische monitoring gericht op het opsporen van vroegtijdige merkers van kanker moet verder nagegaan worden. Méér aandacht moet gegeven worden aan de strijd tegen bewezen kankerverwekkende agentia dmv preventieve maatregelen, regelgeving, controle, sensibilisatie en informatie van het publiek

Arbeidsepidemiologie. Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

Arbeidsepidemiologie. Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Arbeidsepidemiologie Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Arbeidsepidemiologie Historisch voorbeeld Arbeidsepidemiologie Sir Percivall Pott 1775 verhoogde

Nadere informatie

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v Het gebruik van blootstellingsgegevens in epidemiologisch onderzoek Gerard Swaen, Dow 20 november 2008 Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit,

Nadere informatie

Longkanker en beroep in Nederland

Longkanker en beroep in Nederland in Nederland De NederLandse Cohort Studie Preller, Dr.Ir. E.A. Achtergrond Incidentie kanker totaal: 34.000 (mannen) Schatting voor NL (FNV-rapport): werkgerelateerde kanker mortaliteit totaal 1700-3000

Nadere informatie

V OEDING. De juiste keuzes. om de risico s te verminderen EN KANKER

V OEDING. De juiste keuzes. om de risico s te verminderen EN KANKER V OEDING EN KANKER De juiste keuzes om de risico s te verminderen Een studie van het Documentatie- en Informatiecentrum van de Tiense Suikerraffinaderij I N H O U D Waarom kanker? Wat is kanker eigenlijk?

Nadere informatie

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband?

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Dr.ir. A. Pijpe Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Heijermanslezing Kanker en Werk 14 juni 2013 Soorten kanker in verband gebracht met ploegendienst

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

grondig onderzoek milieu en gezondheid rond Corus

grondig onderzoek milieu en gezondheid rond Corus grondig onderzoek milieu en gezondheid rond Corus onderzoek door RIVM in opdracht van Minister van VROM goede medewerking van provincie, bewoners, Corus en anderen de situatie rond Corus is uitgebreid

Nadere informatie

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling

Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen

Nadere informatie

Slappe normen voor luchtkwaliteit zijn gevaar voor de gezondheid

Slappe normen voor luchtkwaliteit zijn gevaar voor de gezondheid Slappe normen voor luchtkwaliteit zijn gevaar voor de gezondheid Adviesbureau Royal HaskoningDHV (RHDHV) heeft in opdracht van Milieudefensie onderzocht hoeveel bescherming verschillende normen (wettelijke

Nadere informatie

Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden?

Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden? Waarom kunnen omgevingsfactoren een belangrijk risico op kanker inhouden? 1.Mechanistische inzichten in belang van lage dosissen 1.1Carcinogenese berust op accumulatie van mutaties 1.2 Dosis-antwoord voor

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN

GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Waar ligt de grens? Is een grens te bepalen? Grenzen: België-Nederland GEZONDHEIDSKUNDIG ONDERBOUWDE GRENSWAARDEN Hoe deden/doen we het in de GBBS van de Gezondheidsraad?

Nadere informatie

Humane biomonitoring GENK-ZUID Onderzoek naar de invloed van wonen nabij het industriegebied Genk-Zuid RESULTATEN

Humane biomonitoring GENK-ZUID Onderzoek naar de invloed van wonen nabij het industriegebied Genk-Zuid RESULTATEN Humane biomonitoring GENK-ZUID 2016 2018 Onderzoek naar de invloed van wonen nabij het industriegebied Genk-Zuid RESULTATEN 1 Wat is de humane biomonitoring Genk-Zuid 2016/2018? Waarom deden we dit onderzoek?

Nadere informatie

Luchtkwaliteit en kanker: Wat vertellen we de burger?

Luchtkwaliteit en kanker: Wat vertellen we de burger? Luchtkwaliteit en kanker: Wat vertellen we de burger? Ad Ragas Afdeling Milieukunde, Radboud Universiteit Nijmegen Stoffen & Kanker Benzeen Asbest PAK s 1 Hoe worden burgers geïnformeerd? De overheid reguleert

Nadere informatie

Silicablootstelling en Longkanker Nederland. De NederLandse Cohort Studie

Silicablootstelling en Longkanker Nederland. De NederLandse Cohort Studie Silicablootstelling en Longkanker Nederland De NederLandse Cohort Studie Achtergrond Incidentie kanker totaal: 34.000 per jaar (mannen) Schatting voor NL (FNV-rapport): werkgerelateerde kanker mortaliteit

Nadere informatie

Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen

Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen Onderzoek Resultaten van 3 projecten Vergelijkingen met omgevingswaarden Beleid Wie doet wat in Vlaanderen Waar kan ik terecht met vragen Voorstel

Nadere informatie

Complexiteit Meerdere variaties. Peter van den Hazel

Complexiteit Meerdere variaties. Peter van den Hazel Complexiteit Meerdere variaties Peter van den Hazel Voorbeelden Kunstgras GenX Asbestdaken en asbestdumping PUR slachtoffers Windturbines Bodemverontreiniging EMV Meerdere dimensies Sociaal Cultureel Politiek

Nadere informatie

Kanker door het werk? PIM workshops 2010

Kanker door het werk? PIM workshops 2010 Kanker door het werk? PIM workshops 2010 Gert van der Laan, klinisch arbeidsgeneeskundige Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Kanker door het werk Herkennen: Kenmerken beroepskanker

Nadere informatie

17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi

17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Katia Verhamme, MD, PhD Epidemioloog OLV Ziekenhuis-Aalst Erasmus MC Rotterdam 20 april 2013

Nadere informatie

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Gezondheid»

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Gezondheid» Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Gezondheid» SCSZ/09/106 AANBEVELING NR 09/04 VAN 15 SEPTEMBER 2009 MET BETREKKING TOT DE MEDEDELING VAN ANONIEME GEGEVENS BETREFFENDE

Nadere informatie

STADSLANDBOUW: VEILIG VOEDSEL?

STADSLANDBOUW: VEILIG VOEDSEL? STADSLANDBOUW: VEILIG VOEDSEL? Roeland SAMSON Gijs DU LAING Laboratory of Environmental and Urban Ecology (EUREC A!) roeland.samson@uantwerpen.be Structuur: Stadslandbouw Stedelijke vervuiling Stadslandbouwproducten

Nadere informatie

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA GROEPSRESULTATEN Humane biomonitoring bij jongeren in Genk-Zuid Het Steunpunt Milieu en Gezondheid onderzocht in opdracht van de Vlaamse overheid of wonen nabij

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale zaken en Werkgelegenheid schat de Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan Stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad het extra

Nadere informatie

Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens.

Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens. Hoogspanningslijnen en de gezondheid van omwonenden. Effecten van elektromagnetische velden van extreme lage frequenties op de gezondheid van de mens. Dr. Maurits De Ridder Vakgroep Volksgezondheid Universiteit

Nadere informatie

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen 051 1 Polycyclische aromatische koolwaterstoffen Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) vormen een groep van chemisch nauw verwante verbindingen. In de toxicologie heeft het begrip PAK s een

Nadere informatie

Gezondheid & Milieu medische milieukunde

Gezondheid & Milieu medische milieukunde medische milieukunde Jasmien Pauwels Medisch milieukundige Logo Gezond+ Logo Op de agenda Logo = Lokaal gezondheidsoverleg Logo de medisch milieukundige (= MMK )? Milieugezondheidsfactoren in Vlaanderen

Nadere informatie

PERSBERICHT Stichting tegen Kanker Leuvensesteenweg 479 1030 Brussel 02/743 45 75 (communicatie)

PERSBERICHT Stichting tegen Kanker Leuvensesteenweg 479 1030 Brussel 02/743 45 75 (communicatie) Bijlagen 1. RESULTATEN ENQUÊTE DEDICATED RESEARCH OMTRENT ROOKVRIJE CAFÉS 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 2. INFORMATIEFICHE PASSIEF ROKEN Passief roken = passief ziek worden Eindelijk is het zover: vanaf 1

Nadere informatie

Samenvatting. Blootstelling

Samenvatting. Blootstelling Samenvatting Blootstelling aan ioniserende straling levert risico s voor de gezondheid op. Daar is al veel over bekend, met name over de effecten van kortdurende blootstelling aan hoge doses. Veel lastiger

Nadere informatie

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan gevaarlijke stoffen ARBO-Event SBI Formaat Carolina.verspuij@sbiformaat.nl Carolina Verspuij, trainer / adviseur Arbeid & Gezondheid Blootstelling aan gevaarlijke stoffen: 3000 mensen

Nadere informatie

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA GROEPSRESULTATEN Humane biomonitoring bij jongeren in de regio Menen Het Steunpunt Milieu en Gezondheid onderzocht in opdracht van de Vlaamse overheid of wonen nabij

Nadere informatie

Complexe blootstellingen in Vlaanderen visie vanuit het beleid Karen Van Campenhout VPO 21 mei 2019

Complexe blootstellingen in Vlaanderen visie vanuit het beleid Karen Van Campenhout VPO 21 mei 2019 Complexe blootstellingen in Vlaanderen visie vanuit het beleid Karen Van Campenhout VPO 21 mei 2019 Leiegardens 2014, Your Estate Solution Departement Omgeving Departement Omgeving is op 1 april 2017 ontstaan

Nadere informatie

Ontwikkelingen in milieugezondheidsrisico. milieugezondheidsmaten. Brigit Staatsen Danny Houthuijs

Ontwikkelingen in milieugezondheidsrisico. milieugezondheidsmaten. Brigit Staatsen Danny Houthuijs Ontwikkelingen in milieugezondheidsrisico s en milieugezondheidsmaten Brigit Staatsen Danny Houthuijs 1 Trends in milieugezondheidsrisico s Concentraties dalen, luchtverontreiniging en geluid blijven probleem

Nadere informatie

Samenvatting. Etiologie. samenvatting

Samenvatting. Etiologie. samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene inleiding op dit proefschrift. Luchtweginfecties zijn veel voorkomende aandoeningen, die door een groot aantal verschillende virussen en bacteriën veroorzaakt kunnen

Nadere informatie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Feiten en Fabels over risicofactoren voor kanker Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie (tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag) 15 oktober 2015 Voorkomen

Nadere informatie

Kanker als beroepsziekte bij brandweer

Kanker als beroepsziekte bij brandweer Kanker als beroepsziekte bij brandweer G ERT VAN DER LAAN, K L I N I S C H A R B E I D S G E N E E S K U N D I G E E L E W I J T C E N T E R 2 1 J A N U A R I 2 0 1 6 Kanker als beroepsziekte bij brandweer

Nadere informatie

Controverses tussen grenswaarden De casus benzeen Het duiveltje zit in het detail. Gerard Swaen, Universiteit Maastricht NvT 8 maart 2018

Controverses tussen grenswaarden De casus benzeen Het duiveltje zit in het detail. Gerard Swaen, Universiteit Maastricht NvT 8 maart 2018 Controverses tussen grenswaarden De casus benzeen Het duiveltje zit in het detail Gerard Swaen, Universiteit Maastricht NvT 8 maart 2018 Wat gaan we doen? 3 benzeen grenswaarden van drie expert commissies

Nadere informatie

mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie

mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie mlw stroom 2.2: Biostatistiek en Epidemiologie Hoorcollege 1: Onderzoeksopzet en risikomaten Rosner 13.1-13.4 Capaciteitsgroep Methodologie en Statistiek tul / UM 10 januari 2006 Methodologie en Statistiek

Nadere informatie

Veiligheid van voeding, chemische producten en medicatie. Twan van den Beucken Department of Toxicogenomics Maastricht University

Veiligheid van voeding, chemische producten en medicatie. Twan van den Beucken Department of Toxicogenomics Maastricht University Veiligheid van voeding, chemische producten en medicatie Twan van den Beucken Department of Toxicogenomics Maastricht University Inhoud Risicofactoren voor kanker Wat zijn carcinogene stoffen? Wetgeving

Nadere informatie

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Overzicht presentatie Luchtkwaliteit getoetst aan de normen Impact van deze luchtkwaliteit op onze gezondheid Bespreking van stikstofdioxide en fijn stof De nieuwste

Nadere informatie

Sara Benoy, medisch milieukundige.

Sara Benoy, medisch milieukundige. Sara Benoy, medisch milieukundige. Gezondheidseffecten verkeer. Directe invloeden van verkeer: Luchtverontreiniging Geluidsoverlast Verkeersonveiligheid Gebrek aan beweging Indirecte gezondheidsgevolgen

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad gezondheidskundige

Nadere informatie

nr. 409 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 16 maart 2018 aan JO VANDEURZEN Treinramp Wetteren - Mogelijk verhoogde incidentie van kanker

nr. 409 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 16 maart 2018 aan JO VANDEURZEN Treinramp Wetteren - Mogelijk verhoogde incidentie van kanker SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 409 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 16 maart 2018 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Treinramp Wetteren - Mogelijk verhoogde incidentie van kanker

Nadere informatie

De impact van verkeer op de gezondheid.

De impact van verkeer op de gezondheid. De impact van verkeer op de gezondheid. 25 juni 2012 Prof. Dr. Dirk Avonts. Universiteit Gent. VERKEER LAWAAI AFSTAND TOT VERKEERSAS LUCHT- VERVUILING AFNAME GROENE RUIMTE Bewijskracht. Cohortstudies,

Nadere informatie

Asbest en gezondheid. Dr. A. Serroen Toezicht Welzijn op het Werk Regionele Directie West-Vlaanderen

Asbest en gezondheid. Dr. A. Serroen Toezicht Welzijn op het Werk Regionele Directie West-Vlaanderen Asbest en gezondheid Dr. A. Serroen Toezicht Welzijn op het Werk Regionele Directie West-Vlaanderen 1 Wat is asbest? Het probleem asbest Asbest en gezondheidsschade 2 Wat is asbest? Asbest: fysico-chemische

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Kanker

Werkstuk Biologie Kanker Werkstuk Biologie Kanker Werkstuk door een scholier 1846 woorden 17 mei 2009 6,7 6 keer beoordeeld Vak Biologie Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik kanker een hele erge ziekte vond en omdat

Nadere informatie

Biostatistiek en epidemiologie (4sp)

Biostatistiek en epidemiologie (4sp) Biostatistiek en epidemiologie (4sp) ECTS-fiche 13/1/2017 Statistiek 1. voorbeeldvraag van Statistiek over randomisatie a. 1:1 verdeling is meestal beste voor vergelijken b. 2:1 randomisatie is een vereiste

Nadere informatie

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven GEWICHT, VOEDING, BEWEGEN EN ALCOHOL INFOBLAD Ongeveer 30% van kanker zou voorkomen kunnen worden. Een garantie om kanker te voorkomen is er niet. Je kan wel het risico op kanker verkleinen door een gezonde

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt.

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Giftig Een stof is giftig als deze

Nadere informatie

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2 Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor

Nadere informatie

RIKILT Institute of Food Safety

RIKILT Institute of Food Safety RIKILT Institute of Food Safety In het kort Referentie instituut Metingen & Advies Onderzoek RIKILT Institute of Food Safety RIKILT Institute of Food Safety is onderdeel van de internationale kennisorganisatie

Nadere informatie

OORZAAK EN GEVOLG IN DE GENEESKUNDE

OORZAAK EN GEVOLG IN DE GENEESKUNDE OORZAAK EN GEVOLG IN DE GENEESKUNDE OBJECTIEVE FEITEN OF BRUIKBARE FICTIE? Leen De Vreese leen.devreese@ugent.be Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie Inleiding Belang van oorzaak en gevolg: Behandeling

Nadere informatie

Hoe ver moet je kijken? Van eerste waarschuwingen tot bewijskracht en beheersmaatregelen

Hoe ver moet je kijken? Van eerste waarschuwingen tot bewijskracht en beheersmaatregelen Hoe ver moet je kijken? Van eerste waarschuwingen tot bewijskracht en beheersmaatregelen Prof dr Alex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidzorg Erasmus MC Rotterdam Waarschuwingen, bewijskracht

Nadere informatie

Kankerpreventie: de ultieme vorm van functiebehoud. Prof.dr. Theo M. de Kok Department of Toxicogenomics (UM)

Kankerpreventie: de ultieme vorm van functiebehoud. Prof.dr. Theo M. de Kok Department of Toxicogenomics (UM) Kankerpreventie: de ultieme vorm van functiebehoud Prof.dr. Theo M. de Kok Department of Toxicogenomics (UM) Outline Welkom en introductie Preventie: nog een wereld te winnen Kanker onderzoek: oorzaken

Nadere informatie

Veilig werken met gevaarlijke stoffen in de industrie - praktijk, uitdagingen en dilemma s. Dirk van Well Stoffenbeleid en Arbeidshygiene

Veilig werken met gevaarlijke stoffen in de industrie - praktijk, uitdagingen en dilemma s. Dirk van Well Stoffenbeleid en Arbeidshygiene Veilig werken met gevaarlijke stoffen in de industrie - praktijk, uitdagingen en dilemma s Dirk van Well Stoffenbeleid en Arbeidshygiene Wettelijk kader CMD en CAD (EU) Arbeidsomstandighedenbesluit Werkgever

Nadere informatie

DEMOCOPHES ONDERZOEK. persoonlijke resultaten

DEMOCOPHES ONDERZOEK. persoonlijke resultaten DEMOCOPHES ONDERZOEK persoonlijke resultaten Geachte Mevrouw, Wij danken u en uw kind voor uw deelname aan de studie DEMOCOPHES 1. Hierbij bezorgen wij u uw persoonlijke resultaten. De bedoeling van het

Nadere informatie

(Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid. 17 april 2013 Ten Cate

(Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid. 17 april 2013 Ten Cate (Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid 17 april 2013 Ten Cate Reska Kalter Arbo Unie Vestiging Hengelo 06 5250 1499 Fred van de Kolck Arbo Unie Arbo Unie Vestiging Nijmegen 06 5250

Nadere informatie

Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke

Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke 107 Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed bekend. Onderzoek naar welke medicijnen gebruikt worden

Nadere informatie

Milieu en Gezondheid in Genk-Zuid. Dirk Wildemeersch Vlaamse Gezondheidsinspectie

Milieu en Gezondheid in Genk-Zuid. Dirk Wildemeersch Vlaamse Gezondheidsinspectie Milieu en Gezondheid in Genk-Zuid Dirk Wildemeersch Vlaamse Gezondheidsinspectie Inhoud Probleemstelling Giftigheid Algemeen Specifiek voor de verhoogd gemeten stoffen Richtwaarden en normen versus Genk

Nadere informatie

VLAAMS HUMAANBIOMONITORINGSPROGRAMMA 2012-2015 ANALYSES INVLOED SOCIAAL-ECONOMISCHE STATUS EN ETNISCHE HERKOMST RAPPORT PASGEBORENEN

VLAAMS HUMAANBIOMONITORINGSPROGRAMMA 2012-2015 ANALYSES INVLOED SOCIAAL-ECONOMISCHE STATUS EN ETNISCHE HERKOMST RAPPORT PASGEBORENEN VLAAMS HUMAANBIOMONITORINGSPROGRAMMA 2012-2015 ANALYSES INVLOED SOCIAAL-ECONOMISCHE STATUS EN ETNISCHE HERKOMST RAPPORT PASGEBORENEN Ann Colles, Bert Morrens, Liesbeth Bruckers, Greet Schoeters en Ilse

Nadere informatie

Klasse 9: Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen

Klasse 9: Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen Klasse 9: Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen Voorbeeldstoffen uit deze klasse zijn: asbest en asbestbevattende mengsels, PCB s, lithiumbatterijen, reddingsmiddelen en verwarmde stoffen. 1.1 Transport

Nadere informatie

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald

Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald PERSMEDEDELING VAN JO VANDEURZEN, VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN 4 oktober 2012 Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald De kans dat Vlamingen

Nadere informatie

10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen

10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen 10 wetenswaardige feiten over beroepsmatige kankerverwekkende stoffen Kankerverwekkende stoffen zijn de tijdbommen van gevaarlijke stoffen op de werkplek. Maar veel stoffen ontwikkelen hun dodelijke effect

Nadere informatie

Van kennis naar beleid: interpretatie, participatie en actie

Van kennis naar beleid: interpretatie, participatie en actie Van kennis naar beleid: interpretatie, participatie en actie Dr. Ir. Karen Van Campenhout Vlaams Planbureau voor Omgeving Departement Omgeving DEPARTEMENT LEEFMILIEU, NATUUR & ENERGIE DEPARTEMENT RUIMTE

Nadere informatie

Info- en intervisiemoment

Info- en intervisiemoment Info- en intervisiemoment Agenda onthaal stook je gezondheid niet op handhaving bij stoken pauze intervisie lunch Stook je gezondheid niet op Inhoud Inleiding Een onschuldig vuurtje? Lokale aanpak: sensibilisering

Nadere informatie

2016_1. Studie design - Patiënt-controle of cohort: wanneer doe ik wat, hoe kies ik en waar moet ik aan denken

2016_1. Studie design - Patiënt-controle of cohort: wanneer doe ik wat, hoe kies ik en waar moet ik aan denken Tele-ARENA (Telefonisch Aangenaam Refereren En Netwerken AMPHI) 2016_1. Studie design - Patiënt-controle of cohort: wanneer doe ik wat, hoe kies ik en waar moet ik aan denken Host: Ellen van Jaarsveld

Nadere informatie

In vitro methoden bij genotoxiciteit L. Verschaeve

In vitro methoden bij genotoxiciteit L. Verschaeve In vitro methoden bij genotoxiciteit L. Verschaeve Rue Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussels Belgium T +32 2 642 54 36 email: luc.verschaeve@wiv-isp..be GENETISCHE EFFECTEN genotoxiciteit ERFELIJKE AANDOENINGEN

Nadere informatie

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA

VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA VLAAMS HUMAAN BIOMONITORINGS- PROGRAMMA GROEPSRESULTATEN Vlaamse referentiepopulatie 2007-2011 Het Steunpunt Milieu en Gezondheid onderzocht in opdracht van de Vlaamse overheid de aanwezigheid van vervuilende

Nadere informatie

Steunpunt Milieu en Gezondheid Humane Biomonitoring Overzicht van uitgevoerde blootstellingsmetingen

Steunpunt Milieu en Gezondheid Humane Biomonitoring Overzicht van uitgevoerde blootstellingsmetingen Steunpunt Milieu en Gezondheid Humane Biomonitoring Overzicht van uitgevoerde blootstellingsmetingen Polluent Cadmium Lood Chroom Nikkel - non ferro industrie, schrootverwerkende industrie - in het verleden:

Nadere informatie

Risico communicatie kankerverwekkende stoffen. drs.ing. Jolanda Willems MBA

Risico communicatie kankerverwekkende stoffen. drs.ing. Jolanda Willems MBA Risico communicatie kankerverwekkende stoffen drs.ing. Jolanda Willems MBA Kankerwekkende stoffen Verschil Experts versus Medewerkers Voorbeeld 1 kankerclusters Situatieschets Ongerustheid over aantal

Nadere informatie

VMM-METINGEN IN MENEN

VMM-METINGEN IN MENEN VMM-METINGEN IN MENEN WAAR WORDT GEMETEN? - MN01: in woonzone (impact voedselketen) - MNO8: industriezone (impact bron) - MN13: woonzone (stopgezet in 2013) - WK01: agrarisch gebied (stopgezet in 2013

Nadere informatie

Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode )

Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode ) Het optreden van nier- en testiskanker in de gemeente Molenwaard (periode 1995-2016) Rapportage Dienst Gezondheid & Jeugd Johan van Veelen Henk Klapwijk Oktober 2018 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 De

Nadere informatie

Langer leven? LICHAAMSBEWEGING EN Meer bewegen. Marjolein Visser. ACA Congres 2012

Langer leven? LICHAAMSBEWEGING EN Meer bewegen. Marjolein Visser. ACA Congres 2012 ACA Congres 2012 LICHAAMSBEWEGING EN SUCCESVOL OUDER WORDEN Meer bewegen - Afdeling Gezondheidswetenschappen, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit; - Afdeling Epidemiologie en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Nederlandse samenvatting Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Retinoblastoom is een kwaadaardige oogtumor die ontstaat in het netvlies. Deze vorm van oogkanker is zeer zeldzaam

Nadere informatie

Hoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek

Hoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek Hoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek M. Lacko KNO-arts/Hoofd-hals oncoloog Oncologie symposium, Maastricht 21 mei 2015 Indeling presentatie 1. Incidentie en epidemiologie

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting 169 170 Samenvatting Samenvatting Jicht is een reumatische ziekte die wordt veroorzaakt door het neerslaan van urinezuur (in de vorm van kleine naaldvormige kristallen) in en rond de gewrichten.

Nadere informatie

Bescherming van werknemers tegen blootstelling aan kankerverwekkende agentia.

Bescherming van werknemers tegen blootstelling aan kankerverwekkende agentia. Bescherming van werknemers tegen blootstelling aan kankerverwekkende agentia. Linda Wouters Afdeling van de normen over het welzijn op het werk Algemene Directie Humanisering van de Arbeid FOD Werkgelegenheid,

Nadere informatie

Grenswaarde benzeen een factor 5 omlaag

Grenswaarde benzeen een factor 5 omlaag Grenswaarde benzeen een factor 5 omlaag Waar komt dit vandaan? Wat betekent dit voor de arbeidshygiëne? Daan Huizer (PhD) Caesar Consult Nijmegen NVvA symposium, april 2018 Verlaging grenswaarde benzeen

Nadere informatie

Risicoanalyse van een werkpost bij een zelfstandige

Risicoanalyse van een werkpost bij een zelfstandige Risicoanalyse van een werkpost bij een zelfstandige voor stagiairs uit het secundair, buitengewoon secundair, hoger en volwassenenonderwijs Model B (zachte sector) Afdelingen: zie de lijst op de website:

Nadere informatie

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015 Zwangerschap bij de psychiatrische patient Bernke te Winkel Wetenschappelijk medewerker Teratologie Informatie Service TIS kenniscentrum Cijfers telefoondienst TIS Informatie geven Website (en boek) -

Nadere informatie

Milieu als oorzaak van kanker

Milieu als oorzaak van kanker Prof. Dr. Luc Hens Vakgroep Menselijke Ecologie - Vrije Universiteit Brussel Laarbeeklaan 103-1090 Brussel Tel: 02/4774281 Fax: 02/4774964 E-mail: Human.ecologgy@vub.ac.be Homepage: http//www/vub.ac.be/meko

Nadere informatie

Doel van het onderzoek

Doel van het onderzoek Milieufactoren in mijn omgeving Wat betekent dat voor gezondheid? Loes Geelen Symposium Veilig zijn, veilig voelen? Onderzoeker / milieugezondheidkundige 17 februari 2011 Doel van het onderzoek Centrale

Nadere informatie

Resultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht

Resultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht Resultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht VGO studie Geen aanwijzingen voor meer ziekte door zoönoseverwekkers of

Nadere informatie

Milieu & Gezondheid stappenplan: ontstaan, mogelijkheden en beperkingen

Milieu & Gezondheid stappenplan: ontstaan, mogelijkheden en beperkingen Milieu & Gezondheid stappenplan: ontstaan, mogelijkheden en beperkingen medische milieukunde in Vlaanderen aan de hand van binnenhuisverontreiniging In de praktijk Alumni KULeuven 20 mei 2006 Heel wat

Nadere informatie

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010 Gemeente Ridderkerk Rapportage Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Monitoring 3 1.2 Berekenen versus meten 3 1.3 NO 2 en PM 10 3 1.4 Tot slot 3 2 Berekende

Nadere informatie

Samenvatting. Nederlands onderzoek aanleiding voor vragen aan Gezondheidsraad

Samenvatting. Nederlands onderzoek aanleiding voor vragen aan Gezondheidsraad Samenvatting Nederlands onderzoek aanleiding voor vragen aan Gezondheidsraad In Nederland wordt naar schatting een half miljoen werknemers met enige regelmaat blootgesteld aan organische oplosmiddelen.

Nadere informatie

Minerale oliën. Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad

Minerale oliën. Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad Minerale oliën Dick Heederik Lid GBBS Gezondheidsraad Verschillende soorten oliën niet of matig geraffineerde oliën hooggeraffineerde oliën overige oliën zuivere oliën oplosbare MBV semisynthetische MBV

Nadere informatie

Volkert Siersma. Statistiek in de Deense gezondheidszorg

Volkert Siersma. Statistiek in de Deense gezondheidszorg Volkert Siersma Statistiek in de Deense gezondheidszorg Forskningsenheden Mijn Ziektekostenverzekeringsbewijs XXXX CPR nummer Centraal PersoonsRegistratie nummer Wordt gebruikt in alle kontakten met: Het

Nadere informatie

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009 Gemeente Ridderkerk Rapportage Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Monitoring 3 1.2 Berekenen versus meten 3 1.3 NO 2 en PM 10 3 1.4 Tot slot 3 2 Berekende

Nadere informatie

212

212 212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele

Nadere informatie

Vaccinatie tegen baarmoederhalskanker, een belangrijke stap voorwaarts en toch veel verzet. Jaarcongres MPA Alumni, 15 april 2011, Den Haag

Vaccinatie tegen baarmoederhalskanker, een belangrijke stap voorwaarts en toch veel verzet. Jaarcongres MPA Alumni, 15 april 2011, Den Haag Vaccinatie tegen baarmoederhalskanker, een belangrijke stap voorwaarts en toch veel verzet Jaarcongres MPA Alumni,, Den Haag Roel A. Coutinho 1 Center for Infectious Disease Control National Institute

Nadere informatie

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Datum 10 juli 2009 Ons kenmerk P/2009010971

Nadere informatie

Kan veelvuldig gsm en je gezondheid ernstige schade toebrengen? Feiten en onzekerheden rond het effect van elektromagnetische straling

Kan veelvuldig gsm en je gezondheid ernstige schade toebrengen? Feiten en onzekerheden rond het effect van elektromagnetische straling SAFE Kan veelvuldig gsm en je gezondheid ernstige schade toebrengen? Feiten en onzekerheden rond het effect van elektromagnetische straling Luc Martens, Universiteit Gent Zijn draadloze communicatiesystemen

Nadere informatie

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Toegespitst op kankerzorg dr. Mohamed Boulaksil Cardioloog i.o. Pharos Utrecht, 18 juni 2013 Indeling Definitie van begrippen Epidemiologische verschillen migrant

Nadere informatie

Samenvatting. Vraagstelling

Samenvatting. Vraagstelling Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid berekent de Commissie WGD van de Gezondheidsraad de concentratieniveaus in de lucht (HBC-OCRV s * ) die samenhangen

Nadere informatie

Vliegverkeer slecht voor de gezondheid. Sara Botschuijver Leonard Beijdewellen Informatieavond Laagvliegroutes van Lelystad Airport: Berkum

Vliegverkeer slecht voor de gezondheid. Sara Botschuijver Leonard Beijdewellen Informatieavond Laagvliegroutes van Lelystad Airport: Berkum Vliegverkeer slecht voor de gezondheid Sara Botschuijver Leonard Beijdewellen Informatieavond Laagvliegroutes van Lelystad Airport: Berkum 9-01-2018 Kleine deeltjes in de Lucht: Fijnstof en ultra fijnstof

Nadere informatie

INTERPRETATIE LUCHT- EN DEPOSITIEMETINGEN VMM IN GENK-ZUID EN OMGEVING

INTERPRETATIE LUCHT- EN DEPOSITIEMETINGEN VMM IN GENK-ZUID EN OMGEVING (SAMENGEVATTE) VOLKSGEZONDHEIDSKUNDIGE INTERPRETATIE LUCHT- EN DEPOSITIEMETINGEN VMM IN GENK-ZUID EN OMGEVING Stuurgroep Genk-Zuid, januari 2017 VMM-MEETPOSTEN GENK-ZUID Benaming meetpost Adres Gebied

Nadere informatie

Risicoanalyse van een werkpost in een onderneming of instelling voor stagiairs, buitengewoon secundair, hoger en valwassenenonderwijs

Risicoanalyse van een werkpost in een onderneming of instelling voor stagiairs, buitengewoon secundair, hoger en valwassenenonderwijs Dit document wordt opgesteld na advies van de stagegever, stagementor en stagebelegeleider. Algemene gegevens van de stageplaats De stagegever: Vertegenwoordigd door: Adres: Functie: Stageplaats voor (geef

Nadere informatie

Wat betekent dit voor. van omwonenden?

Wat betekent dit voor. van omwonenden? Emissies van chemische stoffen door ThermPhos Wat betekent dit voor de gezondheid van omwonenden? dr Joost van Rooij - toxicoloog joost.vanrooij@caesar-consult.nl Informatiebijeenkomst omwonenden 1 December

Nadere informatie

Koninklijk besluit 21 juli 2017 over reprotoxische agentia

Koninklijk besluit 21 juli 2017 over reprotoxische agentia Koninklijk besluit 21 juli 2017 over reprotoxische agentia 1 "Arbeidshygiëne is de discipline van het anticiperen, herkennen, evalueren en beheersen van gevaren voor de gezondheid in de werkomgeving met

Nadere informatie

Biomonitoring chroom (zes) en de rol van de bedrijfsarts

Biomonitoring chroom (zes) en de rol van de bedrijfsarts Biomonitoring chroom (zes) en de rol van de bedrijfsarts Bas de Barbanson Bedrijfsarts/arbeidstoxicoloog s-hertogenbosch Hotel Central 13 juni 2019 Waarom deze mini workshop? Bewustwording Kennisoverdracht

Nadere informatie