Arbeidsepidemiologie. Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

Transcriptie

1 Arbeidsepidemiologie Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde

2 Arbeidsepidemiologie Historisch voorbeeld

3 Arbeidsepidemiologie Sir Percivall Pott 1775 verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent Relatie tussen scrotumkanker en roet Voorbeeld van black-box epidemiologie Preventieve maatregelen ivm hygiëne

4

5 Sir Percivall Pott 1775 Arbeidsepidemiologie verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent Relatie tussen scrotumkanker en roet Voorbeeld van black-box epidemiologie Preventieve maatregelen ivm hygiëne 1920: dierexperimenteel onderzoek: huidkanker wordt veroorzaakt door PAK s (polyaromatische koolwaterstoffen) Jaren 50: longkanker veroorzaakt door roken (oa benzpyreen) Evanoff 1993: Zweedse schoorsteenvegers hebben nog steeds verhoogde kankerincidentie tgv longkanker, blaaskanker, slokdarmkanker, prostaatkanker, hematolymfatische kankers.

6 Arbeidsepidemiologie Doelstellingen van arbeidsepidemiologie beschrijven van gezondheidstoestand van werknemerspopulaties opsporen van gezondheidsrisico s in het werkmilieu kwantificeren van risico s op gezondheidsschade evaluatie van preventieve maatregelen

7 Waar houdt de arbeidsepidemiologie zich mee bezig? Voorbeelden Surveillance van arbeidsgebonden ziekten in België Belang van epidemiologie in screening Tuberculose Diabetes

8 Waar houdt de arbeidsepidemiologie zich mee bezig? Surveillance Surveillance = voortdurend verzamelen, analyseren en terugkoppelen van data Systematisch onderzoeken van het voorkomen van gezondheidsindicatoren gerelateerd aan de werkomstandigheden (Checkoway et al; 2004) Onderliggende doelstelling : causale verbanden tussen blootstelling op de werkplek en ziekte aantonen => preventieve strategieën voorstellen

9 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Arbeidsgeneesheren verzamelen en registreren werkgerelateerde gezondsheidsindicatoren tijdens medische contacten met werknemers Arbeidsgeneesheren zijn verplicht aangifte te doen van ziekten veroorzaakt door het beroep (KB Medisch toezicht; art 94 e.v. ) Aangifte naar - (Medische) Arbeidsinspectie - Fonds voor de beroepsziekten

10 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Verzameling van gegevens Welke ziekten? - Belgische lijst (art 30 gecoödineerde wetten) - Europese lijst - Andere ziekten waarvan vaststaat dat ze oorsprong hebben in beroep - Voorbeschiktheid voor beroepsziekte Andere gegevens : blootstellingsgegevens -bedrijfssector (NACE-code) -beroepsactiviteit

11

12 How can surveillance be used for preventive policy? Proposal : study of general surveillance system in Belgium and recommendations for improvement Use and analysis of IDEWE data as an early warning system

13 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Jaarverslag FBZ beroepsziekten aangegeven door arbeidsgeneesheren Belgische lijst Open systeem - Incidentie 40/

14 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Vergelijking resultaten Nederland Frankrijk België 346/ / Zonder mental diseases 40/ / /

15 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Onderrapportering? Zo ja, in welke mate? Andere data bronnen : aanvragen voor vergoeding beroepsziekten Doelstelling : de validiteit van het aangiftesysteem nagaan door vergelijking met aanvraagsysteem

16 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? -Jaarverslag FBZ 2011 (aangegeven gevallen) nieuwe aanvragen schadeloosstelling beroepsziekten (689 > 65 jaar) Belgische lijst Open systeem positieve beslissingen < 65 jaar 1342 (1416) 300 (392)

17 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Discussie Aantal aangegeven gevallen is ongeveer gelijk aan het aantal nieuwe aangenomen gevallen voor schadeloosstelling Dit geldt zowel voor ziektes op de Belgische lijst als voor het Open systeem Een groot deel van de aangenomen gevallen (38%) hebben definitieve arbeidsongeschiktheid Overlapping of complementariteit?

18 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Vergelijkingen met Nederland en Frankrijk (1) Nederland : sentinel surveillance (vrijwilligers) Rapportage aan Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Arbeidsgeneesheren: - opleiding in diagnose beroepsziekten - ondersteuning (richtlijnen,website,helpdesk) - informatie (nieuwsbrieven)

19 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Vergelijkingen met Nederland en Frankrijk (2) Frankrijk : sentinel surveillance (quinzaines MCP) Rapportage aan Institut de Veille Sanitaire

20 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie?

21 Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie? Conclusie : huidige systeem in België weinig bruikbaar voor preventie Interventies om registratie te verbeteren (COST-Modernet) -Kwaliteit data verbeteren (o.a. diagnostische criteria, blootstelling, ) -Relatie met aangevers (ondersteuning & feed-back) -Sentinel surveillance, beperkt in de tijd

22 Arbeidsepidemiologie : screening

23 Arbeidsepidemiologie : screening Wat is screening? To screen = zeven, ziften Doel screeningsonderzoek : bevolking te zeven op aanwezgheid van (symptoomloze) voorstadia van de ziekte Noodzaak aan eenvoudige en betrouwbare test

24 Arbeidsepidemiologie : screening Voorbeeld : (latente) tuberculose Doel : exposure group management Methodes : Mantoux test (eventueel RX)

25 Tuberculose

26

27 Screening test: Mantoux test Mantoux ziek totaal ja neen Positief a b a + b Negatief c d c + d totaal a + c b + d a+b+c+d

28 Screening test: Mantoux test: validiteit Gevoeligheid (sensitiviteit) : a/(a+c) Specificiteit : d/(b+d) Predictieve waarde +ve test : a/(a+b) Predictieve waarde -ve test : d/(c+d)

29 Screening test: Mantoux test: validiteit Gevoeligheid (sensitiviteit) : a/(a+c) = 90 % Specificiteit : d/(b+d) = 95 % Predictieve waarde +ve : a/(a+b) Predictieve waarde -ve : d/(c+d)

30 Screening test Mantoux SS = 90% SP = 95% Prevalentie = 2% TBC Pos Neg Mantoux Pos Neg Predictieve waarde +ve test : 180/670 = 27 %

31 Screening test Mantoux SS = 90 % SP = 95% Prevalentie = 0.2% TBC Pos Neg Mantoux Pos Neg Predictieve waarde +ve test : 18/517 = 3.5 %

32 Screening test Mantoux SS = 70 % SP = 98% Prevalentie = 0.2% TBC Pos Neg Mantoux Pos Neg Predictieve waarde +ve test : 14/214 = 7 %

33 Fr Screening test: Mantoux test: interpretatie

34 Screening test: Mantoux test: conclusies Dezelfde test zal bij verschillende prevalenties een andere predictieve waarde hebben Daarom is de keuze van de test bij verschillende prevalenties niet noodzakelijk dezelfde Ook de criteria voor positiviteit kunnen aangepast worden bij verschillende prevalenties

35 Arbeidsepidemiologie : screening Voorbeeld : (asymptomatische) diabetes type 2

37 Arbeidsepidemiologie : screening Voorbeeld : (asymptomatische) diabetes type 2 Aantal gevallen diabetes type 2 op wereldschaal in 1980 => in 2012 Veel gevallen worden niet gediagnosticeerd, dus screening aangewezen?

38 Arbeidsepidemiologie : screening Criteria van Wilson & Jungner (1968) 1. Relevant : de aandoening moet een belangrijk gezondheidsprobleem zijn 2. Behandelbaar : de ziekte moet behandelbaar zijn met een algemeen aanvaarde behandelingsmethode 3. Voorzieningen : er moeten voldoende voorzieningen beschikbaar zijn om de diagnose te stellen 4. Er moet een herkenbaar of vroeg-symptomatisch stadium zijn 5. Er moet een geschikte test of onderzoeksmethode zijn

39 Arbeidsepidemiologie : screening Criteria van Wilson & Jungner (1968) 6. De test moet aanvaardbaar zijn voor de bevolking 7. Het natuurlijk verloop van de ziekte moet goed gekend zijn 8. Wie is ziek? Er moet overeenstemming zijn over wie als ziek moet worden beschouwd 9. De kosten moeten economisch verantwoord zijn in relatie tot gezondheidszorg in het algemeen 10.Screening moet een continu proces zijnen niet een eenmalig gebeuren

40 Arbeidsepidemiologie : screening UK National screening Committee (2003) 22 punten, grotendeels gebaseerd op Wilson & Jungner

41 Arbeidsepidemiologie : screening Toepassing : screening (asymptomatische) diabetes type 2 ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012) Doel : vroegtijdige complicaties en sterfte vermijden Methodes : stepwise screening tests o.a. random capillaire glucose, nuchtere capillaire glucose, OGTT; follow-up 10 jaar Patiënten met diabetes werden opgevolgd volgens RC of IT protocol

42 Arbeidsepidemiologie : screening ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)

44 Arbeidsepidemiologie : screening Resultaten ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)

45 Arbeidsepidemiologie : screening ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)

46 Arbeidsepidemiologie : screening ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012 : conclusies Eenmalige screening naar diabetes bij personen met hoog risico op diabetes heeft geen effect op globale en cardiovasculaire 10 jaars mortaliteit Eventuele screening naar diabetes moet gecombineerd worden met aanpak van risicofactoren voor diabetes en cardiovasculaire ziekten op populatieniveau

47 Arbeidsepidemiologie : conclusies Epidemiologische methoden zijn interessant in de arbeidsgeneeskunde om : -de gezondheidstoestand van de werkende populatie te beschrijven ; -specifieke gezondheidsrisico s te wijten aan het werk te beschrijven -de relatie blootstelling en ziekte te kwantiferen; -interventies te evalueren. De (evidence-based) praktijk van de arbeidsgeneeskunde is onmogelijk zonder correct uitgevoerd epidemiologisch onderzoek

48 Arbeidsepidemiologie : conclusies Dagelijkse praktijk van arbeidsgeneeskunde bron van onderzoeksvragen voor arbeidsepidemiologie Eén of meerdere speciale gevallen Cluster analyse Validiteit van testen en strategieën in medisch toezicht Surveillance burden of disease

49 DANK U VOOR UW AANDACHT - VRAGEN?

50 Contact Joost Weyler Antoon De Schryver IDEWE Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Interleuvenlaan 58 Campus Drie Eiken Universiteitsplein 1 B-3001 Leuven 2610 Antwerpen Tel : / antoon.deschryver@idewe.be antoon.deschryver@ua.ac.be joost.weyler@ua.ac.be

51 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Wat bepaalt het studie opzet? Onderzoeksvraag Praktische bezwaren/mogelijkheden Belang van een duidelijk omschreven onderzoekspopulatie ( study base )

52 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Conventionele studieopzetten Vervolgonderzoek cohort studie Dwarsdoorsnede-onderzoek cross-sectioneel Patiënt-controle onderzoek - case-control

53 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Vervolgonderzoek (Cohort) Cohort van gezonde personen blootgesteld cohort niet-blootgesteld ziek niet-ziek ziek niet-ziek

54 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Dwarsdoorsnede-onderzoek cross-sectioneel Informatieverzameling over risicofactoren en ziekten op één punt in de tijd.

55 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Patiënt-controle onderzoek (Case-control) groep van zieken + controlegroep blootgesteld patiënten niet-blootgesteld onderzoeksgroep blootgesteld controlegroep niet-blootgesteld

56 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Varianten (van de patiënt-controle) Case-cohort studie Case-crossover studie

57 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Varianten (van de patiënt-controle) Case-cohort studie : meerdere case groeps en een gemeenschappelijke referentiegroep Voordeel : efficientie (slechts één referentiegroep)

58 Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet ( design ) Varianten (van de patiënt-controle) Case-crossover studie : vooral voor ziektes met acuut begin case is ook eigen controle; 2 tijdperiodes worden vergeleken : direct voor het acuut begin met een typische tijdsperiode Meest frequente toepassing : luchtpollutie, ongevallen

59

60

61 Knelpunten i.v.m. arbeidsepidemiologie latentietijd tussen blootstelling en optreden van ziekte kanker: inductieperiodes voor initiatie en promotie onderzoeksopzet en interpretatie van gegevens gecombineerde blootstelling : algemeen milieu, arbeidsmilieu, leefgewoonten aspecificiteit van de gezondheidseffecten verstorende variabelen (confounders) vaststelling van blootstellingsniveaus mobiliteit van de populatie