Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling

Transcriptie

1 Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent

2 Acrylonitril: chemische eigenschappen Chemische formule: CH 2 =CHCN Vloeistof, wateroplosbaar Vluchtige stof zware dampen (AN/lucht = 1,8) scherpe geur (ajuin/look) (Snel) afbreekbaar in lucht, water, bodem Bij verbranding: vrijzetting van blauwzuur,... Opname vooral via ademhaling

3 Acrylonitril metabolisme CH 2 =CHCN O Acrylonitril wordt in het lichaam snel afgebroken tot een aantal afbraakproducten die via de urine worden afgevoerd. + GSH CH 2 CHCN CN Afbraakproducten in urine SNEL (uren enkele dagen)

4 Symptomen na blootstelling Kortstondige blootstelling kan volgende symptomen veroorzaken: Slijmvliesirritatie (ogen, neus, keel, luchtwegen). Dat kan een beklemmend gevoel of kortademigheid veroorzaken. Hoofdpijn, braakneigingen, duizeligheid Bij ernstige vergiftiging kan verminderd bewustzijn optreden. Uitzonderlijk kan dit leiden tot coma of stuipen, en in het ergste geval tot overlijden. De symptomen verdwijnen in principe als de blootstelling stopt.

5

6 Gevolgen op lange termijn? Belangrijkste gevolgen van blootstelling aan acrylonitril acuut, op korte termijn. cfr. slide symptomen In principe verdwijnen die weer na de blootstelling zonder dat de patiënt er iets aan over houdt.

7 Gevolgen op lange termijn? Uitzonderlijk, en slechts na ernstige vergiftiging kan: Gevoeligheid van de luchtwegen (RADS) Gevoeligheid voor bepaalde geuren/prikkelende stoffen (MCS) Zeer ernstige vergiftiging: eventueel symptomen die lijken op deze veroorzaakt door ernstige CO vergiftiging Noot: Deze symptomen zijn generische symptomen die kunnen voorkomen na blootstelling aan irriterende gassen. Deze langetermijn effecten werden tot op heden niet beschreven bij blootstelling aan acrylonitril.

8 Risico op kanker? Acrylonitril is uit voorzorg geklasseerd als mogelijk carcinogene stof (IARC 2b) Bron: Acute Exposure Guideline Levels (AEGLs) for Acrylonitrile, 2009

9 Risico op kanker? Wat weten we over het verband tussen acrylonitril en kanker? Een kortstondige blootstelling aan acrylonitril kan in proefbuizen lichte schade toebrengen aan DNA (ons genetisch materiaal). In proeven met levende dieren leidt dat echter niet tot kanker. In studies bij ratten die langdurig aan een hoge dosis acrylonitril waren blootgesteld werd iets meer kanker vastgesteld. Daarentegen toont het geheel aan studies bij de mens (vnl. arbeiders die beroepsmatig langdurig aan acrylonitril werden blootgesteld) geen verhoogd risico op kanker.

10 Risico op kanker? Bron: Boffetta, Journal of the National Cancer Institute, 2008

11 Risico op kanker? Een voorbeeld ter vergelijking: Sigarettenrook en alcohol zijn bewezen carcinogene stoffen voor de mens (IARC klasse 1) Bijkomend risico op kanker als gevolg van één weekend stevig drinken en/of roken is 0, zelfs indien er daarbij neurologische, respiratoire of andere symptomen zijn geweest.

12 Risico op kanker? Een ander voorbeeld: Asbest: bewezen carcinogene stof voor de mens (IARC klasse 1) Vezels blijven na inademing vastzitten in longen, m.a.w: blootstellingsduur=continu. Risico op mesothelioom stijgt

13 Risico op kanker? Conclusie: Blootstelling aan acrylonitril was kortstondig Stof breekt snel af IARC 2b, niet IARC 1 Tot op heden geen effect gezien in studies chronisch blootgestelde arbeiders De verwachting: geen verhoogd risico op kanker na éénmalige of korte blootstelling aan acrylonitril.

14 Ik ben zwanger wat nu? Zwangere proefdieren blootgesteld aan acrylonitril: Geen schadelijk effect op de foetus Behalve: indien de moeder zelf ernstige vergiftigingsverschijnselen vertoonde. Bij de mens: geen evidentie van nadelige gevolgen voor de foetus. Geen bijzondere zorg nodig indien u zwanger was tijdens (of na) het incident.

15 Biomonitoring Biomonitoring = meten van de hoeveelheid van een chemische stof die in het lichaam is terecht gekomen. Chemische stoffen worden in ons lichaam omgezet en afgebroken. De mogelijkheid om te meten hangt af van hoe snel die producten uit het lichaam verdwijnen. Snelheid afbraak acrylonitril = voordeel voor de gezondheid Bemoeilijkt bepaling hoeveelheid die in lichaam terecht kwam

16 Biomonitoring blootstelling Acrylonitril Hoe dan wel blootstelling bepalen? Via CEV: een omzettingsproduct van acrylonitril bindt aan hemoglobine van rode bloedcellen met vorming van cyanoethylhemoglobine Uit dit cyanoethylhemoglobine kan in het laboratorium het CYANOETHYLVALINE (CEV) worden vrijgesteld en worden gemeten

17 Biomonitoring blootstelling Acrylonitril CEV onschadelijk gevoelige merker voor blootstelling

18 Biomonitoring blootstelling Acrylonitril Hoeveelheid CEV in het lichaam = maat voor de blootstelling aan acrylonitril. CEV= stabiel tijdens levensduur rode bloedcellen CEV verdwijnt uit lichaam naarmate rode bloedcellen vernieuwd worden.

19 CEV Referentiewaarden Sigarettenrook bevat acrylonitril. Bijgevolg moeten de referentiewaarden worden opgesplitst: Niet rokers: 10 pmol/g globine Die referentiewaarde betekent dat bij het meten van de CEVwaarde in het bloed van 100 niet rokers, er 95 een waarde kleiner of gelijk aan 10 pmol/g globine hebben. Boven de referentiewaarde betekent niet ziek of meer risico, maar wel blootgesteld (licht, matig of hoog) Rokers: 200 pmol/ g globine De referentiewaarde voor rokers is enigszins arbitrair omdat ze afhangt van de hoeveelheid gerookte sigaretten (de waarde varieert in de literatuur van 100 tot 300 pmol/g globine)

20 CEV Voorbeeld evolutie CEV concentratie niet roker CEV in Rode Bloedcellen Referentiewaarde Niet rokers mei juni juli augustus Treinongeval Maanden

21 CEV Voorbeeld evolutie CEV concentratie roker CEV in Rode Bloedcellen Ref. waarde rokers 10 mei juni juli augustus Treinongeval Maanden

22 Gebruikte indeling resultaten Niet rokers (pmol/g globine) < 10 < referentiewaarde niet rokers. Geen aanwijzing voor eventuele blootstelling door treinongeval Licht verhoogde waarde Matig verhoogde waarde >1000 Sterk verhoogde waarde Mogelijke blootstelling door ongeval Rokers (pmol/g globine) < 200 < referentiewaarde rokers. Licht verhoogd (blootstelling aan sigarettenrook) Matig verhoogde waarde >1000 Sterk verhoogde waarde Mogelijke blootstelling door ongeval