Meerjarenraming

Transcriptie

1 Meerjarenraming

2

3 Meerjarenraming

4

5 Inhoudsopgave meerjarenraming Inleiding/Leeswijzer 5 Hoofdstuk 1. Meerjarenprogrammaplan Hoofdstuk 2. Besehouwingen bij de meerjarenraming A Ontwikkelingen B Uitgangspunten en normen e De meerjarenraming in eijfers D De ontwikkeling van de watersehapsbelastingen E Weerstandsvermogen F Risieoparagraaf G Investeringsprogramma H Finaneiering Bijlage Meerjareninvesteringssehema (MJI)

6

7 Inleiding Het doel van de meerjarenraming (MJR) is het DB de gelegenheid te geven een begroting voor het volgende jaar op te stellen die aan de door het AB vastgestelde kaders voldoet. De MJR bestaat uit een beleidsmatig- en een financieel gedeelte. Het beleidsmatige deel is ingedeeld in programma's. In deze programma's zijn de beleidsdoelen, ambities en acties van het concept beheerprogramma Leeswijzer ln hoofdstuk 1, het meerjarenprogrammaplan, wordt per programma ingegaan op onze visie en de beleidsdoelen. Hierbij is het nieuwe beheerprogramma (concept) het vertrekpunt. De indeling in programma's is gelijk gebleven aan de vorige meerjarenraming. Aan het slot van de programma's geven we een overzicht van de netto exploitatiekosten per programma voor de meerjarenperiode. Hoofdstuk 2, de meerjarenraming, be vat de financiële beschouwingen bij de MJR. In paragraaf A worden de belangrijke ontwikkelingen verwoord waarop de MJR is gebaseerd. Paragraaf B bevat de financiële uitgangspunten en normen die zijn gehanteerd bij het samensteilen van de MJR. In paragraaf e wordt in totalen een overzicht gegeven van de kostenontwikkelingen tot en met Paragraaf D geeft de ontwikkeling van de waterschapsbelastingen weer en de kostenontwikkeling per taak. In paragraaf E wordt het weerstandsvermogen behandeld gevolgd door paragraaf F de risicoparagraaf. Paragraaf G betreft het investeringsprogramma en ten slotte paragraaf H de financiering voor de kornende jaren. Als bijlage is het meerjareninvesteringsschema opgenomen. -5-

8 -6-

9 HOOFDSTUK 1. MEERJARENPROGRAMMAPLAN Inleiding De Waterschapswet geeft het algemeen bestuur een grate roi in de beleidsbepalende functie. Dit wordt onder meer bereikt door in de begrating en meerjarenraming het beleid van het waterschap voor de komende jaren weer te geven. De meerjarenraming is daarom ingedeeld naar programma's. Per programma dient expliciet te worden weergegeven welke doelstellingen het waterschap nastreeft. Wij gebruiken het beheerprogramma am aan dit onderdeel invulling te geven. Wij zijn ons ervan bewust dat we hiermee de "reguliere taakuitoefening" wat meer op de achtergrand plaatsen. Om onze doelstellingen weer te geven worden de vier w's als richtlijnen gebruikt. Wat willen we bereiken. Zie hiervoor ons beleidsdoel en ambitie per thema van het beheerprogramma. Wat gaan we daarvoor doen. Zie de acties per programma. Wanneer is het uitgevoerd. Wat gaat het kosten. De acties leiden over het algemeen tot investeringskosten. Per programma worden de investeringskosten getotaliseerd. Dit hoofdstuk met daarin het meerjarenprogrammaplan (MJP) geeft onze beleidsopgaven voor de komende jaren weer. De indeling van het ontwerp beheerprogramma volgen we hierbij. In het MJP wordt volstaan met het aangeven van de acties vanuit het concept beheerprogramma die voor de huidige meerjarenperiode actueel zijn. Het concept beheerprogramma, omdat besluitvormig pas in december 2015 plaats zal vinden. Sij de begrating zal per actiepunt worden aangegeven wat we concreet in het begrotingsjaar gaan doen om het actiepunt te realiseren. Om de continuïteit te waarborgen wordt in de meerjarenraming en de begroting gewerkt met drie vaste programma's: veiligheid, voldoende water en organisatie. De toegepaste thema's uit het beheerprogramma worden - in financiële zin - in deze programma's verwerkt. In tabelvorm: Programma MJR Hoofdstuk beheerprogramma Veiligheid Voldoende water Veiligheid Voldoende water Schoon en ecologisch gezond water Water en ruimtelijke ordening Orcanisatie - In het beheerprogramma is geen thema gewijd aan de organisatie. Daarom ontbreekt dat programma in het MJP. Jaarlijks wordt via de paragraaf bedrijfsvoering in de begroting wei ingegaan op organ isatiedoelen. -7-

10 Omgaan met beheerprogramma-acties Niet alle beheerprogramma-acties zijn in het MJP terug te vinden. Beheerprogramma-acties die pas na de huidige meerjarenperiode (na 2019) starten zijn nog niet opgenomen. Zodra een actiepunt is afgerond zal dit actiepunt in de jaarrekening worden vermeid. Dit overzicht zal uiteindelijk alle acties van het beheerprogramma bevatten. De einddatum per actie ligt in principe vast. Deze datum is uit het beheerprogramma overgenomen. Door omstandigheden kan het voorkomen dat een datum vervroegd kan worden. Ook kan het voorkomen dat een vertraging in de voortgang optreedt. Via de voor- en najaarsrapportage wordt hierover gerapporteerd. Een eventuele aanpassing van een einddatum wordt in de begroting of de meerjarenraming opgenomen. Dergelijke aanpassingen zullen dan via een voetnoot bij de betreffende actie kenbaar worden gemaakt. -8-

11 Programma veiligheid Beleidsdoel Levensbedreigende situeties voor mensen mogen niet plaatsvinden; voor dieren proberen we die zoveel mogelijk te voorkomen. Het leven in een deltagebied als Nederland vraagt om bescherming tegen het water en de hieraan verbonden gevaren voor mens, dier en goed. Veiligheid voor de mens staat dan ook voorop; altijd en overal. Om een veilige situatie te bereiken, kijken we naar verschillende maatregelen (meerlaags veiligheid). Voorop staat de preventie van overstroming door het op sterkte houden van de zeedijk en boezemkaden (Iaag één). Maar door ook te kijken naar maatregelen in de ruimtelijke inrichting zijn beperkingen van gevolgschade mogelijk als het een keer rnis gaat (Iaag twee). Hierbij denken we bijvoorbeeld aan het voorkomen van nieuwe bebouwing in overstromingsgevoelig gebied, het beschermen van kwetsbare gebouwen en het op hoogte brengen van vluchtroutes. Tot slot zijn er de maatregelen in de rampenbeheersing, zoals goede calamiteiten- en evacuatieplannen (Iaag drie), Ambitie voor In zijn we begonnen aan de uitvoeringsmaatregelen voor de verbetering van de zeedijk. Het Masterplan Kaden is afgerond en vrijwel al/e bergingsgebieden zijn ingericht. We zijn voor 80% klaar met de verbetering van de stabiliteit van onze boezemkaden. In samenwerking met de Veilígheidsregio is ons calamiteitenplan op elk moment actueel en is er een goede afstemming met gemeenten en provincies over de invullíng van de tweede laag. We houden met bovenstrooms vasthouden gelijke tred met de verwachte extra neerslag als gevolg van de klimaatverandering Het thema veiligheid is in negen onderwerpen opgedeeld. Om ons beleidsdoel en de ambities op het gebied van veìligheid te realiseren worden de volgende maatregelen (acties) per onderwerp in deze meerjarenperiode genomen. 1. Europese Richtlijn Overstromingsrisico's (ROR) (4.1) 1. Actualiseren van overstromingsgevaar- en overstromingsrisicokaarten 2. Actualiseren overstromingsrisicobeheerplannen voor de ROR Zeedijk (4.2) 1. Afronding preventieve maatregelen vanwege aardbevingsrisico's 2. Binnen de Projectoverstijgende Verkenning onderzoek naar kansrijke oplossingsrichtingen 3. Toetsing van primaire keringen met het nieuwe wettelijke toetsingsinstrumentarium

12 3. Boezemkaden (4.3) 1. Afronding eerste toetsingsronde (inclusief stabiliteit keringen met aard bevingsris ico) 2. Uitvoeren verbeterwerken stabiliteit boezemkaden direct na afkeuring 3. Tweede toetsingsronde alle regionale keringen 4. Vaststellen norm voor de overige regionale keringen Lokale keringen (4.4) Actie 1. Samen met provincies vaststellen eisenpakket voor de lokale keringen Op hoogte brengen van de boezemkaden (4.5) 1. Afronding Masterplan Kaden (41 km) Duurswold Drentsche Aa Hunze Oldam bt-fiemel EKD boezem 15 km 8km 20 km 3km 10 km Bergingsgebieden (4.6) 1. Inrichting bergingsgebied Tusschenwater 2 (deel Noordma) 0,5 miljoen m3 2. Inrichting bergingsgebied Meerstad 1 miljoen m Vasthouden bovenstrooms (4.7) 1. Water vasthouden in beekherstelprojecten in de Ruiten Aa 2. Water vasthouden in beekherstelprojecten in de Drentsche Aa 3. Water vasthouden in de beekherstelprojecten in de Hunze 4. Zoeken naar ruimte voor resterende wateropgave in Westerwolde m m m m3 8. Schade door gravers (4.8) Actie 1. Vaststellen strategie voor gravers

13 9. Calamiteitenzorg (4.9) 1. Samen met de veiligheidsregio verhogen bewustwording bij burgers over overstromingskans en evacuatieroutes 2. Ons calamiteitenplan verbeteren op basis van de inundatiefilms 3. Samen met de veiligheidsregio met inundatiefilms gemeenten helpen hun evacuatieplannen te verbeteren

14 Programma voldoende water Beleidsdoel We zargen voor valdaende water, nu en in de toekomst, zawel in droge als in natte perioden. De zorg voor voldoende water betekent dat wij streven naar een optimaal waterbeheer voor de functies in ons gebied. Bij de vaststelling van de gewenste waterpeilen, maken we een zorgvuldige afweging van de belangen van de diverse functies. In natte perioden voeren we water af, in droge perioden zorgen we indien mogelijk voor voldoende water. We zorgen er voor dat de wateroverlast beperkt blijft tot het afgesproken, aanvaardbare niveau. Wij voorkomen wateroverlast door bodemdaling en we geven op proactieve wijze advies aan gemeenten om wateroverlast in stedelijk gebied zoveel mogelijk te voorkomen. We onderhouden de watergangen zodanig dat de aan- en afvoerfunctie van de watergangen gegarandeerd blijft en houden daarbij zoveel mogelijk rekening met de ontwikkeling en het behoud van natuurwaarden en ecologische belangen. Tevens zorgen we voor voldoende waterdiepte voor de scheepvaart. Ambitie voor In zijn de inundatieknelpunten opgelost. We hebben een werkwijze vaor de omgang met veenaxidatiegebieden, we hebben vastgesteld hoe we omgaan met functie voigt peil in de beekdalen van Drenthe en we hebben met het Rijk, de provincies en de gebruikers afspraken gemaakt over de beschikbaarheid van water in droge perioden (voorzieningenniveau). Het thema voldoende water is in negen onderwerpen opgedeeld. Om ons beleidsdoel en de ambities op het gebied van voldoende water te realiseren worden de volgende maatregelen (acties) per onderwerp in deze meerjarenperiode genomen. 1. Afstemming peilen op functies (5.1) 1. Onder leiding van de provincie uitvoeren van pilot beekdalvisie Achterste diep 2. Opstellen waterschapsbeleid over beekdalen Drenthe 3. Uitvoeren resterende peilbesluiten 4. Oplossing van de resterende 180 ha inundatieknelpunten 5. Nieuwe toetsing van ons watersysteem aan de inundatienormen Wateroverlast door veenoxidatie (5.2) 1. Implementatie werkwijze voor peilbesluiten in de veenoxidatie aandachtsgebieden 2. Rapportage waterkwaliteitsonderzoek 3. Rapportage effect regelbare drainage 4. Peilbesluiten in veenoxidatie aandachtsgebieden opstellen Wateroverlast door gas- en zoutwinning (5.3) 1. Uitvoering maatregelen Zuidlaardermeer/Drents Diep 2. Uitvoering maatregelen zoutwinning 3. Update noodzakelijke maatregelen gas- en zoutwinning

15 4. Wateroverlast stedelijk gebied (5.4) Actie 1. Samen met de gemeenten noodzakelijke maatregelen uitvoeren in het stedelijk gebied 5. Droogte in de zomer/wateraanvoer (5.5) 1. Flexibel peilbeheer invoeren voor de Duurswoldboezem met het Schildmeer 2. Flexibel peilbeheer toepassen in nieuwe woonwijken en nieuwe meren 3. Sepalen van waterconserveringsmaatregelen op onder andere het Drents Plateau 4. Stimuleren waterconserveringsmaatregelen 5. Vaststellen voorzieningenniveau voor wateraanvoer door het waterschap 6. Stimuleren van efficiënt watergebruik en verminderen watervraag 7. Optimaliseren interne waterverdeling en eventueel aanpassing van infrastructuur 8. Ontwikkelen van beleid voor nieuwe (industriële) gebruikers van zoet water Verdroogde natuurgebieden (5.6) 1. Sepalen mogelijkheden versnelling aanpak verdroogde gebieden door waterschap 2. Uitvoering van de restantopgave EHS voor Groningen 3. Uitvoering van een deel van de verdrogingsmaatregelen binnen Natura 2000 Drentsche Aa 4. Opstellen inrichtingsplan voor verdrogingsopgave Oosterbos Emmen Natura 2000 (5.7) 1. Uitvoering revitalisering rietoevers Zuidlaardermeer (zie KRW maatregel) 2. Uitvoering van beekbodemverhoging LoonerdieplTaarloose diep, deel van Zeegserloopje en Anloërdiepje (zie KRW maatregel) 3. Onderzoek samen met provincie naar eventuele beekbodemverhoging in overige beeklopen Drentsche Aa 8. Grondwater (5.8) Actie 1. Samen met provincies een nota grondwaterbeheer opstellen met daarin: - beschrijving van de visie (doelen/ambities) op het beheer van het grondwatersysteem - afspraken met provincies over samenwerking - inventarisatie van problemen die op korte termijn moeten worden aangepakt

16 I - concrete acties am die problemen op te lassen. 9. Onderhoud watergangen en vaarwegen (5.10) Actie 1. Toetsing/herziening status van watergangen en schouwsloten

17 Programma schoon en ecologisch gezond water Beleidsdoel We zorgen voor schoon en ecologisch gezond water, waarin systeemspecifieke dieren en planten voorkomen. De zorg voor ecologisch gezond water omvat een grote diversiteit aan watertypen. Dit zijn aliereerst de grotere beken, kanalen en meren, waarvoor binnen de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) doelen en maatregelen zijn opgesteld. Daarnaast betreft dit zwemwater en ook het stelsel van kleinere watergangen voor de aan- en afvoer van water. Wij geven als waterschap advies aan gemeenten over stedelijke wateren en we adviseren de provincie over de zwemwaterkwaliteit. Voor ecologisch gezonde wateren zijn vooral de hydromorfologische inrichting en de fysisch-chemische samensteliing van het water van belang. Wij zorgen voor de zuivering van rioolwater. De kwaliteit van het gezuiverde water, dat op oppervlaktewater wordt geloosd, voldoet aan de weuelijke normen. Ambitie voor In zijn de inrichtingsmaatregelen voor de KRW voor 80% gereed. We zien een duidelijke verbetering van de waterkwaliteit, de gewasbeschermingsmiddelen laten alleen nog incidentele overschrijdingen zien, de zwemwateren hebben een goede bacteriologische kwaliteif, de zuiveringen dragen bij aan het behalen van de waterkwaliteitsdoelen en op een aantallocaties leveren we indien dit economisch rendabei is energie of produceren we grondstoffen. Het thema schoon en ecologisch gezond water is in negentien onderwerpen opgedeeld. Om ons beleidsdoel en de ambities op het gebied van schoon en ecologisch gezond water te realiseren worden de volgende maatregelen (acties) per onderwerp in deze meerjarenperiode genomen. 1. Kaderrichtlijn Water (6.1) 1. Onderzoek naar afwenteling tussen waterlichamen 2. Tussentijdse evaluatie toestand en doelbereik Herstel van de beek (6.2) 1. Westerwoldse Aa 2. Drentsche Aa 3.Hunze 15 km hermeandering 4 km hermeandering 3 stuks beekpeilverhoging 17 km hermeanderinq

18 3. Natuurvriendelijke oevers in kanalen (6.3) 1. Aanleg natuurvriendelijke oevers: Kanalen Westerwolde (waarvan 3.5 km gereed) Kanalen Fiemel Kanalen Oldambt (waarvan in km gereed) Kanalen Duurswold Kanalen HunzeNeenkoloniën Noord-Willemskanaal 12 km 2,6 km 7,5 km 2,7 km 8 km 3km 4. Herstel van meren (6.4) 1. InsteIlen van natuurvriendelijk peilbeheer Schildmeer 2. Opstellen herstelplan Hondshalstermeer 3. Opstellen inrichtingsplan Zuidlaardermeer 4. Inrichting rietoevers Zuidlaardermeer 5. Inrichting moeraszone Wolfsbarge II bij het Zuidlaardermeer Vismigratie (6.5) 1. Vaststellen geactualiseerde visie Vismigratie Realisering vispassages: 2. Westerwolde 11 vis passages 3. Drentsche Aa 3 vispassages (waarvan 1 gereed in 2014) 4.Hunze 7 vispassaç es Nutriënten (6.6) 1. Bepalen maatregelen reductie fosfaat-nalevering uit de bodem in Drentsche Aa en Hunze 2. Bepalen van noodzaak eventuele verdere fosfaatreductie in kanaal Fiemel Gewasbeschermingsmiddelen (6.8) 1. Monitoring gewasbeschermingsmiddelen op KRW-meetpunten 2. Maatrecelen in Glastuinbouwqebieden samen met L TO Glaskracht -16-

19 9. Verzilting (6.10) 1. Bepalen eventuele aanpassing meetlocatie of norm bij overschrijdingen 2. Bepalen effect vermindering van doorspoeling op zoutgehalte en ecologie Vergunningverlening, toezicht en hand having (6.11) Actie 1. Actualiseren beleidsnota vergunningverlening en hand having op basis van nieuwe Omgevingswet Zuiveren (6.13) Actie 1. Bepalen of handhaven van de IBA's in de huidige vorm doelmatig is 2. Opheffen van de rwzi Scheve Klap en aansluiten op de rwzi Delfzijl 3. Doorvertaling van landelijk beleid naar mogelijke maatregelen terugdringing emissie van microverontreinigingen 4. Verdere ontwikkeling van de rwzi als grondstoffenfabriek voor fosfaat en stikstof Visstandbeheer (6.14) Actie 1. Opstellen regionaal aalbeheerplan 13. Exoten (6.15) Actie 1. Rapportage van verspreiding en effecten op KRW-doelstellingen van de Gevlekte Amerikaanse Rivierkreeft en Chinese Wolhandkrab 14. Drinkwateronttrekkingsgebied (6.16) Actie 1. Uitvoeren afgesproken maatregelen uit Uitvoeringsprogramma Gebiedsdossier drinkwaterwinning Drentsche Aa 17. Zwemwater (6.17) Actie 1. Uitbreiden monitoring zwemwateren met blauwalgen -17-

20 18. Overige wateren inclusief stedelijk water (6.18) 1. Samen met gemeenten vaststellen voor welke stedelijke wateren een streefbeeld en maatregelenpakket wordt opgesteld 2. Samen met provincies vaststellen aanpak specifieke wateren met hoge ecologische waarde Waterketen (6.19) 1. Opstelling integrale afvalwaterbeleidsplannen 2. Invoerinç inteç raal meet- en monitoringssysteem

21 Programma water en ruimtelijke ordening Beleidsdoel We zorgen voor een optimale afstemming tussen water en ruimtelijke ordening en borgen daarbij dat water een meesturende rol heeft in de ruimtelijke ordening. Ruimtelijke ordening en waterbeheer hebben grate invloed op elkaar. Vroeger moest het water zich aanpassen aan de eisen van de ruimtelijke ordening en de diverse gebruiksfuncties zo goed mogelijk faciliteren. Recente waterproblemen toonden aan dat we wateropgaven niet meer alleen met technische ingrepen kunnen oplossen, maar dat we meer en meer van natuurlijke processen gebruik moeten maken. Oat vraagt echter am ruimte. Bovendien is het onverstandig am zander meer ruimtelijke bestemmingen te plannen, die op het gebied van waterbeheer niet toekomstbestendig zijn en op een later tijdstip tot extra maatschappelijke ingrepen en kosten leiden. Daarnaast biedt de combinatie met water kansen voor andere maatschappelijke domeinen, bijvoorbeeld recreatie en toerisme. Kortam, water stelt eisen en beperkingen aan de ruimtelijke inrichting, maar biedt aan de andere kant oak mogelijkheden. Om dat bij de ontwikkeling van ruimtelijke visies en plannen goed tot zijn recht te laten komen, is een vroegtijdige, meedenkende en toetsende benadering vanuit het waterschap en samenwerking met provincie en gemeente essentieel. Door de OESO is onlangs een rapport over het waterbeheer in Nederland uitgebracht waarbij oak gewezen is op versterking van de relaties tussen water, landgebruik en ruimtelijke ordening (o.a. integrale gebiedsgerichte aanpak). De door de OESO gesignaleerde versterking van de relaties tussen water, ruimtelijke ordening en landgebruik onderschrijven wij en daar willen we in de praktijk oak naar handelen. Ambitie voor In zijn we vroegtijdig betrokken bij al/e ruimtelijke ontwikkelingen en keuzen die relevant voor ons zijn. Klimaatbestendigheid en waterveiligheid zijn volwaardig ingebed in al/e ruimtelijke visies en plannen die ans beheergebied raken. Tevens is er samen met de provincies bepaald in welke situaties we het principe van functie voigt peil hanteren in plaats van peil voigt functie. Het thema water en ruimtelijke ordening is in drie onderwerpen opgedeeld. Om ons beleidsdoel en de ambities op het gebied van water en ruimtelijke ordening te realiseren worden de volgende maatregelen (acties) per onderwerp in deze meerjarenperiode genomen. 1. Prominentere rol voor water (7.1) 1. Samen met gemeenten en provincie uitwerken beleid voor ruimtelijke adaptatie conform afspraken uit Deltaprogramma 2. Intensivering van ons relatiebeheer met provincies en gemeenten om een vroegtijdige, kansen scheppende en optimale afstemming tussen water en r.o. functies te realiseren Houdbaarheid "peil voigt functie" (7.2) Actie 1. Samen met de provincies werken we een strategie uit rond de discussie 'peil voigt functie - functie voigt peil'

22 Kosten per programma (bedraoen x 1.000) op kostensoort Begroting Begroting Begroting Begroting Veiligheid Kapitaallasten Personeelslasten Overige lasten/baten Totaal Watersystemen Kapitaallasten Personeelslasten Overige lasten/baten Totaal Organisatie Kapitaallasten Personeelslasten Overige lasten/baten waarvan doorberekend Totaal Totaal programma's Inzet reserves

23 HOOFDSTUK 2. Beschouwingen bij de meerjarenraming Hoofdstuk 2 van de meerjarenraming is onderverdeeld in een aantal paragrafen die deels zijn voorgeschreven in het Waterschapsbesluit. De volgende onderwerpen worden behandeld. a. Ontwikkelingen b. Uitgangspunten en normen c. De meerjarenraming in cijfers d. De ontwikkeling van de waterschapsbelastingen e. Weerstandsvermogen f. Risicoparagraaf g. Investeringsprogramma h. Financiering A. Ontwikkelingen A/gemeen Nederland lijkt nu toch uit het dal te zijn geklommen. Het gaat economisch beter met Nederland. Althans, de economische groei vertoont dit jaar een duidelijke plus (+ 1,7% BBP). Oak voor 2016 wordt een groei van de economie verwacht (+ 1,8% BBP). Het EMU-saldo zal naar verwachting volgend jaar verder verbeteren en met - 1,2% BBP ruim onder de -3% norm te blijven. De economische vooruitgang is niet gelijk over het hele land verdeeld en ook niet in voor iedereen merkbaar. De werkloosheid daalt maar is nog wei hoog. Zeker ook in ons beheergebied. In financiële zin merken wij dit in onze uitgaven aan kwijtschelding en oninbaar verklaren van waterschapsbelastingen. Door de verbetering van het EMU-saldo van de overheid (naar -1,2% in 2016) wordt de roep om een belastinghervorming steeds luider. Oak een verruiming van het gemeentelijk belastinggebied komt steeds meer in beeld. Een discussie over de toekomstbestendige en duurzame financiering van het waterbeheer in al zijn facetten zal - mogelijk - dit jaar al plaatsvinden. Een inventarisatie van kneipunten en ontwikkelingen zal rond de zomer beschikbaar zijn. Het belastingstelsel van de waterschappen zal hierdoor de komende tijd weer in de belangstelling staan. Coa/itieakkoord Dit is de eerste MJR van het nieuw gekozèm algemeen bestuur. Via het coalitieakkoord "Zelfbewust Duurzaam Vooruit" zijn de kaders voor de bestuursperiode bepaald. Het uitvoeren van onze primaire taken en de opdrachten vanuit het beheerprogramma op een sobere en doelmatige wijze zijn uitgangspunt. Daarnaast moeten we ons (meer) van onze maatschappelijke positie bewust zijn en worden accenten in de uitvoering van onze taken aangebracht. Het financieel beleid van de afgelopen bestuursperiode wordt gecontinueerd. EMU-sa/do Dit jaar zal het EMU-saldo meer dan gemiddeld in de belangstelling staan. Vanuit "Brussel" geldt als eis dat het overheidstekort maximaal - 0,5% van het Bruto Binnenlands product (BBP) mag bedragen. Het kabinetsbeleid is er op gericht - uiteindelijk - een tekort rondom 0% te bereiken. Voor 2015 wordt een tekort verwacht van 1,8%. Het aandeel van de decentrale overheden (gemeenten, provincies en waterschappen) hierin is ongeveer 0,5%. In 2013 is via het "Financieel Akkoord" met het kabinet in -21-

24 principe afgesproken het huidige aandeel van de decentrale overheden in het EMU-saldo (nu 0,5%) geleidelijk te verlagen naar 0,3% in De decentrale overheden moeten - naar evenredigheid - bijdragen in een verlaging van het EMU-saldo is de gedachte. Samen met gemeenten en provincies wordt momenteel onderhandeld over de "ruimte" voor de decentrale overheden in het tekort van de nationale overheid, die nu voor 2016 op -1,2% wordt geraamd. Als decentrale overheden proberen we de 0,5% te handhaven om daarmee de noodzakelijke investeringen niet te belemmeren door discussies rondom het EMU-saldo. Ter informatie treft u hierna een globaal beeld van ons EMU-saldo voor de jaren op basis van de voorliggende meerjarenraming. Verloop EMU-saldo (bedracen x 1000,-) EMU exploitatiesaldo Investeringen Afschrijvingen Invloed voorzieningen EMU saldo referentiewaarde ans waterschap heeft in structurele zin een positief EMU-saldo. Dit komt vooral doordat we jaarlijks meer afschrijven dan investeren. Dit als gevolg van de in het recente verleden gerealiseerde hoge investeringsvolumes (tot 40 miljoen per jaar) door met name investeringen in onze zuiveringen. De referentiewaarde geeft aan wat voor ons waterschap het toegestane EMU-saldo is. Deze waarde wordt door de Unie van Waterschappen voor alle waterschappen berekend op basis van het toegestane EMU-saldo voor de sector (-0,06%). Landelijk wordt niet gestuurd op de referentiewaarde per waterschap, maar deze waarde geeft wei goed weer waar we als waterschap "staan". Een verlaging van het landelijke aandeel van de waterschappen in het EMU-saldo kan het streven van het algemeen bestuur om - zo mogelijk - projecten te versnellen onder druk zetten. Ter illustratie: een halvering van het aandeel van de waterschappen in het toegestane EMU-saldo (van 0,06% naar 0,03%) betekent dat de waterschappen 200 miljoen minder kunnen investeren. B. Uitgangspunten en normen Uitgangspunten voor de MJR zijn de volgende door het algemeen bestuur vastgestelde documenten: de meerjarenraming van vorig jaar: de MJR (AB juli 2014) de begroting 2015 (AB november 2014) het concept beheerprogramma document "nullijndiscussie" (AB apri12014) Centrale gedachte bij deze documenten is de lastenstijging te beperken en schommelingen in tarieven tegen te gaan. Hiervoor worden vooral de beschikbare algemene reserves variabel ingezet. Voor de berekeningen van de jaarschijven zijn de hieronder genoemde normen gehanteerd. -22-

25 Kapifaallasfen De kapitaallasten opgenomen in de MJR zijn gebaseerd op een investeringsvolume van 13,7 miljoen per jaar, voor ,7 miljoen in verband met de geplande investeringen in het Siochterdiep. Als renteomslagpercentage is 3,6% gehanteerd voor 2016 en voor de overige jaren in deze meerjarenperiode. De verwachting is dat de rente de komende jaren laag blijft, of wellicht licht zal stijgen. In de als bijlage opgenomen MJI staat de werkvoorraad aan investeringsuitgaven per jaar gepland. Personeelslasfen Formatie De formatie volgens de nieuwe strategische personeelsplanning (SPP II) is in deze meerjarenraming verwerkt. De SPP II gaat uit van een minimale formatieve opzet. Ook gaan we er in de SPP II vanuit dat in % van de formatie wordt ingezet voor innovatieve doeleinden. Door innovatieve activiteiten kan geld gegenereerd worden. De inzet is om minimaal de personeelskosten terug te verdienen. Indien dit niet lukt, zal het personeelsbestand worden verkleind. Als uitvloeisel van de "nullijndiscussie" is besloten al vanaf 2015 het financiële effect van de SPP II te gebruiken om de jaarlijks stelpost besparing van 0,5 miljoen te realiseren. In de VJR 2015 zijn de eerste resultaten van de SPP II voor 2015 verwerkt. Vanuit de SPP II is ,- ingezet. De formatie is hierdoor met 1 FTE verlaagd. In deze meerjarenperiode zullen we in 2016 I 2017 een SPP III uitbrengen waarin we de benodigde formatie in beeld brengen en afzetten tegen de dan beschikbare formatie. Daarnaast is de formatie met 1 FTE verhoogd door minder werk uit te besteden. Deze uitbreiding is gedekt door budgetten te verlagen. Er kan nu meer werk worden gedaan voor hetzelfde geld. Loonkosfen In de MJR is gerekend met 3% stijging van de loonsom. Met dit percentage kunnen naar verwachting reguliere ontwikkelingen, zoals de prestatietoeslag (voorheen uitloopregels), aanpassingen in de sociale lasten (o.a. zorg- en pensioenpremies) en de verhoging van de salarissen worden bekostigd. Het principeakkoord voor een nieuwe cao ( ) voor waterschappen is in de cijfers verwerkt. We gaan er vooralsnog van uit dat alle gevolgen van de cao binnen de 3% stijging per jaar kunnen worden opgevangen. Naast de bruto salarissen speien ook de sociale lasten een belangrijke rol bij het bepalen van de toekomstige personeelslasten. De beleidsdekkingsgraad van het ASP is momenteel (30 april 2015) 102,0% en dat is onder de kritische waarde van 105%. Voor 1 juli 2015 zal het ASP een herstelplan moeten opstellen. De gevolgen voor de pensioenpremies zijn onzeker. Prijzen Sij het bepalen van het percentage zoeken we aansluiting bij de consumentenprijsindex (CPI) van het Centraal Planbureau (CPS). Het CPS berekent voor 2016 een CPI van 0,9%. Zie het Centraal Economisch Plan (CEP) Het CPS heeft geen raming gegeven voor de jaren ná Voor 2016 willen we besparen door geen prijsstijging op de (beïnvloedbare) budgetten toe te passen. Om het gezamenlijke (organisatie brede) karakter van onze besparingsdoelstelling te benadrukken, zodat aile budgethouders worden geprikkeld om te besparen, willen we naast specifieke maatregelen ook deze algemene maatregel gebruiken om de stelpost besparingen te vullen. Door de prijzen gedurende een jaar niet te verhogen met de inflatie (1 % in 2016) denken we iedereen nog meer te prikkelen om nog innovatiever werken. Van de stelpost 2016 kan op deze wijze ,- worden ingevuld. -23-

26 De jaren daarna stellen we de prijsstijging voorlopig vast op 2% per jaar. Door de aantrekkende economie, de grote in om loop gebrachte hoeveelheid geld en de onrust in de wereid denken wij dat de huidige lage inflatie niet houdbaar is. Daarom gaan we voor de jaren ná 2016 uit van 2% voor onze meerjarenraming. Energie Voor de energielasten wordt uitgegaan van de variabelen volgens de laatste collectieve aanbesteding uit De tendens is dat het variabel deel van het tarief nog steeds daalt (ondanks een stijgende energiebelasting) en het vast dee I (de transportkosten) meestijgt met de inflatie (momenteei1%). Daarnaast is rekening gehouden met de energiemaatregelen die reeds zijn uitgevoerd en nog worden uitgevoerd. -24-

27 c. De meerjarenraming in cijfers C1. Uitkomsten meerjarenbegroting Een van de uitgangspunten bij het opstellen van de MJR is te proberen een lage, maar vooral stabiele lastenontwikkeling te realiseren. Zowel voor de totale begroting als de begroting per taak. Het streven is bovendien am per taak eenzelfde (hoge) lastenontwikkeling te bereiken. Vooral dat laatste vergt veel inspanning en creativiteit. Lastenontwikkelingen per taak worden bepaald door gerealiseerde investeringen en benutte kansen. Die lopen per taak niet gelijk op. Als gevolg hiervan loopt de lastenontwikkeling per taak uiteen. Door onze algemene reserves variabel in te zetten proberen we deze lastenontwikkelingen "te middelen". Dat is maar ten dele gelukt. Lastenontwikkeling in procenten Totaal 1,9% 1,5% 1,5% 0,1% Per taak - Watersysteembeheer 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% - Zuiveringsbeheer 1,8% 1,0% 1,0% -1,9% Het coalitieakkoord streeft een geleidelijke lastenontwikkeling na waarbij een stijging gelijk aan maximaal het inflatieniveau mag zijn. Een hagere stijging moet goed onderbouwd zijn. De eerste jaren zitten we boven de inflatieverwachting. Over de hele meerjarenperiode bekeken bedraagt de gemiddelde lastenstijging echter 1,2% per jaar. Deze lastenontwikkeling is bereikt door onze beschikbare reserves maximaal in te zetten. Dat wil zeggen in 2019 bereiken de beide algemene reserves de minimaal gewenste omvang, zie de paragraaf weerstandsvermogen en de risicoparagraaf. In de cijfers hieronder wordt de ontwikkeling van de meerjarenraming op kostensaorten weergegeven, gevolgd door een globale toelichting. Meerjarenraming naar kosten- en o~brengstensoorten (bedragen x 1.000) begroting begroting begroting begroting kostensoort kapitaallasten personeelslasten goederen en diensten door derden toevoeging aan voorzieningen onvoorzien stelpost besparing totaal lasten

28 baten onttrekking bestemmingsreserves netto lasten inzet reserves te dekken door watersysteemen zuiveringsheffing stijging (absoluut) stijging (in procenten) 1,9% 1,5% 1,5% 0,1% Belangrijke wijzigingen die in deze cijferopstelling zijn verwerkt: Hogere kosten kwijtschelding en oninbaar ( ,-). Hiervan is in de voorjaarsrapportage 2015 al melding gemaakt. De siechte economische situatie leidt nog steeds tot meer aanvragen om kwijtschelding en het oninbaar verklaren van openstaande belastingschulden. Ondanks een licht herstel van de economie is een stabilisatie van de uitgaven voor kwijtschelding nog niet in zieht. Voor oninbaar voorzien wij vanaf 2017 een lichte daling. Jaarlijks is een stelpost besparingen in de MJR verwerkt van ,-. Deze stelpost staat voor de jaarlijks te verwachten verdiensten door ons proces van permanente procesoptimalisatie. In 2019 is de stelpost opgelopen naar 1,8 miljoen. Jaarlijks zult u via de aanbieding van de begroting dan wei de voorjaarsrapportage omtrent de concrete invulling op de hoogte worden gehouden Vanaf 2016 is rekening gehouden met extra uitgaven van ,- vanuit het beheerprogramma , vooral voor KRW opgaven. Belasten lozingen door eigen zuiveringen is verlaagd met ,-. In 2012 heeft het algemeen bestuur besloten het effluent van onze eigen rwzi's (en ons aandeel in de rwzi's van de GR met waterschap NZV) te belasten met het tarief voor verontreinigingsheffing. Hierdoor verschoof vanaf de begroting 2013 ruim 5 miljoen tussen de beide taken. De berekening van het belasten van de eigen rwzi's was gebaseerd op het aantal VE's in 2010 van Dat waren destijds de recentste cijfers. Intussen is het aantal VE's gedaald tot (gegevens uit 2014). Een beter zuiveringsproces, maar ook minder VE's van bedrijven door de economische situatie zijn belangrijke oorzaken voor de daling. Financieel betekent deze verschuiving een lastenverzwaring voor de taak watersysteembeheer met 1,4% en een lastenverlichting voor de taak zuiveringsbeheer met 1,4%. Totaal is voor de hele meerjarenperiode bijna 4 miljoen aan algemene reserves ingezet om de lastenstijging te beperken. C2. Lastenontwikkeling in perspectief Een van de uitkomsten van het Bestuursakkoord Water (BAW) uit 2011 is dat de ontwikkeling van de lokale lasten in beeld gebracht moet worden. Het doel hiervan is te volgen of de waterschappen de verwachte doelmatigheidswinst in 2020 realiseren en of de waterschappen inderdaad een gematigde lastenontwikkeling kennen. -26-

29 Landelijk is afgesproken dat de lasten per waterschap vanaf 2010 maximaal met 2,7% exclusief inflatie per jaar mogen stijgen. Dit percentage is een gemiddelde. Naar de nieuwste inzichten is dit percentage inmiddels verlaagd naar 2,5%. Met deze 2,5% moet elk waterschap de kosten van de MURA, de HWBP, de KRW en WB21 opgaven en overige ontwikkelingen betalen. In de 2,5% is opgenomen de gerealiseerde besparingen in bijvoorbeeld de afvalwaterketen. Daarnaast mogen de lokale lasten stijgen met de reguliere loon- en prijsstijgingen. Bij een loon- en prijsstijging van gemiddeld 2 % bedraagt de totale lokale lastenstijging hiermee ongeveer 4,5% per jaar. lolang de lastenstijging onder de afgesproken 2,5% (excl. inflatie) per jaar blijft voldoet het waterschap aan de norm. Als alle waterschappen aan de norm voldoen hebben we als collectief de afgesproken doelmatigheidswinst in 2020 gerealiseerd. De landelijke trend na drie jaar monitoren is dat we als waterschappen ruim onder de toegestane lastenontwikkeling blijven. Met een gemiddelde lastenstijging van 1,2% voldoen wij ruimschoots aan deze norm. e3. Inzet reserves De omvang van de algemene reserves per 1 januari 2016 is als voigt: Taak Stand per Minimum omvang Meer I minder t.o.v. 1 januari 2016 (incl. (basis: risico- Minimumomvang VJR 2015) inventarisatie) Watersvsteem beheer luiveringsbeheer Totalen Omvang risico's Op basis van de jaarlijkse actualisatie van de risico-inventarisatie bij de begroting 2015 (aangepast bij de jaarrekening 2014) is de minimale omvang van de reservepositie vastgesteld op 2 miljoen. Hierin is geen verandering opgetreden. lie verder de toelichting bij de risicoparagraaf. Inzet reserves Uitgangspunt bij het inzetten van reserves is dat de minimaal gewenste omvang (zie de tabel hierboven) binnen de meerjarenperiode in beeld blijft. Om een stabiele lastenontwikkeling voor de taak watersysteembeheer te realiseren zal , aan de algemene reserve moeten worden onttrokken. In 2019 bedraagt de algemene reserve dan nog ,-. Het minimumniveau is dan bereikt. Voor de taak zuiveringsbeheer is de stand momenteel negatief. Gedurende deze meerjarenperiode wordt per saldo ,- aan de algemene reserve toegevoegd. Ook deze reserve heeft in 2019 dan het minimum bereikt. D. De ontwikkeling van de waterschapsbelastingen In november 2013 is de kostentoedelingsverordening voor het laatst aangepast. In 2018 zal de kostentoedelingsverordening opnieuw moeten worden aangepast. Op basis hiervan worden de kosten voor het watersysteembeheer procentueel als voigt verdeeld over de categorieën: -27-

30 Categorie: Ingezetenen 29% Gebouwd 49,6% Ongebouwd 21,2% Natuur 0,2% Voor het zuiveringsbeheer worden de kosten verdeeld op basis van het aantal vervuilingseenheden. Eenheden Voor het bepalen van de tarieven zijn niet alleen de kosten van belang oak de heffingsmaatstaven (het noemereffect) speien een rol. In deze MJR is voor de watersysteemheffing gebouwd uitgegaan van een nagenoeg gelijk gebleven WOZ-waarde ten opzichte van de begrating Naar verwachting stabiliseert de WOZ waarde zich de komende periode. In deze meerjarenraming is gerekend met hectares natuur. Hierin is het effect van de uitkomst van de proefprocedure natuur verwerkt. In de vorige MJR werd nag uitgegaan van hectares. Uiteindelijk is gerekend met de volgende eenheden: Watersysteemheffing Maatstaf Ingezetenen Hoofdbewoner Gebouwd (basis) WOZ-waarde Gebouwd (buitendijks) WOZ-waarde Ongebouwd (basis) Hectare Ongebouwd wegen Hectare Ongebouwd (buitendijks) Hectare Natuur Hectare Verontreinigingsheffing VE Zuiveringsheffing VE Opmerking Het aantal ingezetenen is niet gelijk aan het aantal inwoners van ons beheergebied. Dit kan betekenen dat ondanks een bevolkingskrimp een lichte stijging van het aantal ingezetenen (vooral meer eenpersoonshuishoudens) mogelijk is. Belastingtarieven De beeldvorming van het waterschap wordt voor een deel bepaald door de ontwikkeling van de tarieven. Grote schommelingen in de tariefontwikkeling zijn niet gewenst. Onderkend moet wei worden dat we op met name de noemereffecten geen invloed hebben. Ons streven is er dan oak meer op gericht de ingezette koers van kosten(lasten)beheersing voort te zetten. Op de volgende bladzijden worden per taak de kostenontwikkelingen en de tariefontwikkelingen tot en met 2019 aangegeven. -28-

31 Meerjarenraming watersysteembeheer (bedraqen x 1.000) begroting begroting begroting begroting Netto kosten Bedrag voor onvoorzien Kosten kwijtschelding Stelpost besparing Onttrekking bestemmingsreserves Netto lasten Inzet algemene reserve Te ontvangen belastingopbrengst Stijging in procenten 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Tarieven Tarieven begroting begroting begroting begroting Watersysteemheffing: ingezetenen 68,90 69,91 71,07 72,27 73,52 gebouwd (basis) 0,05229% 0,05393% 0,05504% 0,05618% 0,05736% gebouwd (buitendijks) 0,01536% 0,01555% 0,01584% 0,01613% 0,01644% ongebouwd (basis) 52,19 55,88 57,16 58,47 59,83 ongebouwd (wegen) 103,55 110,94 113,49 116,10 118,81 ongebouwd (buitendijks) 13,68 14,59 14,92 15,25 15,59 natuur 3,54 3,07 3,12 3,17 3,23 Verontreinigingsheffing 77,14 78,19 78,90 79,60 78,05 Meerjarenraming zuiveringsbeheer (bedragen x 1.000) begroting begroting begroting begroting Netto kosten Bedrag voor onvoorzien Kosten kwijtschelding Stelpost besparing Netto lasten Dotatie algemene reserve Te ontvangen belastingopbrengst Stijging in procenten 1,8% 1,0% 1,0% -1,9% Tarief Tarief begroting begroting begroting begroting Zuiveringsheffing 77,14 78,19 78,90 79,60 78,05-29-

32 Doordat niet iedereen in dezelfde mate voor beide taken betaalt treden verschillen op in de lastenontwikkeling per categorie belastingbetalers. Hieronder wordt dit effect in procenten aangegeven. Effecten tarieven op voorbeeldbelastingbetalers Gezin met een huurhuis 1,4% 1,1% 1,1% -1,1% Gezin met een eigen woning 1,2% 1,4% 1,4% -0,1% Gezin met een agrarisch bedrijf 6,4% 2,2% 2,2% 2,1% MKB bedrijf 1,0% 1,6% 1,6% 0,4% Industrieel bedrijf 1,3% 1,0% 1,0% -1,6% Sij de voorbeeldbelastingbetalers zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd (basis 2015): Gezin met een huurhuis: 3 VE Gezin met een eigen woning: 3 VE, WOZ-waarde ,- Gezin met een agrarisch bedrijf: 3 VE, WOZ-waarde ,-,80 hectare landbouwgrond MKB bedrijf: 10 VE, WOZ-waarde ,- Industrieel bedrijf: 800 VE, WOZ-waarde ,- Voor 2016 is de stijging bij het gezin met een agrarisch bedrijf toe te schrijven aan het effect van de uitkomst van de proefprocedures natuur. Voor de jaren daarna speelt een rol dat het effect van de lagere lastenstijging (zelfs een verlaging) bij het zuiveringsbeheer niet zwaar "rneetelt" bij het agrarisch bedrijf. De belastingaanslag van een agrarisch bedrijf heeft vooral betrekking op de watersysteem heffing ongebouwd. E. Weerstandsvermogen De algemene reserves worden vooral gebruikt als algemeen weerstandsvermogen. Het hebben van voldoende eigen vermogen stelt ans in staat financiële tegenvallers, zoals beschreven in de risicoparagraaf bij de begroting, op te kunnen vangen zodra ze zich voordoen. Uitgangspunt is de omvang van deze reserves in overeenstemming te brengen met het in ons Financieel Statuut gebruikte uitgangspunt dat de reservepositie per taak ligt binnen de bandbreedte van het vastgestelde minimum en maximum. AI een aantal jaren is ons beleid hierin aangepast. Het handhaven van reserves op het minimaal gewenste niveau is nu het uitgangspunt. In de tabel hieronder zijn de meest actuele gegevens verwerkt. Gegevens gebaseerd op een jaarlijkse lastenstijging van 2,0% bij het watersysteembeheer en gemiddeld 0,5% bij het zuiveringsbeheer. Eerst wordt de actuele stand weergegeven, daarna het verloop van de stand over de meerjarenperiode. Jaarlijks wordt bij de begroting een concreet voorstel gedaan hoe am te gaan met de algemene reserves. Omvang reserves Volgens deze meerjarenraming ziet het verloop van de algemene reserves er als voigt uit: -30-

33 Tabel verloop algemene reserves (per 31/12) Watersysteem beheer Onttrekking/toevoeging Saldo per 31/ Minimum Zuiverinosbeheer Onttrekking/toevoeging Saldo per 31/ Minimum Beide algemene reserves zijn aan het eind van deze meerjarenperiode op het gewenste minimum niveau gebracht. F. Risicoparagraaf Feitelijk worden twee soorten risico's onderkend. Aigemene risico's, dat zijn risico's die zich altijd voor zouden kunnen doen. Denk aan overstromingen, het uitvallen van een zuivering enz. Daarnaast is een aantal specifieke risico's benoemd. Dergelijke risico's worden in de risicoparagraaf bij de meerjarenraming, de begroting en de jaarrekening opgenomen. Hieronder worden de specifiek benoemde risico's nader toegelicht. Op de algemene risico's wordt verder niet ingegaan. Wei wordt afzonderlijk ingegaan op een aantal onzekerheden. Deze worden niet gebruikt om de omvang van de algemene reserves te bepalen. Wij vinden dat ze als risico (onzekerheid) hier wei genoemd moeten worden. Het kan zijn dat dergelijke onzekerheden in de toekomst een incidenteel beroep op de algemene middelen vergen. De laatste actualisatie vond plaats bij de jaarrekening In deze jaarrekening (AB 13 mei 2015) zijn de volgende risico's opgenomen: Veenkoloniale afvalwaterleiding VKA (R) Juridische procedures (O) Toetsing regionale keringen (O) Toetsing primaire kering op aardbevingsbelasting Bruggen Ten opzichte van de jaarrekening 2014 zijn geen veranderingen opgetreden in aantal, aard en omvang van de risico's en onzekerheden. RISICO'S Veenkoloniale afvalwaterleiding (VKA) Voor de afvoer van het afvalwater uit de Veenkoloniën is in het verleden een afvalwaterleiding naar de Waddenzee aangelegd. De lozingen van afvalwater die middels reguliere technieken kunnen worden gezuiverd vindt inmiddels niet meer plaats op deze leiding. Op deze leiding wordt momenteel door enkele bedrijven aileen nog zout water geloosd. De huidige situatie is dat er een leiding ligt die eigendom is van het waterschap en die door de bedrijfsvoering een -31-

34 risico vormt. De risico's zijn tweeledig: op de eerste plaats is er het milieurisico van een lekkage van zout water en ten tweede is er een financieel risico in de vorm van reparatiekosten en de gevolgen van het stilleggen van de productie van de aangesloten bedrijven. Het waterschap beschouwt de VKA niet als een overheidstaak en wil de integrale kosten bij de gebruikers in rekening brengen. Het betreft de exploitatiekosten en te zijner tijd oak de vervangingskosten van de leiding. Of er in dit geval sprake is van een publieke taak verschilt het waterschap van mening met de bedrijven die van de VKA gebruik maken. Om dit geschil te beslechten is bij de rechter een oordeel gevraagd over deze kwestie. Een eerste uitspraak bij de rechtbank wordt pas in de tweede helft van 2016 verwacht. Op dit moment wordt daarnaast een onderzoek naar de aardbevingsbestendigheid van de leiding uitgevoerd. Er is twijfel of deze asbest cement leiding wei tegen schokken vanuit een aardbeving bestand is. ONZEKERHEDEN Toetsing regionale keringen Het Masterplan Kaden zorgt ervoor dat de regionale kaden in ons beheergebied weer voldoen aan de hoogtenormen. Hiervoar is jaarlijks groot onderhoud nodig aan een deel van de kaden. De provincie Groningen heeft in 2014 de uitgangspunten voor het toetsen van de regionale keringen vastgesteld. Voor de boezemkeringen is voor het eerst een farmele toetsing (zoals bij de zeedijk) gestart, waarbij naast op hoogte oak wordt getoetst op: macro- en microstabiliteit, piping/heave, bekleding en dergelijke. Op dit moment is de Eemskanaal kade zuid zijde geavanceerd getoetst en goedgekeurd. Aangezien deze wijze van toetsen in Nederland voor de eerste keer volledig is uitgevoerd wordt de ENW (Expertise Netwerk Waterveiligheid) gevraagd deze geavanceerde toetsing te beoordelen zodat er zekerheid is over de juistheid van de uitkomsten hiervan. Vanuit de uitkomsten van de geavanceerde toetsingen zal duidelijk worden welke maatregelen tegen welke kosten noodzakelijk zijn am de stabiliteit van de regionale kaden te garanderen. Mede vanwege de risico's door aardbevingen is besloten de toetsing te versnellen. De verwachting is dat we media 2015 duidelijkheid hebben over de uitkomsten van de aardbevingsonderzoeken. Op dit moment wachten we op een definitieve dataset van de aardbevingssterkte en duur, er zijn tot nu toe alleen voorlopige gegevens beschikbaar. Daarna kan de definitieve rapportage over de invloed van aardbevingen op dijken worden gemaakt. In de voorlopige rapportage lijkt de Eemskanaal kade voldoende stabiel. In 2016 willen we via een soort scan toetsing een globaal inzicht hebben in de mogelijke toets uitkomsten van alle regionale keringen. Per afgekeurd kadetraject zal er een verbetermaatregel worden uitgewerkt en als project op dat moment in de meerjarenbegroting worden opgenomen. Toetsing primaire kering op aardbevingsbelasting In de loop van 2015 willen we een toets op de stabiliteit van de primaire kering uitvoeren m.b.t. de aardbevingen. Sij een afkeuring kan dat betekenen dat oak voor onze primaire kering versneid een versterkingsmaatregel moet worden uitgevoerd. De kans op een afkeuring lijkt gering maar kan niet worden uitgesloten. Bruggen Uit onderzoek is gebleken dat wij een aantal bruggen in eigendom hebben. De meeste zijn de laatste twintig jaar aangelegd of verbeterd via herinrichtings- en ruilverkavelingsprojecten en zijn bij de Wet herverdeling wegenbeheer (uit 1992) niet overgedragen aan een -32-

35 wegbeheerder. Het gaat vermoedelijk am vijf openbare bruggen en 25 overige bruggen. Deze bruggen moeten geïnspecteerd en eventueel in een goede staat gebracht worden. Wij starten met de bruggen met een openbare functie, vervolgens brengen wij onze overige bruggen in beeld. Onduidelijk is nag welke financiële impact dit heeft. Daar waar het in de rede ligt gaan we in overleg met de gemeente am de brug over te dragen. Juridische procedures Momenteel is het waterschap in twee juridische procedures verwikkeld. Het betreft de hiervoor onder risico's genoemde Veenkoloniale Afvalwaterleiding (VKA) en het beroep bij de Raad van State over het gasbesluit van de NAM. G. Investeringsprogramma In deze meerjarenperiode wordt voor 2016 tot en met 2019 rekening gehouden met de kapitaallasten behorende bij een totaal investeringsvolume van netto 56,8 miljoen (netto 13,7 miljoen per jaar vanaf 2017, 15,7 miljoen in 2016). Dit volume sluit aan bij de praktijk van de feitelijke realisatie van de afgelopen jaren. Vanaf 2015 worden toe te rekenen uren aan projecten en de bouwrente niet meer geactiveerd. Hiermee was jaarlijks ongeveer 1,2 miljoen gemoeid. Daarnaast wordt voor 0,1 miljoen aan jaarlijks terugkerende ICT vervangingsinvesteringen overgeheveld naar de exploitatiebegroting. Voor de jaren is rekening gehouden met de voor die jaren geplande investeringen volgens het antwerp beheerprogramma Dit betreft vooral KRW maatregelen. Om voortgang in de werkzaamheden te houden wordt (gemiddeld) een grater bed rag dan 13,7 miljoen in de werkplanning opgenomen. Dit betreft niet meer dan de op dit moment geplande projecten. Hierdoor is het mogelijk bij vertraging in een project een ander project te kunnen starten. Zie hiervoor bijlage 1 van deze meerjarenraming: Meerjareninvesteringsschema Verder dient bedacht te worden dat de geplande investeringsvolumes niet geheel bestaan uit door de eigen dienst te maken infrastructurele werken, maar oak uit bijdragen aan derde partijen die infrastructurele werken realiseren, zoals de Provincies en de herinrichtingscommissies. H. Financiering Voor de financiering op langere termijn zijn we grotendeels afhankelijk van externe ontwikkelingen. Het Centraal Plan Bureau (CPB) geeft een lichte stijging van de economie aan. De rentestanden waren de afgelopen jaren historisch laag en zijn de eerste maanden van 2015 nog verder gedaald. Aangezien de rentepercentages momenteel wei het dieptepunt hebben bereikt zal, naar verwachting, de rente op termijn gaan stijgen. Op wat voor termijn dit is, is niet te voorspellen. De verwachting van het Centraal Plan Bureau (CPB) is dat de rente de komende jaren als gevolg van de economische groei en inflatie licht zal stijgen. De investeringen van ons waterschap worden gefinancierd middels totaalfinanciering met langlopende geldleningen, kort geld en eigen vermogen. De financieringsbehoefte wordt bepaald door het zogenaamde financieringstekort. Het financieringstekort is het verschil tussen de boekwaarde van de investeringen en het saldo van de langlopende geldleningen en het eigen vermogen. Het financieringstekort wordt, rekening houdende met de regels van de Wet Fido, deels gedekt door kort geld en deels door langlopende geldleningen. Uiteraard wordt hierbij ook rekening gehouden met de -33-

36 marktomstandigheden. De financieringsbehoefte tot eind 2019 bedraagt 87,8 miljoen en zal in de loop van de meerjarenperiode worden ingevuld. -34-

37 Bijlage Meerjarenraming MJI

38 -36-

39 BIJLAGE 1: MEERJARENINVESTERINGSSCHEMA (MJI) Categorie A - Projecten waar reeds besluitvorming over heeft plaatsgevonden en volgens planning verlopen Getoond worden de geplande uitgaven van reeds beschikbaar gesteide kredieten Omschrijving I projectnaam Investering Investering Investering Investering Programma Veiligheid 246 Westerwoldse Aa WB 21 maatregelen Tusschenwater Realiseren overstrominç svlakte Hunze Masterplan Kaden Noordelijke vaarverbinding Subtotaal Programma Watersystemen 028 HIR Haren HIR Oude Veenkoloniën Herinrichting midden Groninç en Landinrichting Laaghalen Stedelijk waterbeheer Uitvoerinq waterplannen Ecolog ische Hoofdstructuur Stimulerinqsreqelinq drukriolerinq Verdrogingsbestrijding Onderzoekskosten KRWIWB Baggeren Hoogezand en omgeving Renovatie RGM's Siochterdiep en zijtakken Biogasveiliç heid Afwateringskanaal Steendam- Tjuchem KRW maatregelen Subtotaal Programma Organisatie 646 Basisregistratie grootschalige topografie Subtotaal Totaalvolume investeringen per laar:

40 BIJLAGE 1: MEERJARENINVESTERINGSSCHEMA (MJI) Categorie C - Nieuwe projecten die overeenkomstig de lijn van onderhoud en beheer als normale vervangingen I aanpassingen gelden en beheersmatige investeringen die elk jaar in één keer ter besluitvorming worden voorgelegd bij het aanbieden van de begroting Omschrijving I projectnaam Investering Investering Investering Investering Programma Veiligheid 602 Vervanging hekwerk zeedijk Groot onderhoud zeeobjecten Aanvullen beheerregister waterkeringen Subtotaal Programma Watersystemen 294 Groot onderhoud diverse sluisdeuren en terugslagkleppen Baggeren stedelijk gebied Vervangen diverse beschoeiingen Vervanging spuischuiven Duurswold Groot onderhoud stuwen Groot onderhoud sluizen Stedelijk waterbeheer Nieuwe Statenzijl Oplossen kneipunten landelijk gebied Groot onderhoud RWZI's Schouwbare schouwsloten Onderhoudsmachines Gemaal Rozema revisie Groot onderhoud sluiskolken Baaaeren Buinen-Schoonoord Herprofileren boezemkades Persleidingen preventief Baggeren Kieldiep Baqgeren Ruiten Aa en Bourtanger kanaal Subtotaal Programma Organisatie 615 Aanschaf laboratoriumapparatuur ICT investerinqen Lokaliseren en inmeten eiqen kabels GEO objecten invoeren BGT Subtotaal Totaalvolume investeringen per jaar:

41 BIJLAGE 1: MEERJARENINVESTERINGSSCHEMA (MJI) Categorie E 1 - Nieuwe projecten waarvan de kredietvoorstellen in de loop van 2016 ter besluitvorming worden voorgelegd Omschrijving I projectnaam Investering Investering Investering Investering Programma Veiligheid 253 WB21 maatregelen Tusschenwater Subtotaal Programma Watersystemen 314 Stedelijke wateropgave Brug Glimmen Drentsche Aa Natuurvriendelijke oevers, Fiemel Natuurvriendelijke oevers, Duurswold Aanleq oeverzones Schildmeer Baoqeren Schildmeer Uitbreiding WKK Scheemda Aanleg persleiding Scheve Klap naar Weiwerd Kaden en beschoeiing Duurswold KRW maatregelen Subtotaal Totaalvolume investeringen per jaar:

42 BIJLAGE 1: M EERJARENINVESTERINGSSCHEMA (MJI) Categorie E 2 - Nieuwe investeringen waarvan de kredietvoorstellen na 2016 ter besluitvorming worden voorgelegd Omschrijving I projectnaam Investering Investering Investering Investering Programma Veiligheid 230 Aanlec Meerstad WB21 rnaatreoeìen Polder Lappenvoort Subtotaal Proaramma Watersvstemen 222 Maatregelen Hunze, Achterste Diep Drentsche Aa, hermeanderings project Voorste diep, maatreoelen Voorbereiding en uitvoering renovatie voormalige Stadsbezitlingen Verdroqlnqsbestrijdlnq Cultuurhistorisch erfooed Oeverfixatie boezemkades en kanaaloevers Oeverfixatie Bareveld Baaaeren en oeverfixatie Fiemel WKKAssen KRW maatregelen Subtotaal Programma Organisatie Bestuursverkiezingen Subtotaal Totaalvolume investerinaen per laar: Totaal generaal categoriën: Per proaramma: Programma Veilioheid Programma Watersvstemen Programma Organisatie Totaal per oroaramma: