De VrijBaan Empowerment Methode - Oefeningen. O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie

Transcriptie

1 Aandacht voor emotie Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact X Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Ontdekkende beeldvorming Doel De deelnemer kent zijn eigen manier van omgaan met een specifieke emotie. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Iedere deelnemer zoekt een eigen plek in de ruimte, gaat zitten en concentreert zich op het volgende (we nemen als voorbeeld agressie). Ga voor jezelf na op welke manier (of manieren) je met agressie omgaat. Wat zijn je favoriete kanalen en gewoonten daarvoor? Uit je je agressieve energie of onderdruk je die? Ben je direct of juist indirect? Wat is je houding ertegenover? Ben je er bang voor, vind je het iets minderwaardigs, geniet je ervan, doe je er iets nuttigs mee? Of misschien heb je er helemaal geen ervaring mee? Kun je misschien bijzondere patronen ontdekken in hoe je met agressie omgaat? Zijn er bepaalde situaties of mensen die agressie bij je oproepen? Enzovoorts. Hierna kort uitwisselen in tweetallen. In plaats van agressie kunnen ook andere emoties, zoals verdriet, blijdschap of angst verkend worden door middel van dergelijke bezinningsvragen. 75

2 Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 10 minuten 10 minuten 25 minuten Benodigde middelen Geen Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft in tweetallen verwoord wat hij ervaren heeft. De trainer kan letten op formuleringen als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Werkomgeving Trainingslokaal, bij voorkeur kringopstelling Bron Lex Mulder, Oefeningenboek voor groepen 76

3 Actief luisteren Component(en): X Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Communicatie op metaniveau Doel De deelnemer kan in een gesprek luisteren, non-verbaal ondersteunend reageren, samenvatten en verhelderende vragen stellen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Er worden tweetallen gevormd. Deelnemer A heeft de rol van verteller, deelnemer B heeft de rol van luisteraar en houdt zich aan de regels voor actief luisteren zoals deze beschreven zijn in de bijlage. Na vijf minuten rolwissel. Nabespreken met aandacht voor de luisteraar: Wat gaat je goed af als actieve luisteraar? Wat is moeilijk in actief luisteren? Wat viel de verteller A op aan het actieve luisteren van B? Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 15 minuten 20 minuten 15 minuten 50 minuten 77

4 Benodigde middelen Theorie Actief luisteren (zie bijlage) Resultaat-/effectmeting De deelnemer past gedurende de training de actieve luistervaardigheden toe. Werkomgeving Ruimte om in tweetallen te werken Bron Erik Pijs, Het grote vaardighedenboek 78

5 Bijlage bij Actief luisteren Theorie Actief luisteren Actief luisteren De ontvanger is erop uit om de zender volledig te begrijpen. Dat wil zeggen dat hij er alles aan doet om de belevingswereld en de bedoelingen achter de boodschappen van de zender te begrijpen. De ontvanger luistert actief door energie in het luisteren te stoppen. Aspecten van actief luisteren: Richt je lichaam en je gezicht naar de verteller. Maak oogcontact met de verteller. Knikken, hummen en ja zeggen bevestigen de verteller dat hij gehoord is. Vat regelmatig het verhaal van de verteller samen, zodat je zeker weet dat je het verhaal goed volgt. Stel zo nodig verhelderende vragen. Wat is het nut van vragen stellen? Interesse tonen. Informatie verzamelen. De zender helpen. De communicatie openen. Controleren of je het begrepen hebt. Het standpunt van de zender verduidelijken. Uiteraard is een vraag stellen niet hetzelfde als een goede vraag stellen. Een goede vraag voldoet aan de volgende voorwaarden: De vraag is begrijpelijk en wordt zo kort mogelijk geformuleerd. De vraag heeft het antwoord niet in zich. De vraag past bij het gespreksthema. De vraag bestaat niet uit twee vragen tegelijk. Door de juiste vragen te stellen, draag je dus bij aan tweerichtingsverkeer. Tweerichtingsverkeer draagt bij aan effectieve communicatie: de boodschap begrijpen zoals de zender die bedoelt. Interne ruis kan zich voordoen binnen alle stappen van het communicatieproces. Bij interne ruis komt de boodschap niet over zoals deze bedoeld is. 79

6 80

7 Advies voor jezelf Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Doel De deelnemer kent het hulpmiddel advies voor jezelf en kan dit toepassen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing Beschrijving activiteiten Deze oefening is een oefening uit de NLP en gaat uit van een aantal vooronderstellingen. Vooronderstellingen van de NLP: 1. De kaart is niet het gebied. 2. Beperkingen liggen in je wereldmodel. 3. De werkelijkheid bestaat alleen in je eigen beleving. 4. Lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid. 5. In communicatie bestaat er geen mislukking, alleen feedback. 6. De betekenis van je communicatie is de reactie die je oproept. 7. Mensen hebben hulpbronnen beschikbaar voor positieve verandering. 8. Als iemand anders iets kan, kan ik het leren. 9. Als ik iets kan, kan een ander het leren. 10. Het onbewuste denken is even belangrijk als het bewuste denken. 11. Ieder gedrag heeft een positieve bedoeling. 12. Ieder gedrag was ooit iemands beste keuze. Stel je voor: een lijn op de grond voor je. Deze lijn symboliseert je levenslijn. Kijk naar je levenslijn en zie jezelf zoals je nu bent met de leeftijd die je nu hebt. 81

8 Kijk naar een punt een stuk verder op je levenslijn en visualiseer je oudere zelf. Een vitale 70-, 80- of 90-jarige met veel levenservaring en wijsheid. Het beeld van een gewaardeerde grootouder kan een hulpmiddel zijn. Plaats dit beeld op een plek vlak naast je stoel. Ga nu zelf in zijn/haar positie staan. Kijk vanuit je oudere zelf naar je jongere zelf en geef jezelf een duidelijk positief advies over de lastige situatie. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 10 minuten 5 minuten 20 minuten Benodigde middelen Vooronderstellingen van de NLP Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft kennisgenomen van het bestaan van dit hulpmiddel en heeft hiermee geoefend in de trainingssituatie. De deelnemer kan verwoorden wanneer en hoe hij deze oefening kan toepassen. Ervaringen Bij het uitvoeren van op NLP geïnspireerde oefeningen is enige ervaring in het geleiden van gedachten en kennis van NLP-principes een pre. Deze oefening is ondanks het visualiseren en de verplaatsing ook uitgevoerd door blinde deelnemers en deelnemers in een rolstoel en deze hebben geen enkele belemmering ervaren in de vorm van de oefening. Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron IEP Nijmegen, NLP voor trainers 82

9 Afbranden Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Comunicatie Doel De deelnemer ervaart in de trainingssituatie wat het effect is van slordig feedback geven. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm drietal(len) Minimum aantal 3 Maximum aantal 9 Beschrijving activiteiten Deze oefening past aan het begin van een sessie over het geven van feedback. De trainer legt het doel van de oefening uit. De deelnemers krijgen de opdracht elkaar beurtelings voor korte tijd verwijten te maken die verzonnen moeten zijn. Ideeën daarvoor worden gegeven in de Verwijtenlijst. De groep wordt opgedeeld in drietallen, zo mogelijk bestaande uit elkaar onbekende mensen. In deze subgroepen wordt beurtelings door de deelnemers zeer slordig feedback gegeven, dat wil zeggen dat er gescholden wordt, maar niet langer dan twee minuten per deelnemer. Nadat zij elkaar in totaal zes minuten verwijten hebben gemaakt, bespreken de deelnemers (nog in de subgroepen) allereerst wat het effect is van dit gedrag, zowel op de zender als op de ontvanger. Een tweede punt van bespreking is de vraag: Wat in het bijzonder, in inhoud of vormgeving van de verwijten, verslechtert de relatie tussen zender en ontvanger het meest? Men neemt voor dit napraten ongeveer twintig minuten. De resultaten worden plenair uitgewisseld. De trainer houdt bij welke zaken, zowel qua inhoud als qua vorm, schelden het meest onverteerbaar maken. Deze lijst vormt in feite een beschrijving van 83

10 goede feedback. Eventueel kan een tweede ronde van gelijke duur in dezelfde subgroepen gehouden worden. Hierin geeft men elkaar over dezelfde onderwerpen feedback, maar nu op een meer opbouwende manier. Dit wordt eveneens eerst in de subgroepen en vervolgens kort in de plenaire groep nabesproken. N.B.: Gebruik altijd verzonnen grieven! Voorkom dat oefening en werkelijkheid door elkaar heen gaan lopen. Afbranden - Verwijtenlijst De ander heeft je auto geleend en hem door en door vuil weer voor je deur gezet. Ook is de tank leeg en er zit er een nieuwe kras op het portier. De ander heeft je voor gek gezet in een vergadering door op te merken dat jij kennelijk de stukken niet gelezen hebt, omdat je anders zeker niet zulke stomme vragen zou stellen. De ander is hard tegen je aangelopen, omdat hij je niet zag, waardoor de koffie die je in je hand had over je kleren spatte. In plaats van je te helpen heeft de ander gezegd: Kun je niet uitkijken! De ander heeft je anderhalf uur in de stromende regen laten wachten. De ander heeft een boek van je geleend en het verfomfaaid en vol vlekken aan je teruggegeven. De ander heeft een racistische grap gemaakt die je zeker niet zonder commentaar wilt laten passeren. De ander heeft bij jullie beider chef ten onrechte de indruk gewekt dat een gezamenlijk karwei waarvan jij het leeuwendeel gedaan hebt, eigenlijk door hem gedaan is. Enzovoort. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 30 minuten 10 minuten 45 minuten 84

11 Benodigde middelen Afbranden - Verwijtenlijst Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking wat het effect van slordig feedback geven is en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat... Ik wist niet dat... Ik voelde dat Werkomgeving Genoeg ruimte(s) zodat de subgroepen elkaar niet storen Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 85

12 86

13 Alle golflengten Component(en): X Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Vaardigheden oefenen Doelen 1. De deelnemer heeft inzicht in het belang van non-verbaal gedrag. 2. De deelnemer kan gericht feedback geven op non-verbale communicatie. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 3 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Introductie: de trainer legt de doelen van deze oefening uit en geeft een inleiding. Als je aan iemand aandacht geeft, zijn er vier gebieden om te observeren: Alles wat aan de ander zichtbaar is. Alles wat aan de stem van de ander te horen is. Het verhaal van de ander. Jouw reacties op de ander. Om de oefening niet al te ingewikkeld te maken, zullen we het observeren van het verhaal van de ander nu niet meenemen. Alles wat aan de ander zichtbaar is: lichaamstaal is vaak enorm expressief. Ze kan informatie verschaffen over hoe de spreker zich voelt over de gebeurtenissen uit zijn verhaal en over hoe de spreker zichzelf ten opzichte van de ander ziet. Hoe nauwkeurig je deze informatie kunt interpreteren hangt deels samen met hoe vertrouwd je bent met de normale gezichtsuitdrukking, gebaren en houding van jouw gesprekspartner. Je moet letten op gezichtsuitdrukkingen, gebaren en 87

14 lichaamshouding, en in het bijzonder op veranderingen daarin. Vooral het belang van lichaamshouding wordt onderschat. Je kunt vrij nauwkeurig te weten komen hoe de ander zich voelt als je zijn houding precies nabootst. Alles wat aan de stem van de ander te horen is: de ademhaling wordt sterk door emoties beïnvloed. De klank van de stem varieert met de emotionele toestand van de spreker. Het is nuttig om te weten hoe de normale stem klinkt alvorens te proberen de betekenis van klankveranderingen te interpreteren. Het gaat niet alleen om de klank van de stem. Ook zinsmelodie, toonhoogte en volume van de stem, nadruk, aarzelingen, stotteren en ritmeveranderingen zijn van belang. Jouw reacties op je gesprekspartner: of je jouw partner gelooft en hem aardig vindt, zal van invloed zijn op jouw reacties op zijn verhaal. Als je dat beseft, zul je beter in staat zijn correct te observeren. Besef van jouw emotionele reacties is in elk geval belangrijk. Jouw gevoelens geven -als een soort interactiethermometer- vrij nauwkeurig aan wat het non-verbale gedrag van de ander bij je oproept. De trainer demonstreert deze vorm van compleet luisteren aan de groep door een deelnemer (of de co-trainer) te vragen iets te vertellen en na afloop gerichte en concrete feedback te geven. Er zijn drie mensen nodig: A, B en C. A vertelt iets wat pas gebeurd is of nu speelt. Dat verhaal hoeft niet lang te zijn; drie tot vijf minuten is voldoende. Het verhaal hoeft niet perfect of grappig te zijn; juist liever niet. Ongeschikt zijn oude of koude verhalen: beschrijvingen van vakanties of gebeurtenissen van jaren geleden. B zit tegenover A en let op wat er te zien is: gelaatsuitdrukkingen, gebaren en houding, en de veranderingen daarin tijdens het verhaal. C zit met zijn gezicht van A en B afgekeerd, luistert naar wat er te horen valt en probeert niet te letten op het verhaal zelf. C besteedt dus vooral aandacht aan zinsmelodie, toonhoogte, stemvolume, aarzelingen en ritmewisselingen. B mag niet verbaal reageren of vragen stellen. B mag A echter wel non-verbaal aanmoedigen door te knikken, hm-hm te zeggen en dergelijke. 88

15 Naderhand geven B en C hun indrukken en interpretaties als volgt weer: Ze beschrijven hun waarnemingen zo objectief mogelijk. Ze beschrijven de gevoelens die A volgens hen op verschillende momenten ervoer. Ze beschrijven hun eigen gevoelsreacties op A s verhaal en A s gedrag tijdens het vertellen. Pas nadat deze drie punten door beide observatoren afgewerkt zijn, mag A reageren. De nadruk moet liggen op de vraag of de aannames van B en C juist waren of niet. Deze feedbackronde mag niet langer duren dan tien minuten. Vervolgens ruilen de deelnemers van rol. Elke subgroep van drie personen krijgt 45 minuten, zodat alle deelnemers hun vaardigheden kunnen oefenen en elke rol kunnen spelen. De groepsdiscussie houdt zich bezig met de vraag: In hoeverre hebben de deelnemers zich de vaardigheden, waar het in deze oefening om ging, eigen gemaakt en leren waarderen? Er kan ook gesproken worden over hoe het voelde precies en specifiek feedback te geven en te krijgen. Als dat de deelnemers moeilijk viel, kwam dat dan door een gebrek aan individuele vaardigheden of door verschillen in non-verbale expressie? Er kunnen korte fragmenten uit één van de op video opgenomen verhalen worden vertoond om opmerkingen van de deelnemers te illustreren of om de aandacht te vestigen op punten die volgens de trainers van belang zijn. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 15 minuten 45 minuten 30 minuten 90 minuten Benodigde middelen Opname- en afspeelapparatuur 89

16 Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt het belang van non-verbale communicatie in de nabespreking. De deelnemer geeft groepsgenoten effectieve feedback op non-verbale signalen tijdens de training. De deelnemer geeft schriftelijk een voorbeeld van feedback op non-verbale signalen van derden. Werkomgeving Een trainingsruimte of een rustige hoek per subgroep van drie personen Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 90

17 Alledaagse assertiviteit Component(en): X Competentie X Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Vaardigheden oefenen Assertiviteit Communicatie Doelen 1. De deelnemer verwerft inzicht in hoe hij zich assertief kan opstellen. 2. De deelnemer oefent in een simulatie met assertief reageren. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm tweetal(len) Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De trainer houdt een korte inleiding over assertiviteit of laat de deelnemers het artikel Assertiviteit: als de rek eruit is lezen. Hij demonstreert met zijn co-trainer of een deelnemer de bedoelde vaardigheden en vraagt de deelnemers om feedback op zijn gedrag. Dan worden tweetallen gevormd, die drie kwartier in aparte ruimtes werken met de Oefensituaties. Ten slotte worden de vorderingen en bevindingen van de deelnemers plenair nabesproken. Vragen voor de nabespreking: Wat vind je nog moeilijk in het assertief opstellen en wat gaat je nu beter af? Wat zijn essentiële verschillen tussen subassertief en assertief gedrag? Variatie: er kan ook geoefend worden in kleine groepjes. Dan moeten er wel meer werkruimtes beschikbaar zijn en moet de trainer rouleren. 91

18 Instructie: kies uit onderstaande situaties er één die je geschikt en relevant vindt. Wijs een tegenspeler aan voor de situatie die je wilt oefenen. Je gaat aan de slag (vijf minuten), krijgt feedback van de observatoren (vijf minuten) en probeert opnieuw (vijf minuten). Daarna komen de anderen aan bod met de door hen gekozen situatie. Punten voor observatie: Lukt het de hoofdrolspeler zijn wil door te zetten (of tegenstand te bieden tegen de wil van de ander) zonder aan te vallen? Vraagt de hoofdrolspeler door als hij de ander niet begrijpt? Stemt de hoofdrolspeler in met de waarheid in de woorden van de ander of met het recht van de ander op een eigen mening, zonder zijn eigen mening prijs te geven? Houdt de hoofdrolspeler vol te zeggen dat hij iets wil (of niet wil)? Oordeelt de hoofdrolspeler zo nodig over het gedrag van de tegenspeler? Onderhandelt de hoofdrolspeler zo nodig met de tegenspeler over een voor beiden aanvaardbare oplossing? Beschrijving oefensituaties: Alle onderstaande situaties kunnen ook vanuit de rol van de tegenspeler gekozen worden. 1. Vlek: je hebt met moeite een geschikt colbert in je maat gevonden in een herenmodezaak, maar er zit een vlek op de kraag. Er is geen ander exemplaar van dit colbert voorradig. Je denkt dat je de vlek er wel af kunt krijgen, maar je wilt korting, als tegemoetkoming in het risico dat je loopt. 2. Roddel: je schoonzusje roddelt over jou. Waarom ze dat doet weet je niet, maar ze vertelt aan haar kennissen, die ook de jouwe zijn, verhalen waarin jij negatief of belachelijk overkomt. Dat vind je verschrikkelijk en je wilt dat ze ermee stopt. 3. Badkamer: nu het stof is gedaald, kunt je je net geïnstalleerde badkamer inspecteren. Tot je schrik zie je dat een aantal tegels van een verschillende soort zijn, net iets anders gemarmerd. Je wilt dat de tegelzetter, die onder de aannemer van het hele karwei valt, die tegels eruit haalt en de goede tegels aanbrengt. De aannemer sputtert tegen. 4. Je toekomst: Je twintigjarige zoon of dochter wil zijn/haar (dure) vervolgopleiding afbreken ( Die rotschool Met diploma ben je niks beter af Mijn vrienden verdienen allemaal hun eigen geld ). Jij vindt dat niet goed. 92

19 5. Kinderbijslag: door een verandering in de opleidingssituatie van je kinderen heb je nieuwe kinderbijslagformulieren ingevuld. Daarna begint de ellende. Je krijgt geen betalingen meer en als je belt, zeggen ze: Een administratieve vergissing We hebben op dit moment veel zieken Verdwaald dossier Foutje van onze controledienst U snapt wel: het is vakantietijd Het is al half vijf, dus er zijn geen mensen meer die u te woord kunnen staan De ambtenaar is net even van de kamer af, enzovoort. Telkens als je belt, krijg je een nieuw menu van oude uitvluchten. Intussen is de uitbetaling al zes maanden te laat. Je besluit nu door te bijten. 6. Het hemd is nader dan de rok: je ouders zijn gek op hun hond en praten erover alsof het hun kind is. Je zoontje van drie is allergisch voor hondenharen. Als je bij je ouders bent, heeft hij binnen een kwartier een vuurrood gezicht en een piepende adem. Je ouders geloven eerst niet dat dit aan hun hond ligt, en later geloven ze niet dat er echt grondig gestofzuigd moet worden voor jouw bezoek. Je staat voor de keus: er niet meer heen gaan of het uitpraten. Je kiest voor het laatste. 7. Vakantiereis: deze vakantiereis viel zwaar tegen. Het hotel was omgeven door hotels in aanbouw, wat stof en lawaai opleverde; het zwembad was leeg, omdat het gerepareerd moest worden; de service was slordig en onvriendelijk en je terras met zeezicht was een geblakerd balkonnetje met uitzicht op een cementmolen. Je wilt een schadevergoeding, maar krijgt na zes weken een soort halve afwijzing, waarin staat dat men alles nog eens nader wil onderzoeken, hoewel jij duidelijke foto s van de situatie had bijgesloten. Je geduld is op en je gaat naar het reisbureau. 8. Help!: je zit in een treincoupé met één andere passagier. Je bent met hem in gesprek geraakt en hij vertelt dat zijn portemonnee gestolen is. Gelukkig zat zijn retourbiljet in een andere zak. Hij vraagt jou vijf gulden te leen om thuis te komen vanaf het station. Je hebt al zo vaak mensen geld gegeven, dat je besloten hebt dat niet meer te doen. De ander houdt vol. 9. Ruitenwisser: nog tijdens de garantieperiode van je nieuwe auto schiet in een zware regenbui de linkerruitenwisser los, klapt langs de voorruitstijl en maakt een kras in de lak. De garagehouder is onwillig, want er zal voor die ene kras een groot stuk van de carrosserie overgespoten moeten worden. Hij zal het wel netjes bijwerken. Je neemt daarmee geen genoegen. 93

20 10. De logé: de zoon van je naar Canada geëmigreerde zuster is met vakantie in Nederland, to find his roots. De jongeman blijkt een vreselijke logé: veeleisend, verwend, bot en chauvinistisch ( In my country everything is bigger and better ). Omdat hij pas over twee weken terugvliegt, besluit je hem een beetje te corrigeren. 11. Wespennest: onder de dakgoot van je huis ontdek je een enorm wespennest. Je belt de gemeente om het weg te laten halen, maar de betreffende ambtenaren blijken onwillig. Ze doen het alleen als het gevaarlijke situaties oplevert, zeggen ze. Jij zet door. 12. Jehovagetuigen: iedere zondagmorgen is het raak: twee keurige maar zeer vasthoudende lieden op je stoep die je willen bekeren. Jij voelt daar niets voor, maar op alles wat je zegt, hebben ze een antwoord. Je besluit dat het afgelopen moet zijn. Het is zondagmorgen half elf en ja hoor: er wordt gebeld. 13. Vloerbedekking: binnen vier maanden blijkt je peperdure vloerbedekking op sommige plekken door te slijten. De leverancier zegt dat de garantieperiode drie maanden is en dat hij jammer genoeg niets kan doen. Toen je de aankoop deed, had hij je echter verzekerd dat deze vloerbedekking van de allerzwaarste kwaliteit was en dat deze zeker vijf jaar zwaar gebruik kon verdragen. 14. Voetbalgasten: in jouw familie komt men trouw op elkaars verjaardagen. Enkele familieleden zijn voetbalenthousiasten. Jouw feestjes worden regelmatig verknoeid door luidruchtige lieden rond de televisie, die zonder iets te proeven je heerlijke hapjes opschrokken en het gesprek voor anderen onmogelijk maken. De televisie elders neerzetten wil je ook niet. Je besluit hun te vragen de wedstrijd op video op te nemen en er later naar te kijken. 15. Eigen situaties. Deze zijn vaak het meest leerzaam. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 15 minuten 45 minuten 15 minuten 75 minuten 94

21 Benodigde middelen Oefensituaties Punten voor observatie Resultaat-/effectmeting De deelnemer toont in een simulatie een assertieve reactie. Assertiviteit houdt in: je handhaven in situaties waarin je wensen dwars op die van anderen staan, zonder agressief te worden, toe te geven of de situatie te ontvluchten. Werkomgeving Een ruimte om een rollenspel te doen en een voorbereidingsruimte Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 95

22 Bijlage bij Alledaagse assertiviteit Artikel: Assertiviteit: als de rek eruit is Wat is assertiviteit? Assertiviteit houdt in: je handhaven in situaties waarin je wensen dwars op die van anderen staan, zonder agressief te worden, toe te geven of de situatie te ontvluchten. Het is opkomen voor je rechten. Assertiviteit is ook: je verweren tegen onterechte eisen of aanspraken van anderen, zonder de relatie onnodig te beschadigen. Dat komt neer op nee durven zeggen en dat volhouden. Het zich verweren moet beslist en duidelijk gebeuren, zonder over te gaan op het aanvallen van de ander. Zeggen dat de ander een onterechte eis of aanspraak doet, bijvoorbeeld, is al een (kleine) aanval. Waarom nu deze nadruk op niet aanvallen? Daar zijn drie goede redenen voor: 1. Omdat agressie tegenagressie uitlokt. 2. Mensen die gebaat zijn bij assertiviteitstraining zijn vaak door anderen gemanipuleerd. Soms ontploft alle opgespaarde ergernis, als iemand dat weer eens probeert. 3. Een belangrijke reden om toe te geven is de wens aardig gevonden te worden. Niet aanvallen zorgt ervoor dat je kunt weigeren zonder aan veel sympathie in te boeten. Men zegt wel dat de aanval de beste verdediging is, maar dat is bij assertief gedrag niet zo. Assertief gedrag is beslist niet hetzelfde als agressief gedrag! Je verdedigt het eigen territorium, je eigen wensen en behoeften, zonder naar de ander uit te halen. Assertief gedrag Het zich verweren tegen de eisen van de ander. Een goede techniek om dit te doen is kras in de plaat ( broken record ). Deze techniek bestaat uit drie handelingen: 1. Doorvragen als je de ander niet begrijpt. 2. Instemmen met de waarheid die in de woorden van de ander zit of kan zitten, of met het recht van de (kritiserende) ander op zijn mening. 3. Vertellen dat je niet wilt doen wat de ander vraagt. 96

23 Je zoekt dus eerst uit wat de ander nu eigenlijk van je wil, zodat dat heel duidelijk en concreet voor je is. Dan ben je het zo veel mogelijk met de ander eens, zonder dat je daarmee zegt dat je zelf ongelijk hebt. In geen geval verdedig je je eigen mening of behoefte of legt deze uit, omdat je daarmee kwetsbaar wordt. Je gaat dus ook niet argumenteren. Vervolgens zeg je, steeds met dezelfde woorden, dat je niet wilt doen wat de ander van je wil. Daarbij word je niet kwaad. Een tweede techniek is: het opvangen van woede van een ander. Beperk je tot uiterst nauwkeurig samenvatten van wat de ander zegt, vooral van de gevoelswaarde ervan, en controleer dat op juistheid. Niet sputteren, verdedigen of tegenspreken. Als je goed samenvat (niet vervormen of afzwakken), heeft dit een de-escalerend effect en zie je de woede van de ander bedaren. Nadat je de opmerkingen van de ander perfect samengevat hebt, is er ruimte om je eigen gevoelens te uiten, alweer zonder de ander aan te vallen. Een voorbeeld van de twee reacties, achtereenvolgens: A valt aan: Wat je zei vond ik misselijk! Van jou verwacht ik dat je voor me opkomt. Een goede collega! Je bent een stiekeme rotzak! B vat samen: Je bent woedend, want je voelt je door me verraden, op een achterbakse manier. Klopt dat? A reageert: Precies! B uit gevoel: Ik schrik. Ik kan het slecht hebben dat je tegen me schreeuwt. In een aantal situaties is dit sterk aan te bevelen: als de ander je meerdere is, buiten zichzelf is of in een numerieke meerderheid is. Zowel kras in de plaat als woede opvangen is een reactieve techniek. Je kunt ze aanvullen met de hieronder beschreven techniek. Het actief opkomen voor eigen behoeften Deze techniek is actief en completeert de twee vorige. Ze werkt het best als je alledrie de stappen neemt: 1. Je wil uiten; zeggen wat de ander concreet moet doen of laten, op de volgende manier: Ik wil dat jij Persoonlijk oordelen; je oordeel geven, positief en/of negatief, over wat de ander doet of gedaan heeft, op de volgende manier: Ik vind het goed dat je..., maar ik waardeer niet dat je Onderhandelen met positieve of negatieve valuta om tot een voor beide partijen bevredigende afronding te komen: Als jij dit regelt, dan zal ik voor jou... Als je het niet doet, dan zal ik ook niet voor jou... 97

24 Een grote moeilijkheid bij het hanteren van deze technieken is dat het niet alleen maar technieken zijn. Je moet er werkelijk achter staan. Dat moet ook aan je nonverbale gedrag te merken zijn. Zo kun je alleen maar effectief je wil uiten, als je weet wat je wilt, er zeker van bent dat je dat echt wilt en er ook, in overdrachtelijke zin, voor wilt betalen. Training van assertief gedrag Het trainen van assertief gedrag verschilt niet sterk van andere training in sociale vaardigheden. Kenmerkend is echter het volgende: Het vaststellen van hoe de deelnemer zich saboteert of anderszins niet effectief is. De nauwkeurige bepaling van situaties die de deelnemer bedreigend vindt, maar nog net aankan, zodat van daaruit gestart wordt met oefenen. Het oefenen met meer effectief assertief gedrag, in een veilige sfeer. Het trapsgewijs verzwaren van oefensituaties, tot de deelnemer ook zware situaties buiten de training aankan. F.R. Oomkes 98

25 Als deze persoon een boom was... Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie Communicatie Feedback Doelen 1. De deelnemer kan op een beeldende manier feedback geven. 2. De deelnemer ervaart hoe hij intuïtieve en creatieve vaardigheden kan gebruiken bij het inschatten van anderen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing Beschrijving activiteiten De trainer leidt de oefening in door iets te vertellen over het belang van creatief denken. Dan wordt de groep, indien nodig, in subgroepen gesplitst. De leden van elke subgroep gaan in een kring zitten. Eén van de leden (de rader) wordt naar buiten gestuurd. De anderen kiezen een andere persoon, het onderwerp, wiens identiteit door de rader geraden moet worden. De rader wordt naar binnen geroepen en hij moet de identiteit van het onderwerp raden door aan de subgroep voorwerpsassociatievragen te stellen, zoals: Als deze persoon een boom was (wolkenlucht, weersoort, bloem, plant, fruit, dier, vogel, boek, muzieksoort, auto, schip, maaltijd, lichaamsdeel, waterloop, geur, kleur, winkel, huis, meubelstuk, lamp, vloerbedekking), wat voor soort boom (wolkenlucht, weersoort, bloem, enz.) zou hij dan zijn? De subgroep krijgt de instructie niet diep na te denken, maar direct te roepen als er een associatie bij hen opkomt. Als er veel ideeën zijn, moet de rader maar twee of drie associaties als aanwijzing te horen krijgen, voordat hij, indien nodig, een nieuwe voorwerpsassociatievraag stelt. 99

26 De associaties mogen niet verwijzen naar het uiterlijk van de te raden persoon, anders wordt de oefening te gemakkelijk voor de rader, en krijgt het onderwerp ook geen relevante feedback. Als je bijvoorbeeld rood zou antwoorden op de vraag Welke kleur zou hij zijn?, is dat relevant als het onderwerp een vurig karakter heeft, maar niet als hij rood haar heeft of een rode trui aanheeft. De rader moet ook op zijn intuïtie afgaan en de naam van het onderwerp noemen op het moment dat hij een idee krijgt over wie het is. De rader moet zeggen waarom hij denkt dat die persoon het onderwerp is. Zelfs als het antwoord niet juist is, wordt er op deze manier feedback gegeven. Het raden moet doorgaan totdat het onderwerp geraden is. Deze ronde van de procedure wordt afgesloten door het onderwerp de kans te geven te vragen wat bepaalde associaties inhouden voor de feedbackgevers. Het onderwerp wordt vervolgens de rader, verlaat de kamer en een nieuw onderwerp wordt gekozen. Nog drie opmerkingen: 1. Voordat de oefening begint, leg je uit welk soort vragen het beste werkt. Help de rader, tijdens het wachten buiten, bij het kiezen van geschikte vragen. 2. Sommige onderwerpen zullen meerdere malen aan de beurt moeten komen om te vermijden dat er nog maar één persoon overblijft die geraden kan worden. 3. De onderwerpen mogen de vragen van de rader ook beantwoorden. Het is altijd interessant om te horen wat voor ideeën naar voren komen uit de associaties van de onderwerpen zelf. De oefening wordt besloten met een korte plenaire discussie over de aard van de op deze manier verkregen feedback, de ontvankelijkheid van de deelnemers ervoor en de culturele aanvaardbaarheid van deze soort feedback. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 10 minuten 30 minuten 15 minuten 55 minuten Benodigde middelen Geen 100

27 Resultaat-/effectmeting De deelnemer geeft creatieve feedback gedurende de oefening. De deelnemer verwoordt zijn ervaringen met het geven van feedback en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Ervaringen De ervaring leert dat deelnemers het erg leuk vinden op deze wijze, niet directief, positieve feedback te krijgen. Als niet iedereen aan de beurt kan komen, kan dat een gevoel geven van uitgesloten worden. Werkomgeving Voldoende ruimte om in een kring te zitten Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 101

28 102

29 Anatomie van de ideale baan Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact X Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Waardetoekenning Doelen 1. De deelnemer is zich bewust van de verschillende aspecten van werk en organisatie. 2. De deelnemer kent zijn eigen wensen en verlangens wat betreft deze aspecten. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De trainer legt het belang van de oefening uit. De deelnemer vult voor zichzelf het schema in voor zover dat kan. Eventueel kan hij gebruik maken van boeken die ter inzage op de tafel liggen. Na twintig minuten mogen er onderling ideeën uitgewisseld worden (in twee- of drietallen). Tijdens de nabespreking vertellen alle deelnemers de anatomie van hun ideale baan. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 25 minuten 30 minuten 60 minuten 103

30 Benodigde middelen Het schema van de anatomie van mijn ideale baan (zie bijlage) Boeken die betrekking hebben op het thema (ter inzage) Resultaat-/effectmeting De deelnemer benoemt in de nabespreking over de anatomie van zijn ideale baan de verschillende aspecten van werk en organisaties. De deelnemer heeft eigen wensen en verlangens beschreven in het schema. Ervaringen Meestal biedt deze oefening duidelijkheid en structuur voor de deelnemers. Alles wat in hun hoofd zit, kan nu op papier gezet worden en dat geeft dus ruimte voor andere zaken. Enkele blaadjes blijven open, maar dat geeft niet. Bij de nabespreking of door te snuffelen en te praten komen de deelnemers tot nieuwe ideeën. Werkomgeving Trainingslokaal, groepsopstelling Bron Welke kleur heeft jouw parachute? Auteur Richard Nelson Bolles 104

31 De anatomie van mijn ideale baan 3. Het soort organisatie waar ik zou willen werken: Gewenste salaris en verantwoordelijkheidsniveau: Doel of aard van de organisatie: De soorten collega's die ik me zou wensen: Mijn favoriete 3. Mijn favoriete vaardigheden: onderwerpen: Mijn primaire doelstellingen in mijn 3. nieuwe loopbaan zijn: De soorten mensen die ik zou willen helpen:

32 106

33 Assertiviteit Component(en): X Competentie X Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Vaardigheden Assertiviteit Communicatie Doel De deelnemer kent het verschil tussen agressief, subassertief en assertief gedrag. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De trainer geeft een inleiding over: Assertief gedrag: opkomen voor jezelf/rekening houden met de ander. Niet-(sub)assertief gedrag: niet opkomen voor jezelf/rekening houden met de ander. Als beroepsbeoefenaar wordt er een bepaalde beroepshouding van je verwacht. Deze beroepshouding kun je niet los zien van jou als persoon. Als je werkt, neem je jezelf namelijk mee. Jouw zekerheden en onzekerheden hebben ook hier invloed op jouw reageren en handelen. Gedurende je leven heb je bepaalde gedragspatronen ontwikkeld in de omgang met anderen. Meestal ben je je niet bewust van die patronen. Het is goed om daar bij stil te staan en er bewust naar te kijken. Opdracht: beschrijf voor jezelf hoe je reageert in de volgende interacties. Hoe reageer je als iemand bij jou (bijvoorbeeld in de winkel) voor zijn beurt gaat? Hoe reageer je als je wilt gaan stappen en je vriend/vriendin heeft geen zin? Hoe reageer je in ruzies met je broers of zussen? Kun je een voorbeeld geven? Hoe reageer je als je laat thuis wilt komen en je ouders willen dat niet? Hoe reageer je als een klasgenoot iets voor je heeft uitgewerkt? Hoe reageer je als vrienden iets willen waar jij geen zin in hebt? Hoe reageer je als in jouw procesgroepje niet naar je geluisterd wordt? 107

34 Hoe reageer je in nieuwe situaties (bijvoorbeeld je eerste dag op school)? Hoe reageer je als een trainer je aanspreekt op je gedrag? Kun je hier een voorbeeld van geven? Hoe reageer je als jij een presentatie houdt voor de groep en een aantal klasgenoten zit te kletsen? Kun je een voorbeeld geven? Hoe reageer je als een aantal klasgenoten een presentatie houdt en je buurman/- vrouw begint tegen je te praten? Hoe reageer je als een trainer je een opdracht geeft waar je geen zin in hebt? Hoe reageer je als je een opdracht krijgt die je leuk vindt? Als je de vraag beantwoord hebt, kun je dan bij iedere vraag aangeven of je reactie agressief, assertief of subassertief is? Na het invullen wordt plenair of in subgroepen besproken of de ingevulde reactie agressief, assertief of subassertief is en wat het gevolg hiervan is op de reactie van de ander. Vervolgens vorm je de subassertieve en agressieve reacties om naar assertieve reacties. Variatie: de situaties kunnen uitgespeeld worden om verschillende reacties te ervaren. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 5 minuten 5 minuten 15 minuten Benodigde middelen Geen Resultaat-/effectmeting De deelnemer kan beschreven gedragingen plaatsen in de categorieën assertief, agressief of subassertief gedrag. Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron Onbekend 108

35 Ballon of boom Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Doelen 1. De deelnemer kan verschillende lichaamshoudingen aannemen die lijken op een ballonhouding of een boomhouding. 2. De deelnemer ervaart verschil in de beide lichaamshoudingen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De deelnemers staan in een kring of op een willekeurige plek in de ruimte. De trainer vraagt hun de ogen te sluiten. Stel je voor dat je hoofd een ballon is en je lichaam een touwtje dat aan de ballon bungelt. Het touwtje raakt af en toe de grond of zweeft er net boven. Je krijgt nu van de trainer een duwtje. Let goed op wat er gebeurt. Stel je nu voor dat je een boom bent, met wortels in de grond net zo lang als jezelf bent. Je staat stevig geworteld. Je krijgt nu weer een duwtje. Let weer goed op wat er met je gebeurt. Hoe stevig blijf jij staan? Hoe gemakkelijk ben jij van je standpunt te brengen? Let op het verschil tussen boomhouding en ballonhouding. Deze ervaringen kunnen kort plenair nabesproken worden. De relatie tussen piekeren, het steeds in je hoofd bezig zijn en een ballon kan gelegd worden. Eén klein tikje en je bent uit je evenwicht. Als je ontspannen ergens wilt staan/zitten, bijvoorbeeld bij een presentatie, stel je dan voor dat je een boom bent, stevig geworteld, niet zo gauw van je standpunt te brengen. 109

36 Gedurende de verdere training kan tijdens oefeningen gerefereerd worden aan deze lichaamshouding als deelnemers zich in een situatie bevinden waarin de ene houding te verkiezen is boven de andere houding. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 5 minuten 5 minuten 15 minuten Benodigde middelen Geen Resultaat-/effectmeting De deelnemer kan beide houdingen aannemen. De deelnemer geeft verbaal aan dat hij verschil ervaart in beide houdingen. Ervaringen Een korte oefening die kan aansluiten bij de overige lichaamshoudingoefeningen. Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron Onbekend 110

37 Ballonvaart, in hetzelfde schuitje Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie Samenwerking Doelen 1. De deelnemer verwerft inzicht in zijn eigen mogelijkheden en beperkingen in samenwerking in een oefensituatie. 2. De deelnemer kan opkomen voor eigen belangen in een samenwerkingsoefening. 3. De deelnemer doet ervaring op met onderhandelen in een groep. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing Beschrijving activiteiten Oefening waarbij vele vaardigheden tegelijkertijd geoefend worden. Groep verdelen in twee of drie groepen van ongeveer vijf deelnemers. De groepen lezen de situatiebeschrijving en de lijst met uitrustingsstukken. Vervolgens gaan de groepen aan de slag met de opdracht. Situatiebeschrijving: Jules Verne beschreef een reis om de wereld per luchtballon die tachtig dagen duurde. Stel je voor dat je met jouw groep een dergelijke reis maakt, in een veel grotere ballon. Jullie zitten allemaal in de gondel onder de ballon en zweven boven de Stille Oceaan. Door de wind worden jullie in westelijke richting geblazen. In die richting moeten jullie over enige tijd boven Polynesië komen, een groep van duizenden kleine eilandjes, waarvan de meeste onbewoond zijn. Er is echter iets misgegaan met de ballon. Helemaal bovenin is een klein lek ontstaan, dat onmogelijk 111

38 gerepareerd kan worden, omdat je er niet bij kunt komen. Op de hoogtemeter hebben jullie gezien, dat de ballon heel langzaam hoogte verliest. Alle ballastzandzakken zijn al overboord gegooid. Via de radio heb je gehoord dat er in dit gebied nooit schepen komen en dat het voor een reddingsschip heel erg moeilijk, misschien bijna onmogelijk, zal zijn jullie te vinden. De gondel van de ballon kan hoogstens één dag blijven drijven, dan zinkt ze. Jullie hebben daarom besloten om zoveel mogelijk uitrusting overboord te gooien, waardoor jullie misschien nog één van de eilanden kunnen bereiken, omdat de ballon dan nog langer in de lucht blijft. Alle kleine beetjes helpen, want het gas ontsnapt erg langzaam. Het is echter moeilijk te bepalen, wat je in zee moet gooien, omdat je verschillende spullen waarschijnlijk nodig zult hebben, als het je lukt op één van die onbewoonde eilanden te komen. Hieronder volgt een lijst met uitrustingsstukken: Koperen kompas, 10 kilo; Blik met 10 kilo voedsel; Vat met 10 liter water; Radiozender, ontvanger, 10 kilo; EHBO-pakket, 10 kilo; Verrekijker, speciaal model, 10 kilo; Eenpersoonsrubberboot, 10 kilo; Vuurpijlen, 10 kilo. Opdracht Het is de bedoeling dat je deze artikelen in volgorde van belangrijkheid plaatst. Het belangrijkste artikel is nummer 1 en gaat het laatste overboord om de ballon zwevende te houden. Daarna het op één na belangrijkste, tot het minst belangrijke, nummer 8, waarvan je vindt dat het t eerst overboord moet. Als iedereen dit voor zichzelf gedaan heeft, wordt er in de groep besproken welke voorwerpen het eerst overboord gezet worden. Het gaat om argumenten en invloed. Denk eraan dat jij gekozen hebt op basis van wat jij belangrijk vindt. Het is van belang tot een groepsbesluit te komen waarin iedereen zich kan vinden! Noteer achter de eigen voorkeur het uiteindelijke groepsbesluit. Nadat de groep tot een lijst is gekomen, beantwoord je de volgende vragen over besluitvorming. 112

39 Individueel Volgorde van anderen Groepsbesluit Koperen kompas, 10 kilo Blik met 10 kilo voedsel Vat met 10 liter water Radiozender, ontvanger, 10 kilo EHBO-pakket, 10 kilo Verrekijker, speciaal model, 10 kilo Eenpersoonsrubberboot, 10 kilo Vuurpijlen, 10 kilo Vragenlijst besluitvorming, individueel invullen: 1. Werd er naar je geluisterd? 2. Heb je naar de anderen geluisterd? 3. Had je invloed op het genomen besluit? 4. Wie nam de leiding op zich? 5. Ben je tevreden over jezelf wat betreft je inbreng? 6. Welke vaardigheden heb jij ingezet? 7. Voel je je betrokken bij de groepsbeslissing? 8. Waren er conflicten in jullie groep? Hoe zijn ze opgelost? 9. Hoe was de sfeer in jullie groep? 10. Wat heb je van de oefening geleerd? 11. Zijn er vaardigheden waar je nu meer aandacht aan gaat besteden? Na het invullen wordt deze lijst in de groepen of plenair besproken. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 50 minuten 20 minuten 75 minuten Benodigde middelen Lijst met voorwerpen en vragenlijst besluitvorming 113

40 Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft de vragenlijst besluitvorming ingevuld en zijn leerervaringen verwoord waarbij hij gebruik maakt van woorden als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 114

41 Beeld van jezelf Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Doel De deelnemer is zich bewust van wat hem in het hier en nu bezighoudt. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Er wordt een stoel geplaatst, zó dat de groepsleden degene die erop gaat zitten, in het gezicht kunnen zien. Om de beurt gaat een groepslid op de stoel zitten en neemt eerst de tijd om daar gewoon een ogenblik te zitten. Daarna vult hij een aantal zinnen aan die de trainer hem aanreikt: Ik verwacht Ik geloof Ik denk Ik vrees Ik ben Ik droom Ik weet Ik wil Ik kan Ik zou Ik doe Ik moet Ik hoop 115

42 Rust nemen is heel belangrijk in deze oefening. De aandacht moet sterk op het hier en nu gericht zijn, opdat het groepslid niet alleen maar stereotiepe aanvullingen geeft op de zinnen. Het gaat erom dat het groepslid de eerste aanvulling van de zin die bij hem opkomt, geeft en niet lang nadenkt. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 20 minuten 5 minuten 30 minuten Benodigde middelen Geen Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft een lijst met associaties over zaken die hem in het hier en nu bezighouden. In de nabespreking heeft de deelnemer zijn gedachten verwoord. Hij gebruikt formuleringen als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Ervaringen Deelnemers vinden het soms gemakkelijker vanuit spontane associaties te spreken over wat hen bezighoudt dan vanuit een rationele benadering. Daartoe is deze oefening een hulpmiddel. Het is praktisch als iemand de woorden die genoemd worden, noteert. Deze lijst met woorden kan dan besproken worden. Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron Lex Mulder, Oefeningenboek voor groepenbegin met een kooi met vijf apen 116

43 Begin met een kooi met vijf apen Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel X Groepsoriëntatie Bewustwording Inzicht in gedrag Doel De deelnemer kent het begrip irrationele gedachten. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De trainer geeft aan dat hij een verhaal wil vertellen en vraagt de deelnemers aandachtig te luisteren. Verhaal In een kooi zitten vijf apen; in de kooi hangt een banaan aan een touw en daar staat een trap onder. Binnen afzienbare tijd zal een aap naar de trap gaan en richting banaan klimmen. Zodra hij de trap aanraakt, worden alle apen met koud water besproeid. Na een poos zal een volgende aap richting trap en banaan gaan, met hetzelfde resultaat: alle apen worden besproeid met koud water. Wanneer een aap probeert de trap te beklimmen, zullen de andere apen vrij snel proberen dit te voorkomen. Vervang één aap uit de kooi door een nieuwe. De nieuwe aap ziet de banaan en wil de trap beklimmen. Tot zijn schrik vallen alle andere apen hem aan. Na nog een poging weet hij dat hij, als hij de trap wil beklimmen, wordt aangevallen. Nu wordt weer één van de originele vijf apen vervangen door een nieuwe. Deze nieuwkomer zal ook naar de trap gaan en worden aangevallen door de overige apen. De vorige nieuwkomer zal hieraan deelnemen met evenveel enthousiasme. Een derde originele aap wordt weer vervangen door een nieuwe. Deze nieuwe gaat 117

44 ook naar de trap en wordt ook aangevallen. Twee van de vier aanvallers hebben geen idee waarom zij meedoen in het slaan van de nieuwste aap. Na het vervangen van de vierde en vijfde originele aap, zijn alle besproeide apen vervangen, toch zal geen van de apen ooit dicht bij de trap komen. Waarom niet? Want dat is zoals het hier altijd al gebeurde. Nabespreking Indien de doelstelling gericht is op een start maken met RET is de nabespreking gericht op het irrationele gedrag van de apen en hoe zij aan dat gedrag komen. IIndien het verhaal als tussendoortje bedoeld is, kan de nabespreking volstaan met die deelnemers het woord te geven die er iets over willen zeggen. IIndien het verhaal een start is van een gesprek over (groeps)cultuur, dan zal een vervolgoefening of een groepsgesprek op zijn plaats zijn. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 10 minuten 30 minuten 45 minuten Benodigde middelen Verhaal Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft zijn gedachten verwoord. Hij gebruikt formuleringen als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron Onbekend 118