De VrijBaan Empowerment Methode

Transcriptie

1 De VrijBaan Empowerment Methode Deel 1 Introductie Een voorwoord bij de methode en een korte beschrijving van het VrijBaanproject. Deel 2 Invoeringshandboek Aandachtspunten voor organisaties die de VrijBaan Empowerment Methode in hun organisatie willen invoeren. Deel 3 Trainingshandboek Een handleiding bij het opzetten en samenstellen van VrijBaan empowermenttrainingen. Deel 4 Oefeningen Beschrijvingen en instructies van empowerment-trainingsmodules en oefeningen. Deel 5 Reader voor trainers Aanknopingspunten voor professionals die de VrijBaan Empowerment Methode gebruiken.

2 De VrijBaan-vragenlijst Oefeningenindex Colofon met componenten Aandacht voor emotie zelfbeschikking betekenis 7 Actief luisteren competentie 9 Advies voor jezelf zelfbeschikking 13 Afbranden impact 15 Alle golflengten competentie 19 Alledaagse assertiviteit competentie zelfbeschikking impact 23 Als deze persoon een boom was groepsoriëntatie pos. identiteit 31 Anatomie van de ideale baan impact betekenis 35 Assertiviteit zelfbeschikking competentie 39 Ballon of boom zelfbeschikking 41 Ballonvaart, in hetzelfde schuitje groepsoriëntatie 43 Beeld van jezelf zelfbeschikking betekenis 47 Begin met een kooi met vijf apen zelfbeschikking groepsoriëntatie 49 Blij, boos, bang of verdrietig betekenis 51 Brainstormen groepsoriëntatie 53 C est le ton qui fait la musique impact betekenis 55 Caesar en Cleopatra competentie groepsoriëntatie 59 Communicatie met blikken groepsoriëntatie 63 Communicatiestijlen (actie tactiek mensen ideeën) betekenis 65 Communicatietheorie competentie 75 Contact maken en invloed van lichaamshouding daarop impact 85 Creatief praten zelfbeschikking impact 91 Criteria betekenis 97 Dag- en weekplanning zelfbeschikking betekenis 99 De boot pos. identiteit 103 De brug over zelfbeschikking 105 De moraal van het verhaal zelfbeschikking groepsoriëntatie 111 De olifant en de vlinder betekenis 119 De paperclip competentie betekenis 121 De roze olifant zelfbeschikking 123 Discussie aan de hand van stellingen zelfbeschikking impact 125 2

3 De VrijBaan Empowermentmethode - oefeningen Doelen bepalen met stoelen pos. identiteit 127 Drie redenen betekenis zelfbeschikking 131 Dynamisch duo competentie groepsoriëntatie 133 Eerste indruk en interpretatie groepsoriëntatie 137 Energievreters versus energiegevers zelfbeschikking betekenis 141 Enveloppen impact groepsoriëntatie 145 Ervaringsverhaal vertellen groepsoriëntatie 149 Even tijd voor jezelf zelfbeschikking 151 Ga je gang impact groepsoriëntatie 153 Gesloten vragen competentie 155 Grenzen zelfbeschikking 157 Groepsfotograaf impact groepsoriëntatie 159 Groepsgesprek met voorwerpen betekenis 161 Groepsgesprek over verwachtingen betekenis groepsoriëntatie 165 Het gerucht groepsoriëntatie 167 Het negen punten probleem zelfbeschikking 171 Het wapenschild betekenis 175 Hier sta ik competentie zelfbeschikking 179 Hoe voel ik me impact betekenis 181 Hoe zit je erbij vandaag groepsoriëntatie betekenis 183 Ik-boodschap competentie impact 187 Ik teken mezelf betekenis 189 Interpreteren en observeren pos. identiteit betekenis 193 Interviewen competentie groepsoriëntatie 195 Kwaliteiten: Bewustwording I: Eigen kwaliteiten en vervormingen Bewustwording II: Ontwikkelingsmogelijkheden en kwaliteiten pos. identiteit 199 pos. identiteit 201 Bewustwording III: Johari venster pos. identiteit 203 Bewustwording IV: Latente kwaliteiten pos. identiteit 205 Evaluatie pos. identiteit groepsoriëntatie betekenis 207 Feedback I: Hoe anderen jou zien pos. identiteit 209 Feedback II: Zelfbeeld en het beeld van anderen competentie pos. identiteit 211 Feedback III: andermans kwaliteiten competentie pos. identiteit groepsoriëntatie 213 Feedback IV: Onzekerheid bespreekbaar maken pos. identiteit 215 Feedback V: De eerste indruk groepsoriëntatie 217 Feedback VI: Latente kwaliteiten pos. identiteit 219 Functioneringsgesprekken groepsoriëntatie 221 Kennismaking groepsoriëntatie 223 Non-verbaal gedrag competentie 225 Opwarmer in trainingen pos. identiteit 227 3

4 De VrijBaan Empowerment Methode Oefeningen Kwaliteiten: Samenwerking I: Teamfeedback Colofon pos. identiteit 229 Samenwerking II: Kwaliteiten uitbeelden pos. identiteit groepsoriëntatie 231 Samenwerking III: De balans in een team onderzoeken groepsoriëntatie 233 Samenwerking IV: Teamnormen groepsoriëntatie 235 Leiderschapsstijlen groepsoriëntatie 237 Levend kwartet pos. identiteit 241 Levenslijn zelfbeschikking pos. identiteit 243 Lijfspreuken betekenis 245 Luisteren en samenvatten in een discussie groepsoriëntatie 247 Moeilijke Maupie pos. identiteit 249 Non-verbale feedback geven impact 251 Oefening Zelfwaardering betekenis 253 Onderzoek je invloed zelfbeschikking 255 Ongezonde leef- en werkgewoonten betekenis zelfbeschikking 259 Ontspannen door middel van Wayne Cook positie zelfbeschikking 263 Ontspanningsoefening 1 zelfbeschikking 267 Ontspanningsoefening 2 zelfbeschikking 271 Ontspanningsoefening 3 zelfbeschikking 275 Op weg naar huis zelfbeschikking 279 Opgebroken straat competentie 281 Ophemelen impact 293 Persoonlijk netwerk competentie groepsoriëntatie zelfbeschikking 297 Positief roddelen pos. identiteit 305 Probleem kans (groepsgesprek) zelfbeschikking pos. identiteit 307 Reclamespotje competentie impact betekenis 311 RET theorie en schema zelfbeschikking pos. identiteit 313 Roept u maar zelfbeschikking 323 Rolbestendigheid competentie 325 Rondje nieuw gedrag zelfbeschikking 327 Rondje vertrouwelijke vragen zelfbeschikking 329 Rouwproces (groepsgesprek) zelfbeschikking betekenis 331 Schrijfopdracht zelfbeschikking 335 Sleutelbos betekenis 337 Sociale steunopdracht zelfbeschikking 339 Spiraal betekenis 341 Sprekers en zwijgers groepsoriëntatie 343 Standaard piekerspiraal zelfbeschikking 345 Sterkte/zwakte analyse competentie impact pos. identiteit 347 Subjectieve verwachtingen groepsoriëntatie 353 Successen competentie pos. identiteit 355 4

5 De VrijBaan Empowermentmethode - Oefeningen Terugvalpreventie zelfbeschikking 359 Themagroepsgesprek groepsoriëntatie 361 Theorie samenvatten competentie 363 Theorie vragen stellen competentie 365 Trainingsdoelen SMART formuleren zelfbeschikking 369 Urgent en belangrijk zelfbeschikking 373 Uur voor jezelf zelfbeschikking betekenis 377 Vaardigheden Bewustwording I: Betekenis van vaardigheden competentie 379 Bewustwording II: vaardighedenprofiel competentie 381 Bewustwording III: Vaardighedenmatrix competentie 383 Bewustwording IV: Gewenste vaardigheden competentie 385 Bewustwording V: Vaardighedenveiling competentie 387 Bewustwording VI: Vaardigheden en kwaliteiten competentie 389 Discussie I: Onzekerheid bespreekbaar maken competentie groepsoriëntatie 391 Discussie II: Competentie, vaardigheid en kwaliteit competentie groepsoriëntatie 393 Discussie III: Meningsvorming over een functie competentie groepsoriëntatie 395 Discussie IV: Kwartetten competentie groepsoriëntatie 397 Discussie V: Grote groepen competentie groepsoriëntatie 399 Evaluatie competentie groepsoriëntatie 401 Feedback I: Vaardigheden waarnemen impact 403 Feedback II: Hoe anderen jouw vaardigheden zien competentie pos. identiteit 405 Feedback III: Vergelijking zelfbeeld met beeld van anderen competentie pos. identiteit 407 Feedback IV: Vaardigheden van anderen inschatten competentie pos. identiteit 409 IJsbreker I: Vaardigheden uitbeelden competentie groepsoriëntatie 411 IJsbreker II: Een groep verlevendigen competentie groepsoriëntatie 413 IJsbreker III: Organisatiecultuur competentie groepsoriëntatie 415 IJsbreker IV: Praktische tips competentie groepsoriëntatie 417 Kennismaking competentie groepsoriëntatie 419 Samenwerking I: Team feedback groepsoriëntatie 421 Samenwerking II: Balans in een team onderzoeken competentie groepsoriëntatie 423 Samenwerking III: Teamnormen competentie groepsoriëntatie 425 Samenwerking IV: Vaardighedenprofiel team competentie groepsoriëntatie 427 Samenwerking V: Creatief knelpunten oplossen competentie groepsoriëntatie 429 Samenwerking VI: Het favoriete team competentie groepsoriëntatie 431 Trainingsinstrument I: Interventies competentie groepsoriëntatie 433 Trainingsinstrument II: vaardigheden oefenen competentie groepsoriëntatie 435 Verboden te luisteren impact 437 Video: Kijk op het gezicht, expressie en gezondheid zelfbeschikking 439 Vooroordelen ten aanzien van medewerkers met een beperking betekenis 441 5

6 De VrijBaan Empowerment Methode Oefeningen Waarneming en interpretatie betekenis 443 Colofon Wat breng je mee naar deze training competentie pos. identiteit 447 Weekdoelen zelfbeschikking 449 Wie ben ik pos. identiteit 453 Wie heeft de touwtjes in handen impact zelfbeschikking 455 Zelfbeeld betekenis 461 Zelfwaardering competentie 463 Zet de stoel daar maar neer groepsoriëntatie 465 6

7 Aandacht voor emotie Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact X Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Ontdekkende beeldvorming Doel De deelnemer kent zijn eigen manier van omgaan met een specifieke emotie. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Iedere deelnemer zoekt een eigen plek in de ruimte, gaat zitten en concentreert zich op het volgende (we nemen als voorbeeld agressie). Ga voor jezelf na op welke manier (of manieren) je met agressie omgaat. Wat zijn je favoriete kanalen en gewoonten daarvoor? Uit je je agressieve energie of onderdruk je die? Ben je direct of juist indirect? Wat is je houding ertegenover? Ben je er bang voor, vind je het iets minderwaardigs, geniet je ervan, doe je er iets nuttigs mee? Of misschien heb je er helemaal geen ervaring mee? Kun je misschien bijzondere patronen ontdekken in hoe je met agressie omgaat? Zijn er bepaalde situaties of mensen die agressie bij je oproepen? Enzovoorts. Hierna kort uitwisselen in tweetallen. In plaats van agressie kunnen ook andere emoties, zoals verdriet, blijdschap of angst verkend worden door middel van dergelijke bezinningsvragen. 7

8 Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 10 minuten 10 minuten 25 minuten Benodigde middelen Geen Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft in tweetallen verwoord wat hij ervaren heeft. De trainer kan letten op formuleringen als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat Ik wist niet dat Ik voelde dat Werkomgeving Trainingslokaal, bij voorkeur kringopstelling Bron Lex Mulder, Oefeningenboek voor groepen 8

9 Actief luisteren Component(en): X Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Communicatie op metaniveau Doel De deelnemer kan in een gesprek luisteren, non-verbaal ondersteunend reageren, samenvatten en verhelderende vragen stellen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Er worden tweetallen gevormd. Deelnemer A heeft de rol van verteller, deelnemer B heeft de rol van luisteraar en houdt zich aan de regels voor actief luisteren zoals deze beschreven zijn in de bijlage. Na vijf minuten rolwissel. Nabespreken met aandacht voor de luisteraar: Wat gaat je goed af als actieve luisteraar? Wat is moeilijk in actief luisteren? Wat viel de verteller A op aan het actieve luisteren van B? Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 15 minuten 20 minuten 15 minuten 50 minuten 9

10 Benodigde middelen Theorie Actief luisteren (zie bijlage) Resultaat-/effectmeting De deelnemer past gedurende de training de actieve luistervaardigheden toe. Werkomgeving Ruimte om in tweetallen te werken Bron Erik Pijs, Het grote vaardighedenboek 10

11 Bijlage bij Actief luisteren Theorie Actief luisteren Actief luisteren De ontvanger is erop uit om de zender volledig te begrijpen. Dat wil zeggen dat hij er alles aan doet om de belevingswereld en de bedoelingen achter de boodschappen van de zender te begrijpen. De ontvanger luistert actief door energie in het luisteren te stoppen. Aspecten van actief luisteren: Richt je lichaam en je gezicht naar de verteller. Maak oogcontact met de verteller. Knikken, hummen en ja zeggen bevestigen de verteller dat hij gehoord is. Vat regelmatig het verhaal van de verteller samen, zodat je zeker weet dat je het verhaal goed volgt. Stel zo nodig verhelderende vragen. Wat is het nut van vragen stellen? Interesse tonen. Informatie verzamelen. De zender helpen. De communicatie openen. Controleren of je het begrepen hebt. Het standpunt van de zender verduidelijken. Uiteraard is een vraag stellen niet hetzelfde als een goede vraag stellen. Een goede vraag voldoet aan de volgende voorwaarden: De vraag is begrijpelijk en wordt zo kort mogelijk geformuleerd. De vraag heeft het antwoord niet in zich. De vraag past bij het gespreksthema. De vraag bestaat niet uit twee vragen tegelijk. Door de juiste vragen te stellen, draag je dus bij aan tweerichtingsverkeer. Tweerichtingsverkeer draagt bij aan effectieve communicatie: de boodschap begrijpen zoals de zender die bedoelt. Interne ruis kan zich voordoen binnen alle stappen van het communicatieproces. Bij interne ruis komt de boodschap niet over zoals deze bedoeld is. 11

12 12

13 Advies voor jezelf Component(en): O Competentie X Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Bewustwording Doel De deelnemer kent het hulpmiddel advies voor jezelf en kan dit toepassen. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm zowel individueel als groepsgewijs Minimum aantal niet van toepassing Maximum aantal niet van toepassing Beschrijving activiteiten Deze oefening is een oefening uit de NLP en gaat uit van een aantal vooronderstellingen. Vooronderstellingen van de NLP: 1. De kaart is niet het gebied. 2. Beperkingen liggen in je wereldmodel. 3. De werkelijkheid bestaat alleen in je eigen beleving. 4. Lichaam en geest zijn een cybernetische eenheid. 5. In communicatie bestaat er geen mislukking, alleen feedback. 6. De betekenis van je communicatie is de reactie die je oproept. 7. Mensen hebben hulpbronnen beschikbaar voor positieve verandering. 8. Als iemand anders iets kan, kan ik het leren. 9. Als ik iets kan, kan een ander het leren. 10. Het onbewuste denken is even belangrijk als het bewuste denken. 11. Ieder gedrag heeft een positieve bedoeling. 12. Ieder gedrag was ooit iemands beste keuze. Stel je voor: een lijn op de grond voor je. Deze lijn symboliseert je levenslijn. Kijk naar je levenslijn en zie jezelf zoals je nu bent met de leeftijd die je nu hebt. 13

14 Kijk naar een punt een stuk verder op je levenslijn en visualiseer je oudere zelf. Een vitale 70-, 80- of 90-jarige met veel levenservaring en wijsheid. Het beeld van een gewaardeerde grootouder kan een hulpmiddel zijn. Plaats dit beeld op een plek vlak naast je stoel. Ga nu zelf in zijn/haar positie staan. Kijk vanuit je oudere zelf naar je jongere zelf en geef jezelf een duidelijk positief advies over de lastige situatie. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 10 minuten 5 minuten 20 minuten Benodigde middelen Vooronderstellingen van de NLP Resultaat-/effectmeting De deelnemer heeft kennisgenomen van het bestaan van dit hulpmiddel en heeft hiermee geoefend in de trainingssituatie. De deelnemer kan verwoorden wanneer en hoe hij deze oefening kan toepassen. Ervaringen Bij het uitvoeren van op NLP geïnspireerde oefeningen is enige ervaring in het geleiden van gedachten en kennis van NLP-principes een pre. Deze oefening is ondanks het visualiseren en de verplaatsing ook uitgevoerd door blinde deelnemers en deelnemers in een rolstoel en deze hebben geen enkele belemmering ervaren in de vorm van de oefening. Werkomgeving Standaard trainingsopstelling Bron IEP Nijmegen, NLP voor trainers 14

15 Afbranden Component(en): O Competentie O Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Comunicatie Doel De deelnemer ervaart in de trainingssituatie wat het effect is van slordig feedback geven. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm drietal(len) Minimum aantal 3 Maximum aantal 9 Beschrijving activiteiten Deze oefening past aan het begin van een sessie over het geven van feedback. De trainer legt het doel van de oefening uit. De deelnemers krijgen de opdracht elkaar beurtelings voor korte tijd verwijten te maken die verzonnen moeten zijn. Ideeën daarvoor worden gegeven in de Verwijtenlijst. De groep wordt opgedeeld in drietallen, zo mogelijk bestaande uit elkaar onbekende mensen. In deze subgroepen wordt beurtelings door de deelnemers zeer slordig feedback gegeven, dat wil zeggen dat er gescholden wordt, maar niet langer dan twee minuten per deelnemer. Nadat zij elkaar in totaal zes minuten verwijten hebben gemaakt, bespreken de deelnemers (nog in de subgroepen) allereerst wat het effect is van dit gedrag, zowel op de zender als op de ontvanger. Een tweede punt van bespreking is de vraag: Wat in het bijzonder, in inhoud of vormgeving van de verwijten, verslechtert de relatie tussen zender en ontvanger het meest? Men neemt voor dit napraten ongeveer twintig minuten. De resultaten worden plenair uitgewisseld. De trainer houdt bij welke zaken, zowel qua inhoud als vorm, 15

16 schelden het meest onverteerbaar maken. Deze lijst vormt in feite een beschrijving van goede feedback. Eventueel kan een tweede ronde van gelijke duur in dezelfde subgroepen gehouden worden. Hierin geeft men elkaar over dezelfde onderwerpen feedback, maar nu op een meer opbouwende manier. Dit wordt eveneens eerst in de subgroepen en vervolgens kort in de plenaire groep nabesproken. N.B.: Gebruik altijd verzonnen grieven! Voorkom dat oefening en werkelijkheid door elkaar heen gaan lopen. Afbranden - Verwijtenlijst De ander heeft je auto geleend en hem door en door vuil weer voor je deur gezet. Ook is de tank leeg en er zit er een nieuwe kras op het portier. De ander heeft je voor gek gezet in een vergadering door op te merken dat jij kennelijk de stukken niet gelezen hebt, omdat je anders zeker niet zulke stomme vragen zou stellen. De ander is hard tegen je aangelopen, omdat hij je niet zag, waardoor de koffie die je in je hand had over je kleren spatte. In plaats van je te helpen heeft de ander gezegd: Kun je niet uitkijken! De ander heeft je anderhalf uur in de stromende regen laten wachten. De ander heeft een boek van je geleend en het verfomfaaid en vol vlekken aan je teruggegeven. De ander heeft een racistische grap gemaakt die je zeker niet zonder commentaar wilt laten passeren. De ander heeft bij jullie beider chef ten onrechte de indruk gewekt dat een gezamenlijk karwei waarvan jij het leeuwendeel gedaan hebt, eigenlijk door hem gedaan is. Enzovoort. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 5 minuten 30 minuten 10 minuten 45 minuten 16

17 Benodigde middelen Afbranden - Verwijtenlijst Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt in de nabespreking wat het effect van slordig feedback geven is en gebruikt daarbij woorden als: Het is me opgevallen dat Ik heb gemerkt dat... Ik wist niet dat... Ik voelde dat Werkomgeving Genoeg ruimte(s) zodat de subgroepen elkaar niet storen Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 17

18 18

19 Alle golflengten Component(en): X Competentie O Zelfbeschikking O Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Vaardigheden oefenen Doelen 1. De deelnemer heeft inzicht in het belang van non-verbaal gedrag. 2. De deelnemer kan gericht feedback geven op non-verbale communicatie. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm groepsgewijs Minimum aantal 3 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten Introductie: de trainer legt de doelen van deze oefening uit en geeft een inleiding. Als je aan iemand aandacht geeft, zijn er vier gebieden om te observeren: Alles wat aan de ander zichtbaar is. Alles wat aan de stem van de ander te horen is. Het verhaal van de ander. Jouw reacties op de ander. Om de oefening niet al te ingewikkeld te maken, zullen we het observeren van het verhaal van de ander nu niet meenemen. Alles wat aan de ander zichtbaar is: lichaamstaal is vaak enorm expressief. Ze kan informatie verschaffen over hoe de spreker zich voelt over de gebeurtenissen uit zijn verhaal en over hoe de spreker zichzelf ten opzichte van de ander ziet. Hoe nauwkeurig je deze informatie kunt interpreteren hangt deels samen met hoe vertrouwd je bent met de normale gezichtsuitdrukking, gebaren en houding van jouw gesprekspartner. Je moet letten op gezichtsuitdrukkingen, gebaren en 19

20 lichaamshouding, en in het bijzonder op veranderingen daarin. Vooral het belang van lichaamshouding wordt onderschat. Je kunt vrij nauwkeurig te weten komen hoe de ander zich voelt als je zijn houding precies nabootst. Alles wat aan de stem van de ander te horen is: de ademhaling wordt sterk door emoties beïnvloed. De klank van de stem varieert met de emotionele toestand van de spreker. Het is nuttig om te weten hoe de normale stem klinkt alvorens te proberen de betekenis van klankveranderingen te interpreteren. Het gaat niet alleen om de klank van de stem. Ook zinsmelodie, toonhoogte en volume van de stem, nadruk, aarzelingen, stotteren en ritmeveranderingen zijn van belang. Jouw reacties op je gesprekspartner: of je jouw partner gelooft en hem aardig vindt, zal van invloed zijn op jouw reacties op zijn verhaal. Als je dat beseft, zul je beter in staat zijn correct te observeren. Besef van jouw emotionele reacties is in elk geval belangrijk. Jouw gevoelens geven -als een soort interactiethermometer- vrij nauwkeurig aan wat het non-verbale gedrag van de ander bij je oproept. De trainer demonstreert deze vorm van compleet luisteren aan de groep door een deelnemer (of de co-trainer) te vragen iets te vertellen en na afloop gerichte en concrete feedback te geven. Er zijn drie mensen nodig: A, B en C. A vertelt iets wat pas gebeurd is of nu speelt. Dat verhaal hoeft niet lang te zijn; drie tot vijf minuten is voldoende. Het verhaal hoeft niet perfect of grappig te zijn; juist liever niet. Ongeschikt zijn oude of koude verhalen: beschrijvingen van vakanties of gebeurtenissen van jaren geleden. B zit tegenover A en let op wat er te zien is: gelaatsuitdrukkingen, gebaren en houding, en de veranderingen daarin tijdens het verhaal. C zit met zijn gezicht van A en B afgekeerd, luistert naar wat er te horen valt en probeert niet te letten op het verhaal zelf. C besteedt dus vooral aandacht aan zinsmelodie, toonhoogte, stemvolume, aarzelingen en ritmewisselingen. B mag niet verbaal reageren of vragen stellen. B mag A echter wel non-verbaal aanmoedigen door te knikken, hm-hm te zeggen en dergelijke. 20

21 Naderhand geven B en C hun indrukken en interpretaties als volgt weer: Ze beschrijven hun waarnemingen zo objectief mogelijk. Ze beschrijven de gevoelens die A volgens hen op verschillende momenten ervoer. Ze beschrijven hun eigen gevoelsreacties op A s verhaal en A s gedrag tijdens het vertellen. Pas nadat deze drie punten door beide observatoren afgewerkt zijn, mag A reageren. De nadruk moet liggen op de vraag of de aannames van B en C juist waren of niet. Deze feedbackronde mag niet langer duren dan tien minuten. Vervolgens ruilen de deelnemers van rol. Elke subgroep van drie personen krijgt 45 minuten, zodat alle deelnemers hun vaardigheden kunnen oefenen en elke rol kunnen spelen. De groepsdiscussie houdt zich bezig met de vraag: In hoeverre hebben de deelnemers zich de vaardigheden, waar het in deze oefening om ging, eigen gemaakt en leren waarderen? Er kan ook gesproken worden over hoe het voelde precies en specifiek feedback te geven en te krijgen. Als dat de deelnemers moeilijk viel, kwam dat dan door een gebrek aan individuele vaardigheden of door verschillen in non-verbale expressie? Er kunnen korte fragmenten uit één van de op video opgenomen verhalen worden vertoond om opmerkingen van de deelnemers te illustreren of om de aandacht te vestigen op punten die volgens de trainers van belang zijn. Tijd benodigd voor uitvoering oefening Inleiding met uitleg Oefening Nabespreking Totaal 15 minuten 45 minuten 30 minuten 90 minuten Benodigde middelen Opname- en afspeelapparatuur 21

22 Resultaat-/effectmeting De deelnemer verwoordt het belang van non-verbale communicatie in de nabespreking. De deelnemer geeft groepsgenoten effectieve feedback op non-verbale signalen tijdens de training. De deelnemer geeft schriftelijk een voorbeeld van feedback op non-verbale signalen van derden. Werkomgeving Een trainingsruimte of een rustige hoek per subgroep van drie personen Bron F.R. Oomkes, Training als beroep 22

23 Alledaagse assertiviteit Component(en): X Competentie X Zelfbeschikking X Impact O Betekenis O Positief identiteitsgevoel O Groepsoriëntatie Vaardigheden oefenen Assertiviteit Communicatie Doelen 1. De deelnemer verwerft inzicht in hoe hij zich assertief kan opstellen. 2. De deelnemer oefent in een simulatie met assertief reageren. Deelnamevorm en deelnemers Deelnamevorm tweetal(len) Minimum aantal 2 Maximum aantal 10 Beschrijving activiteiten De trainer houdt een korte inleiding over assertiviteit of laat de deelnemers het artikel Assertiviteit: als de rek eruit is lezen. Hij demonstreert met zijn co-trainer of een deelnemer de bedoelde vaardigheden en vraagt de deelnemers om feedback op zijn gedrag. Dan worden tweetallen gevormd, die drie kwartier in aparte ruimtes werken met de Oefensituaties. Ten slotte worden de vorderingen en bevindingen van de deelnemers plenair nabesproken. Vragen voor de nabespreking: Wat vind je nog moeilijk in het assertief opstellen en wat gaat je nu beter af? Wat zijn essentiële verschillen tussen subassertief en assertief gedrag? Variatie: er kan ook geoefend worden in kleine groepjes. Dan moeten er wel meer werkruimtes beschikbaar zijn en moet de trainer rouleren. 23

24 Instructie: kies uit onderstaande situaties er één die je geschikt en relevant vindt. Wijs een tegenspeler aan voor de situatie die je wilt oefenen. Je gaat aan de slag (vijf minuten), krijgt feedback van de observatoren (vijf minuten) en probeert opnieuw (vijf minuten). Daarna komen de anderen aan bod met de door hen gekozen situatie. Punten voor observatie: Lukt het de hoofdrolspeler zijn wil door te zetten (of tegenstand te bieden tegen de wil van de ander) zonder aan te vallen? Vraagt de hoofdrolspeler door als hij de ander niet begrijpt? Stemt de hoofdrolspeler in met de waarheid in de woorden van de ander of met het recht van de ander op een eigen mening, zonder zijn eigen mening prijs te geven? Houdt de hoofdrolspeler vol te zeggen dat hij iets wil (of niet wil)? Oordeelt de hoofdrolspeler zo nodig over het gedrag van de tegenspeler? Onderhandelt de hoofdrolspeler zo nodig met de tegenspeler over een voor beiden aanvaardbare oplossing? Beschrijving oefensituaties: Alle onderstaande situaties kunnen ook vanuit de rol van de tegenspeler gekozen worden. 1. Vlek: je hebt met moeite een geschikt colbert in je maat gevonden in een herenmodezaak, maar er zit een vlek op de kraag. Er is geen ander exemplaar van dit colbert voorradig. Je denkt dat je de vlek er wel af kunt krijgen, maar je wilt korting, als tegemoetkoming in het risico dat je loopt. 2. Roddel: je schoonzusje roddelt over jou. Waarom ze dat doet weet je niet, maar ze vertelt aan haar kennissen, die ook de jouwe zijn, verhalen waarin jij negatief of belachelijk overkomt. Dat vind je verschrikkelijk en je wilt dat ze ermee stopt. 3. Badkamer: nu het stof is gedaald, kunt je je net geïnstalleerde badkamer inspecteren. Tot je schrik zie je dat een aantal tegels van een verschillende soort zijn, net iets anders gemarmerd. Je wilt dat de tegelzetter, die onder de aannemer van het hele karwei valt, die tegels eruit haalt en de goede tegels aanbrengt. De aannemer sputtert tegen. 4. Je toekomst: Je twintigjarige zoon of dochter wil zijn/haar (dure) vervolgopleiding afbreken ( Die rotschool Met diploma ben je niks beter af Mijn vrienden verdienen allemaal hun eigen geld ). Jij vindt dat niet goed. 24

25 5. Kinderbijslag: door een verandering in de opleidingssituatie van je kinderen heb je nieuwe kinderbijslagformulieren ingevuld. Daarna begint de ellende. Je krijgt geen betalingen meer en als je belt, zeggen ze: Een administratieve vergissing We hebben op dit moment veel zieken Verdwaald dossier Foutje van onze controledienst U snapt wel: het is vakantietijd Het is al half vijf, dus er zijn geen mensen meer die u te woord kunnen staan De ambtenaar is net even van de kamer af, enzovoort. Telkens als je belt, krijg je een nieuw menu van oude uitvluchten. Intussen is de uitbetaling al zes maanden te laat. Je besluit nu door te bijten. 6. Het hemd is nader dan de rok: je ouders zijn gek op hun hond en praten erover alsof het hun kind is. Je zoontje van drie is allergisch voor hondenharen. Als je bij je ouders bent, heeft hij binnen een kwartier een vuurrood gezicht en een piepende adem. Je ouders geloven eerst niet dat dit aan hun hond ligt, en later geloven ze niet dat er echt grondig gestofzuigd moet worden voor jouw bezoek. Je staat voor de keus: er niet meer heen gaan of het uitpraten. Je kiest voor het laatste. 7. Vakantiereis: deze vakantiereis viel zwaar tegen. Het hotel was omgeven door hotels in aanbouw, wat stof en lawaai opleverde; het zwembad was leeg, omdat het gerepareerd moest worden; de service was slordig en onvriendelijk en je terras met zeezicht was een geblakerd balkonnetje met uitzicht op een cementmolen. Je wilt een schadevergoeding, maar krijgt na zes weken een soort halve afwijzing, waarin staat dat men alles nog eens nader wil onderzoeken, hoewel jij duidelijke foto s van de situatie had bijgesloten. Je geduld is op en je gaat naar het reisbureau. 8. Help!: je zit in een treincoupé met één andere passagier. Je bent met hem in gesprek geraakt en hij vertelt dat zijn portemonnee gestolen is. Gelukkig zat zijn retourbiljet in een andere zak. Hij vraagt jou vijf gulden te leen om thuis te komen vanaf het station. Je hebt al zo vaak mensen geld gegeven, dat je besloten hebt dat niet meer te doen. De ander houdt vol. 9. Ruitenwisser: nog tijdens de garantieperiode van je nieuwe auto schiet in een zware regenbui de linkerruitenwisser los, klapt langs de voorruitstijl en maakt een kras in de lak. De garagehouder is onwillig, want er zal voor die ene kras een groot stuk van de carrosserie overgespoten moeten worden. Hij zal het wel netjes bijwerken. Je neemt daarmee geen genoegen. 25