Schoolmaatschappelijk werk in de Gelderse praktijk

Transcriptie

1 Schoolmaatschappelijk werk in de Gelderse praktijk Leerlingbegeleiding in het onderwijs is de laatste jaren sterk ontwikkeld. Daarmee is meer aandacht gekomen voor de psychosociale problematiek van leerlingen, zoals problemen in de thuissituatie die het functioneren van de leerling op school belemmeren. Om daarbij hulp en ondersteuning te bieden kunnen steeds meer scholen gebruik maken van schoolmaatschappelijk werk. Een schoolmaatschappelijk werker kan lichte hulp bieden en een brug vormen tussen leerling, school en gezin. De ontwikkeling van passend onderwijs, met daarin de zorgplicht van scholen en de Wet op de Jeugdzorg, waarin de verantwoordelijkheid van gemeenten voor risicojongeren verankerd ligt, dragen bij aan deze ontwikkeling. Gelderse praktijk Spectrum signaleert dat de inhoud en uitvoering van schoolmaatschappelijk werk per gemeente of regio sterk verschilt. Hier zijn vaak vragen over bij gemeenten. Om een antwoord te bieden op deze vragen, zijn de beschikbaarheid, de financiering en de inhoudelijke opdracht van het schoolmaatschappelijk werk in het primair en voortgezet onderwijs in Gelderland in beeld gebracht. Na een theoretische verkenning wordt ingegaan op de resultaten van een quickscan onder Gelderse gemeenten. Vervolgens geven we drie voorbeelden van schoolmaatschappelijk werk in de uitvoeringspraktijk. Wat is schoolmaatschappelijk werk? Schoolmaatschappelijk werk ondersteunt leerlingen bij wie het onderwijsproces wordt belemmerd door problemen thuis of in de vrije tijd. Het is een vorm van gerichte hulpverlening om problemen van leerlingen vroegtijdig aan te pakken. Daarbij gaat het om psychische- en gedragsmatige problemen, maar ook om problemen in de relatie met de ouders of het gezin. Het schoolmaatschappelijk werk wordt ingezet als de basisbegeleiding die de school biedt niet meer voldoende is om de problemen van de leerling het hoofd te bieden of wanneer de oorzaak van de problemen buiten de school ligt.

2 Taken schoolmaatschappelijk werk Een schoolmaatschappelijk werker probeert, samen met de school, de kansen van leerlingen op het behalen van een diploma door het versterken van hun competenties te vergroten. Ook kan hij of zij bijdragen aan een veilig leefklimaat op school en thuis door docenten en ouders te ondersteunen en vervult dus een brugfunctie tussen leerling, ouders, school en soms ook naar externe voorzieningen (als er sprake is van verwijzing). Daarnaast kan het schoolmaatschappelijk werk een belangrijke schakel vormen tussen het onderwijs en de lokale en regionale zorgstructuren, zoals het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en het bovenschoolse ZAT voor het Primair Onderwijs. Bij een schoolgebonden ZAT kan de schoolmaatschappelijk werker de schakel zijn tussen zorg in het onderwijs en het CJG. SMW is nodig in de school. Het mooiste zou zijn als het als een rode draad door de onderwijs-zorgstructuur loopt. Helaas zijn hiervoor onvoldoende middelen beschikbaar. Ab Kreunen, SWV WSNS Brevoordt Taakgebieden schoolmaatschappelijk werker: 1. Schoolondersteuning In kaart brengen hulpverleningsmogelijkheden Deskundigheid inbrengen over een gezonde psychosociale ontwikkeling van leerlingen, over verstoring van de ontwikkeling, over het communiceren met ouders Bemiddelen tussen leerlingen, ouders en school Suggesties doen voor/samenwerken met school en andere partijen bij de opzet en uitvoering van preventieactiviteiten Deelnemen aan (externe vormen van) zorgoverleg Bijdragen aan het opstellen van (be)handelingsplannen Deskundigheid bijbrengen in het signaleren van psychosociale problemen bij leerlingen Het geven van handelingsadviezen Gevraagd en ongevraagd adviseren over schoolklimaat en zorgbeleid 2. Hulpverlening aan leerlingen en ouders Helpen van ouders en kinderen met lichte vormen van psychosociale hulp, advies en ondersteuning Contact leggen met zorgleerlingen en/of hun ouders en hen motiveren voor hulpverlening Onderzoeken van het probleem/ het in kaart brengen van (eerdere) vormen van hulpverlening Analyseren en verhelderen van de hulpvraag Opstellen en uitvoeren van handelingsplannen Afstemmen van handelingsplannen met betrokkenen Geven van informatie en advies Kortdurende hulpverlening om competenties in het dagelijks functioneren te vergroten Bieden van ondersteuningscontacten als (nog) niet verwezen kan worden Evalueren en afronden van de hulpverlening en het bieden van nazorg 3. Toeleiden naar externe hulp (speciale en geïndiceerde zorg) Motiveren en ondersteunen van ouders en/of leerlingen bij verwijzing en tijdens hulpverleningstraject Verwijzen naar begeleiding of hulpverlening voor niet-schoolgerelateerde problemen Voorbereiden van aanmelding bij verwijzing naar (jeugd)zorginstellingen Bijdragen aan het leerling-dossier bij aanvragen voor bovenschoolse voorzieningen of verwijzingen naar speciaal onderwijs Voortgang en effect van verwijzing nagaan Regelmatige terugkoppeling naar de school over de behandeling door zorginstellingen In samenspraak met de zorgcoördinator coördineren van hulp en dienstverlening Afstemmen van handelingsadviezen vanuit de hulpverlening met de aanpak thuis en op school Bron: Nederlandse Vereniging Van Maatschappelijk Werkers (NVMW) 2 Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland

3 Verantwoordelijkheid zorginzet De gemeente zorgt voor het lokale zorgaanbod en de toegang daartoe. Het onderwijs zorgt voor de schoolgebonden zorg. Dit onderscheid vervaagt rond de functie van schoolmaatschapelijk werk. Problemen van jongeren zijn niet altijd netjes op te knippen. Het wetsvoorstel Zorg in en om de school geeft scholen en gemeenten daarom de gezamenlijke verplichting om afspraken te maken over de preventieve inzet van hulpverlening en zorg. Gemeenten Verantwoordelijk voor de toegang tot de zorg en voldoende licht pedagogisch hulpaanbod vanuit de Wmo (Prestatieveld 2). Schoolmaatschappelijk werk kan hier onderdeel van zijn. Regie over aansluiting van zorg op onderwijs Onderwijs Verantwoordelijk vanuit de onderwijs- zorgopdracht van het Rijk Primaire verantwoordelijkheden: lesgeven en leerlingen begeleiden Verantwoordelijk voor binnenschoolse zorgstructuur en samenwerking met de externe zorgpartners Bekostiging Het ministerie van OCW kent via de Impulsregeling schoolmaatschappelijk werk middelen toe aan het primair en voortgezet onderwijs. In het primair onderwijs zijn deze middelen expliciet bestemd voor schoolmaatschappelijk werk. Ongeveer de helft van de Weer samen naar school -samenwerkingsverbanden kan hier aanspraak op maken. In het voortgezet onderwijs zijn deze middelen door het ministerie van OCW benoemd als Versterking van de leerlingbegeleiding. Het voortgezet onderwijs heeft daarnaast verschillende budgetten waaruit zij leerlingbegeleiding kan bekostigen, zoals reguliere bekostiging, bekostiging praktijkscholen, leerwegondersteunend onderwijs, leerplus, en rebound. Er zijn VO-scholen die ervoor kiezen om dit budget in te zetten voor schoolmaatschappelijk werk, hoewel dit strikt genomen geen wettelijke taak is. Sommige samenwerkingsverbanden in het PO en VO kiezen ervoor schoolmaatschappelijk werk uit eigen middelen te financieren. Ook gemeenten kunnen (een deel ervan) financieren. Uitvoerder Scholen of samenwerkingsverbanden kunnen schoolmaatschappelijk werk inkopen bij externe aanbieders of zelf medewerkers in dienst nemen. Het voordeel bij externe aanbieders is dat zij vaak beschikken over een relevant netwerk, waardoor contacten met andere instellingen via korte lijnen verlopen. De contacten van een in dienst getreden schoolmaatschappelijk werker zijn sterk persoonsafhankelijk. Daarnaast is voor een interne schoolmaatschappelijk werker begeleiding en scholing nodig. Dit is niet de hoofdtaak van onderwijsinstellingen, terwijl dit wel gewaarborgd is wanneer het schoolmaatschappelijk werk wordt ingekocht bij externe instellingen. Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland 3

4 Quickscan Gelderse gemeenten Er is een quickscan uitgevoerd onder 37 Gelderse gemeenten. Hieruit blijkt dat de manier waarop schoolmaatschappelijk werk wordt vormgegeven verschilt per regio, samenwerkingsverband, soort onderwijs of per school. Hierna volgt een beeld van de verschillen in inzet, financiering, beschikbare uren en aanbieder. Inzet In 32 van de gemeenten (87%) is schoolmaatschappelijk werk beschikbaar voor het primair onderwijs. Van de 25 gemeenten die voortgezet onderwijs aanbieden, wordt in 18 gemeenten (72%) schoolmaatschappelijk werk op het voortgezet onderwijs aangeboden. Financiering In bijna 75% van de gemeenten betaalt het primair onderwijs driekwart of meer van de kosten; voor het voortgezet onderwijs is dit bijna 60%. Figuur 1 laat zien dat zowel het primair als het voortgezet onderwijs vaak zelf het merendeel van de kosten betaalt. Beschikbare uren Het aantal uren schoolmaatschappelijk werk dat per week wordt aangeboden Figuur 1 Financiering schoolmaatschappelijk werk primair en voortgezet onderwijs 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% PO VO in het primair en voortgezet onderwijs is verschillend. Ureninzet (per 100 leerlingen per week) Primair Onderwijs 0,2-3,0 uur Voortgezet Onderwijs 0,3-1,3 uur Ook de precieze taken van een schoolmaatschappelijk werker verschilt per school of samenwerkingsverband. Dit maakt het lastig een urennorm vast te stellen. Bij het vaststellen van de behoefte aan schoolmaatschappelijk Percentage gemeente 100% gemeente 50% gemeente 25% gemeente 100% onderwijs werk wordt onderscheid gemaakt tussen onderwijstypen, gerelateerd aan het aandeel zorg- en risicoleerlingen. De Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werk (NVMW) heeft aan de hand van de taakomschrijving voor de schoolmaatschappelijk werker en het leerlingaantal van een school een urennormering vastgesteld. Tabel I Formatie schoolmaatschappelijk werk Aantal fte s per week * Aantal fte s per week** Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Regulier basisonderwijs 0,2 Praktijkonderwijs en LWOO 1,5 Regulier basisonderwijs achterstandsschool 0,4 VMBO-scholen 1,0 Scholen voor speciaal basisonderwijs 0,4 HAVO / VWO-scholen inclusief Gymnasia 0,5 Scholen voor speciaal onderwijs cluster ,6 ROC s 1,0 Scholen voor speciaal onderwijs cluster 4 1,0 * (bij een leerlingaantal van 250) ** (bij een leerlingaantal van 600) Bron: NVMW (2006), Schoolmaatschappelijk werk, informatie over inhoud, kwaliteit, positionering en besluitvorming. 4 Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland

5 Aanbieders Figuur 2 Aanbieders SMW in het PO in percentages Primair Onderwijs Uit figuur 2 wordt duidelijk dat in ongeveer een derde van de gemeenten het Algemeen Maatschappelijk Werk het schoolmaatschappelijk werk voor het primair onderwijs uitvoert. In vier gemeenten bestaat er een instelling voor. Vijf gemeenten noemen de categorie anders. Daar worden MEE, stichtingen voor wonen, zorg en welzijn genoemd als aanbieder (uitkomsten op basis van 25 respondenten) AMW SMW Raad GGD Welzijn OBD Geen Anders Voortgezet onderwijs Ook in het VO is in ongeveer een derde van de gemeenten het Algemeen Maatschappelijk Werk verantwoordelijk voor de uitvoering van schoolmaatschappelijk werk. Onder de optie anders noemen gemeenten hier een stichting voor wonen, zorg en welzijn en een samenwerkingsverband dat de schoolmaatschappelijk werkers zelf in dienst heeft (uitkomsten op basis van 16 respondenten). Figuur 3 Aanbieders SMW in het VO in percentages AMW SMW BJZ Welzijn Geen Anders Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland 5

6 Praktijkvoorbeelden Bij drie gemeenten is nader onderzoek gedaan naar de praktijksituatie van schoolmaatschappelijk werk in zowel het primair als het voorgezet onderwijs. In de tabel wordt in het kort de situatie in Tiel, Regio Oost Achterhoek en Ermelo geschetst. Tabel 2 Praktijkvoorbeelden Schoolmaatschappelijk werk in de gemeenten Tiel, Ermelo en de regio Achterhoek Primair Onderwijs Gemeente Tiel Regio Oost-Achterhoek Gemeente Ermelo Route Interne Begeleider, leerkracht en Samenwerkingsverband heeft één Leerkrachten kunnen leerlingen bij ouders kunnen rechtstreeks contact loket waar alle scholen vragen interne begeleider aanmelden. opnemen met de schoolmaatschap- kunnen neerleggen. Ouders en De interne begeleider bespreekt deze pelijk werker. Interne begeleider interne begeleider melden zich hier. leerlingen met de schoolmaatschap- wordt altijd op de hoogte gebracht De aanvraag voor schoolmaatschap- pelijk werker op het consultatie- en is contactpersoon. pelijk werk komt bij directeur SWV gesprek of, wanneer noodzakelijk, terecht. Hij bepaalt of verzoek wordt eerder. toegewezen. Voorzieningen / Schoolmaatschappelijk werkers Het loket is 40 uur per week bereik- Eén keer per 4-6 weken een consul- bereikbaarheid werken op roosters en zijn op vastgestelde tijden bereikbaar op de baar. Binnen 24 uur krijgt de vraagsteller antwoord over het vervolg. tatiegesprek met de interne begeleider van de school. scholen (gemiddeld één keer per 2/3 weken). Sommige scholen hebben Geen structurele inzet in de scholen. Geen spreekuur een inloopspreekuur, andere willen dit niet. De schoolmaatschappelijk De schoolmaatschappelijk werker is werkers zijn voor ouders en scholen mobiel bereikbaar. bereikbaar via en beperkt via mobiele telefoon. De scholen hebben te maken met verschillende culturen van ouders, waar verschillende manieren van bereikbaarheid bij passen. Scholen kiezen wat bij hun populatie past (mail of persoonlijk). Registratie en Vanuit de gemeente hebben de De schoolmaatschappelijk werker rapportage schoolmaatschappelijk werkers de opdracht om vast te leggen wat ze heeft opdracht tot minimale rapportage. Een keer in de zes weken doen. Voor zichzelf maken ze een is er een evaluatie cq. folluw-up met verslag van de gesprekken en houden directeur samenwerkingsverband. ook de scholen op de hoogte van Dan put de schoolmaatschappelijk ontwikkelingen. Aantekeningen werker uit zijn eigen registratie. worden aan het eind van het jaar in Hij kan gebruik maken van het het leerling-dossier opgenomen. ZAT-dossier als het kind ook bij het ZAT besproken wordt. Overleggen Eén van de schoolmaatschappelijk Er is bewust gekozen de (beperkte) Consultatiegesprekken met interne werkers heeft structureel zitting in uren van de schoolmaatschappelijk begeleiders, deelname in het ZAT en het Multidisciplinair Team. werker niet te besteden aan over- andere overleggen op afroep. Per school worden afspraken leggen en papierwerk. Hij neemt niet gemaakt of en hoe (vaak) de school- deel aan overleggen, mits op afroep. maatschappelijk werker participeert in het interne zorgteam. 6 Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland

7 Voortgezet Onderwijs Gemeente Tiel Regio Oost-Achterhoek Gemeente Ermelo Route Mentor of intern begeleider meldt de leerling bij zorgcoördinator van de school (Leerling wordt zo opgenomen in de interne zorgstructuur van de school). Zorgcoördinator bepaalt of de leerling in aanmerking komt voor schoolmaatschappelijk werk of Vanuit het intern zorgteam kan de zorgcoordinator doorverwijzen naar Jeugdmaatschappelijk werk. Dit kan ook via het ZAT. Het ZAT is hier niet alleen voor complexe problemen bedoeld, maar ook voor vragen en signalen. Routekaart aanwezig. Leerlingen kunnen schoolmaatschappelijk werker rechtstreeks benaderen. Docenten kunnen via zorgcoördinatoren leerlingen aanmelden, maar kunnen ook rechtstreeks naar schoolmaatschappelijk werker toe. andere hulpverlening nodig is. Voorzieningen / Schoolmaatschappelijk werker is een Jeugdmaatschappelijk werker is een De schoolmaatschappelijk werker is bereikbaarheid vaste dag/dagdeel op school aanwezig. Geen spreekuur. vaste dag in de week op de scholen. Buiten die dag om is deze persoon op school aanwezig (eigen kamer). Binnenlopen of op afspraak. ook bereikbaar voor de school. Zoveel mogelijk voorkomen dat iedereen met deze persoon contact opneemt. Routing via zorgcoördinator. Zij is de filter. Wanneer een leerling in een traject zit kan hij via mail/telefoon contact opnemen met schoolmaatschappelijk werker. Docenten weten deze persoon te vinden als zij behoefte hebben aan advies/ondersteuning. Registratie en In het schoolsysteem wordt op Jeugdmaatschappelijk werker houdt rapportage hoofdlijnen geregistreerd. In de registratie van de STMR wordt eigen dossiervorming bij. Dit komt in het leerlingvolgsysteem en het inhoudelijk geregistreerd. Jaarverslag leerlingadminstratiesysteem terecht. wordt gepubliceerd. Eén keer per jaar een jaarverslag. Overleggen Structureel: Structureel zitting in het boven- Structureel zitting in het intern zorg- - interne zorgteam van de school schools ZAT (1x per 4 weken), het team en het ZAT. Daar waar nodig op - Deelname aan het ZAT (MDT-12plus) intern zorgteam en het afroep. - Pilot: CJG-overleg Reboundteam. - Waar nodig op afroep Uit het overzicht blijkt dat er veel verschillen zijn in de financiering, zowel in wie het schoolmaatschappelijk werk betaalt als in welke middelen ervoor worden aangesproken. Het aantal beschikbare uren varieert sterk, alsook de wijze waarop de uren worden ingezet. Op sommige scholen is het schoolmaatschappelijk werk bijvoorbeeld op een vast dagdeel beschikbaar. Daarnaast zijn er verschillen in takenpakketten. Sommige takenpakketten richten zich vooral op hulpverleningstrajecten, andere juist op preventie. Ook is er verschil in deelname van schoolmaatschappelijk werkers aan zorgoverleggen. Structurele uitbreiding van de uren vormt de grootste behoefte onder de geïnterviewden. Deze wil men dan inzetten om de taken beter uit te voeren en om meer te investeren in preventie, bijvoorbeeld het trainen van docenten in het signaleren van problemen. Meer informatie Download de bijlage Praktijkvoorbeelden, via Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland 7

8 Samenwerking met gemeente Samenwerking met de gemeente is van groot belang om een kwalitatief goede invulling te kunnen geven aan schoolmaatschappelijk werk. Gemeenten en scholen hebben nu namelijk een eigen, deels wettelijke verantwoordelijkheid voor de inzet hiervan. Vanwege de onduidelijkheid over de begrenzing is het belangrijk hier samen verantwoor- delijkheid in te nemen en tot goede afspraken te komen. Bronnen Geïnterviewden Marjolein Winters (gemeente Tiel) Rob Stomphorst, Frankla t Hart en Marlies Verkleij (SBO De Wissel / FOCUS Onderwijszorg) Pieneke Koops (gemeente Ermelo), Rico Smit (Maatschappelijke Dienstverlening Veluwe) Ab Kreunen (Samenwerkingverband PO Brevoordt) Ton Edelbroek (Samenwerkingsverband VO Oost Achterhoek) Wat biedt Spectrum? Schoolmaatschappelijk werk is onderdeel van het zorgaanbod in en om het onderwijs. Spectrum ondersteunt de ontwikkeling van een sluitende zorgstructuur rond het onderwijs. Spectrum kan bijdragen aan: Kwaliteitsverbetering van de ZAT s De koppeling Onderwijszorgstructuur aan de CJG s Kennis over good practices voor onderwijsinstellingen Monitoring van de zorgstructuur De ontwikkeling van ondersteuning bij integraal indiceren voor SO, JZ en AWBZ De realisatie van werkende Onderwijszorgarrangementen Ondersteunen van programma s in het kader van Aanval op de uitval en Leren voor Leven. Daarbij maken we gebruik van provinciaal en landelijk ontwikkelde instrumenten en beleidskaders, zoals het Gelders kader Onderwijszorgstructuur, het landelijk kader Integraal indiceren en door Spectrum, het NJi en regiopartners ontwikkelde ZAT-instrumenten. Meer informatie Colofon Tekst Janina Sybesma, Marga Wanders, Eelco Visser Eindredactie Marcia Veenhuis Fotografie Novy Print Per Sonare Ontwerp en lay-out van arendonk ontwerpers Druk Druk&Zo September 2011 Er is geen verband tussen de jongeren op de foto s en de inhoud van deze uitgave. Spectrum CMO Gelderland Postbus CA Velp T (026) E info@spectrum-gelderland.nl 8 Schoolmaatschappelijk Werk in Gelderland