Uitkomsten enquête onder psychologen en pedagogen werkzaam in het onderwijs

Transcriptie

1 Uitkomsten enquête onder psychologen en pedagogen werkzaam in het onderwijs copyright: NIP/NVO 1

2 Voorwoord In de zomer van 2016 is een zeer uitgebreide online enquête uitgezet onder leden van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen (NVO). Wij zijn deze leden erkentelijk voor de tijd die ze aan de enquête hebben besteed. Het heeft veel bruikbaar materiaal opgeleverd. NIP en NVO gebruiken de uitkomsten om verdere invulling te geven aan de belangenbehartiging en dienstverlening aan deze leden in Tevens kan deze rapportage input geven voor landelijke en regionale beleidsmakers die zich bezig houden met de inrichting van zorg voor de jeugd en de verbinding met het onderwijs. Samenvatting en aanbevelingen De enquête is ingevuld door 627 psychologen en orthopedagogen en geeft een beeld van de werkzaamheden van deze leden en over de wijze waarop van hun expertise gebruik wordt gemaakt in voornamelijk het (speciaal) primair en voortgezet onderwijs. Een deel van de respondenten werkt in het MBO. Daarnaast waren er respondenten die werken in de jeugdhulp en vanuit die setting samenwerken met het onderwijs. Door de inrichting van de enquête hebben zij maar een deel van de vragen beantwoord. NIP en NVO concluderen dat ze nog weinig aanbod hebben voor de leden die in het MBO werken en te maken hebben met specifieke vraagstukken. Uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat gedragswetenschappers op alle niveaus binnen het onderwijs werken. Het meeste op leerlingniveau (82%) en het niveau van de leerkracht (81%). Daarnaast zijn ook veel gedragswetenschappers op het niveau van de klas, het schoolniveau (78%) en bovenschools niveau (45%) actief. De meeste respondenten (63%) denken mee over het beleid met betrekking tot het Passend Onderwijs. Over hun rol bij het vormgeven van het beleid met betrekking tot het passend onderwijs geven de psychologen en orthopedagogen aan dat hun rol nog erg op uitvoerend niveau ligt en hangt hun rol in de beleidsontwikkeling sterk van de omstandigheden af. NIP en NVO constateren dat er geïnvesteerd moet worden in hoe de kennis van de psychologen en orthopedagogen in de beleidsadvisering gebruikt kan worden. Scholen hebben sinds de invoering van Passend Onderwijs een zorgplicht. Meer dan driekwart van de ondervraagden geeft aan dat de zorgplicht goed vorm krijgt, maar dat er nog regelmatig plaatsingsproblemen zijn binnen het reguliere en/of speciale onderwijs. De overige 24 procent vindt dat de zorgplicht goed verloopt en ieder kind op een geschikte school geplaatst wordt. Er zijn nog veel uitvoeringsproblemen bij het vormgeven van passend onderwijs voor ieder kind, blijkt uit de enquête. Voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, stelt de school een ontwikkelingsperspectief op. Hierin staan de onderwijsdoelen en ondersteuning beschreven. Bijna alle respondenten (84%) zijn betrokken bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief voor een leerling. Dat doen ze veelal zelf zo blijkt uit de antwoorden. Anderen geven aan dat ze een coachende rol hebben of een ondersteunende rol. 2

3 Een kleine meerderheid (54%) is op de hoogte van de (beleids)afspraken die de gemeente en het samenwerkingsverband gemaakt hebben. Dat betekent dat er nog winst te behalen is in het arrangeren van een integraal aanbod. De psychologen en orthopedagogen (n=391, 62% van de respondenten) geven de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp gemiddeld een 5,9 als cijfer. Integrale hulp is vaak aangewezen, maar niet altijd (kwalitatief goed) beschikbaar (wachtlijsten, geld, onvoldoende gecontracteerde aanbieders, extra routes voor verwijzingen en indiciaties voor zorg). De psychologen en orthopedagogen (n= % van de respondenten) zien veel kansen en mogelijkheden voor de gedragswetenschappers werkzaam in het onderwijs om bij te dragen aan de verbinding tussen onderwijs en jeugdhulp. Zij geven aan de verbindende schakel tussen het onderwijs en de jeugdhulp te kunnen zijn. NIP en NVO kunnen dit verder uitwerken. Als jeugdhulp geïndiceerd is, kan 61% (n=365) van de respondenten al dan niet namens de school verwijzen. Daarbij wordt men in de mogelijkheden beperkt doordat alleen betaald wordt door de gemeente als er sprake is van een gecontracteerde zorgaanbieder. Door 29% van de respondenten wordt aangegeven dat de gemeente pas betaalt als zij zelf een oordeel hebben gevormd dat zorg noodzakelijk is. De beoordeling van de zorgbehoefte en het verwijzen naar een geschikte zorgaanbieder, vindt in die gevallen dubbel plaats. Tot slot zijn enkele vragen gesteld over privacy en beroepsgeheim. In een kwart van de gevallen is nog niet bij het team van de school duidelijk dat alleen informatie mag worden verstrekt door gedragswetenschappers als daar expliciete toestemming van ouders/leerling is. En ook ruim 10% van de respondenten geeft aan dat informatie gewisseld wordt met de gemeente over de leerling zonder expliciete toestemming. Op het gebied van privacy en beroepsgeheim moet dus nog verder geïnvesteerd worden. Hierna treft u de uitwerking van de enquête resultaten per vraag aan. 3

4 Algemeen In totaal hebben 627 psychologen en orthopedagogen de enquête ingevuld. Zij hebben ongeveer 20 minuten tot een uur besteed aan het invullen van de vragenlijst. Een deel van de respondenten heeft niet alle vragen beantwoord omdat ze niet in het onderwijs werkzaam zijn. Demografische gegevens De leeftijd van de respondenten varieert van 20 tot ouder dan 61 jaar. De grootste groep ondervraagden is tussen de 31 en 40 jaar oud (zie onderstaand figuur). De respondenten zijn gemiddeld 12 jaar werkzaam in het onderwijs als psycholoog of orthopedagoog en werken gemiddeld 30 uur in de week. De meeste ondervraagden hebben een NVO Basis Orthopedagoog registratie (46%), gevolgd door orthopedagogen met de registratie NVO orthopedagoog generalist (20%) en psychologen met een GZ-registratie (12%). Bijna 20% van de ondervraagden heeft een (SKJ- of NIP-) registratie als Kinder- en jeugdpsycholoog of is psycholoog/orthopedagoog zonder verdere beroepsregistratie. Bijna alle ondervraagden zijn lid van de beroepsverenigingen NVO of het NIP (93%), waarvan het merendeel lid is van de NVO (75%). 4

5 Werkveld Het merendeel van de respondenten (80%) werkt in het onderwijs. Negen procent werkt in de jeugdhulp. De overige 11 procent geeft aan dat zij ergens anders werken, bijvoorbeeld in een particuliere praktijk of zowel in het onderwijs als in de jeugdhulp. Het grootste deel van de ondervraagden (56%) is in dienst bij een schoolbestuur. Negentien procent is in dienst bij een samenwerkingsverband Passend Onderwijs PO of VO en 18 procent heeft een eigen praktijk. Daarnaast werd de respondenten gevraagd waar zij werkzaam zijn binnen het onderwijs en de jeugdhulp. De antwoorden zijn zeer gevarieerd. De grootste groep van de orthopedagogen en psychologen werkt op de reguliere basisschool (36%), gevolgd door ondervraagden werkzaam op scholen voor voortgezet onderwijs (inclusief lwoo) (26%) en speciale basisscholen (20%). 5

6 Ook de werkzaamheden die gedragswetenschappers uitvoeren in het onderwijs lopen zeer uiteen. De meeste respondenten (53%) voeren psychodiagnostiek uit, nemen deel aan het zorgoverleg (MDT/MDO/ZAT) (29%), schrijven een ontwikkelingsperspectief (29%) en/of ontwikkelen zorgbeleid binnen de school (26%). 6

7 Uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat gedragswetenschappers op alle niveaus binnen het onderwijs werken. Het meeste op leerlingniveau (82%) en het niveau van de leerkracht (81%). Daarnaast zijn ook veel gedragswetenschappers op het niveau van de klas, het schoolniveau (78%) en bovenschools-niveau (45%) actief. 1. Passend onderwijs: werkzaamheden Een kleine meerderheid van de ondervraagden (58%) vindt dat zijn/haar werkzaamheden veranderd zijn na de invoering van het Passend Onderwijs. De meeste psychologen en orthopedagogen staan neutraal tegenover deze verandering (57%) en meer dan een kwart (28%) vindt het een positieve verandering. Bijna alle respondenten (83%) geven aan dat zij na de invoering van het Passend Onderwijs meer tijd besteden aan werkzaamheden die rechtstreeks te maken hebben met het arrangeren van extra ondersteuning voor leerlingen zoals het invullen van toelaatbaarheidsaanvragen en verklaringen (de TLV s). Wat betreft de operationele en uitvoerende werkzaamheden, zijn de reacties wisselend. Ongeveer de helft ervaart dat deze werkzaamheden meer geworden zijn, terwijl de andere helft van mening is dat deze verminderd zijn. Dit kan komen door de grote verschillen tussen de samenwerkingsverbanden. 7

8 De meeste respondenten (63%) denken mee over het beleid met betrekking tot het Passend Onderwijs, waarvan 36 procent aangeeft nog meer betrokken te willen zijn bij het beleid. Meer dan een kwart (28%) krijgt geen gelegenheid om mee te denken over het beleid. Over hun rol bij het vormgeven van het beleid met betrekking tot het passend onderwijs geven de psychologen en orthopedagogen aan dat hun rol nog erg op uitvoerend niveau ligt en hangt hun rol in de beleidsontwikkeling sterk van de omstandigheden af: - er is maar weinig vraag naar, dat heeft te maken met de bekostiging. De scholen moeten de schooladviesdienst hiervoor betalen. - ik word ingehuurd om OPP te schrijven, arrangementen aan te vragen en mee te denken met IB en directie - De werkzaamheden nemen zoveel tijd in beslag, dat er weinig tijd voor overleg is. Bovendien zit in niet in de denktank van de school en organisatie. - Er worden extra gesprekken gevoerd met de samenwerkingsverbanden over de samenwerking. Daar word ik als gedragswetenschapper altijd bij betrokken. - Ik werk op verschillende scholen. Per school verschilt het of ik word benaderd om mee te denken over bepaalde processen aangaande passend onderwijs. 2. Passend Onderwijs: Toegang en plaatsing - toelaatbaarheidsverklaring Voordat het samenwerkingsverband een besluit kan nemen over de toelaatbaarheidsverklaring, moeten twee deskundigen advies geven. De eerste deskundige is een orthopedagoog of psycholoog. Afhankelijk van de leerling geeft ten minste een tweede deskundige advies. Dit is een kinder- of jeugdpsycholoog, een pedagoog, een kinderpsychiater, een maatschappelijk werker of een arts. 1 Op de vraag welke rol de ondervraagden hebben bij de totstandkoming van een toelaatbaarheidsverklaring heeft 65 procent de vraag beantwoord. Van de groep die de vraag beantwoordde, geeft 65 procent aan dat zij betrokken zijn bij de totstandkoming van de toelaatbaarheidsverklaring. Van de gedragswetenschappers die betrokken zijn, werkt de grootste groep in scholen voor voortgezet onderwijs inclusief lwoo (45%), gevolgd door gedragswetenschappers werkzaam op reguliere basisscholen (28%) en speciale basisscholen (19%). De rol die zij vervullen bij de totstandkoming van de toelaatbaarheidsverklaring is onder andere het aanvragen van de verklaringen, optreden als eerste of tweede deskundige en/of het onderbouwen van de verklaringen

9 Gedragswetenschappers die niet bij de totstandkoming van toelaatbaarheidsverklaringen betrokken zijn, werken voornamelijk op de reguliere basisschool (34%), speciale basisschool (18%), school voor speciaal onderwijs: cluster 4 (15%) en school voor voortgezet onderwijs inclusief lwoo (15%). - Toewijzen ondersteuning lwoo en pro Voor het samenwerkingsverband een beslissing neemt over het toewijzen van de ondersteuning voor lwoo en pro, moeten twee deskundigen advies geven. De eerste deskundige is een orthopedagoog of psycholoog. Afhankelijk van de leerling geeft ten minste een tweede deskundige advies. Het merendeel van de respondenten (64%) is niet betrokken bij het aanvragen van een toewijzing voor leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) of praktijkonderwijs (pro). De gedragswetenschappers betrokken bij deze aanvraag, zijn voornamelijk werkzaam in reguliere basisscholen (28%), scholen voor voortgezet onderwijs inclusief lwoo (27%) en speciale basisscholen (18%). Orthopedagogen en psychologen niet betrokken bij de aanvraag voor lwoo of pro werken hoofdzakelijk in reguliere basisscholen (54%), speciale basisscholen (23%) en reguliere basisscholen (23%). - Procedures helder? Een kleine meerderheid (54%) is van mening dat de procedures voor toelating tot speciaal onderwijs en het aanvragen van ondersteuningstoewijzing voor lwoo en pro helder geregeld zijn in hun samenwerkingsverband. Veertig procent ervaart dat de procedures slechts deels helder zijn. - Problemen met het vinden van een passende onderwijsplek? Scholen hebben sinds de invoering van Passend Onderwijs een zorgplicht. Meer dan driekwart van de ondervraagden geeft aan dat de zorgplicht goed vorm krijgt, maar dat er nog regelmatig plaatsing problemen zijn binnen het reguliere en/of speciale onderwijs. De overige 24 procent vindt dat de zorgplicht goed verloopt en ieder kind op een geschikte school geplaatst wordt. De gedragswetenschappers ervaren vooral de volgende problemen met het vinden van een passende onderwijsplek: 9

10 - Er zijn te weinig plekken en er zijn wachtlijsten. - Er zijn geen passende plekken. Er is te weinig expertise en/of begeleiding. - Veel bureaucratie. Het gaat meer over het correct volgen van de procedures in plaats van over de inhoud. - Handelsverlegenheid van de scholen. Scholen zijn veelal afwijzend voor het aannemen van een kind dat extra ondersteuning nodig heeft. - Samenwerking met onderwijs(zorg)consulenten Ongeveer de helft van de respondenten werkt samen met onderwijsconsulenten en/of onderwijszorgconsulenten. - Zorgen over het praktijkonderwijs? Slechts 21 procent van de respondenten op deze vraag (413) geeft aan zich zorgen te maken over de toekomst van het praktijkonderwijs in de regio. - De problematiek van die jongeren en hun (gezins)systeem vind ik regelmatig erg heftig en zorgelijk. dit vraagt ook veel van het onderwijs - het speciaal onderwijs lijkt juist uit de regio te verdwijnen en het praktijkonderwijs groeit - Nu het advies van de basisschool bindend is, wordt minder praktijkonderwijs - advies gegeven. - Ik hoor hierover geen zorgwekkende berichten - Informatie over aanvragen extra ondersteuning of verwijzing naar speciaal onderwijs De informatievoorziening over procedures voor het vragen van extra ondersteuning of verwijzing naar speciaal (basis)onderwijs, wordt door de meeste gedragswetenschappers neutraal beoordeeld. Twintig procent vindt dat de informatievoorziening naar ouders slecht geregeld is en 10% beoordeelt de informatievoorziening naar scholen als slecht. 10

11 3. Passend Onderwijs: Het ontwikkelingsperspectief Voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, stelt de school een ontwikkelingsperspectief op. Hierin staan de onderwijsdoelen en ondersteuning beschreven. Bijna alle respondenten (84%) zijn betrokken bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief voor een leerling. Zij vervullen vooral de volgende rollen: - Het opstellen van het ontwikkelingsperspectief - Het adviseren/ondersteunen/coachen van collega s bij het opstellen van het ontwikkelingsperspectief. - Het hebben van een coördinerende rol bij het opstellen bij het ontwikkelingsperspectief. 4. Samenwerking onderwijs en jeugdhulp Passend onderwijs verplicht samenwerkingsverbanden om minstens eenmaal in de vier jaar een ondersteuningsplan op te stellen. Hierover voeren ze op overeenstemming gericht overleg (Oogo) met de gemeente(n) in het gebied van het samenwerkingsverband. Doel hiervan is de ondersteuning aan jongeren zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. In de Jeugdwet staat dat de gemeente zo nodig in overleg treedt met het bevoegd gezag van school, waar de jeugdige schoolgaand is, als ze jeugdhulp organiseert. Een kleine meerderheid (54%) is op de hoogte van de beleidsafspraken die de gemeente en het samenwerkingsverband gemaakt hebben. Dat betekent dat er nog winst te behalen is in het arrangeren van een integraal aanbod voor leerlingen en hun gezin. - Model voor organiseren van zorg naast onderwijsondersteuning Er zijn verscheidene modellen om afstemming te borgen tussen de school en de gemeente voor het organiseren van de zorg naast de onderwijsondersteuning. De grootste groep respondenten (43%) geeft aan dat een professional uit het wijkteam deelneemt aan het zorgoverleg op school en/of het samenwerkingsverband. Maar bijna even vaak zijn de zorgoverleg in het onderwijs en de wijkteambesprekingen van elkaar gescheiden. Als er een professional uit het wijkteam deelneemt aan het zorgoverleg, is deze professional meestal een maatschappelijk werker (50%). 11

12 De psychologen en orthopedagogen (n=391, 62% van de respondenten) geven de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp gemiddeld een 5,9 als cijfer. Ongeveer de helft van de respondenten (51%) is van mening dat er voldoende integraal aanbod van jeugdhulp beschikbaar is binnen de gemeente en/of de jeugdhulpregio. In de toelichtende antwoorden geven de respondenten aan dat ze de volgende problemen met het aanbod van de jeugdhulp zijn: - Er zijn lange wachtlijsten voor de jeugdhulp. - De weg naar de jeugdhulp is omslachtig en duurt lang. - Er is te weinig geld. Het budget van de gemeente is op. - Er zijn geen passende plekken, vooral voor zeer complexe problematiek. - Weinig overleg/afstemming tussen gemeente(n) en de school over het aanbod van de jeugdhulp. - Betrokkenheid bij preventief beleid gemeente? Vrijwel geen enkele gedragswetenschappers (95%) is betrokken bij de het preventieve beleid van de gemeente. In deze enquête is niet gevraagd of de gemeente preventief beleid kent en daarin ook de samenwerking met de school zoekt. En of en zo ja hoe de signalerende rol voor de school wordt ingevuld. - Verbinding tussen onderwijs en jeugdhulp De psychologen en orthopedagogen (n= % van de respondenten) zien veel kansen en mogelijkheden voor de gedragswetenschappers werkzaam in het onderwijs om bij te dragen aan de verbinding tussen onderwijs en jeugdhulp. Zij geven aan de verbindende schakel tussen het onderwijs en de jeugdhulp te kunnen zijn. Zij willen als gedragswetenschappers werkend in het onderwijs meer overleg en afstemming hebben met de gemeenten en externe instanties. Er wordt met name gedacht aan het betrekken van de jeugdhulp bij MDO s en het gezamenlijk bespreken van casuïstiek. Gezien de grote respons op deze vraag zeker een onderwerp om verder uit te werken. - Inzet van jeugdhulp Het merendeel van de ondervraagden (61%) kan (al dan niet namens de school) naar een jeugdhulpaanbieder verwijzen die zij samen met de ouders geschikt vinden. Bijna tweederde van de gedragswetenschappers (62%) wordt in de keuze voor een jeugdhulpaanbieder beperkt door voorschriften van de gemeente. In 29% van de gevallen wil de gemeente zelf een oordeel vormen of jeugdhulp noodzakelijk is. 12

13 5. Privacy beroepsgeheim Bijna de helft van de orthopedagogen en psychologen (45%) maakt zich zorgen over zijn/haar geheimhoudingsplicht. De meeste gedragswetenschappers (62%) vinden dat de dossiers op veilige wijze bewaard worden. - Gegevensverstrekking aan het team Een gedragswetenschapper mag alleen informatie van de leerling aan derden verstrekken, wanneer het kind (en/of de ouders, afhankelijk van de leeftijd van het kind) expliciete toestemming gegeven heeft. Meer dan driekwart (76%) van de respondenten geeft aan dat dit toestemmingsvereiste duidelijk bekend is in hun team. - Toestemming van (de ouders van) de leerling Daarnaast geven bijna alle psychologen en orthopedagogen (88%) aan dat er expliciete toestemming gevraagd wordt aan de leerling (en/of de ouders) voor de gegevensuitwisseling tussen de school en de gemeente over de betreffende leerling om zorg te organiseren aanvullend op de onderwijsondersteuning. Dit is dus in 12 % van de gevallen nog niet goed geregeld. 13