Klimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat

Transcriptie

1 Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat

2 KOM JE MEE NAAR DE DONKERE ZIJDE? DE TOENEMENDE LICHTVERVUILING. LICHTVERVUILING ALS SYMPTOOM VAN ONS GEDRAG Stijn Vanderheiden, Astropolis

3 20 maart Photo%by Besancon Arnaud

4 STIJN VANDERHEIDEN ASTROPOLIS VZW Amateursterrenkundige Geograaf Ruimtelijk Planner Dark-sky enthousiast of Licht-activist Astropolis vzw Space Science Center Vereniging voor Sterrenkunde werkgroep lichthinder Preventie Lichthinder vzw 20 maart

5 LICHTHINDER, LICHTVERVUILING,?? EEN WOORDJE UITLEG 20 maart

6 20 maart

7 LICHTHINDER, LICHTVERVUILING,?? EEN WOORDJE UITLEG Lichthinder: hinder van licht? Is licht hinderlijk, storend, ongewenst? Lichtvervuiling: licht als verstorende factor? zorgt voor problemen? artificieel licht (niet de maan of de zon) s nachts (buiten én binnen) (ver)storend voor de mens of voor fauna en flora 20 maart

8 DEFINITIES VLAAMSE REGELGEVING Lichthinder Lichthinder is de overlast veroorzaakt door kunstlicht bij mens en dier. Lichthinder treedt bij de mens voornamelijk op als regelrechte verblinding, als verstorende factor bij het verrichten van avondlijke of nachtelijke activiteiten of als bron van onbehagen. Ook dieren ondervinden lichthinder door versnippering en beïnvloeding van hun leefgebied en verstoring van hun bioritme. Vooral bij vogels, insecten en amfibieën is waargenomen dat buitenverlichting het gedrag beïnvloedt door desoriëntatie, afstoting en aantrekking. Er zijn geen aanwijzingen voor grootschalige nadelige gevolgen van buitenverlichting voor planten. Lichtvervuiling Lichtvervuiling is een term die veelal gebruikt wordt om het overmatig en verspillend gebruik van buitenverlichting met kunstlicht aan te duiden; het meest waargenomen gevolg hiervan is een verhoging van de hemelgloed of hemelluminantie. Bron: 20 maart

9 PARIS, LONDON, BENELUX, RUHR REGION OF LIGHT Foto vanuit uit ISS door ESA-astronaut Tim Peake tijdens de Principia-missie: He is performing more than 30 scientific experiments for ESA and taking part in numerous others from ESA s international partners. More about the Principia mission: a.int/principia Credits: ESA/NASA 20 maart

10 NOG GEEN KLIMAATWET, MAAR WEL AL REGELS ROND LICHTHINDER! NU NOG TOEPASSEN!! De Vlaamse wetgeving rond Milieu (VLAREM, Vlaamse Reglement betreffende de Milieuvergunning) heeft enkele artikelen over het beperken van lichthinder opgenomen. In VLAREM II (sinds 1997) en geldend voor iedereen: privaat, publiek, ondernemingen. 4 artikelen, jammer genoeg onvoldoende concreet en voor interpretatie vatbaar. 20 maart

11 . REGELS OMTRENT HET BEHEERSEN VAN LICHTHINDER VLAREM II Hoofdstuk)4.6.)BEHEERSING)VAN)HINDER)DOOR)LICHT Artikel( ( Hoofdstuk)6.3.)BEHEERSING)VAN)HINDER)DOOR)LICHT Artikel( ( Artikel)x.x.0.1. Onverminderd(andere(reglementaire(bepalingen(treft(de(exploitant(de(nodige(maatregelen(om(lichthinder(te(voorkomen. Artikel)x.x.0.2. Het(gebruik(en(de(intensiteit(van(lichtbronnen(in(open(lucht(zijn(beperkt(tot(de(noodwendigheden(inzake(uitbating(en(veiligheid. De(verlichting(is(dermate(geconcipieerd(dat(niet.functionele(lichtoverdracht(naar(de(omgeving(maximaal(wordt(beperkt. Artikel)x.x.0.3. Klemtoonverlichting(mag(uitsluitend(gericht(zijn(op(de(inrichting(of(onderdelen(ervan. Artikel)x.x.0.4. Lichtreclame(mag(de(normale(intensiteit(van(de(openbare(verlichting(niet(overtreffen. Bron:) 20 maart

12 Gefotografeerd vanuit het ISS, met focus op Antwerpen. Detailgraad vanop +300km is enorm. 20 maart

13 LICHT EN KLIMAAT WAAROM STA IK HIER Er is geen direct verband tussen licht of lichtgebruik en klimaat. Maar voor het maken van licht is er energie nodig: elektriciteit, dus energieproductie. Zie de voorgaande sprekers. Focus ligt op: wat kan ik doen, als individu, in een groep, in Vlaanderen, En daar loopt beleid rond licht(hinder) en klimaat gelijk: de inspanning voor de wereld is groot, maar de inspanning het kan beginnen bij jezelf 20 maart

14 LICHTVERVUILING ALS SYMPTOOM VAN ONS GEDRAG LICHT ALS OVERCONSUMPTIE We verlichten alles! We verlichten veel te veel én veel te lang én veel te goed of veel te sterk. Geen besef van probleem Geen besef van consequenties 20 maart

15 LICHT ALS EEN PROBLEEM? HET BESEF KOMT Ghelamco-arena Gent foto: Ghelamco Reclamefolder Optiek Van Rentergem eigen foto 20 maart

16 ENERGIEGEBRUIK VOOR VERLICHTING ENKELE CIJFERS In 2016 was er ongeveer 100 GWh verbruik voor verlichting van Vlaamse gewest- en snelwegen. De kosten bedroegen ongeveer 14 miljoen euro. (Vl. Parlement, antwoord op schriftelijke vraag 1595, 13/07/2017) Cijfers uit 2005 (MIRA-T) tonen een verspilling van meer dan 25%! Verbruik(straatverlichting 550(GWh Opgestraald(vermogen 35MW Branduren(per(jaar 4200 Aanname: geen verbetering verspild verbruik (opgestraald vermogen niet bijgestuurd geen beleid in die zin) Gevolg: tot 3,5 miljoen euro verspilling Verspild(verbruik Verbruik(buitenverlichting Opgestraald(vermogen Verspild(verbruik 147(GWh +25% 1030(GWh 80(MW 336(GWh +30% Foto: Rien Valk 20 maart

17 LICHTHINDER WORDT OPGEMERKT ONDERZOEK NAAR HINDER IN MIRA Hinder door verlichting in Vlaanderen: Verblinding Slapeloosheid Kans op versnelling ziekte Geen sterrenhemel meer 20 maart

18 ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN LICHTHINDER GEVAAR VAN OVERMATIGE VERLICHTING WORDT DUIDELIJKER Er loopt veel onderzoek naar gevolgen van overmatige blootstelling aan licht voor de mens. Verschillende onderzoeken richten zich op de verstoorde afgifte van melatonine. Deze sterke antioxidant wordt gelinkt aan ons immuunsysteem. Langdurige blootstelling aan licht ( s nachts, wanneer melatonine wordt afgegeven aan het lichaam) heeft een verminderde blootstelling tot gevolg. Verschillende ziektes, gelinkt aan een verzwakt immuunsysteem, worden zo ook aan lichthinder gelinkt. Andere onderzoeken richten zich op het circadiaans ritme (ons dag-nacht ritme). Ook dit ritme zou verstoord worden door langdurige blootstelling aan artificieel licht. Walmsley L, et al. Colour As a Signal for Entraining the Mammalian Circadian Clock. PLoS Biology 2015;13(4), e doi: /journal.pbio Lewy A, et al. Light suppresses melatonin secretion in humans. Science 1980;210(4475), doi: /science Brainard G, et al. Action spectrum for melatonin regulation in humans: evidence for a novel circadian photoreceptor. Journal of Neuroscience 2001;21, doi: /jneurosci maart

19 ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN VAN LICHTHINDER FAUNA Vogels Zangvogels, trekvogels, broedende vogels, verlichting zorgt voor verandering het leefpatroon met kwalijke gevolgen: seizoenale shiften, desoriëntatie, minder kuikens, de Jong M, et al. Timing of Avian Breeding in an Urbanised World. Ardea 2018;106(1), doi: /arde.v106i1.a4. La Sorte F, et al. Seasonal associations with urban light pollution for nocturnally migrating bird populations. Global Change Biology 2017;23(11), doi: /gcb Van Doren B, et al. High-intensity urban light installation dramatically alters nocturnal bird migration. Proceedings of the National Academy of Sciences 2017;114(42), doi: /pnas maart

20 ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN VAN LICHTHINDER FAUNA Insecten Motten, vliegen, muggen, vele soorten worden door het licht aangetrokken of blijven er ver weg van. In vele gevallen zorgt de verlichting voor een verstoorde leefomgeving. Tripadvisor.com Bennie J, et al. Artificial light at night causes top-down and bottom-up trophic effects on invertebrate populations. Journal of Applied Ecology 2018;55(6), doi: / Davies, T. W., Bennie, J., Cruse, D., Blumgart, D., Inger, R., & Gaston, K. J. (2017). Multiple night-time light-emitting diode lighting strategies impact grassland invertebrate assemblages. Global Change Biology 2017;23(7), doi: /gcb Macgregor C, et al. The dark side of street lighting: impacts on moths and evidence for the disruption of nocturnal pollen transport. Global Change Biology 2016;23(2), doi: /gcb maart

21 ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN VAN LICHTHINDER FAUNA Vleermuizen Vele soorten vleermuizen: lichtschuwe soorten, lichtminnende soorten, Lichtschuw: verlichting wordt vermeden: verstoren van het leefgebied Licht minnend: verlichting wordt aantrekkelijk (om te jagen): verstoring van de leefwijze Imagebroker/Rex/Shutterstock Rowse EG, Harris S, Jones G Effects of dimming light-emitting diode street lights on light-opportunistic and lightaverse bats in suburban habitats.r. Soc. open sci.5: maart

22 CULTUREEL? HELP, DE STERREN ZIJN WEG! Lascaux: France' 16'000'b.c. Sterrenbeeld'Stier,'met'Aldebaran,'Hyaden'en'Pleïaden 20 maart

23 CULTUREEL? HELP, DE STERREN ZIJN WEG! Van Gogh: 1888 Zuid-Frankrijk Sterrennacht)boven)de)Rhône 20 maart

24 KENNISVERLIES: ASTRONOMIE Hannover Lüneburger- Heide P.#Brunet 20 maart

25 De avondlijke hemel in Oostduinkerke, met sportveldverlichting en zonder foto s Geert Vandenbulcke 20 maart

26 VEILIGHEID, DAAROM HEBBEN WE LICHT NODIG, EN VEEL! ECHT? Nee! Er zijn geen studies die aangeven dat meer licht leidt tot minder ongevallen of minder criminele feiten. Sommige studies wijzen net in de omgekeerde richting: minder verlichting leidt tot veiligere omgevingen. Steinbach R, et al. The effect of reduced street lighting on road casualties and crime in England and Wales: controlled interrupted time series analysis. Journal of Epidemiology and Community Health 2015;69(11). doi: /jech Jackett M, Frith W. Quantifying the impact of road lighting on road safety -- A New Zealand Study. IATSS Research 2013;36(2), doi: /j.iatssr maart

27 LICHTHINDER AANPAKKEN? HOE DAN WEL? Bij elk project (groot en klein) stel je de vragen: 1) Is verlichting nodig? 2) Waar is verlichting nodig? 3) Wanneer is verlichting? 4) Hoeveel verlichting is er nodig? LNE (nu departement Omgeving): brochure verlichten zonder hinder 20 maart

28 Straat in Koewacht (voor en na) foto s: Geert Decock 20 maart

29 Grijspeerdmolen (Hooglede) eigen foto 20 maart

33 AANPAKKEN LICHTHINDER MINDER VERBRUIK Foto s Maarten Vanleenhove 20 maart

34 AANPAKKEN LICHTHINDER KLEINE MOEITE Hoogspanningsstation, voor en na aanpassing foto s Geert Vandenbulcke 20 maart

35 AANPAKKEN LICHTHINDER GROOT RESULTAAT Voetbalpleinen Sinaai, voor en na aanpassing foto s Geert Decock 20 maart

36 LICHTHINDER AANPAKKEN? HOE DAN WEL? Bij elk project (groot en klein) stel je de vragen: 1) Is verlichting nodig? 2) Waar is verlichting nodig? 3) Wanneer is verlichting? 4) Hoeveel verlichting is er nodig? LNE (nu departement Omgeving): brochure verlichten zonder hinder 20 maart

37 CONCLUSIE KOM MEE NAAR DE DONKERE KANT! Aanpakken van lichthinder loont voor de mens, leefmilieu en leefomgeving en het klimaat! Ga energieverspilling tegen 25%!! Ga efficiënt om met verlichting en stel de 4 vragen (is het nodig?, hoeveel?, waar?, wanneer?) Spreek jouw omgeving aan (school, werk, gemeente, sportclub, buren, ) En geniet van de Dark Side (onder een prachtige sterrenhemel) 20 maart

38 AFSLUITER 20 maart