Effecten van licht op amfibieën (Gewone pad en kamsalamander)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Effecten van licht op amfibieën (Gewone pad en kamsalamander)"

Transcriptie

1 Effecten van licht op amfibieën (Gewone pad en kamsalamander) Raymond Creemers, Kris Joosten & Roy van Grunsven 1 Voorstonden 16 dec. 2016

2 Licht vervuiling (light pollution) Sterke toename kunstlicht in de laatste jaar Urbanisatie: 2/3 vd wereldpopulatie leeft in gebieden waar er meer kunstlicht is dan natuurlijk (maan)licht Effecten op dieren en planten In 2011 start Licht op Natuur 2/21 Licht op Natuur

3 Kunstlicht is er sinds jaar % nachtactief / evolutionary scale (million yrs)

4 Straatverlichting ~80% vd amfibieën reageert via positieve phototaxis: aantrekking door licht Straatlantaarns beinvloeden migratie/dispersie/fourageergedrag Fourageren : Worden amfibieën aangetrokken door licht/prooien? Bv. juveniele kamsalamanders in de herfst, idem voor jonge padden 4/21 Vorjaarstrek: impact van licht onbekend

5 Veldexperimenten (sep.-oct & 1992) Winterdijk langs de Waal, najaarsdispersie van voornamelijk juveniele kamsalamanders 5/21

6 September 1991 Conclusie: juveniele kamsalamander (en andere amfibieën) concentreren zich rond huizen en verlichting in de herfst 6/21 Phototaxis, mogelijk gerelateerd aan prooiaanbod

7 Gewone pad Zeer algemeen, niet bedreigd 7/21

8 8/21

9 9/21

10 Paddenogen moeten bijzonder zijn Padden jagen op zicht Eten kleine beestjes op de bosbodem s Nachts, vaak onder begroeiing Hoe doen ze dat? 10/21

11 11/21 Overdag is het makkelijk

12 12/21 s nachts ziet het er voor ons zo uit:

13 13/21 Hoe kan een pad dat wel zien?

14 14/21 Kleur is niet belangrijk, dat scheelt al een hoop, maar niet genoeg

15 15/21 Ooggevoeligheid opschroeven? Dat kan maar beperkt vanwege ruis

16 16/21 Hoge gevoeligheid en licht integreren over langere periode

17 Paddenogen zijn heel bijzonder Reflector achter het oog Zeer lichtgevoelig Ingebouwde restlichtversterker Integreren het licht over langere periode Extrapoleren bewegingen Effectieve jacht tot cd/m 2 Ongeveer keer zo gevoelig als onze ogen Maar het duurt ongeveer een uur voor ze zo gevoelig zijn 17/21

18 Padden op trek Winter- naar voortplantingshabitat Oversteken wegen Veel aanrijdingen, soms 30-40% Padden.nu 18/21

19 Veldexperimenten voorjaar red green control (dark) white 19/21

20 Paddenoverzetters (citizens science) Hulp van werkgroepen bij het lichtonderzoek 20/21

21 3 werkgroepen van padden.nu telden mee Elk jaar tot amfinieën overgezet werkgroep citizens science I. alpestris R. temporaria B. bufo R. arvalis T. cristatus L. vulgaris B. calamita 21/21

22 Nulhypothese: geen verschil tussen behandelingen Veel dieren worden aangetrokken door groen licht Heeft het licht invloed? 22/21 Maakt de kleur nog uit?

23 # toads / 2 hr Padden vermijden groen en wit licht Hoogste aantallen in control (donker) en onder rood licht In het donker 2.2 keer zoveel als onder wit licht control green red white 23/21

24 Padden vermijden groen en wit licht in het voorjaar Dus: o o Vermijd wit licht bij tunnels Gebruik bij voorkeur rood licht indien verlichting nodig is 24/21

25 Wat gebeurt er onder groen en wit licht Verandert de migratierichting? 25/21 Wachten de dieren Extra ronde om te bekijken wat er gebeurt als licht eenmaal uit is.

26 26/21 A dam: famous for its toad friendly districts

27 Minder padden bij groen en vooral wit licht In de ochtend meeste padden bij wit (en groen) licht Blijkbaar blijven ze zitten wachten tot we het licht weer uit doen. 27/21

28 Conclusie Padden gaan niet onder de lampen op de weg zitten Padden vermijden licht en daar moet rekening mee gehouden worden met aanleg paddentunnels. Ze stellen het oversteken uit 28/21

29 samengevat Padden mijden verlichting tijdens de voorjaarstrek( resultaten) Migratie stokt bij verlichting (2014 resultaten) Jonge kamsalamanders verzamelen zich in de nazomer en herfst bij verlichting ( resultaten) Seizoenseffecten en soortspecifieke effecten Kennis toepasbaar voor praktische bescherming 29/21

30 Acknowledgements: Kris Joosten, Roy van Grunsven, Elmar Veenendaal & Jöran Janse Our volunteers (padden.nu) 30/21

Eerste uitkomsten Licht op Natuur

Eerste uitkomsten Licht op Natuur Eerste uitkomsten Licht op Natuur Voorjaar 2014 Roy van Grunsven en Kamiel Spoelstra Muizen In het lab (kleine knaagdieren): onderdrukking activiteit (masking, veel references voor huismuis) immuun systeem

Nadere informatie

Omgaan met lichtverstoring bij vleermuizen

Omgaan met lichtverstoring bij vleermuizen Omgaan met lichtverstoring bij vleermuizen Herman Limpens Eindhoven 21-03-2013 vleermuis vleermuis jaarcyclus Een netwerk van deelleefgebieden met verschillende functies verblijfplaatsen + vliegroutes

Nadere informatie

JAARVERSLAG PADDENOVERZET. Limburg 2019

JAARVERSLAG PADDENOVERZET. Limburg 2019 JAARVERSLAG PADDENOVERZET Limburg 2019 Colofon 2019 Stichting IKL Tekst en samenstelling: Jacques Piters, Jan Kluskens Foto verantwoording: Jan Kluskens Niets uit dit verslag mag worden verveelvoudigd

Nadere informatie

Licht en duisternis. Eindhoven 18 februari 2015 1

Licht en duisternis. Eindhoven 18 februari 2015 1 Licht en duisternis Eindhoven 18 februari 2015 1 Aarde op 11 000 000 000 km Eindhoven 18 februari 2015 2 Aarde op 385 000 km Eindhoven 18 februari 2015 3 Eindhoven 18 februari 2015 4 Eindhoven 18 februari

Nadere informatie

Openbare verlichting in de gemeente Oss Veiligheid Verkeer Sociale veiligheid.

Openbare verlichting in de gemeente Oss Veiligheid Verkeer Sociale veiligheid. Openbare verlichting in de gemeente Oss Gemeente Oss zorgt ervoor dat de openbare ruimte in Oss verlicht is. We gebruiken hiervoor verschillende soorten verlichting. Hieronder leest u waarom en wanneer

Nadere informatie

Het Licht Op Natuur project introductie licht en ecologie effecten licht op vogels, vleermuizen en zoogdieren

Het Licht Op Natuur project introductie licht en ecologie effecten licht op vogels, vleermuizen en zoogdieren Veldwerkplaats bijeenkomst VBNE 16 december 2016, Loenen Het Licht Op Natuur project introductie licht en ecologie effecten licht op vogels, vleermuizen en zoogdieren earthobservatory.nasa.gov earthobservatory.nasa.gov

Nadere informatie

Het Licht Op Natuur project Wat doet nachtelijk kunstlicht met onze natuur?

Het Licht Op Natuur project Wat doet nachtelijk kunstlicht met onze natuur? Het Licht Op Natuur project Wat doet nachtelijk kunstlicht met onze natuur? Nationaal Congres Openbare Verlichting OVL2015, NSVV 21 januari 2016, Hoevelaken 6% per year increase in sky brightness (Hölker

Nadere informatie

Padden.nu 2008. Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

Padden.nu 2008. Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Padden.nu 2008 Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Padden.nu 2008 Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! J.E. Herder, november 2008 STICHTING

Nadere informatie

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013 uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers

Nadere informatie

Filmlinks. Voorbereiding op de lessen

Filmlinks. Voorbereiding op de lessen Stadswerken Filmlinks www.utrecht.nl/nmc Voorbereiding op de lessen Korte informatieve filmpjes op internet als eenvoudige voorbereiding op de boerderij- en tuinlessen op de NMC-locaties. Inhoudsopgave

Nadere informatie

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat?

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Je valt in een diepe slaap en wordt in maart pas weer

Nadere informatie

Monitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide

Monitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide Monitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide 2010 Mark Klerks November 2010 Inleiding: Het jaar 2010 kwam maar langzaam op gang. Vooral het voorjaar was

Nadere informatie

WEL lichtschuw. NIET lichtschuw. lichtverstoring bij vleermuizen. Herman Limpens & Kamiel Spoelstra Amsterdam

WEL lichtschuw. NIET lichtschuw. lichtverstoring bij vleermuizen. Herman Limpens & Kamiel Spoelstra Amsterdam lichtverstoring bij vleermuizen Herman Limpens & Kamiel Spoelstra Amsterdam 27-11-2015 foerageren Shields & Bildstein 1979 Furlonger et al. 1987 Rydell 1991; 1992 Catto 1993 Blake et al. 1994 en veel ander

Nadere informatie

inhoud 1. De ijsbeer 2. Hier woon ik 3. Mijn jas is warm 4. Mijn voeten 5. Jagen 6. In het hol 7. Erop uit 8. Bedreigd 9. Berenweetjes 10.

inhoud 1. De ijsbeer 2. Hier woon ik 3. Mijn jas is warm 4. Mijn voeten 5. Jagen 6. In het hol 7. Erop uit 8. Bedreigd 9. Berenweetjes 10. De ijsbeer inhoud 1. De ijsbeer 3 2. Hier woon ik 4 3. Mijn jas is warm 5 4. Mijn voeten 6 5. Jagen 7 6. In het hol 8 7. Erop uit 9 8. Bedreigd 10 9. Berenweetjes 11 10. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen

Nadere informatie

Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen

Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen Een rapportage van RAVON

Nadere informatie

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? paddentrek Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel

Nadere informatie

Winterslaap. groep 5/6

Winterslaap. groep 5/6 Winterslaap groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers 8 Werkblad winterslaap 15 Schrijf je eigen e-boek 16

Nadere informatie

Leven in een steeds lichtere wereld

Leven in een steeds lichtere wereld Leven in een steeds lichtere wereld Effecten van nachtelijk kunstlicht op de Nederlandse natuur Maaike de Jong 9 mei 2016 (1) Introductie nachtelijk kunstlicht (2) Het Licht op Natuur project (3) Resultaten

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Roofdieren 2. De leeuw 3. De tijger 4. De luipaard 5. De wolf 6. De ijsbeer 7. De bruine beer 8. Filmpjes Pluskaarten

inhoud blz. 1. Roofdieren 2. De leeuw 3. De tijger 4. De luipaard 5. De wolf 6. De ijsbeer 7. De bruine beer 8. Filmpjes Pluskaarten Roofdieren inhoud blz. 1. Roofdieren 3 2. De leeuw 4 3. De tijger 6 4. De luipaard 8 5. De wolf 10 6. De ijsbeer 12 7. De bruine beer 14 8. Filmpjes 16 Pluskaarten 18 Bronnen en foto s 19 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. In samenwerking met. Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. Code: NME-MdCG

Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. In samenwerking met. Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. Code: NME-MdCG In samenwerking met Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen Overzicht (eventueel) ochtendprogramma vleermuizen 1. aankomst, welkomstwoord (invulling NMC) 2. korte inleiding onderwerp (invulling NMC) 3. introductie

Nadere informatie

Landschappelijke elementen

Landschappelijke elementen Welkomstkaarten voor Landschappelijke elementen Gaan voor groen! Behoud en herstel van landschappelijke elementen? Geweldig! Landschappelijke elementen zijn van culturele en historische waarde. Maar ze

Nadere informatie

SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER

SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GROENE

Nadere informatie

Titel Invloed van de maan

Titel Invloed van de maan Invloed van de maan Shirley Wouters ESERO p.o. conferentie 31 oktober 2018 Foto: Kobiz Med Introductie ESERO en Ruimtevaart en sterrenkunde is leuk, fascinerend en inspirerend! wetenschap en technologie

Nadere informatie

Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school.

Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school. ANWB Lichtbrigade Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school 40 minuten Na deze les weet jij: Waarom goede fietsverlichting

Nadere informatie

Werkstuk wizard Hulpvragen

Werkstuk wizard Hulpvragen Hulpvragen Hulpvragen dieren Waarnemen Hoe ziet het dier eruit? Hoe beweegt het dier? Welke geluiden maakt het dier? Hoe voelt het dier aan? Hoe reageert het dier op je? Hoe neemt het dier waar? Leven

Nadere informatie

RGB licht Les 2 Leerkrachthandleiding. Basis. Materialen

RGB licht Les 2 Leerkrachthandleiding. Basis. Materialen RGB licht Les 2 Leerkrachthandleiding Basis Inleiding In deze les ontdekken leerlingen wat de CloudProfessor (CPF) kan. Daarnaast ontdekken ze de functies van verschillende onderdelen van deze CPF. Aan

Nadere informatie

VAN ERVE NATUURONDERZOEK

VAN ERVE NATUURONDERZOEK ONDERZOEK KAMSALAMANDER IN DELEN VAN NATUURGEBIED DE BRAND Juni 2014 VAN ERVE NATUURONDERZOEK ONDERZOEK KAMSALAMANDER IN DELEN VAN NATUURGEBIED DE BRAND Inleiding Het natuurgebied De Brand is aangewezen

Nadere informatie

1. Inleiding. 2. Normstelling. Notitie

1. Inleiding. 2. Normstelling. Notitie Notitie Project ReststoffenEnergieCentrale Harlingen Betreft Controlemetingen licht Ons kenmerk M.2010.0124.02.N001 Versie 001 Datum 25 januari 2012 Verwerkt door RBO BR Contactpersoon ing. J.D. (Jasper)

Nadere informatie

Verslag inventarisatie paddentunnels Rosepdreef Paddenwerkgroep IVN Oisterwijk e.o. Karin van de Logt

Verslag inventarisatie paddentunnels Rosepdreef Paddenwerkgroep IVN Oisterwijk e.o. Karin van de Logt Verslag inventarisatie paddentunnels Rosepdreef 2012 Paddenwerkgroep IVN Oisterwijk e.o. Karin van de Logt Email: ivnoisterwijk@gmail.com Website: www.ivnoisterwijk.nl 1 / 9 Aanleiding In 2002 zijn aan

Nadere informatie

Leven in een steeds lichtere wereld

Leven in een steeds lichtere wereld Leven in een steeds lichtere wereld Effecten van nachtelijk kunstlicht op de Nederlandse natuur Maaike de Jong VOGELWERKGROEP WAGENINGEN 8 oktober 2015 (1) Introductie nachtelijk kunstlicht (2) Het Licht

Nadere informatie

Voeding. Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Voeding. Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Voeding Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs DMVVOO-B&E-2012 Voeding is belangrijk voor de mens, dier en plant. In het dierenpark zie je heel veel verschillende dieren. De planteneter eet planten,

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij

Nadere informatie

DE DAPPERE REIZIGER WERKBLAD DE STEKELBAARS: 1. DE STEKELBAARS IN BEELD 2. DAPPERE REIZIGER. De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland.

DE DAPPERE REIZIGER WERKBLAD DE STEKELBAARS: 1. DE STEKELBAARS IN BEELD 2. DAPPERE REIZIGER. De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland. WERKBLAD DE STEKELBAARS: DE DAPPERE REIZIGER Naam 1. DE STEKELBAARS IN BEELD Groep 2. DAPPERE REIZIGER De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland. Bekijk het clipje De dappere reiziger. Bekijk

Nadere informatie

Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school.

Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school. ANWB Lichtbrigade Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school 40 minuten Na deze les weet jij: Waarom goede fietsverlichting

Nadere informatie

Vraag 1. Waarom moet je goed voor de rupsen zorgen als je vlinders wilt hebben?

Vraag 1. Waarom moet je goed voor de rupsen zorgen als je vlinders wilt hebben? Naam: VLINDERS Vlinders zijn niet weg te denken uit onze leefomgeving. In het voorjaar kunnen we haast niet wachten tot de eerste Kleine vosjes of Citroenvlinders zich laten zien. En dan in de zomer en

Nadere informatie

Bosuilen 34 jaar geteld in Noord-Kennemerland

Bosuilen 34 jaar geteld in Noord-Kennemerland Bosuilen 34 jaar geteld in Noord-Kennemerland Overdag rusten de bosuilen meestal goed verscholen op een tak, in een boomholte, nestkast of een ruimte waar geen mensen komen. Na zonsondergang worden ze

Nadere informatie

LANGENHOLTE: TOPNATUUR

LANGENHOLTE: TOPNATUUR LANGENHOLTE: TOPNATUUR ROUTE 18 km 20 19 Een prachtige fietstocht langs de uiterwaarden van de Vecht en 'Buitenlanden Langenholten', een nat en ruig natuurgebied waar in het voorjaar wilde kievietsbloemen

Nadere informatie

Notitie tbv. werkgroep praktisch natuur beheer Beheer Staatsbosbeheer. Onderhoud van deze twee poelen door wg pn ivn nijmegen

Notitie tbv. werkgroep praktisch natuur beheer Beheer Staatsbosbeheer. Onderhoud van deze twee poelen door wg pn ivn nijmegen Notitie tbv. werkgroep praktisch natuur beheer Beheer Staatsbosbeheer. Onderhoud van deze twee poelen door wg pn ivn nijmegen 1. Poel in Alverna praktisch natuurbeheer Bezoek #) aan de poel in het gebied

Nadere informatie

Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht

Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht Stichting RAVON Utrecht Wim de Wild, Floris Brekelmans, Willie van Emmerik & Jos Spier Schrijvers: Wim de Wild,

Nadere informatie

Jaarverslag Zoogdierenonderzoek Hobokense Polder

Jaarverslag Zoogdierenonderzoek Hobokense Polder Jaarverslag 2015 - Zoogdierenonderzoek Hobokense Polder Ondertussen ben ik erin geslaagd om alle opnames van 2015 te verwerken. Ja, het was niet altijd even evident dit jaar. We hadden immers het aantal

Nadere informatie

Licht 7. Welk deel van het licht wordt door een plant gebruikt voor de fotosynthese? A. groen licht B. rood licht C. zwart licht D.

Licht 7. Welk deel van het licht wordt door een plant gebruikt voor de fotosynthese? A. groen licht B. rood licht C. zwart licht D. Licht 20 Hoe verklaar je lichtbreking aan de hand van de gebroken lepel in het glas met water? A.Licht heeft in water of glas een hogere snelheid dan in lucht; dit komt omdat water en glas en lagere dichtheid

Nadere informatie

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp. Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,

Nadere informatie

SPEURTOCHT THEMA BUSH. voor groep 8 / brugklas VO

SPEURTOCHT THEMA BUSH. voor groep 8 / brugklas VO SPEURTOCHT THEMA BUSH voor groep 8 / brugklas VO Deze Bush-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds één antwoord goed. Denk er ook aan, dat je de paden niet mag verlaten.

Nadere informatie

Een vegetatieopname maken 6 Een flora-inventarisatie uitvoeren 9 Een natuurtoets uitvoeren 11

Een vegetatieopname maken 6 Een flora-inventarisatie uitvoeren 9 Een natuurtoets uitvoeren 11 Inhoudsopgave 2inhoudsopgave A B C G Oriëntatie s Oriënteren op het onderzoeken van flora en fauna 4 Werkwijzer Een vegetatieopname maken 6 Een flora-inventarisatie uitvoeren 9 Een natuurtoets uitvoeren

Nadere informatie

SPREEKBEURT LIJSTENPAD

SPREEKBEURT LIJSTENPAD SPREEKBEURT LIJSTENPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE LIJSTENPAD

Nadere informatie

LEVEN IN HET DONKER LES 1. Dagdieren en nachtdieren

LEVEN IN HET DONKER LES 1. Dagdieren en nachtdieren Aarde LES 1 LEVEN IN HET DONKER Hoi, ik heet Melvin. Ik kon vannacht niet slapen. Ineens hoorde ik buiten gepiep en toen gefladder. Ik rende naar het raam om te kijken. Weet je wat ik zag? Een uil. Met

Nadere informatie

Voeding. klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Voeding. klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Voeding klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Voeding is belangrijk voor mens, dier en plant. In het dierenpark zie je veel verschillende dieren. Een planteneter eet planten, een vleeseter eet vlees

Nadere informatie

Nieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016

Nieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016 Nieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers

Nadere informatie

De Heikikker De Heikikker

De Heikikker De Heikikker De Heikikker Brabant Water beheert 2200 hectare grond waarvan 1500 hectare natuurgebied. Hiermee zijn wij een van de grootgrondbezitters in Noord-Brabant. In deze natuurgebieden liggen ook de waterwingebieden

Nadere informatie

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Hier zien jullie alweer de derde uitgave van ons jeugdblad. Ook nu heeft de Oele weer heel wat te vertellen. Lees maar gauw. Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Zoogdieren

Nadere informatie

Werkblad Introductieles Eneco EnergieLab

Werkblad Introductieles Eneco EnergieLab Werkblad Introductieles Eneco EnergieLab Naam: Datum: Fossiele brandstoffen Energie laat apparaten werken. Veel apparaten gebruiken energie. Bijvoorbeeld de waterkoker, je telefoonoplader en het digibord.

Nadere informatie

afbeelding 1 afbeelding 2

afbeelding 1 afbeelding 2 Wat te doen aan de muizenplagen? In 2014 en 2015 was er in Friesland veel schade door grote aantallen veldmuizen (afbeelding 1). Graslanden die er in augustus nog goed uitzagen, waren in maart kaal en

Nadere informatie

Handleiding Natural Light Simulator

Handleiding Natural Light Simulator Handleiding Versie Versie handleiding: V1.0 (Juli 2013) Recentste hardware versie: V1.0 (De hardware versie is terug te vinden rechts onder de connector X2.) Leeswijzer Het is aangewezen alles door te

Nadere informatie

Slakkenkorrels: niet zonder risico!

Slakkenkorrels: niet zonder risico! Slakkenkorrels: niet zonder risico! Praktische tips voor een correct gebruik en opslag, zonder risico voor uw huisdieren Hoe slakkenkorrels veilig gebruiken en opslaan? Iedereen met een tuin heeft het

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 41 tot en

Nadere informatie

Wat is het doel van lichttherapie? Ochtendmensen en avondmensen

Wat is het doel van lichttherapie? Ochtendmensen en avondmensen Lichttherapie U bent onder behandeling bij een psycholoog van het slaapcentrum. In verband met uw slaapklacht krijgt u lichttherapie. Tijdens deze therapie wordt een speciale lamp gebruikt om uw biologische

Nadere informatie

Leesboekje de seizoenen

Leesboekje de seizoenen Leesboekje de seizoenen Leesboekje De Seizoenen Pagina 1 Dit is de winter. Dit is de sneeuw. Dit is de hagel. Dit is de ijzel. Dit is het ijs. Dit is het donker. Dit is het licht. Dit is de kat. Dit is

Nadere informatie

Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar

Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar J.E. Herder & R.A. van Leeningen November

Nadere informatie

Winterboek. Met filmpjes, werkblad en puzzels. Groep 3/4. uitgave januari 2013

Winterboek. Met filmpjes, werkblad en puzzels. Groep 3/4. uitgave januari 2013 Winterboek uitgave januari 2013 Met filmpjes, werkblad en puzzels Groep 3/4 inhoud blz. Winter 3 1. Slaap 4 2. Glad 5 3. Geheime plekjes 6 4. Dikke jas 7 5. Dikke vacht 8 6. Vogels voeren 9 7. Broeden

Nadere informatie

2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN...

2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN... INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 2 1.1 INLEIDING... 2 1.2 HET GEBIED... 2 1.3 OPBOUW RAPPORT... 3 2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN... 4 3 METHODE... 5 4 RESULTAAT... 6 5 CONCLUSIE... 8 LITERATUUR... 9 Adviesbureau

Nadere informatie

Donkere dagen, meer ongevallen

Donkere dagen, meer ongevallen Donkere dagen, meer ongevallen 1 Donkere dagen, meer ongevallen De wintertijd komt er weer aan (in het laatste weekend van oktober gaat de klok een uur terug) met als gevolg dat het s morgens even minder

Nadere informatie

Ecologisch onderzoek ten behoeve van het bestemmingsplan voor een terrein ten zuiden van Harmelen

Ecologisch onderzoek ten behoeve van het bestemmingsplan voor een terrein ten zuiden van Harmelen Ecologisch onderzoek ten behoeve van het bestemmingsplan voor een terrein ten zuiden van Harmelen - notitie - Oktober 2010 W 511 Natuur-Wetenschappelijk Centrum Noorderelsweg 4a 3329 KH Dordrecht 078-6213921

Nadere informatie

Toetsing Flora- en faunawet Oude Rijngemaal Juli Inventarisatie van beschermde soorten.

Toetsing Flora- en faunawet Oude Rijngemaal Juli Inventarisatie van beschermde soorten. Toetsing Flora- en faunawet Oude Rijngemaal Juli 2014 Inventarisatie van beschermde soorten. Inleiding Het waterschap heeft bij het uitvoeren van projecten te maken met diverse regelgeving. Naast regelgeving

Nadere informatie

Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg 17a (Zwolle) voor de knoflookpad.

Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg 17a (Zwolle) voor de knoflookpad. Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg 17a (Zwolle) voor de knoflookpad. REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg

Nadere informatie

Kennis uitwisseling ervaringen met LED verlichting in de aardbeienteelt

Kennis uitwisseling ervaringen met LED verlichting in de aardbeienteelt Kennis uitwisseling ervaringen met LED verlichting in de aardbeienteelt juli 2010 Gefinancieerd door Productschap Tuinbouw Uitgevoerd door: Ing. Bart Vromans Bart.vromans@hortinova.nl Kennis uitwisseling

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij

Nadere informatie

Blokhoeve Blok Oost te Nieuwegein Lichthinderonderzoek tennispark Heidehal

Blokhoeve Blok Oost te Nieuwegein Lichthinderonderzoek tennispark Heidehal Blokhoeve Blok Oost te Nieuwegein Lichthinderonderzoek tennispark Heidehal Opdrachtgever Portaal Vastgoed Projecten, Project D0261, Verplichtingsnummer PV-2015002620 Contactpersoon de heer Schiks Kenmerk

Nadere informatie

om te zien waarvan sommige uit zichzelf licht geven en andere door mensen gemaakt zijn geen kleuren kunt zien

om te zien waarvan sommige uit zichzelf licht geven en andere door mensen gemaakt zijn geen kleuren kunt zien Licht GROEP 1-2 09 80 minuten 1, 32, 42 en 54 De leerling: om te zien waarvan sommige uit zichzelf licht geven en andere door mensen gemaakt zijn geen kleuren kunt zien is om activiteiten te ondernemen

Nadere informatie

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen

Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen Samenvatting door M. 721 woorden 15 januari 2014 7,1 28 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Organismen Organismen is een levend wezen:

Nadere informatie

Flexplaatsrooster januari 2015

Flexplaatsrooster januari 2015 Flexplaatsrooster januari 2015 Week 2 van 5 januari 2015 t/m 9 januari 2015 Week 3 van 12 januari 2015 t/m 16 januari 2015 Week 4 van 19 januari 2015 t/m 23 januari 2015 Week 5 van 26 januari 2015 t/m

Nadere informatie

Flexplaatsrooster januari 2016

Flexplaatsrooster januari 2016 Flexplaatsrooster januari 2016 Week 1 van 4 januari 2016 t/m 8 januari 2016 Week 2 van 11 januari 2016 t/m 15 januari 2016 Week 3 van 18 januari 2016 t/m 22 januari 2016 Week 4 van 25 januari 2016 t/m

Nadere informatie

Nachtfotografie. de nacht geeft haar geheimen prijs. G. van Koppen

Nachtfotografie. de nacht geeft haar geheimen prijs. G. van Koppen Nachtfotografie de nacht geeft haar geheimen prijs G. van Koppen Nachtfotografie? Bij nachtfotografie wordt het onderwerp niet door direct zonlicht verlicht. Het tijdstip is vanaf het moment dat de zon

Nadere informatie

Dag 1 Katjapia naar Gecko Camp op de spreets mans hoogte pas 307 km ca 4,5 uur rijtijd

Dag 1 Katjapia naar Gecko Camp op de spreets mans hoogte pas 307 km ca 4,5 uur rijtijd Beschrijving trip highlights Namibië ca 9 dagen. Dag 1 Katjapia naar Gecko Camp op de spreets mans hoogte pas 307 km ca 4,5 uur rijtijd Vanaf Katjapia via Okahandja en Windhoek richting de zandduinen.

Nadere informatie

Tijger. Een machtige streepjeskat

Tijger. Een machtige streepjeskat Tijger Een machtige streepjeskat Aan de manier waarop tijgers sluipen en op hun prooi afspringen, is goed te zien dat ze uit de familie van katachtigen komen. De tijger is binnen die familie zelfs de grootste

Nadere informatie

Postbus AR Hoorn

Postbus AR Hoorn Aan College van Burgemeester en Wethouders Postbus 603 1620 AR Hoorn Betreft: vragen ex art. 36 over "Defecten straatverlichting" Hoorn, 15 januari 2014 Geachte college, Op 4 januari heb ik via het digitale

Nadere informatie

inh oud 1. Dieren in de winter 2. De egel 3. De vleermuis 4. De eekhoorn 5. De merel 6. De ree 7. De pad 8. Het lieveheersbeestje 9.

inh oud 1. Dieren in de winter 2. De egel 3. De vleermuis 4. De eekhoorn 5. De merel 6. De ree 7. De pad 8. Het lieveheersbeestje 9. Dieren in de winter inhoud 1. Dieren in de winter 3 2. De egel 4 3. De vleermuis 5 4. De eekhoorn 6 5. De merel 7 6. De ree 8 7. De pad 9 8. Het lieveheersbeestje 10 9. De koe 11 10. Filmpjes 12 Pluskaarten

Nadere informatie

1 Ik zie op tegen de herfst

1 Ik zie op tegen de herfst Herfstdip De dagen worden korter, de temperatuur daalt en het landschap wordt langzaamaan minder groen door de vallende blaadjes. De herfst is weer bijna in aantocht. In hoeverre bent u het (on)eens met

Nadere informatie

Werkstuk Biologie De Sneeuwuil

Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk door Rikaatje 1148 woorden 25 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou De Sneeuwuil Gemaakt door: Rika van Breemen 1HVC 2017 Inleiding

Nadere informatie

AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON

AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON juni 2007 In

Nadere informatie

In de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn.

In de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn. Verslag door een scholier 1793 woorden 30 mei 2017 7,4 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Helderheid en waterdieren Namen: Rosa van den Hoeven, Laila Vogel en Aryanne Abma Klas: G3A

Nadere informatie

Putten, lichtkolken en roosterholtes: valkuilen voor kleine dieren

Putten, lichtkolken en roosterholtes: valkuilen voor kleine dieren ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR REDACTIES MEDIA Putten, lichtkolken en roosterholtes: valkuilen voor kleine dieren In stedelijk gebied leef je als amfibie in een wereld van onneembare hobbels en valkuilen.

Nadere informatie

HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM

HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM

Nadere informatie

GP5: Bezoek Londen Stedenbouwkundig ontwerp

GP5: Bezoek Londen Stedenbouwkundig ontwerp Boonen Jan Student Toegepaste Architectuur GP5: Bezoek Londen Stedenbouwkundig ontwerp Duurzame materialen Groen Verlichting 2010-2011 Noem een aantal positieve en negatieve aspecten van het project in

Nadere informatie

Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden.

Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden. KB0 Tijdsinvestering: 60 minuten Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden. 1. Inleiding Kleine beestjes vinden kun je overal en in elk

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen Winterkost Beweeg 12 9.

inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen Winterkost Beweeg 12 9. Winter inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen 10 7. Winterkost 11 8. Beweeg 12 9. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en

Nadere informatie

ZEVEN TIPS OM GOED TE GAAN ZIEN

ZEVEN TIPS OM GOED TE GAAN ZIEN ZEVEN TIPS OM GOED TE GAAN ZIEN ZONDER BRIL, LENZEN OF LASEREN KARIN HOGENBOOM VOLZICHT.NL Ontspannen van de ogen Voorwoord Ik was tien jaar toen ik voor het eerst een bril kreeg. De oogarts had mijn ogen

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

Bijlage inhoudelijke reactie op maatregelen

Bijlage inhoudelijke reactie op maatregelen Bijlage inhoudelijke reactie op maatregelen Algemene punten ingebracht door bewoners Voor wat betreft het geluid kan de 68 dba max. nooit een jaargemiddelde zijn. Per 24 uur zou dit betekenen b.v. 's nachts

Nadere informatie

Openbare verlichting en verkeersveiligheid Compromis tussen zichtbaarheid, prestaties en het verwijderen van obstakels langs de weg

Openbare verlichting en verkeersveiligheid Compromis tussen zichtbaarheid, prestaties en het verwijderen van obstakels langs de weg Openbare verlichting en verkeersveiligheid Compromis tussen zichtbaarheid, prestaties en het verwijderen van obstakels langs de weg Ing J. Stommen ir N. Leroy 11/09/2013 Direction des Equipements Electromécaniques

Nadere informatie

De lente! Werkboekje leeftijd: 10+

De lente! Werkboekje leeftijd: 10+ De lente! Werkboekje leeftijd: 10+ Seizoenen De lente begint meestal op 21 maart. Soms kan het begin van de lente ook vallen op 20 maart. Dat heeft te maken met de stand van de zon. Afgesproken is dat

Nadere informatie

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KNOFLOOKPAD SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KNOFLOOKPAD SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KNOFLOOKPAD SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 KNOFLOOKPAD De knoflookpad is één van de meest bedreigde amfibie soorten in Nederland. Er zijn landelijk nog 40 restpopulaties

Nadere informatie

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 KAMSALAMANDER De Achterhoek is één van de gebieden met de ruimste verspreiding van de kamsalamander in Nederland.

Nadere informatie

Kennisnet community 5-6 / herfst 2006

Kennisnet community 5-6 / herfst 2006 HERFSTWEER Als de zomer voorbij is begint de herfst. Dat merk je niet direct. Er verandert wel steeds meer. Het wordt kouder. Je kunt niet meer zonder jas naar buiten. Er komen herfstbuien. Het waait en

Nadere informatie

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Zoeken naar leven Jouw werkbladen In de klas Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In de klas versie 10-2013 1 Zoeken naar leven

Nadere informatie

BOSSEN. Dwaal door onze groene wereld. Christiane Dorion

BOSSEN. Dwaal door onze groene wereld. Christiane Dorion DE BOSSEN IN Dwaal door onze groene wereld Christiane Dorion LEMNISCAAT ROTTERDAM Inhoud Wereldbossen 4 Groene reuzen 34 Van zaadje tot boom 6 Herken naaldbomen 36 Bladeren, stammen en wortels 8 Tropische

Nadere informatie

Licht en donker Licht

Licht en donker Licht H Licht en donker Licht groep 1-2 09 tijdsduur 80 minuten kerndoelen 1, 32, 42 en 54 lesdoelen De leerling: weet dat licht nodig is om te zien kent een aantal lichtbronnen, waarvan sommige uit zichzelf

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8.

inhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8. De egel inhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8. Jonge egels 10 9. Winter 11 10. Filmpje 12 Pluskaarten

Nadere informatie

BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS

BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS een fotoreis naar Finland met Maas van de Ruitenbeek - WildlifePhotography BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS Het grensgebied tussen Rusland en Finland is jarenlang niet toegankelijk

Nadere informatie