Effecten van licht op amfibieën (Gewone pad en kamsalamander)
|
|
- Julius Brabander
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Effecten van licht op amfibieën (Gewone pad en kamsalamander) Raymond Creemers, Kris Joosten & Roy van Grunsven 1 Voorstonden 16 dec. 2016
2 Licht vervuiling (light pollution) Sterke toename kunstlicht in de laatste jaar Urbanisatie: 2/3 vd wereldpopulatie leeft in gebieden waar er meer kunstlicht is dan natuurlijk (maan)licht Effecten op dieren en planten In 2011 start Licht op Natuur 2/21 Licht op Natuur
3 Kunstlicht is er sinds jaar % nachtactief / evolutionary scale (million yrs)
4 Straatverlichting ~80% vd amfibieën reageert via positieve phototaxis: aantrekking door licht Straatlantaarns beinvloeden migratie/dispersie/fourageergedrag Fourageren : Worden amfibieën aangetrokken door licht/prooien? Bv. juveniele kamsalamanders in de herfst, idem voor jonge padden 4/21 Vorjaarstrek: impact van licht onbekend
5 Veldexperimenten (sep.-oct & 1992) Winterdijk langs de Waal, najaarsdispersie van voornamelijk juveniele kamsalamanders 5/21
6 September 1991 Conclusie: juveniele kamsalamander (en andere amfibieën) concentreren zich rond huizen en verlichting in de herfst 6/21 Phototaxis, mogelijk gerelateerd aan prooiaanbod
7 Gewone pad Zeer algemeen, niet bedreigd 7/21
8 8/21
9 9/21
10 Paddenogen moeten bijzonder zijn Padden jagen op zicht Eten kleine beestjes op de bosbodem s Nachts, vaak onder begroeiing Hoe doen ze dat? 10/21
11 11/21 Overdag is het makkelijk
12 12/21 s nachts ziet het er voor ons zo uit:
13 13/21 Hoe kan een pad dat wel zien?
14 14/21 Kleur is niet belangrijk, dat scheelt al een hoop, maar niet genoeg
15 15/21 Ooggevoeligheid opschroeven? Dat kan maar beperkt vanwege ruis
16 16/21 Hoge gevoeligheid en licht integreren over langere periode
17 Paddenogen zijn heel bijzonder Reflector achter het oog Zeer lichtgevoelig Ingebouwde restlichtversterker Integreren het licht over langere periode Extrapoleren bewegingen Effectieve jacht tot cd/m 2 Ongeveer keer zo gevoelig als onze ogen Maar het duurt ongeveer een uur voor ze zo gevoelig zijn 17/21
18 Padden op trek Winter- naar voortplantingshabitat Oversteken wegen Veel aanrijdingen, soms 30-40% Padden.nu 18/21
19 Veldexperimenten voorjaar red green control (dark) white 19/21
20 Paddenoverzetters (citizens science) Hulp van werkgroepen bij het lichtonderzoek 20/21
21 3 werkgroepen van padden.nu telden mee Elk jaar tot amfinieën overgezet werkgroep citizens science I. alpestris R. temporaria B. bufo R. arvalis T. cristatus L. vulgaris B. calamita 21/21
22 Nulhypothese: geen verschil tussen behandelingen Veel dieren worden aangetrokken door groen licht Heeft het licht invloed? 22/21 Maakt de kleur nog uit?
23 # toads / 2 hr Padden vermijden groen en wit licht Hoogste aantallen in control (donker) en onder rood licht In het donker 2.2 keer zoveel als onder wit licht control green red white 23/21
24 Padden vermijden groen en wit licht in het voorjaar Dus: o o Vermijd wit licht bij tunnels Gebruik bij voorkeur rood licht indien verlichting nodig is 24/21
25 Wat gebeurt er onder groen en wit licht Verandert de migratierichting? 25/21 Wachten de dieren Extra ronde om te bekijken wat er gebeurt als licht eenmaal uit is.
26 26/21 A dam: famous for its toad friendly districts
27 Minder padden bij groen en vooral wit licht In de ochtend meeste padden bij wit (en groen) licht Blijkbaar blijven ze zitten wachten tot we het licht weer uit doen. 27/21
28 Conclusie Padden gaan niet onder de lampen op de weg zitten Padden vermijden licht en daar moet rekening mee gehouden worden met aanleg paddentunnels. Ze stellen het oversteken uit 28/21
29 samengevat Padden mijden verlichting tijdens de voorjaarstrek( resultaten) Migratie stokt bij verlichting (2014 resultaten) Jonge kamsalamanders verzamelen zich in de nazomer en herfst bij verlichting ( resultaten) Seizoenseffecten en soortspecifieke effecten Kennis toepasbaar voor praktische bescherming 29/21
30 Acknowledgements: Kris Joosten, Roy van Grunsven, Elmar Veenendaal & Jöran Janse Our volunteers (padden.nu) 30/21
Eerste uitkomsten Licht op Natuur
Eerste uitkomsten Licht op Natuur Voorjaar 2014 Roy van Grunsven en Kamiel Spoelstra Muizen In het lab (kleine knaagdieren): onderdrukking activiteit (masking, veel references voor huismuis) immuun systeem
Nadere informatieOmgaan met lichtverstoring bij vleermuizen
Omgaan met lichtverstoring bij vleermuizen Herman Limpens Eindhoven 21-03-2013 vleermuis vleermuis jaarcyclus Een netwerk van deelleefgebieden met verschillende functies verblijfplaatsen + vliegroutes
Nadere informatieJAARVERSLAG PADDENOVERZET. Limburg 2019
JAARVERSLAG PADDENOVERZET Limburg 2019 Colofon 2019 Stichting IKL Tekst en samenstelling: Jacques Piters, Jan Kluskens Foto verantwoording: Jan Kluskens Niets uit dit verslag mag worden verveelvoudigd
Nadere informatieLicht en duisternis. Eindhoven 18 februari 2015 1
Licht en duisternis Eindhoven 18 februari 2015 1 Aarde op 11 000 000 000 km Eindhoven 18 februari 2015 2 Aarde op 385 000 km Eindhoven 18 februari 2015 3 Eindhoven 18 februari 2015 4 Eindhoven 18 februari
Nadere informatieOpenbare verlichting in de gemeente Oss Veiligheid Verkeer Sociale veiligheid.
Openbare verlichting in de gemeente Oss Gemeente Oss zorgt ervoor dat de openbare ruimte in Oss verlicht is. We gebruiken hiervoor verschillende soorten verlichting. Hieronder leest u waarom en wanneer
Nadere informatieHet Licht Op Natuur project introductie licht en ecologie effecten licht op vogels, vleermuizen en zoogdieren
Veldwerkplaats bijeenkomst VBNE 16 december 2016, Loenen Het Licht Op Natuur project introductie licht en ecologie effecten licht op vogels, vleermuizen en zoogdieren earthobservatory.nasa.gov earthobservatory.nasa.gov
Nadere informatieHet Licht Op Natuur project Wat doet nachtelijk kunstlicht met onze natuur?
Het Licht Op Natuur project Wat doet nachtelijk kunstlicht met onze natuur? Nationaal Congres Openbare Verlichting OVL2015, NSVV 21 januari 2016, Hoevelaken 6% per year increase in sky brightness (Hölker
Nadere informatiePadden.nu 2008. Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND
Padden.nu 2008 Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Padden.nu 2008 Meer dan 100.000 amfibieën veilig overgezet! J.E. Herder, november 2008 STICHTING
Nadere informatieWinterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013
uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers
Nadere informatieFilmlinks. Voorbereiding op de lessen
Stadswerken Filmlinks www.utrecht.nl/nmc Voorbereiding op de lessen Korte informatieve filmpjes op internet als eenvoudige voorbereiding op de boerderij- en tuinlessen op de NMC-locaties. Inhoudsopgave
Nadere informatieInleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat?
Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Je valt in een diepe slaap en wordt in maart pas weer
Nadere informatieMonitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide
Monitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide 2010 Mark Klerks November 2010 Inleiding: Het jaar 2010 kwam maar langzaam op gang. Vooral het voorjaar was
Nadere informatieWEL lichtschuw. NIET lichtschuw. lichtverstoring bij vleermuizen. Herman Limpens & Kamiel Spoelstra Amsterdam
lichtverstoring bij vleermuizen Herman Limpens & Kamiel Spoelstra Amsterdam 27-11-2015 foerageren Shields & Bildstein 1979 Furlonger et al. 1987 Rydell 1991; 1992 Catto 1993 Blake et al. 1994 en veel ander
Nadere informatieinhoud 1. De ijsbeer 2. Hier woon ik 3. Mijn jas is warm 4. Mijn voeten 5. Jagen 6. In het hol 7. Erop uit 8. Bedreigd 9. Berenweetjes 10.
De ijsbeer inhoud 1. De ijsbeer 3 2. Hier woon ik 4 3. Mijn jas is warm 5 4. Mijn voeten 6 5. Jagen 7 6. In het hol 8 7. Erop uit 9 8. Bedreigd 10 9. Berenweetjes 11 10. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen
Nadere informatieProbleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen
Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Probleemwegen voor migrerende amfibieën in de gemeente Ubbergen Een rapportage van RAVON
Nadere informatieHet is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?
paddentrek Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel
Nadere informatieWinterslaap. groep 5/6
Winterslaap groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers 8 Werkblad winterslaap 15 Schrijf je eigen e-boek 16
Nadere informatieLeven in een steeds lichtere wereld
Leven in een steeds lichtere wereld Effecten van nachtelijk kunstlicht op de Nederlandse natuur Maaike de Jong 9 mei 2016 (1) Introductie nachtelijk kunstlicht (2) Het Licht op Natuur project (3) Resultaten
Nadere informatieinhoud blz. 1. Roofdieren 2. De leeuw 3. De tijger 4. De luipaard 5. De wolf 6. De ijsbeer 7. De bruine beer 8. Filmpjes Pluskaarten
Roofdieren inhoud blz. 1. Roofdieren 3 2. De leeuw 4 3. De tijger 6 4. De luipaard 8 5. De wolf 10 6. De ijsbeer 12 7. De bruine beer 14 8. Filmpjes 16 Pluskaarten 18 Bronnen en foto s 19 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieVleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. In samenwerking met. Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen. Code: NME-MdCG
In samenwerking met Vleermuizen, vleermuizen, vleermuizen Overzicht (eventueel) ochtendprogramma vleermuizen 1. aankomst, welkomstwoord (invulling NMC) 2. korte inleiding onderwerp (invulling NMC) 3. introductie
Nadere informatieLandschappelijke elementen
Welkomstkaarten voor Landschappelijke elementen Gaan voor groen! Behoud en herstel van landschappelijke elementen? Geweldig! Landschappelijke elementen zijn van culturele en historische waarde. Maar ze
Nadere informatieSPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER
SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GROENE
Nadere informatieTitel Invloed van de maan
Invloed van de maan Shirley Wouters ESERO p.o. conferentie 31 oktober 2018 Foto: Kobiz Med Introductie ESERO en Ruimtevaart en sterrenkunde is leuk, fascinerend en inspirerend! wetenschap en technologie
Nadere informatieWat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school.
ANWB Lichtbrigade Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school 40 minuten Na deze les weet jij: Waarom goede fietsverlichting
Nadere informatieWerkstuk wizard Hulpvragen
Hulpvragen Hulpvragen dieren Waarnemen Hoe ziet het dier eruit? Hoe beweegt het dier? Welke geluiden maakt het dier? Hoe voelt het dier aan? Hoe reageert het dier op je? Hoe neemt het dier waar? Leven
Nadere informatieRGB licht Les 2 Leerkrachthandleiding. Basis. Materialen
RGB licht Les 2 Leerkrachthandleiding Basis Inleiding In deze les ontdekken leerlingen wat de CloudProfessor (CPF) kan. Daarnaast ontdekken ze de functies van verschillende onderdelen van deze CPF. Aan
Nadere informatieVAN ERVE NATUURONDERZOEK
ONDERZOEK KAMSALAMANDER IN DELEN VAN NATUURGEBIED DE BRAND Juni 2014 VAN ERVE NATUURONDERZOEK ONDERZOEK KAMSALAMANDER IN DELEN VAN NATUURGEBIED DE BRAND Inleiding Het natuurgebied De Brand is aangewezen
Nadere informatie1. Inleiding. 2. Normstelling. Notitie
Notitie Project ReststoffenEnergieCentrale Harlingen Betreft Controlemetingen licht Ons kenmerk M.2010.0124.02.N001 Versie 001 Datum 25 januari 2012 Verwerkt door RBO BR Contactpersoon ing. J.D. (Jasper)
Nadere informatieVerslag inventarisatie paddentunnels Rosepdreef Paddenwerkgroep IVN Oisterwijk e.o. Karin van de Logt
Verslag inventarisatie paddentunnels Rosepdreef 2012 Paddenwerkgroep IVN Oisterwijk e.o. Karin van de Logt Email: ivnoisterwijk@gmail.com Website: www.ivnoisterwijk.nl 1 / 9 Aanleiding In 2002 zijn aan
Nadere informatieLeven in een steeds lichtere wereld
Leven in een steeds lichtere wereld Effecten van nachtelijk kunstlicht op de Nederlandse natuur Maaike de Jong VOGELWERKGROEP WAGENINGEN 8 oktober 2015 (1) Introductie nachtelijk kunstlicht (2) Het Licht
Nadere informatieVoeding. Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs
Voeding Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs DMVVOO-B&E-2012 Voeding is belangrijk voor de mens, dier en plant. In het dierenpark zie je heel veel verschillende dieren. De planteneter eet planten,
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij
Nadere informatieDE DAPPERE REIZIGER WERKBLAD DE STEKELBAARS: 1. DE STEKELBAARS IN BEELD 2. DAPPERE REIZIGER. De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland.
WERKBLAD DE STEKELBAARS: DE DAPPERE REIZIGER Naam 1. DE STEKELBAARS IN BEELD Groep 2. DAPPERE REIZIGER De stekelbaars is een veelvoorkomend visje in Nederland. Bekijk het clipje De dappere reiziger. Bekijk
Nadere informatieWat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school.
ANWB Lichtbrigade Wat gaan we doen? Waarom is goede fietsverlichting belangrijk? De Lichtbrigade quiz De ANWB Lichtbrigade bij jou op school 40 minuten Na deze les weet jij: Waarom goede fietsverlichting
Nadere informatieVraag 1. Waarom moet je goed voor de rupsen zorgen als je vlinders wilt hebben?
Naam: VLINDERS Vlinders zijn niet weg te denken uit onze leefomgeving. In het voorjaar kunnen we haast niet wachten tot de eerste Kleine vosjes of Citroenvlinders zich laten zien. En dan in de zomer en
Nadere informatieBosuilen 34 jaar geteld in Noord-Kennemerland
Bosuilen 34 jaar geteld in Noord-Kennemerland Overdag rusten de bosuilen meestal goed verscholen op een tak, in een boomholte, nestkast of een ruimte waar geen mensen komen. Na zonsondergang worden ze
Nadere informatieLANGENHOLTE: TOPNATUUR
LANGENHOLTE: TOPNATUUR ROUTE 18 km 20 19 Een prachtige fietstocht langs de uiterwaarden van de Vecht en 'Buitenlanden Langenholten', een nat en ruig natuurgebied waar in het voorjaar wilde kievietsbloemen
Nadere informatieNotitie tbv. werkgroep praktisch natuur beheer Beheer Staatsbosbeheer. Onderhoud van deze twee poelen door wg pn ivn nijmegen
Notitie tbv. werkgroep praktisch natuur beheer Beheer Staatsbosbeheer. Onderhoud van deze twee poelen door wg pn ivn nijmegen 1. Poel in Alverna praktisch natuurbeheer Bezoek #) aan de poel in het gebied
Nadere informatieAtlas van amfibieën en reptielen van Utrecht
Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht Atlas van amfibieën en reptielen van Utrecht Stichting RAVON Utrecht Wim de Wild, Floris Brekelmans, Willie van Emmerik & Jos Spier Schrijvers: Wim de Wild,
Nadere informatieJaarverslag Zoogdierenonderzoek Hobokense Polder
Jaarverslag 2015 - Zoogdierenonderzoek Hobokense Polder Ondertussen ben ik erin geslaagd om alle opnames van 2015 te verwerken. Ja, het was niet altijd even evident dit jaar. We hadden immers het aantal
Nadere informatieLicht 7. Welk deel van het licht wordt door een plant gebruikt voor de fotosynthese? A. groen licht B. rood licht C. zwart licht D.
Licht 20 Hoe verklaar je lichtbreking aan de hand van de gebroken lepel in het glas met water? A.Licht heeft in water of glas een hogere snelheid dan in lucht; dit komt omdat water en glas en lagere dichtheid
Nadere informatieUitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.
Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,
Nadere informatieSPEURTOCHT THEMA BUSH. voor groep 8 / brugklas VO
SPEURTOCHT THEMA BUSH voor groep 8 / brugklas VO Deze Bush-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds één antwoord goed. Denk er ook aan, dat je de paden niet mag verlaten.
Nadere informatieEen vegetatieopname maken 6 Een flora-inventarisatie uitvoeren 9 Een natuurtoets uitvoeren 11
Inhoudsopgave 2inhoudsopgave A B C G Oriëntatie s Oriënteren op het onderzoeken van flora en fauna 4 Werkwijzer Een vegetatieopname maken 6 Een flora-inventarisatie uitvoeren 9 Een natuurtoets uitvoeren
Nadere informatieSPREEKBEURT LIJSTENPAD
SPREEKBEURT LIJSTENPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE LIJSTENPAD
Nadere informatieLEVEN IN HET DONKER LES 1. Dagdieren en nachtdieren
Aarde LES 1 LEVEN IN HET DONKER Hoi, ik heet Melvin. Ik kon vannacht niet slapen. Ineens hoorde ik buiten gepiep en toen gefladder. Ik rende naar het raam om te kijken. Weet je wat ik zag? Een uil. Met
Nadere informatieVoeding. klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs
Voeding klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Voeding is belangrijk voor mens, dier en plant. In het dierenpark zie je veel verschillende dieren. Een planteneter eet planten, een vleeseter eet vlees
Nadere informatieNieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016
Nieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers
Nadere informatieDe Heikikker De Heikikker
De Heikikker Brabant Water beheert 2200 hectare grond waarvan 1500 hectare natuurgebied. Hiermee zijn wij een van de grootgrondbezitters in Noord-Brabant. In deze natuurgebieden liggen ook de waterwingebieden
Nadere informatieOele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen
Hier zien jullie alweer de derde uitgave van ons jeugdblad. Ook nu heeft de Oele weer heel wat te vertellen. Lees maar gauw. Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Zoogdieren
Nadere informatieWerkblad Introductieles Eneco EnergieLab
Werkblad Introductieles Eneco EnergieLab Naam: Datum: Fossiele brandstoffen Energie laat apparaten werken. Veel apparaten gebruiken energie. Bijvoorbeeld de waterkoker, je telefoonoplader en het digibord.
Nadere informatieafbeelding 1 afbeelding 2
Wat te doen aan de muizenplagen? In 2014 en 2015 was er in Friesland veel schade door grote aantallen veldmuizen (afbeelding 1). Graslanden die er in augustus nog goed uitzagen, waren in maart kaal en
Nadere informatieHandleiding Natural Light Simulator
Handleiding Versie Versie handleiding: V1.0 (Juli 2013) Recentste hardware versie: V1.0 (De hardware versie is terug te vinden rechts onder de connector X2.) Leeswijzer Het is aangewezen alles door te
Nadere informatieSlakkenkorrels: niet zonder risico!
Slakkenkorrels: niet zonder risico! Praktische tips voor een correct gebruik en opslag, zonder risico voor uw huisdieren Hoe slakkenkorrels veilig gebruiken en opslaan? Iedereen met een tuin heeft het
Nadere informatieHoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 41 tot en
Nadere informatieWat is het doel van lichttherapie? Ochtendmensen en avondmensen
Lichttherapie U bent onder behandeling bij een psycholoog van het slaapcentrum. In verband met uw slaapklacht krijgt u lichttherapie. Tijdens deze therapie wordt een speciale lamp gebruikt om uw biologische
Nadere informatieLeesboekje de seizoenen
Leesboekje de seizoenen Leesboekje De Seizoenen Pagina 1 Dit is de winter. Dit is de sneeuw. Dit is de hagel. Dit is de ijzel. Dit is het ijs. Dit is het donker. Dit is het licht. Dit is de kat. Dit is
Nadere informatiePadden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar
Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Padden.nu 2014 Amfibieëntrek in een droog en warm voorjaar J.E. Herder & R.A. van Leeningen November
Nadere informatieWinterboek. Met filmpjes, werkblad en puzzels. Groep 3/4. uitgave januari 2013
Winterboek uitgave januari 2013 Met filmpjes, werkblad en puzzels Groep 3/4 inhoud blz. Winter 3 1. Slaap 4 2. Glad 5 3. Geheime plekjes 6 4. Dikke jas 7 5. Dikke vacht 8 6. Vogels voeren 9 7. Broeden
Nadere informatie2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN...
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 2 1.1 INLEIDING... 2 1.2 HET GEBIED... 2 1.3 OPBOUW RAPPORT... 3 2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN... 4 3 METHODE... 5 4 RESULTAAT... 6 5 CONCLUSIE... 8 LITERATUUR... 9 Adviesbureau
Nadere informatieDonkere dagen, meer ongevallen
Donkere dagen, meer ongevallen 1 Donkere dagen, meer ongevallen De wintertijd komt er weer aan (in het laatste weekend van oktober gaat de klok een uur terug) met als gevolg dat het s morgens even minder
Nadere informatieEcologisch onderzoek ten behoeve van het bestemmingsplan voor een terrein ten zuiden van Harmelen
Ecologisch onderzoek ten behoeve van het bestemmingsplan voor een terrein ten zuiden van Harmelen - notitie - Oktober 2010 W 511 Natuur-Wetenschappelijk Centrum Noorderelsweg 4a 3329 KH Dordrecht 078-6213921
Nadere informatieToetsing Flora- en faunawet Oude Rijngemaal Juli Inventarisatie van beschermde soorten.
Toetsing Flora- en faunawet Oude Rijngemaal Juli 2014 Inventarisatie van beschermde soorten. Inleiding Het waterschap heeft bij het uitvoeren van projecten te maken met diverse regelgeving. Naast regelgeving
Nadere informatieOnderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg 17a (Zwolle) voor de knoflookpad.
Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg 17a (Zwolle) voor de knoflookpad. REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Onderzoek naar de waarde van een ponyweide aan de Nemelerbergweg
Nadere informatieKennis uitwisseling ervaringen met LED verlichting in de aardbeienteelt
Kennis uitwisseling ervaringen met LED verlichting in de aardbeienteelt juli 2010 Gefinancieerd door Productschap Tuinbouw Uitgevoerd door: Ing. Bart Vromans Bart.vromans@hortinova.nl Kennis uitwisseling
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij
Nadere informatieBlokhoeve Blok Oost te Nieuwegein Lichthinderonderzoek tennispark Heidehal
Blokhoeve Blok Oost te Nieuwegein Lichthinderonderzoek tennispark Heidehal Opdrachtgever Portaal Vastgoed Projecten, Project D0261, Verplichtingsnummer PV-2015002620 Contactpersoon de heer Schiks Kenmerk
Nadere informatieom te zien waarvan sommige uit zichzelf licht geven en andere door mensen gemaakt zijn geen kleuren kunt zien
Licht GROEP 1-2 09 80 minuten 1, 32, 42 en 54 De leerling: om te zien waarvan sommige uit zichzelf licht geven en andere door mensen gemaakt zijn geen kleuren kunt zien is om activiteiten te ondernemen
Nadere informatieVerwerkingsles biodiversiteit onderbouw
Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen
Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen Samenvatting door M. 721 woorden 15 januari 2014 7,1 28 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Organismen Organismen is een levend wezen:
Nadere informatieFlexplaatsrooster januari 2015
Flexplaatsrooster januari 2015 Week 2 van 5 januari 2015 t/m 9 januari 2015 Week 3 van 12 januari 2015 t/m 16 januari 2015 Week 4 van 19 januari 2015 t/m 23 januari 2015 Week 5 van 26 januari 2015 t/m
Nadere informatieFlexplaatsrooster januari 2016
Flexplaatsrooster januari 2016 Week 1 van 4 januari 2016 t/m 8 januari 2016 Week 2 van 11 januari 2016 t/m 15 januari 2016 Week 3 van 18 januari 2016 t/m 22 januari 2016 Week 4 van 25 januari 2016 t/m
Nadere informatieNachtfotografie. de nacht geeft haar geheimen prijs. G. van Koppen
Nachtfotografie de nacht geeft haar geheimen prijs G. van Koppen Nachtfotografie? Bij nachtfotografie wordt het onderwerp niet door direct zonlicht verlicht. Het tijdstip is vanaf het moment dat de zon
Nadere informatieDag 1 Katjapia naar Gecko Camp op de spreets mans hoogte pas 307 km ca 4,5 uur rijtijd
Beschrijving trip highlights Namibië ca 9 dagen. Dag 1 Katjapia naar Gecko Camp op de spreets mans hoogte pas 307 km ca 4,5 uur rijtijd Vanaf Katjapia via Okahandja en Windhoek richting de zandduinen.
Nadere informatieTijger. Een machtige streepjeskat
Tijger Een machtige streepjeskat Aan de manier waarop tijgers sluipen en op hun prooi afspringen, is goed te zien dat ze uit de familie van katachtigen komen. De tijger is binnen die familie zelfs de grootste
Nadere informatiePostbus AR Hoorn
Aan College van Burgemeester en Wethouders Postbus 603 1620 AR Hoorn Betreft: vragen ex art. 36 over "Defecten straatverlichting" Hoorn, 15 januari 2014 Geachte college, Op 4 januari heb ik via het digitale
Nadere informatieinh oud 1. Dieren in de winter 2. De egel 3. De vleermuis 4. De eekhoorn 5. De merel 6. De ree 7. De pad 8. Het lieveheersbeestje 9.
Dieren in de winter inhoud 1. Dieren in de winter 3 2. De egel 4 3. De vleermuis 5 4. De eekhoorn 6 5. De merel 7 6. De ree 8 7. De pad 9 8. Het lieveheersbeestje 10 9. De koe 11 10. Filmpjes 12 Pluskaarten
Nadere informatie1 Ik zie op tegen de herfst
Herfstdip De dagen worden korter, de temperatuur daalt en het landschap wordt langzaamaan minder groen door de vallende blaadjes. De herfst is weer bijna in aantocht. In hoeverre bent u het (on)eens met
Nadere informatieWerkstuk Biologie De Sneeuwuil
Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk door Rikaatje 1148 woorden 25 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou De Sneeuwuil Gemaakt door: Rika van Breemen 1HVC 2017 Inleiding
Nadere informatieAMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON
AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON juni 2007 In
Nadere informatieIn de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn.
Verslag door een scholier 1793 woorden 30 mei 2017 7,4 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Helderheid en waterdieren Namen: Rosa van den Hoeven, Laila Vogel en Aryanne Abma Klas: G3A
Nadere informatiePutten, lichtkolken en roosterholtes: valkuilen voor kleine dieren
ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR REDACTIES MEDIA Putten, lichtkolken en roosterholtes: valkuilen voor kleine dieren In stedelijk gebied leef je als amfibie in een wereld van onneembare hobbels en valkuilen.
Nadere informatieHET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM
HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DIJKZICHT-ZUID TE ZUILICHEM
Nadere informatieGP5: Bezoek Londen Stedenbouwkundig ontwerp
Boonen Jan Student Toegepaste Architectuur GP5: Bezoek Londen Stedenbouwkundig ontwerp Duurzame materialen Groen Verlichting 2010-2011 Noem een aantal positieve en negatieve aspecten van het project in
Nadere informatieKleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden.
KB0 Tijdsinvestering: 60 minuten Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden. 1. Inleiding Kleine beestjes vinden kun je overal en in elk
Nadere informatieinhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen Winterkost Beweeg 12 9.
Winter inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen 10 7. Winterkost 11 8. Beweeg 12 9. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en
Nadere informatieZEVEN TIPS OM GOED TE GAAN ZIEN
ZEVEN TIPS OM GOED TE GAAN ZIEN ZONDER BRIL, LENZEN OF LASEREN KARIN HOGENBOOM VOLZICHT.NL Ontspannen van de ogen Voorwoord Ik was tien jaar toen ik voor het eerst een bril kreeg. De oogarts had mijn ogen
Nadere informatieKopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.
Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je
Nadere informatieBijlage inhoudelijke reactie op maatregelen
Bijlage inhoudelijke reactie op maatregelen Algemene punten ingebracht door bewoners Voor wat betreft het geluid kan de 68 dba max. nooit een jaargemiddelde zijn. Per 24 uur zou dit betekenen b.v. 's nachts
Nadere informatieOpenbare verlichting en verkeersveiligheid Compromis tussen zichtbaarheid, prestaties en het verwijderen van obstakels langs de weg
Openbare verlichting en verkeersveiligheid Compromis tussen zichtbaarheid, prestaties en het verwijderen van obstakels langs de weg Ing J. Stommen ir N. Leroy 11/09/2013 Direction des Equipements Electromécaniques
Nadere informatieDe lente! Werkboekje leeftijd: 10+
De lente! Werkboekje leeftijd: 10+ Seizoenen De lente begint meestal op 21 maart. Soms kan het begin van de lente ook vallen op 20 maart. Dat heeft te maken met de stand van de zon. Afgesproken is dat
Nadere informatieAMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KNOFLOOKPAD SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP
AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KNOFLOOKPAD SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 KNOFLOOKPAD De knoflookpad is één van de meest bedreigde amfibie soorten in Nederland. Er zijn landelijk nog 40 restpopulaties
Nadere informatieAMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP
AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 KAMSALAMANDER De Achterhoek is één van de gebieden met de ruimste verspreiding van de kamsalamander in Nederland.
Nadere informatieKennisnet community 5-6 / herfst 2006
HERFSTWEER Als de zomer voorbij is begint de herfst. Dat merk je niet direct. Er verandert wel steeds meer. Het wordt kouder. Je kunt niet meer zonder jas naar buiten. Er komen herfstbuien. Het waait en
Nadere informatieZoeken naar leven. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Zoeken naar leven Jouw werkbladen In de klas Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In de klas versie 10-2013 1 Zoeken naar leven
Nadere informatieBOSSEN. Dwaal door onze groene wereld. Christiane Dorion
DE BOSSEN IN Dwaal door onze groene wereld Christiane Dorion LEMNISCAAT ROTTERDAM Inhoud Wereldbossen 4 Groene reuzen 34 Van zaadje tot boom 6 Herken naaldbomen 36 Bladeren, stammen en wortels 8 Tropische
Nadere informatieLicht en donker Licht
H Licht en donker Licht groep 1-2 09 tijdsduur 80 minuten kerndoelen 1, 32, 42 en 54 lesdoelen De leerling: weet dat licht nodig is om te zien kent een aantal lichtbronnen, waarvan sommige uit zichzelf
Nadere informatieinhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8.
De egel inhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8. Jonge egels 10 9. Winter 11 10. Filmpje 12 Pluskaarten
Nadere informatieBEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS
BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS een fotoreis naar Finland met Maas van de Ruitenbeek - WildlifePhotography BEREN, WOLVEN EN KORHOENDERS Het grensgebied tussen Rusland en Finland is jarenlang niet toegankelijk
Nadere informatie