Padden.nu Meer dan amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

Transcriptie

1 Padden.nu 2008 Meer dan amfibieën veilig overgezet! REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

2 Padden.nu 2008 Meer dan amfibieën veilig overgezet! J.E. Herder, november 2008 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

3 Overzetresultaten Padden.nu 2008 INHOUD SAMENVATTING 1 INLEIDING METHODE Telmee Invoeren op de juiste dag RESULTATEN Aantallen overgezette amfibieën per traject Aantallen overgezette amfibieën per soort Verloop van de amfibieëntrek Gewone pad Bruine kikker Kleine watersalamander Alpenwatersalamander Heikikker Rugstreeppad Groene kikker PADDENWERKGROEPEN & KNELPUNTEN CONCLUSIES & AANBEVELINGEN DANKWOORD...15

4 Stichting RAVON 1 INLEIDING Eind 2007 zijn we van start gegaan met het project Padden.nu. Padden.nu is een gezamenlijk project van stichting RAVON, IVN, KNNV en Landschap Noord-Holland. Het doel van het project is door middel van uitwisseling van informatie en ervaring de samenwerking tussen locale paddenwerkgroepen te stimuleren. Het project draait rondom de interactieve website Op deze website is veel informatie te vinden over onder andere de paddentrek, het opzetten van een werkgroep en structurele oplossingen. Daarnaast krijgt iedere werkgroep de mogelijkheid zich aan te melden voor zijn eigen werkgroeppagina. Naast algemene informatie hebben de werkgroepen de mogelijkheid hun overzetresultaten door te geven welke dan worden weergegeven in een actuele grafiek op hun werkgroeppagina. Sinds de opening van de website begin 2008 hebben zich al 30 werkgroepen aangemeld verdeeld over 10 provincies. Zie figuur 1 voor een kaart van de aangesloten werkgroepen op Padden. Van deze 30 werkgroepen hebben 18 werkgroepen met in totaal 23 trajecten hun overzetresultaten doorgegeven aan Padden.nu. Dit verslag geeft een overzicht van de overzetresultaten. Door het bundelen van overzetresultaten uit het hele land ontstaat een krachtige dataset waarmee op termijn mogelijk uitspraken kunnen worden gedaan over landelijke trends in aantallen overgezette dieren. Figuur 1: Kaart van de aangesloten werkgroepen op Padden.nu 1

5 Overzetresultaten Padden.nu METHODE 2.1 Telmee De aantallen overgezette dieren zijn per traject doorgegeven via de website Door voor elk traject een apart account aan te maken op Telmee was het mogelijk om de ingevoerde data per traject te presenteren in actuele grafieken op Padden.nu. Het grootste deel van de paddenwerkgroepen heeft zijn data zelf ingevoerd. Voor een aantal groepen heeft stichting RAVON de data voor 2008 ingevoerd. We hopen dat deze groepen, nu de accounts zijn aangemaakt, in 2009 zelf vanaf het begin van het jaar hun overzetresultaten doorgeven. Meer informatie over het doorgeven van waarnemingen is te vinden op onder het tabblad waarnemingen. In dit verslag zijn alleen de resultaten opgenomen van de werkgroepen die deze hebben doorgegeven. In totaal zijn er door de bij Padden.nu aangesloten werkgroepen dus meer dieren overgezet! 2.2 Invoeren op de juiste dag Vroeg tijdens het project bleek dat sommige werkgroepen s avonds en andere werkgroepen s morgens dieren overzetten. Dit had als gevolg dat de trek van één gunstige nacht op twee verschillende dagen werd ingevoerd (de ene groep op de datum van de avond en door de andere groep op de datum van de dag erna). Dit leverde een scheef beeld op in de totaaloverzichten. Er is daarom besloten om alle data van de ochtendronden op de datum van de avond ervoor te schrijven. Dit is te rechtvaardigen omdat het grootste aantal dieren vlak na de schemer trekt. Hoewel ze pas s morgens uit de emmers worden gehaald, waren de dieren toch wel degelijk de dag daarvoor al aan het trekken. Foto 2: Een gewone pad in een emmer op het traject in Grave (foto Jelger Herder) 2

6 Stichting RAVON 3 RESULTATEN 3.1 Aantallen overgezette amfibieën per traject In totaal zijn er op alle 23 trajecten samen maar liefst amfibieën overgezet. Zoals hiervoor al vermeld hebben niet alle bij Padden.nu aangesloten groepen hun resultaten doorgegeven (18 van de 30 groepen). Deze 18 groepen hebben gemiddeld amfibieen per werkgroep overgezet. Hiermee kunnen we een (voorzichtige) schatting maken voor het totaal aantal overgezette dieren door alle bij Padden.nu aangesloten groepen: 30 werkgroepen * = amfibieën! Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal overgezette dieren per traject. Op de meeste trajecten worden tussen de 500 tot amfibieën per jaar overgezet. Er zijn echter twee trajecten die er enorm bovenuit steken: het Kuinderbos met overgezette amfibieën en Amerongen met overgezette amfibieën. Bij Amerongen betrof het voor meer dan 95% gewone padden, in het Kuinderbos maakte bruine kikkers ook een aanzienlijk deel van het toaal aantal overgezette dieren uit (53% gewone pad en 41% bruine kikkers!). Tabel 1: Overzicht van het aantal overgezette dieren per traject Traject - (plaats en straat) Provincie Aantal overgezette amfibieën Hardenberg - Rheezerweg Overijssel 27 Wageningen - Westbergweg en Veerweg Gelderland 67 Overasselt - De Waaij Gelderland 121 Overasselt - Craeyenbergh Gelderland 258 Grave - Bronkhorstweg Noord-Brabant 302 Schuddebeurs - Donkereweg Zeeland 399 Culemborg - Klene Buitenom Gelderland 410 Julianadorp - De Zandloper Noord-Holland 428 Ulvenhout - Rouppe van de Voortlaan Noord-Brabant 522 Groote Keeten - Duinweg Noord-Holland 890 Valkenburg - Hekerweg Limburg Beetsterzwaag - Proostweg Friesland De Pollen - Oude Hoevenweg Overijssel Castricum - Zeeweg Noord-Holland Leersum - Broekhuizen Utrecht Schoorl - Duinweg Noord-Holland Den Helder - DonkereDuinen Noord-Holland Bakkum - Heereweg Noord-Holland Overveen - Koningshof Noord-Holland Heiloo - Nijenburg/Heilooërbos Noord-Holland Holten - Broekweg Overijssel Kootwijk - Heetweg Gelderland Kuinderbos - Hopweg en Schotelweg Flevoland Amerongen - Elsterstraatweg/Veenseweg Utrecht Alle trajecten samen (totaal overgezet):

7 Overzetresultaten Padden.nu Aantallen overgezette amfibieën per soort In totaal zijn er op alle 23 trajecten samen amfibieën tot op soort gedetermineerd. De overige waarnemingen zijn doorgegeven als pad, salamander of kikker. Zoals verwacht bestaat het merendeel van de overgezette dieren uit gewone padden. Als goede tweede komt de bruine kikker met maar liefst overgezette exemplaren. Op de derde plaats staat de kleine watersalamander. Opvallend is dat ook grote aantallen individuen van zeldzamere soorten zijn overgezet. Zo zijn er maar liefst heikikkers, 988 rugstreeppadden en 118 Alpenwatersalamanders veilig naar de overkant gebracht. Aan de Rouppe van de Voortlaan in Ulvenhout zijn met zekerheid 15 vinpootsalamanders overgezet. Het werkelijke aantal overgezette vinpootsalamanders ligt waarschijnlijk hoger, maar een aanzienlijk deel kon niet op naam worden gebracht (ze zijn moeilijk te onderscheiden van de kleine watersalamander). Op een traject in Overijssel is een doodgereden boomkikker aangetroffen, in voorgaande jaren zijn op dit traject wel succesvol boomkikkers overgezet! Naast amfibieën zijn er ook nog enkele andere dieren overgezet, zoals hazelwormen, een zandhagedis, veldmuizen, spitsmuizen en een mestkever. Tabel 2: Overzicht van het aantal overgezette dieren per soort Totaal aantal overgezette individuen per soort Alpenwatersalamander 118 bastaardkikker 1 bruine kikker gewone pad groene kikker (soort onbepaald) 254 heikikker kleine watersalamander rugstreeppad 988 vinpootsalamander 15 Foto 3: Emmers checken (foto Jelger Herder) 4

8 Stichting RAVON 3.3 Verloop van de amfibieëntrek De gewone pad trekt al bij een minimum temperatuur van 6 C, salamanders soms al bij nog lagere temperaturen. Maar hoe hoger de temperatuur, hoe groter de trek. De amfibieëntrek is echter niet alleen afhankelijk van de temperatuur, ook de luchtvochtigheid speelt een rol. Amfibieën hebben een waterdoorlaatbare huid en zijn daarom gevoelig voor uitdroging. Ze trekken daarom het liefst tijdens vochtig weer. De amfibieëntrek wordt dus gestuurd door een combinatie van temperatuur en luchtvochtigheid. Op de website van Padden.nu staat een tabel die de intensiteit van de amfibieëntrek voorspelt. Figuur 1 laat zien dat de amfibieëntrek grofweg in vier piekperioden heeft plaatsgevonden. Tussen deze perioden in waren de weersomstandigheden ongunstig voor de trek. De echte amfibieëntrek is begonnen op 21 februari Voor die tijd zijn er wel dieren overgezet maar geen noemenswaardige aantallen. De dag met de grootste trek was 29 februari. De trek richting het voortplantingswater (heentrek) vond grofweg plaats tussen eind februari en begin april. De piek in de trek op 23 april wordt veroorzaakt door terugtrek van padden die klaar waren met de voortplanting aangevuld met enkele late soorten. Alle amfibieën samen Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 1: Aantal overgezette amfibieën (alle soorten samen) per dag in 2008 Van de meest overgezette soorten zijn grafieken per soort gemaakt. Hierin is mooi te zien dat er vroege en late soorten zijn. 5

9 Overzetresultaten Padden.nu Gewone Pad De gewone pad had grofweg 4 trekperioden (Figuur 2). De trek is begonnen op 21 februari. De trek van de gewone pad is vrij geleidelijk over het seizoen verlopen. De piek in de trek op 23 april wordt veroorzaakt door terugtrek van padden die klaar waren met de voortplanting. De meeste werkgroepen hebben rond deze tijd hun schermen al weggehaald. Bij Amerongen zetten ze echter ook de dieren die terugtrekken over. Een dergelijk geconcentreerde terugtrek is opvallend te noemen. Er wordt vaak vanuit gegaan dat de terugtrek van amfibieën zeer geleidelijk verloopt gedurende het seizoen en dat het daarom geen zin heeft om ook voor de terugtrek schermen op te zetten. Het zou dan ook veel extra tijd en moeite vragen van de vrijwilligers tegen een lage opbrengst. Een andere reden om minder aandacht te besteden aan de terugtrek is de vanuit populatiebeheer beredeneerde opvatting dat de dieren zich dan al hebben voortgeplant en dat er dus reeds voor een nieuwe generatie is gezorgd. De gewone pad is op alle 23 trajecten aangetroffen en overgezet. Gewone pad Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 2: Aantal overgezette gewone padden (Bufo bufo) per dag in

10 Stichting RAVON Bruine kikker De bruine kikker had grofweg 3 trekperioden (Figuur 3). De trek loopt praktisch gelijk aan die van de gewone pad. De trek is eveneens begonnen op 21 februari en de pieken in de trek vallen op dezelfde dagen als bij de gewone pad. Dit kan verklaard worden doordat het weer op die dagen in het algemeen gunstig was voor amfibieëntrek en dat er daarom verschillende soorten tegelijk trekken. Voor de bruine kikker is geen duidelijk terugtrek gemeten. Een verklaring hiervoor is dat de meeste werkgroepen hun schermen alweer hebben opgeruimd tegen de tijd dat de dieren terugtrekken. De piek in de terugtrek voor de gewone pad is vrijwel geheel afkomstig van Amerongen. De kikkers zijn bij Amerongen niet op naam gebracht en tellen dus niet mee in de totaalgrafiek voor de bruine kikker. De waarnemingen zijn afkomstig van 22 trajecten. De bruine kikker komt waarschijnlijk voor op alle trajecten, maar bij Amerongen zijn de dieren niet op naam gebracht maar als kikkers genoteerd. Bruine kikker Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 3: Aantal overgezette bruine kikkers (Rana temporaria) per dag in

11 Overzetresultaten Padden.nu Kleine watersalamander De kleine watersalamander volgde grofweg dezelfde 3 trekperioden als de gewone pad en bruine kikker (Figuur 4). De trek verloopt echter constanter met slechts twee echt hoge pieken (22 februari en 28 maart). De trek lijkt te beginnen op 21 februari (net als bij de bruine kikker en gewone pad). Hier moet echter een kantekening bij worden geplaatst. Salamanders trekken over het algemeen vroeg naar hun voortplantingswater, vaak al op gunstige dagen in januari en vroeg in februari. Veel paddenwerkgroepen hebben hun schermen dan nog niet opgezet omdat de padden en kikkers pas iets later van start gaan. Mogelijk wordt daarom een aanzienlijk deel van de trekkende salamanders gemist. De kleine watersalamander is op 16 van de 23 trajecten waargenomen en overgezet. Kleine watersalamander Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 4: Aantal overgezette kleine watersalamanders (Lissotriton vulgaris) per dag in

12 Stichting RAVON Alpenwatersalamander De Alpenwatersalamander laat een heel ander patroon zien dan bovenstaande soorten (Figuur 5). De Alpenwatersalamanders beginnen al vroeg aan de trek (28 januari), tonen een duidelijke piek eind februari en trekken daarna nog maar geleidelijk. De waarnemingen van de Alpenwatersalamanders zijn gedaan op twee trajecten: Ulvenhout en Heek. De grafiek komt overeen met het verwachte beeld voor een salamander. Alpenwatersalamander Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 5: Aantal overgezette Alpenwatersalamanders (Mesotriton alpestris) per dag in

13 Overzetresultaten Padden.nu Heikikker De heikikker staat bekend als een vroege soort. In Figuur 6 is te zien dat dat ondersteund wordt door de overzetresultaten. De piek van de trek ligt heel duidelijk eind februari. Het grootste deel van de dieren trekt dan binnen korte tijd naar het voortplantingswater. Daarna trekken er slechts nog mondjesmaat heikikers De waarnemingen van de heikikkers zijn gedaan op vier trajecten (Kootwijk, Grave, De Pollen en Beesterzwaag) Heikikker Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 6: Aantal overgezette heikikkers (Rana arvalis) per dag in

14 Stichting RAVON Rugstreeppad De rugstreeppad staat bekend als een late soort. In Figuur 7 is te zien dat dat ondersteund wordt door de overzetresultaten. Er zijn vrijwel geen waarnemingen in februari en slechts enkele in begin maart. Eind maart komt de eerste piek en eind april de tweede nog hogere piek in de rugstreeppaddentrek. De waarnemingen van de rugstreeppadden zijn gedaan op zeven trajecten. Rugstreeppad Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 7: Aantal overgezette heikikkers (Bufo calamita) per dag in

15 Overzetresultaten Padden.nu Groene kikker De groene kikker staat eveneens bekend als een late soort. In Figuur 8 is te zien dat dat ondersteund wordt door de overzetresultaten. Er zijn slechts incidentele waarnemingen in februari en begin maart. Eind maart komt de eerste en hoogste piek en eind april komt nog een tweede piek in de trek van de groene kikkers. Aantekening hierbij is dat een deel van de groene kikkers in het water overwintert en dus helemaal geen trekgedrag vertoont. De waarnemingen van de groene kikkers zijn gedaan op acht trajecten. Groene kikker Aantal overgezette dieren jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 Figuur 8 Aantal overgezette groene kikkers (Rana esculenta synklepton) per dag in

16 Stichting RAVON 4 PADDENWERKGROEPEN & KNELPUNTEN Per 1 oktober 2008 hebben 30 werkgroepen zich aangemeld bij padden.nu voor hun eigen werkgroeppagina. Recent hebben zich nog een aantal werkgroepen aangemeld die nog aan de website moeten worden toegevoegd. In totaal zijn in 2008 ongeveer 100 paddenwerkgroepen benaderd via of een brief, ongeveer de helft heeft daarop een reactie gegeven. Er waren vijf werkgroepen die inmiddels waren opgeheven om uiteenlopende redenen. Een aantal werkgroepen had een permanente faunapassage weten te realiseren in de vorm van paddentunnels waardoor overzetten niet meer nodig was. Een andere groep had nieuwe poelen gegraven aan de andere kant van de weg waardoor de padden niet meer de weg over hoefden te steken. Andere groepen waren helaas gestopt door een tekort aan vrijwilligers en tijd. In 2009 zal verder worden gegaan met het persoonlijk benaderen van de werkgroepen die nog niet deelnemen aan Padden.nu. Op de website van Padden.nu was het mogelijk om knelpunten door te geven waar voorzieningen of een paddenoverzetgroep wenselijk zijn. Er zijn vier reacties binnen gekomen: Doorgegeven knelpunten: Marknesse Kleiweg. In 2006 zijn er hier op één regenachtige avond op een stuk van circa 600 meter lang ten minste 100 doodgereden padden waargenomen. Wassenaar Rijksstraatweg richting Amsterdam, Eikenlaan en de Raaphorstlaan. Hier worden tijdens de trek dagelijks dieren doodgereden. Er is één vrijwilliger actief die met de hand dieren overzet maar hiermee niet kan voorkomen dat er toch slachtoffers vallen. Arnhem de wijk Monnikenhuizen. Midden in deze wijk ligt een plas water met daaromheen wegen die de plas scheiden van het bos en groen dat eromheen ligt. Hier worden tijdens de trek grote aantallen padden doodgereden. Straatkolken in het algemeen. Tijdens de trek (en ook buiten de trek) komen er jaarlijks in Nederland vele duizenden amfibieën in straatkolken of putten terecht. In Apeldoorn hebben ze hier een oplossing voor gevonden. Deze zal komend jaar op de website van Padden.nu gepresenteerd worden. Foto 4: Een gewone pad overdag (foto Maaike Pouwels) 13

17 Overzetresultaten Padden.nu CONCLUSIES & AANBEVELINGEN De start van de website Padden.nu is hoopvol. Van de 30 groepen die zich in het eerste jaar hebben aangemeld geeft iets meer dan de helft haar gegevens door via telmee.nl. Door de gegevens uit het hele land te bundelen ontstaat er een krachtige dataset waarmee op termijn mogelijk ook uitspraken kunnen worden gedaan over trends in aantallen amfibieën. Met de huidige dataset is het verloop van de amfibieëntrek van 2008 mooi in beeld gebracht. In de toekomst hopen we dat nog meer werkgroepen zich aansluiten bij Padden.nu en dat de reeds aangesloten groepen hun data blijven doorgeven. Hoe meer groepen hun gegevens doorgeven, hoe beter de dataset wordt. Werkgroepen die zich nog niet hebben aangemeld kunnen dat doen door op de voorpagina van de website het formulier aan de rechter kant (aanmelden werkgroepen) in te vullen en te versturen. Bescherming Naast het signaleren van trends en het vaststellen van patronen in de trek van de verschillende soorten wordt er ook waardevolle data verzameld omtrent het voorkomen van soorten, waaronder enkele zeldzamere beschermde soorten zoals de heikikker, rugstreeppad, vinpootsalamander en Alpenwatersalamander. Om soorten adequaat te kunnen beschermen is kennis nodig over de verspreiding van deze soorten. De waarnemingen gedaan tijdens de paddenoverzetacties dragen bij aan het verspreidingsbeeld van deze soorten en op deze manier indirect aan de bescherming van deze soorten. Zie voor verspreidingskaartjes en meer informatie over het nut van het verzamelen van waarnemingen. Foto 5: Ook rugstreeppadden worden veilig overgezet foto Jelger Herder 14

18 Stichting RAVON 5 DANKWOORD Bij deze willen we alle werkgroepen bedanken voor hun enthousiaste deelname aan Padden.nu. In het bijzonder willen we de werkgroepen bedanken die zelf hun gegevens via hebben ingevoerd. Zonder de inzet van al deze vrijwilligers is er geen paddenoverzet mogelijk en dus ook geen Padden.nu. We hopen dat de website Padden.nu jullie stimuleert om verder te gaan. Foto 6: De Jeugd helpt mee (foto Wim van den Heuvel) 15

19 Overzetresultaten Padden.nu VERDER LEZEN Rapporten: - Prudon, B. & R.C.M. Creemers. Veilig naar de overkant. Een kritische kijk op constructie en onderhoud van amfibieëntunnels. Stichting RAVON, rapportnummer p. o Te downloaden op de website van Padden.nu (onder oplossingen faunapassages) - Van Amstel, C. A. & J.F. van der Beek. Amfibieënwerkgroepen en Overzetmaatregelen. Een inventarisatie naar de doeltreffendheid, de knelpunten en de functies. Afstudeeronderozk in opdracht van stichting RAVON te Nijmegen en Van Hall Instituut te Leeuwarden. o Digitaal opvraagbaar bij stichting RAVON. Websites: - Padden.nu: o De website voor, over en door paddenwerkgroepen. Met een overzicht van paddenwerkgroepen in Nederland en informatie over de paddentrek, soorten, methode van paddenwerkgroepen, structurele oplossingen en nog veel meer. - Stichting RAVON o Stichting RAVON is de vrijwilligersorganisatie voor onderzoek naar reptielen, amfibieën en vissen. Op de website staat onder andere uitgebreide informatie over de in Nederland voorkomende soorten, bescherming en activiteiten zoals excursies, lezingen en cursussen. 16