Padden Praat PADDEN.NU: stand van zaken

Transcriptie

1 Padden Praat PADDEN.NU: stand van zaken In januari 2008 is gestart met het project Padden.nu, waarna in februari de gelijknamige website is gelanceerd. Zoveel mogelijk paddenwerkgroepen zijn op de hoogte gesteld van het project. Op dit moment hebben zich 36 werkgroepen, verdeeld over 10 provincies, aangesloten bij Padden.nu. Alleen uit de provincies Drenthe en Groningen ontbreken nog vertegenwoordigers. Achttien paddenwerkgroepen, met in totaal 23 trajecten, hebben afgelopen jaar hun vangstgegevens doorgegeven via Op deze 23 trajecten samen zijn maar liefst amfibieën overgezet. Wij hopen dat dit jaar nog meer werkgroepen hun overzetgegevens invoeren op Telmee (klik hier voor uitleg). Door gegevens van overgezette amfibieën uit het hele land centraal te registreren, vergroten we onze kennis over de verspreiding en trends van de gewone soorten. De ingevoerde gegevens dragen zo echt bij aan een betere bescherming van de dieren. Om het goede werk van de paddenwerkgroepen te ondersteunen, is nu de folder Padden op pad beschikbaar. Werkgroepen die zijn aangesloten bij Padden.nu kunnen via de website gratis 150 exemplaren van deze folder aanvragen. De folder kan gebruikt worden om nieuwe vrijwilligers te werven of om aandacht te vragen aan automobilisten en omwonenden voor de paddentrek. Gewone pad foto Jelger Herder Informatieavond voor paddenwerkgroepen Heeft u als paddenwerkgroep behoefte aan meer informatie over een specifiek onderwerp (bijvoorbeeld over faunapassages en andere structurele oplossingen of over het determineren van amfibieën), meld dit dan bij de projectgroep van Padden.nu! In overleg met u organiseren we dan een avond of middag in uw regio. Een deskundige vertelt u tijdens deze bijeenkomst alles over het onderwerp van uw keuze en beantwoordt al uw vragen. U kunt ook voor de leden van uw paddenwerkgroep een basiscursus amfibieën en reptielen aanvragen. Voor meer informatie over deze basiscursus, kunt u op de site van stichting RAVON terecht, Op kunt u een informatieavond of basiscursus aanvragen. Emmer vol padden in Culemborg foto Kars Veling

2 amfibieën veilig overgezet in 2008! In het afgelopen jaar hebben paddenwerkgroepen zich op veel plaatsen in Nederland weer ingezet tijdens de paddentrek. Door kikkers, padden en salamanders veilig naar de overkant van de weg te helpen is duizenden dieren een fataal lot bespaard gebleven. Fantastisch werk, waarvoor Padden.nu alle vrijwilligers hartelijk wil bedanken! In 2008 hebben zich 33 paddenwerkgroepen, verdeeld over 10 provincies, via aangemeld. Van deze 33 werkgroepen hebben 18 werkgroepen, met in totaal 23 trajecten, hun overzetresultaten ingevoerd op In totaal zijn er op alle 23 trajecten samen maar liefst amfibieën overgezet. Overzetten in Grave foto Jelger Herder De 18 werkgroepen die hun gegevens op Telmee hebben ingevoerd, hebben gemiddeld amfibieën per werkgroep overgezet. Hiermee kunnen we een voorzichtige schatting maken voor het totale aantal overgezette dieren door alle paddenwerkgroepen die zich bij Padden.nu hebben aangesloten: 33 werkgroepen x = amfibieën! Mannetje heikikker foto Jelger Herder Traject - (plaats en straat) Provincie Amfibieën Hardenberg - Rheezerweg Overijssel 27 Wageningen - Westbergweg en Veerweg Gelderland 67 Overasselt - De Waaij Gelderland 121 Overasselt - Craeyenbergh Gelderland 258 Grave - Bronkhorstweg Noord-Brabant 302 Schuddebeurs - Donkereweg Zeeland 399 Culemborg - Klene Buitenom Gelderland 410 Julianadorp - De Zandloper Noord-Holland 428 Ulvenhout - Rouppe van de Voortlaan Noord-Brabant 522 Groote Keeten - Duinweg Noord-Holland 890 Valkenburg - Hekerweg Limburg Beetsterzwaag - Proostweg Friesland De Pollen - Oude Hoevenweg Overijssel Castricum - Zeeweg Noord-Holland Leersum -Broekhuizen Utrecht Schoorl - Duinweg Noord-Holland Den Helder - DonkereDuinen Noord-Holland Bakkum - Heereweg Noord-Holland Overveen - Koningshof Noord-Holland Heiloo - Nijenburg/Heilooërbos Noord-Holland Holten - Broekweg Overijssel Kootwijk - Heetweg Gelderland Kuinderbos - Hopweg en Schotelweg Flevoland Amerongen - Elsterstraatweg/Veenseweg Utrecht Alle trajecten samen (totaal overgezet):

3 Grote aantallen zeldzame soorten overgezet Op de 23 trajecten, waarvan de gegevens zijn ingevoerd in Telmee.nl, zijn in totaal amfibieën tot op soort gedetermineerd. De overige waarnemingen zijn doorgegeven als pad, salamander of kikker. Zoals verwacht bestaat het merendeel van de overgezette dieren uit gewone padden. Als goede tweede komt de bruine kikker met overgezette exemplaren. Op de derde plaats vinden we de kleine watersalamander. Opvallend is dat ook grote aantallen dieren van zeldzamere soorten zijn overgezet. Zo zijn er maar liefst heikikkers, 988 rugstreeppadden en 118 Alpenwatersalamanders veilig naar de overkant gebracht. Naast amfibieën zijn er ook nog enkele andere dieren overgezet, zoals hazelwormen, een zandhagedis, veldmuizen, spitsmuizen en een mestkever. Totaal aantal overgezette individuen per soort Alpenwatersalamander 118 bastaardkikker 1 bruine kikker gewone pad groene kikker (soort onbepaald) 254 heikikker kleine watersalamander rugstreeppad 988 vinpootsalamander 15 Populairste trekdag: 29 februari 2008 In 2008 vond de amfibieëntrek grofweg in vier piekperioden plaats. Tussen deze perioden in waren de weersomstandigheden ongunstig voor de trek. De grote aftrap was op 21 februari Voor die tijd zijn er wel dieren overgezet, maar dit waren slechts kleine aantallen. De populairste trekdag was 29 februari. Op deze bijzondere dag, die slechts eens in de vier jaar voorbij komt, zijn de meeste dieren overgezet. De trek richting het voortplantingswater (heentrek) vond grofweg plaats tussen eind februari en begin april. Hierna was het enige tijd erg rustig. Tot 23 april; een dag waarop weer een duidelijke piek waarneembaar is. Deze piek is veroorzaakt door de terugtrek van padden die klaar waren met de voortplanting, aangevuld met enkele late soorten. Op staat een tabel die de intensiteit van de amfibieëntrek voorspelt. Geef uw gegevens door op Telmee.nl Wij hopen dat zich voor de paddentrek van dit jaar nog meer werkgroepen aansluiten bij Padden.nu en hun gegevens invoeren op Hoe meer groepen dit doen, hoe beter de dataset wordt. Door het bundelen van overzetresultaten uit het hele land kunnen we op termijn belangrijke uitspraken doen over landelijke trends in aantallen overgezette dieren en patronen in de trek van de verschillende soorten. Daarnaast worden er tijdens de paddentrek waardevolle gegevens verzameld over het voorkomen van soorten, waaronder enkele zeldzamere beschermde soorten, zoals de heikikker, rugstreeppad, vinpootsalamander en Alpenwatersalamander. Om soorten goed te kunnen beschermen is immers kennis nodig over de verspreiding ervan. Gegevens die verzameld worden tijdens de paddentrek dragen dus direct bij aan de bescherming van amfibieën. Op worden bij elke soort verspreidingskaartjes gegeven en staat meer informatie over het nut van het verzamelen van waarnemingen. Werkgroepen die zich nog niet hebben aangemeld bij Padden.nu kunnen dat doen door op de voorpagina van de website het formulier aan de rechterkant (aanmelden werkgroepen) in te vullen en te versturen. Tekst: Tamira Hankman Foto: Jelger Herder

4 Uitgelicht: Werkgroep Castricum-Bakkum Coördinator: Thea Spruijt, vanaf 2007 Locatie: twee locaties in Bakkum en Castricum (zie hieronder) Actief sinds: 2000 Deelnemers: ca. 20 voor beide locaties samen Soorten: gewone pad, rugstreeppad (foto), bruine Kikker, heikikker en kleine watersalamander Rugstreeppad foto Arend de Jong Bakkum-Heereweg Locatie: van de jeugdherberg tot aan de Duinweg Maximaal aantal amfibieën in één jaar: 3501 (2005) Maximaal aantal amfibieën op 1 avond: 669 (avond van 21 maart 2005). Omdat ik die middag veel mensen gebeld had, waren we met 10 mensen aanwezig en vielen er weinig doden. Het was inmiddels opgeklaard, dus na een half uur stopte plotsklaps de paddentrek. Meest bijzondere vangst in de emmers en bij het rapen: De jaarlijks ongeveer 20 rugstreeppadden is het hoogste aantal langs de binnenduinrand van Kennemerland (Schoorl- Haarlem). Castricum Zeeweg Precieze locatie: bij de ijsbaan & bezoekerscentrum de Hoep Maximaal aantal amfibieën in één jaar: 3887 (2000, inclusief emmers achter de tunnels en paddenrapen op de weg aansluitend aan het scherm; het jaar erop is het scherm daar met 100 meter verlengd); daarnaast nog 165 dode dieren in In gewone jaren bijna 900 in de emmers. Maximaal aantal amfibieën op 1 avond: 759 en 34 doden (23-24 maart 2000) Meest bijzondere vangst in de emmers: 140 bruine kikkers in één emmer, 2x op een avond/nacht. Tunnel Bakkum Heereweg - foto Thea Spruijt Kleine Tekst: watersalamander Thea Spruijt foto Arend de Jong Is er een trend in het aantal overgezette padden: Het is moeilijk om een trend te onderscheiden. Vanaf 2002 zijn er goede en slechte jaren geweest op het traject in Bakkum. Van 2003 tot 2005 liepen de aantallen padden op 1/3 deel van het traject op, waarschijnlijk door de aanleg van ondiepe poelen in het nieuwe natuurgebied aan de overzijde van de weg. Eind 2006 zijn hier tunnels aangelegd, waardoor de aantallen niet meer te monitoren zijn. Op het traject in Castricum was er in 2008 een onverklaarbare afname van padden met 80-90%. Terwijl het aantal bruine kikkers op het traject juist sterk toenam! Hoogtepunt van de werkgroep tot nu toe: De aanleg van 3 tunnels op basis van onze overzetacties en tellingen. Daarnaast de realisatie van de paddentrektentoonstelling Op Pad in bezoekerscentrum de Hoep in Castricum van 6 februari t/m 15 april 2009 en in 2010 in bezoekerscentrum de Zandwaaier te Overveen. Deze expositie is samengesteld door de duinbeheerder PWN en de paddenwerkgroepen in Kennemerland, waaraan onze paddenwerkgroep een grote bijdrage heeft geleverd. We krijgen enthousiaste reacties op de mooie foto s, interessante teksten en de leuke publieksdag op 8 februari j.l. Een aanrader, dus kom kijken als je in de buurt bent van Castricum (NH). Tekst: Thea Spruijt

5 Bezoek de Paddentrektentoonstelling Op Pad Wat: De tentoonstelling geeft veel informatie over het fenomeen paddentrek en de situatie in de regio Kennemerland (NH). De teksten worden ondersteund door schitterend fotomateriaal. De expositie Amfibieën van Nederland van Digitalnature met foto s van alle 16 Nederlandse amfibieën afgedrukt op groot formaat is onderdeel van de tentoonstelling. Waar: Bezoekerscentrum de Hoep in Castricum: 6 februari tot 15 april bezoekerscentrum de Zandwaaier te Overveen in 2010 Toegang: gratis! Klik hier voor meer informatie! De tentoonstelling foto Jack van Schayk Tekst: Jelger Herder & Thea Spruijt Soortbespreking: de kleine watersalamander Kleine watersalamander foto Jelger Herder De kleine watersalamander is de algemeenste salamander van Nederland en ook de meest aangetroffen salamander tijdens de overzetacties. Salamanders trekken vaak iets vroeger dan padden en kikkers, zo ook de kleine watersalamander. Mannetjes kleine watersalamanders maken geen geluid om vrouwtjes te lokken (zoals kikkers en padden). Daarentegen ontwikkelen de mannetjes een prachtig bruiloftskleed om de vrouwtjes te imponeren. Ze krijgen een hoge kam op hun rug en de vlekken op hun flanken, de oranje kleur op hun buik en blauwe streep op hun staart worden intenser. Het mannetje voert een paringsdans op. Hierbij gaat het mannetje voor het vrouwtje zitten en waaiert hij met zijn staart geurstoffen richting het vrouwtje. Zo probeert hij het vrouwtje naar de bodem te dirigeren. Als het vrouwtje volgt zet hij een spermatofoor (zaadpakketje) af op de bodem waarna het vrouwtje dit opneemt met haar cloaca (geslachtsorgaan). Het vrouwtje zet de bevruchte eitjes vervolgens één voor één af op waterplanten waarbij ze de eitjes keurig tussen een dubbelgevouwen blaadje plakt. Op deze manier zijn de eitjes veilig voor de meeste roofdieren. De salamanders blijven vaak nog vrij lang (tot het begin van de zomer) in het water. Uit de eitjes komen larven met uitwendige kieuwen. De meeste larven metamorfoseren in het najaar en overwinteren vervolgens op het land. Enkele individuen zijn nog niet genoeg gegroeid en overwinteren het eerste jaar nog als larve in het water. Kleine watersalamanders voeden zich in het water met alles wat beweegt en in hun bek past. Daarnaast zie je ze in het voorjaar vaak snoepen van de klompen kikkerdril waar ze zich dwars doorheen kunnen eten. s Nachts kun je zo soms tientallen salamanders onder de klompen kikkerdril zien hangen als je met een goede zaklamp in het water schijnt! Meer weten over de kleine watersalamander? Zie onder soorten op Tekst: Jelger Herder

6 Albino padden in Noordwijk aan Zee Ditmaal komt de bijzondere waarneming uit de tuin en vijver van Jan Jacobs uit Noordwijk aan Zee. In deze omgeving zijn geen natuurlijke wateren (grondwater ligt op 5 meter diep) en zijn de amfibieën afhankelijk van kunstvijvers in tuinen. Sinds enkele jaren heeft hij een kleine vijver in zijn tuin liggen waarin jaarlijks twee paddenvrouwen en een stoet mannen zich voortplanten. Dit jaar viel zijn oog op sterk afwijkende bleek gekleurde larven. Eerst werd gedacht aan een tijdelijk fenomeen maar enige tijd later bleken er ook erg bleke juveniele padjes door de tuin te kruipen. In totaal telde hij 15 á 20 albino padjes. Waarnemingen van albino amfibieën zijn schaars in Nederland. Zo zijn er bij RAVON slechts een handvol meldingen van albino amfibieën bekend, met name bij bruine kikkers lijkt het vaker voor te komen. In 2006 gaf de paddenwerkgroep in Ulvenhout de eerste en tot nu toe enige waarneming van een albino Alpenwatersalamander door aan RAVON. Vorig jaar kwam er bij RAVON ook een melding binnen van een tuinvijver in Amsterdam waar zelfs meerdere volwassen albino bruine kikkers zaten. Gewone pad, albino en normale kleur Foto: Jan Jacobs Albinisme wordt veroorzaakt door een recessief gen, dit houdt in dat het alleen tot uiting komt als beide zusterchromosomen het gen bevatten. Als slechts één van de zusterchromosomen het gen bevat is de kleur normaal omdat het gen voor de normale kleur dominant is! In kleine geïsoleerde populaties met inteelt, zoals bijvoorbeeld tuinvijvers, is de kans op albinisme daarom groter. Dan is er tot slot nog het verschijnsel van albino eieren waaruit zich normaal gekleurde dieren ontwikkelen. Dit lijkt vreemd maar is eenvoudig te verklaren. Het materiaal waaruit de eieren zijn gemaakt is namelijk bijna volledig afkomstig van het vrouwtje. De zaadcel van het mannetje is dan nog niet zichtbaar met het blote oog. Als het vrouwtje het recessieve gen voor albinisme heeft en doorgeeft in de eitjes zijn deze wit. In de loop van de tijd ontwikkelen de bevruchte eitjes zich en neemt het dominante gen voor de normale kleur (afkomstig van het mannetje) de overhand omdat de nieuw ontwikkelde cellen wel een normale kleur zullen krijgen! Albino bruine kikker - foto Jelger Herder Waarnemingen van albino s kun je doorgeven aan stichting RAVON. RAVON houdt een archief bij van dergelijke waarnemingen. Tekst: Jelger Herder

7 Wat is PADDEN.NU? In januari 2008 is het project PADDEN.NU van start gegaan. Padden.nu is een interactieve website die een platform vormt voor alle mensen en organisaties die betrokken zijn bij het overzetten van amfibieën tijdens de trekperiode, en organisaties of instanties die daar beroepsmatig mee te maken hebben, zoals gemeenten, wegberm- of grote terreinbeheerders. De site richt zich op uitwisseling van kennis en ervaring tussen de vele verschillende paddenoverzetgroepen of individueel werkende overzetters. Verder vermeldt de site allerlei wetenswaardigheden over de Nederlandse amfibieën en hun bescherming. De site biedt hulp voor het herkennen van soorten. Padden.nu is dus dé communicatieplek voor iedereen die iets te maken heeft met het overzetten van amfibieën. Wat biedt PADDEN.NU? Naast het uitwisselen van kennis en het delen van ervaringen op het forum en in het fotoalbum biedt de site alle paddenwerkgroepen de mogelijkheid een eigen pagina te vullen met daarin informatie over hun locatie, organisatie, resultaten en een eigen forum en fotoalbum. Andere aantrekkelijke onderwerpen op de website zijn: Digitale kaartmodule met daarop een overzicht van alle werkgroepen in Nederland. Uitgebreide informatie over structurele oplossingen om amfibieënsterfte door verkeer tegen te gaan (inclusief beslissingstabel). Vergelijking mogelijk met andere werkgroepen die gegevens doorgeven. Colofon Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Jan Jacobs, Thea Spruijt, Maaike Pouwels, Kars Veling, Arend de Jong, Jack van Schayk, Tamira Hankman en Jelger Herder. Redactie: Jelger Herder ( Tamira Hankman Redactieadres: Stichting RAVON t.a.v. Jelger Herder Postbus BK Nijmegen