Padden.nu Ruim zevenduizend kilo aan amfibieën overgezet in Nederland REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

Transcriptie

1 Padden.nu 2011 Ruim zevenduizend kilo aan amfibieën overgezet in Nederland REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

2 Padden.nu 2011 Ruim zevenduizend kilo aan amfibieën overgezet in Nederland J.E. Herder November 2011 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

3 Colofon 2011 Stichting RAVON, Nijmegen Rapportnummer: D Tekst: Jelger Herder M.m.v. Ria van den Boogaard Foto omslag: Jongen met gewone pad - Jelger Herder Soortfoto s: Jelger Herder Wijze van citeren: J.E. Herder 2011 Padden.nu Ruim zevenduizend kilo aan amfibieën overgezet in Nederland! Stichting RAVON 2011.

4

5 INHOUD 1 INLEIDING METHODE Telmee Invoeren op de juiste dag RESULTATEN Aantallen overgezette amfibieën per traject Aantallen overgezette amfibieën per soort Verloop van de amfibieëntrek Klimatologie Algemene amfibieëntrek in Gewone pad Bruine kikker Kleine watersalamander Alpenwatersalamander Heikikker Rugstreeppad Groene kikker Kamsalamander PADDENWERKGROEPEN & KNELPUNTEN CONCLUSIES & AANBEVELINGEN DANKWOORD LITERATUUR

6 1 INLEIDING Eind 2007 is het project Padden.nu gestart. Padden.nu is een gezamenlijk project van stichting RAVON, IVN, KNNV en Landschap Noord-Holland. Het belangrijkste doel is het samenbrengen en ondersteunen van werkgroepen die actief zijn in het beschermen van amfibieën. De spil van het project is de interactieve website die een platform vormt voor alle mensen en organisaties die betrokken zijn bij het overzetten van amfibieën tijdens de trekperiode en organisaties of instanties die daar beroepsmatig mee te maken hebben, zoals gemeenten, wegberm- of grote terreinbeheerders. De site richt zich op uitwisseling van kennis en ervaring tussen de vele verschillende paddenwerkgroepen of individueel werkende overzetters. Verder vermeldt de site allerlei wetenswaardigheden over de Nederlandse amfibieën en hun bescherming en biedt hij hulp voor het herkennen van soorten. Paddenwerkgroepen kunnen zich aanmelden bij Padden.nu en een eigen pagina inrichten op de website. Naast algemene informatie hebben de werkgroepen de mogelijkheid hun overzetresultaten door te geven, die vervolgens worden weergegeven in een actuele grafiek op hun werkgroeppagina Paddenwerkgroepen In 2011 hebben zich 6 nieuwe werkgroepen aangemeld op Padden.nu. Dat brengt het totaal op 63 aangesloten werkgroepen. Drenthe is nog steeds de enige provincie van waaruit zich nog geen paddenwerkgroep heeft gemeld, in alle overige provincies bevinden zich 1 of meerdere overzetwerkgroepen (zie figuur 1). Van de 63 werkgroepen hebben 57 werkgroepen met in totaal 91 trajecten hun overzetresultaten doorgegeven aan Padden.nu. Dat is een sterke toename in vergelijking met voorgaande jaren. Dit verslag geeft een overzicht van de overzetresultaten. Door het bundelen van overzetresultaten uit het hele land ontstaat een krachtige dataset waarmee op termijn mogelijk uitspraken kunnen worden gedaan over landelijke trends in aantallen overgezette dieren. Figuur 1: Overzichtskaart van de aangesloten werkgroepen op Padden.nu 5

7 Website We zijn dit jaar wederom overgestapt op nieuwe website statistieken waardoor de aantallen niet te vergelijken zijn met vorige jaren. We gebruiken nu Googly Analytics, één zeer gedetaileerd statistisch programma met zeer veel mogelijkheden. We zijn van voornemen om Google Analytics ook te blijven gebruiken zodat in de toekomst de verschillende jaren goed met elkaar te vergelijken zijn. In 2010 waren maart en april wederom de best bezochte maanden met gemiddeld zo een 300 bezoekers per dag. De drukste dag was 23 maart met 774 bezoekers. Na half april namen de bezoekersaantallen weer af naar zo een 80 a 90 bezoekers per dag. Gemiddeld blijven mensen bijna twee minuten (1,49 minuut) op de website. Sommigen wat langer anderen wat korter om even snel de resultaten van de dagen ervoor te bekijken. 91 procent van de bezoekers kwam uit Nederland en 7 procent uit België. Voor een Nederlandstalige website niet zo verwonderlijk. Toch zijn er in totaal uit 41 landen bezoekers geweest op Padden.nu in Mogelijk mensen die tijdens hun vakantie toch nog even willen kijken hoe het met de dieren thuis gaat maar toch ook zeker andere geïnteresseerden. De helft van de bezoekers komt op Padden.nu terecht via zoekmachines zoals Google. De meest gebruikte zoektermen zijn: paddentrek padden.nu en padden. Ongeveer een derde van de bezoekers komt rechtstreeks op de website via het intypen van padden.nu in de webbalk of via hun favorieten. Tot slot komt 14% van de bezoekers via links van andere website op Padden.nu terecht. De websites die het meeste bezoekers doorsturen zijn en De best bezochte pagina s zijn de voorpagina (met totaalgrafiek), de pagina met informatie over de paddentrek., de foto s, de pagina over waarnemingen doorgeven en het lespakket. 6

8 2 METHODE 2.1 Telmee De aantallen overgezette dieren zijn per traject doorgegeven via de website Door voor elk traject een apart account aan te maken op Telmee is het mogelijk om de ingevoerde data per traject te presenteren in actuele grafieken op Padden.nu. Het merendeel van de paddenwerkgroepen voert zelf zijn waarnemingen in. Voor een klein aantal nieuw aangemelde werkgroepen heeft RAVON de data voor 2011 ingevoerd. Dit is in voorafgaande jaren eveneens voor een aantal werkgroepen gedaan. Deze data wordt echter niet per dag ingevoerd maar het gaat hier om jaartotalen. Hierdoor konden deze gegevens niet worden meegenomen in de grafieken die het verloop van de trek laten zien. Door voor deze werkgroepen een account aan te maken en eenmalig de gegevens in te voeren, wordt de drempel om zelf in te gaan voeren op Telmee verlaagd. Het is de bedoeling dat deze werkgroepen volgend jaar zelf hun overzetresultaten invoeren. Meer informatie over het doorgeven van waarnemingen is te vinden op onder het tabblad waarnemingen. In dit verslag zijn alleen de resultaten opgenomen van de werkgroepen die hun waarnemingen hebben doorgegeven. In totaal zijn er door de bij Padden.nu aangesloten werkgroepen dus meer dieren overgezet! 2.2 Invoeren op de juiste dag Sommige werkgroepen zetten s avonds en andere zetten s morgens dieren over. Dit heeft als gevolg dat de trek van één gunstige nacht op twee verschillende dagen wordt ingevoerd (door de ene groep op de datum van de avond en door de andere groep op de datum van de dag erna). Dit levert een vertekend beeld op in de totaaloverzichten. Er is daarom besloten om alle data van de ochtendronden op de datum van de avond ervoor te schrijven, omdat het grootste aantal dieren vlak na de schemer trekt. Hoewel ze pas s morgens uit de emmers worden gehaald, waren de dieren toch wel degelijk de dag daarvoor al aan het trekken. 7

9 3 RESULTATEN 3.1 Aantallen overgezette amfibieën per traject In 2011 zijn er in totaal op alle 91 trajecten waarvan de overzetresultaten zijn doorgegeven samen amfibieën overgezet. Tabel 1 laat een vergelijking zien van de resultaten uit 2008, 2009, 2010 en Hierbij moet worden opgemerkt dat deze cijfers zijn gebaseerd op het aantal heentrekkende dieren. De terugtrek is in 2009 niet geregistreerd. Om de jaren met elkaar te kunnen vergelijken is een correctie toegepast op de aantallen van 2008 uit Herder (2008). Tabel 1: Gegevens Padden.nu 2008 t/m 2011 (Bron gegevens: Herder, 2008; Werkman et al, 2009; Herder & Hankman, 2010) Werkgroepen aangesloten bij Padden.nu Werkgroepen die overzetresultaten hebben doorgegeven Trajecten waarvan overzetresultaten zijn doorgegeven Overgezette amfibieën alle werkgroep samen (doorgegeven) Overgezette amfibieën per werkgroep gemiddeld (heentrek) Uit tabel 1 blijkt dat in 2011 opnieuw meer amfibieen zijn doorgegeven dan in de jaren daarvoor. Het aantal werkgroepen dat haar gegevens heeft doorgegeven is opnieuw met 8 werkgroepen gestegen. In totaal heeft 68% van de werkgroepen haar gegevens doorgegeven in Gemiddeld lag het aantal overgezette dieren per werkgroep hoger dan de voorgaande jaren. Amerongen drukt nog steeds zwaar op het totaal. De steiging in aantallen zet daar stevig door van dieren vorig jaar naar maar liefst dit jaar. Als we Amerongen buiten beschouwing laten waren er in gemiddeld 1650 in 2009, 2110 in 2010 en 2573 dierin in 2011 overgezet. De 43 groepen die hun overzetresultaten hebben doorgegeven hebben gemiddeld amfibieën per werkgroep overgezet. Hiermee kan een ruwe schatting worden gemaakt voor het totaal aantal overgezette dieren door alle bij Padden.nu aangesloten groepen: 63 werkgroepen * = amfibieën! Dit getal ligt aanzienlijk hoger dan de schatting voor 2010 ( ). Het jaar 2011 is hiermee tot nu toe het beste jaar sinds de start van Padden.nu. De steiging is te verklaren door een groter aantal werkgroepen en een goed jaar voor de amfibieentrek Uit gegevens van RAVON blijkt dat er zo'n 110 paddenoverzetgroepen in Nederland actief zijn. Uitgaande van gemiddeld overgezette amfibieën per werkgroep, kan worden berekend dat in totaal -bij benadering in heel Nederland veilig naar de overkant zijn geholpen. Dat zijn meer dan een kwart miljoen amfibieën! Uitgaande van een gemiddelde gewicht van zo een 20 gram zouden al deze amfibieen bij elkaar maar liefst kilo wegen, of tewel ruim 7 ton! 8

10 Tabel 2 geeft een overzicht van het aantal overgezette dieren per traject. De aantallen per traject variëren van slechts 5 dieren tot enkele duizenden. Er is 1 traject dat er duidelijk uit springt, te weten Amerongen met ruim overgezette amfibieën. Het ging daarbij voor 98 % om gewone padden. Het Kuinderbos staat nog steeds stevig op de tweede plaats met overgezette dieren. Hoogste nieuwkomer in de lijst is Katlijk. Daar werden na een melding van doodgereden dit voorjaar schermen opgezet en dat resulteerde meteen in 3410 overgezette amfibieën! Tabel 2: Overzicht van het aantal overgezette dieren per traject Traject Aantal overgezette amfibieën Provincie Middelbeers - Landgoed Baest 5 Noord-Brabant Hardenberg - Rheezerweg 105 Overijssel Ulvenhout Rouppe van de Voortlaan 324 Noord-Brabant Grave - Bronkhorstweg 387 Noord-Brabant Herkenbosch 388 Limburg Kerkrade - Meuserstraat 391 Limburg Amersfoort - Liendert 413 Utrecht Deventer - Oostrik 424 Overijssel Zutphen - Kerkhofweg 460 Gelderland Hoogezand-Sappemeer - Vosholen 470 Groningen Olst - Wethouder A.G. Dekkerland 514 Overijssel Deventer - Diepenveen 527 Overijssel Castricum - Zeeweg 578 Noord-Holland Amersfoort - Lageweg 589 Utrecht Groote Keeten - Duinweg 705 Noord-Holland Zeist (Arnhemse Bovenweg/Breullaan) 720 Utrecht Kerkrade - Haanraderstraat 748 Limburg Heemskerk (Rijksstraatweg-Oosterweg) 831 Noord-Holland Vriezenveen - Oude Hoevenweg 897 Overijssel Zeeuws-Vlaanderen 920 Zeeland Zutphen - Schuttestraat 1022 Gelderland Zutphen - Mosselseweg 1034 Gelderland Amsterdam - Riekerweg 1072 Noord-Holland Valkenburg - Hekerweg 1099 Limburg Maasstricht (Terblijterweg en Ambyerstraat) 1109 Limburg Heiloo - Ewisweg 1192 Noord-Holland Noordwolde-Zuid - Oosterseveldweg 1225 Friesland Wijhe - Kappeweg 1284 Overijssel Austerlitz - Waterlooweg 1374 Utrecht Geldrop 1402 Noord-Brabant Velsen 1527 Noord-Holland Eys (Stokhem & Euverem) 1583 Limburg Gennep - Looiseweg 1585 Limburg Kerkrade - Hambosweg 1591 Limburg Schoorl - Duinweg 1705 Noord-Holland Leersum - Broekhuizerlaan 1744 Utrecht Amersfoort - Schothorst 1762 Utrecht Hengelo - 3 trajecten 2004 Overijssel Ubbergen - Rijksstraatweg 2013 Gelderland Deventer - Ceintuurbaan 2080 Overijssel Bakkum - Heereweg 2291 Noord-Holland Overveen - Koningshof 2308 Noord-Holland Den Helder - Donkere duinen 2330 Noord-Holland Ede - Horalaan 2512 Gelderland 9

11 Venlo - 7 trajecten 2553 Limburg Kootwijk - Heetweg 2689 Gelderland Deventer - Schalkhaar 2783 Overijssel Zutphen - Baak Beukenlaan 2828 Gelderland Beetsterzwaag - Poostweg 2945 Friesland Holten - Broekweg 3012 Overijssel Rhenen - N Utrecht Katlijk-Tjongervallei 3410 Friesland Heiloo - Zandersloot 4499 Noord-Holland Den Haag - 4 trajecten 6036 Zuid-Holland Delft - 24 trajecten Zuid-Holland Kuinderbos Hopweg en Schoterweg Flevoland Amerongen - Elsterstraatweg/Veenseweg Utrecht Totaal Nederland 3.2 Aantallen overgezette amfibieën per soort In totaal zijn er op de 91 trajecten samen amfibieën tot op soort gedetermineerd. De overige waarnemingen zijn doorgegeven als pad, salamander of kikker. Zoals verwacht bestaat het merendeel van de overgezette dieren uit gewone padden, maar liefst zijn overgezet (zie tabel 3). Op ruime afstand staat op de tweede plaats de bruine kikker, onmiddellijk gevolgd door de kleine watersalamander, resp. met 8233 en 3231 overgezette exemplaren. De groene kikker onbepaald, de vierde algemene soort, stijgt met 919 overgezette dieren, t.o.v en neemt de vierde plaats over van de rugstreeppad. Van de rugstreeppad werden dit jaar slechts 100 individuen over gezet. Dit aantal lag flink lager dan het top jaar 2010 toen er 951 rugstreeppadden werden overgezet maar in lijn met 2009 toen het er zelfs nog minder waren. Deze grillige aantallen zijn te verklaren door het feit dat de rugstreeppad een late soort is waar de acties zich niet op richten. In sommige jaren (zoals 2010) zijn de omstandigheden vroeg in het jaar gunstig en trekken ze wat vroeger. In andere jaren trekken ze pas nadat de schermen zijn opgeruimd en worden ze zo gemist. Aantallen van de doelsoorten zeggen daarom meer over het verloop van de trek en die aantallen waren goed dit jaar. De aantallen van zowel de gewone pad, bruine kikker en kleine watersalamander namen sterk toe. Van de zeldzame soorten bleven de aantallen van de heikikker en Alpenwatersalmander ongeveer gelijk aan Het aantal kamsalamanders liep terug in vergelijking met 2010 (van 584 naar 307). De zeldzame boomkikker werd dit jaar 14 keer overgezet (op 1 traject) tegen 6 keer in De vroedmeesterpad is dit jaar verdwenen uit de lijst met overgezette dieren (vorig jaar 2 dieren). Nieuw is de levendbarende hagedis. Dit reptiel werd als bijvangst gevangen op het nieuwe traject bij Katlijk. In tabel 3 is ook weergegeven op hoeveel trajecten een soort is overgezet. Dit laat de zeldzaamheid van soorten zien. Bijzonder is dat de heikikker slechts op 4 trajecten wordt overgezet maar op die trajecten samen toch in zulke grote aantallen dat de soort de vijfde plaats inneemt op de lijst. De kamsalamander staat zelfs 6 e met slechts 2 trajecten waar de soort voorkomt. De gewone pad, bruine kikker en kleine watersalamander zijn de algemeenste soorten en komen op bijna elk traject voor. 10

12 In totaal zijn er 13 soorten amfibieën overgezet, exclusief 'groene kikker onbepaald'. Er kan zelfs nog een soort aan het lijstje worden toegevoegd, de knoflookpad. Vanwege de kwetsbaarheid van deze soort het is een van de meest bedreigde amfibiesoorten in Nederland- wordt echter geen melding van deze overzetlocatie gemaakt op Padden.nu. In 2011 zijn er wederom exemplaren naar de overkant geholpen. In totaal komen we dan op 13 van de 16 in Nederland voorkomende soorten die door de bij Padden.nu aangesloten werkgroepen zijn overgezet. Enkel de zeer zeldzame Zuid-Limburgse geelbuikvuurpad, vroedmeesterpad en vuursalamander zijn in 2011 niet overgezet! Tabel 3: Overzicht van het aantal overgezette dieren per soort Soort Aantal overgezette individuen per soort Aantal trajecten waar soort aanwezig was levendbarende hagedis 1 1 meerkikker 4 1 boomkikker 13 1 vinpootsalamander 14 2 poelkikker 30 4 rugstreeppad bastaardkikker Alpenwatersalamander kamsalamander heikikker groene kikker kleine watersalamander bruine kikker gewone pad Verloop van de amfibieëntrek De gewone pad trekt al bij een minimumtemperatuur van 6 C, salamanders soms al bij nog lagere temperaturen. Maar hoe hoger de temperatuur, hoe groter de trek. De amfibieëntrek is echter niet alleen afhankelijk van de temperatuur, ook de luchtvochtigheid speelt een rol. Amfibieën hebben een waterdoorlaatbare huid en zijn daarom gevoelig voor uitdroging. Ze trekken daarom het liefst tijdens vochtig weer. De amfibieëntrek wordt dus gestuurd door een combinatie van temperatuur en luchtvochtigheid. Op de website van Padden.nu staat een tabel die de intensiteit van de amfibieëntrek voorspelt. In deze paragraaf worden achtereenvolgens de klimatologie, de algemene amfibieëntrek van 2011 en de migratie per soort besproken. 11

13 3.3.1 Klimatologie De winter was gemiddeld vrij droog, vrij koud met een normale hoeveelheid zon. Terwijl december erg koud was met een gemiddelde temperatuur van -1,1 C (normale waarde 4,0 C), waren de maanden januari en februari vrij zacht, met een piek op 12 februari van 14,6 C. De gemiddelde hoeveelheid neerslag was 165 mm (normaal gemiddeld 194 mm). Daarbij was het noorden droger dan het zuiden. De lente van 2011 was de droogste en zonnigste in 100 jaar. De gemiddelde hoeveelheid neerslag (49 mm tegen 172 mm normaal)in combinatie met de grote verdamping veroorzaakt door het veelal zonnige weer, leidde tot een record hoog potentioneel neerslagtekort. Er waren verschillende pieken in temperatuur: begin en eind maart als ook begin en eind april. De gemiddelde temperatuur deze lente: 11 C normaal Winter (december, januari, februari) Gemiddelde temperatuur (in C) 5,1 2, ,3 3,3 Totale neerslaghoeveelheid (in mm) Voorjaar (maart, april en mei) Gemiddelde temperatuur (in C) 10,2 10, ,5 Totale neerslaghoeveelheid (in mm) Figuren 2 en 3 illustreren resp. het temperatuurverloop en de hoeveelheid neerslag in de maand maart Figuur 2: Temperatuurverloop in maart 2011, De Bilt (bron: KNMI) 12

14 Figuur 3: Neerslag in maart 2011, De Bilt (bron: KNMI) 13

15 3.3.2 Algemene amfibieëntrek in 2011 De overgezette aantallen van alle amfibieen samen staan weergegeven in figuur 4. Deze grafiek laat zien dat de amfibieëntrek dit jaar grofweg in twee kleine en één grote piek in maart viel. De pieken lagen op 13 maart, 24 maart en 30 april. De pieken vallen samen met pieken in de maximum temperatuur (figuur 2) en de eerste en derde piek vallen ook samen met pieken in de neerslag (figuur 3). Doordat de temperatuur lange tijd te laag was voor goede amfibieentrek en het ook een erg droog voorjaar was vond de trek zeer geconcentreerd plaats. De amfibieen wachten dan tot de omstandigheden gunstig zijn en trekken dan massaal. De eerste dieren (twee bruine kikkers) werden reeds op 6 januari overgezet maar van echte trek was toen nog geen sprake. In februari kwam de trek van een aantal vroege soorten al aardig op gang (zie grafieken op de volgende pagina s). De beste trekdag was 30 maart met ruim overgezette (en doorgegeven) amfibieën. De grafiek van alle amfibieën samen wordt sterk bepaald door de gewone pad waarbij de andere soorten qua aantallen in het niet vallen. Op de volgende pagina s worden de grafieken per soort besproken en is er een duidelijk onderscheid te zien in de vroege soorten (salamanders en heikikker) en de late soorten (groene kikker, rugstreeppad). Na de laatste piek, die grofweg van 30 maart tot 5 april liep nam het aantal overgezette dieren snel of. Geconcludeerd mag worden dat de amfibieentrek daarmee ten einde was. De trek is daarmee normaal verlopen en niet vroeger of later dan gemiddeld. Voor gewone pad, bruine kikker en heikikker is het gebruikelijk de hoogste piek van actieve dieren tijdens de voortplanting in de tweede helft van maart te hebben (Creemers & Van Delft, 2009) Figuur 4: Aantal overgezette amfibieën (alle soorten samen) per dag in

16 Van de meest overgezette soorten zijn grafieken per soort gemaakt. Deze worden besproken in de komende paragrafen Gewone Pad De gewone pad had in 2011 drie grote trekperiode (figuur 5) waarvan de laatse er duidelijk bovenuit stak. De eerste noemenswaardige trek is begonnen op 26 februari met 196 dieren. De trek kwam echter niet echt op gang omdat de temperaturen laag bleven. Vanaf 13 maart begon de echt grote trek, gevolgd door een tweede piek rond 24 maart en tot slot de grootste trek op 30 en 31 maart met respectievelijk en overgezette dieren. De gewone pad is in 2011 op 56 verschillende trajecten overgezet. Figuur 5: Aantal overgezette gewone padden (Bufo bufo) per dag in

17 3.3.4 Bruine kikker De bruine kikker had in 2011 grofweg twee pieken in de trek, waarvan de tweede piek het grootst was (figuur 6). De eerste noemenswaardige trek is begonnen op 10 februari met 40 dieren. De trek kwam echter niet echt op gang omdat de temperaturen laag bleven. De eerste piek lag op 13 maart, daarna trokken bruine kikkers bijna dagelijks in lage aantallen gevolgd door de grote piek op 30 maart toen er 1132 bruine kikkers werden overgezet. De bruine kikker is in 2011 op 52 verschillende trajecten overgezet. Figuur 6: Aantal overgezette bruine kikkers (Rana temporaria) per dag in

18 3.3.5 Kleine watersalamander De kleine watersalamander is een relatief vroege soort. De trek verliep tussen februari en begin april met één duidelijke piek rond 14 maart (figuur 7). De eerste trekkende dieren werden al op 13 januari overgezet. Vanaf begin januari was er een constante trek van salamanders. Hiermee laat de kleine watersalamander duidelijk zien dat het een vroege soort is die al bij lage temperaturen naar het voortplantingswater kan trekken. De piekdag was 14 maart met 409 overgezette dieren. De kleine watersalamander is in 2011 op 45 verschillende trajecten overgezet. Figuur 7: Aantal overgezette kleine watersalamanders (Lissotriton vulgaris) per dag in

19 3.3.6 Alpenwatersalamander Het verloop van de trek van de Alpenwatersalamander, geeft dit jaar twee pieken te zien (figuur 9), grofweg gelijk met de pieken van de gewone pad en bruine kikker. De dag met de hoogste overgezette aantallen was 15 maart met 30 overgezette dieren; Op de tweede piekdag, 31 maart, werden 26 dieren overgezet. De Alpenwatersalamander is normaal gesproken ook een vroege soort. Blijkbaar waren de omstandigheden lokaal toch niet optimaal waardoor de meeste dieren pas in de tweede helft van maart trokken. De Alpenwatersalamander is in 2011 op 10 verschillende trajecten overgezet. Figuur 8: Aantal overgezette Alpenwatersalamanders (Mesotriton alpestris) per dag in

20 3.3.7 Heikikker De heikikker migreert vaak net iets eerder als de gewone pad en bruine kikker. De paartijd kan onder gunstige weersomstandigheden al eind februari beginnen. Gebruikelijker is echter maart met de hoogste piek van actieve dieren tijdens de voortplanting in de tweede helft van maart (de Jong & Vos in Creemers & van Delft, 2009). Dit jaar waren er grofweg vier pieken in de trek: 10 februari, 26 februari, 13 maart en 30 maart (figuur 9). De eerste twee pieken liggen duidelijk voor die van de gewone pad en bruine kikker wat laat zien dat de heikikker inderdaad een vroege soort is. De dag met de hoogste aantallen overgezette heikikkers was 13 maart 2011 met 185 individuen. De heikikker is in 2011 op 4 verschillende trajecten overgezet: Beetsterzwaag, Kootwijk, Noordwolde-Zuid en sinds dit jaar ook in Katlijk. Figuur 9: Aantal overgezette heikikkers (Rana arvalis) per dag in

21 3.3.8 Rugstreeppad De rugstreeppad staat bekend als een late soort. Er zijn geen waarnemingen in februari en de eerste overgezette dieren verschenen pas op 10 maart (2 stuks) gevolgd door een licht piekje op 13 maart (9 dieren). Eind maart kwam de trek redelijk op gang met op 30 maart een piek van 20 dieren. Het aantal overgezette rugstreeppadden ligt met 100 dieren weer aanzienlijk lager dan in 2010 en 2008 toen er maar maar rond de 900 dieren werden overgezet sluit weer meer aan bij 2009 toen er slechts 37 dieren werden overgezet. Dit is te verklaren door het droge voorjaar in zowel 2011 als 2009 waardoor de rugstreeppadden, toch al een late soort, pas later op gang kwamen. De rugstreeppad heeft doorgaans de hoogste piek begin mei, wanneer veel van de schermen alweer zijn opgeruimd. Echter lang niet alle dieren trekken in dezelfde periode. Sommige mannetjes beginnen meteen al in de eerste helft van maart met hun trek naar het voortplantingswater, terwijl andere pas eind mei of begin juni beginnen te trekken. Hierdoor ontstaat geen massale trek zoals bij de gewone pad (Verboom, Musters & Van der Lugt in Creemers & Van Delft, 2009). De rugstreeppad is in 2011 op 5 verschillende trajecten overgezet, drie in de binnenduinrand, één op de veluwe en één langs de grote rivieren. Figuur 10: Aantal overgezette rugstreeppadden (Bufo calamita) per dag in

22 3.3.9 Groene kikker De groene kikker is een warmteminnende soort die vaak wat later in het sezioen actief wordt. Dit was ook in 2011 zichtbaar in de resulatteen van de overzetacties (zie figuur 11). In februari zijn slechts enkele exemplaren aangetroffen en pas eind maart komt de trek goed op gang met een piek van 280 dieren op 30 maart. Een deel van de groene kikkers overwintert in het water en vertoont dus helemaal geen trekgedrag. De groene kikker is in 2011 op 27 verschillende trajecten overgezet. Figuur 11: Aantal overgezette groene kikkers (Rana esculenta synklepton) per dag in

23 Kamsalamander De kamsalamander is een vroege soort die reeds bij lage temperaturen trekt. Dat laat de grafiek ook mooi zien. De trek begon met 1 dier op 15 januari waarna begin februari een aanzienlijk deel van de dieren trok (42%). Toch lag de dag met de hoogste aantallen op 14 maart toen er 35 kamsalamanders werden overgezet. De kamsalamander is in 2011 op 2 trajecten overgezet: Noordwolde-Zuid en Herkenbosch. Figuur 12 Aantal overgezette kamsalamanders (Triturus cristatus) per dag in

24 4 PADDENWERKGROEPEN & KNELPUNTEN Sinds begin 2008 hebben 63 werkgroepen zich aangemeld bij padden.nu voor hun eigen werkgroeppagina, waaronder 6 nieuwe in Het succes van Padden.nu begint zich te verspreiden. Waar voorheen nog actief geworven moest worden voor nieuwe groepen wisten in 2010 en 2011 nieuwe werkgroepen Padden.nu zelf te vinden. Aandacht in de media en het succes van de website met steeds meer werkgroepen die hun gegevens doorgeven dragen daar aan bij. Op de website van Padden.nu is het mogelijk om knelpunten door te geven waar voorzieningen of een paddenoverzetgroep wenselijk zijn. Er zijn in inmiddels ruim veertig reacties binnengekomen sinds de start van Padden.nu (zie het overzicht hieronder). Deze opsomming is bedoeld om de knelpunten in kaart te brengen maar ook als overzicht voor werkgroepen of geïnteresseerden die zelf op één van deze trajecten een overzetactie willen beginnen. Informatie over het starten van een paddenwerkgroep is te vinden op de website van Padden.nu. Marknesse Kleiweg. In 2006 zijn er hier op één regenachtige avond op een stuk van circa 600 meter lang ten minste 100 doodgereden padden waargenomen. Wassenaar Rijksstraatweg richting Amsterdam, Eikenlaan en de Raaphorstlaan. Hier worden tijdens de trek dagelijks dieren doodgereden. Er is één vrijwilliger actief die met de hand dieren overzet maar hiermee niet kan voorkomen dat er toch slachtoffers vallen. Arnhem de wijk Monnikenhuizen. Midden in deze wijk ligt een plas water met daaromheen wegen die de plas scheiden van het bos en groen dat eromheen ligt. Hier worden tijdens de trek grote aantallen padden doodgereden. Neder-Betuwe (Dodewaard). Op de waalbanddijk tussen de Kerkstraat en de Dalwagen. Geschat aantal slachtoffers Cromvoirt (Vught) en Den Bosch. Vanaf Cromvoirt rijdend naar Den Bosch via de Deutersestraat en de Ruidigerdreef liggen een aantal knelpunt met tientallen tot wel honderd dode padden per avond. Venlo - Op de overgang van de Kockerseweg naar Achter Kockerseweg in Boekend nabij huisnummer 178. De padden trekken hier vanuit het zijweggetje waar huisnummer 186 ligt naar de beek waarbij ze de weg moeten oversteken. Geschat aantal slachtoffers 100. Landgraaf - Mensheggerweg. De padden steken hier over naar de paddenpoelen bij kasteel Strijthagen. Geschat aantal slachtoffers: niet te tellen. Landgraaf: Mensheggerweg; van het bos naar het park richting vijver Mondo Verde. Massale trek, veel verkeersslachtoffers. Vorden-Lochem - tussen de Oude Zutphense weg en de Wilderborgsehof. Geschat aantal slachtoffers minimaal 80. Apeldoorn, Beekbergen. Immenbergweg in Beekbergen ter hoogte van huisnummer 34. De padden trekken naar de vijver bij het Park Green Village. De Immenbergweg wordt gebruikt als sluiproute wat voor veel slachtoffers zorgt. Doesburg, in de Wijk "De Beinum" liggen er in diverse straten doodgereden padden. Het probleem is hier niet geconcentreerd maar verspreid over de hele wijk omdat er overal vijvertjes en weilanden/bosjes elkaar afwisselen. 23

25 Aa en Hunze: op de Vijzelweg tussen huisnummer 5 en 10. Geschat aantal slachtoffers 500. De gemeente plaatst nu sinds 3 jaar waarschuwingsborden op deze locatie. Weert: de Vrakkerstraat is tijdens de trek een slagveld aan doodgereden padden. Losser: Broekhoekweg - Nitertweg. Wageningen/Achterberg: de verbindingsdijk (Grebbedijk) tussen Wageningen en Rhenen en de gehele Lijnweg onder de Grebbedijk door. Geschat aantal slachtoffers: 200. Tussen Maarn en Leersum: Op de weg die vanuit Maarn gezien rechts langs het landgoed van Huize Maarsbergen loopt. Geschat aantal slachtoffers: enkele tientallen. Terwolde: Aan de Bandijk vanaf camping De Scherpenhof richting Welsum steken jaarlijks vele amfibieën over waarbij veel slachtoffers vallen. Lingewaard: Rijndijk tussen Huissen en Angeren. Geschat aantal slachtoffers: honderden. Lochem: Huzarenlaan tussen Epse en Joppe; Dommerholtweg - Lochemseweg. Geschat aantal slachtoffers: 100. Deventer: splitsing Oyseweg en Oysedwarsweg bij Wilp. Geschat aantal slachtoffers: 100. Gemeente Epe: In de omgeving van Sauna/wellness centrum de Veluwse bron in Ernst worden vele padden doodgereden door bezoekers van het centrum. Barneveld: Garderenseweg; oversteek padden naar de Koesteeg en daarachter gelegen poel het Sol, veel slachtoffers bij toegangsweg naar 2 boerderijen. Beek(Gld): Rijksstraatweg-Rijksweg naar Kleve. Buurtvereniging zoekt vrijwilligers die willen meehelpen (oprichten paddenwerkgroep). Geschat aantal slachtoffers: 50 padden. Boxmeer: Tussen Vierlingsbeek en Holthees op de Makkenweg (deel Vierlingsbeek en dan vooral vanaf kasteel Makken richting Holthees) en Kapelstraat (deel Holthees) worden ieder jaar erg veel padden doodgereden. Geschat aantal slachtoffers : 80 padden. Boxmeer: Veerstraat ter hoogte van Veerstraat 51a : veel slachtoffers aangetroffen. Breda: Overaseweg langs het Mastbos, vanaf de kruising met Dokter Schaepmanlaan tot aan de Effenseweg. Geschat aantal slachtoffers: 150 padden. De Bilt: op de Bisschopsweg bij het ecoviaduct zijn er veel padden doodgereden. Kan iemand daar helpen? Geschat aantal slachtoffers: 100 Den Haag : Ypenburg (Brasserskade). In alle straten van deze wijk trekken padden die worden overreden;pluimzegge, Wilgenroos en omgeving. Geschat aantal slachtoffers: 30 Doorn : Wijngaardsesteeg nabij sporthal Steinheim, van de sporthal of richting dorp. Grote hoeveelheid doodgereden padden gezien in trektijd. Verkeersintensiteit hoog als er s avonds een wedstrijd in de sporthal is! Elst (Utr) : Rijksstraatweg vanaf Chinees restaurant tot aan Zwijnsbergen. Geschat aantal slachtoffers : tientallen Groesbeek: Ketelstraat vooral verbindingsweg naar Cranenburgsestraat; Aan de Ketelstraat staan reeds schermen maar aan de verbindingsweg nog niet. Geschat aantal slachtoffers : 200 Harkstede : overgang van de Borgweg naar de Hoofdweg. Geschat aantal slachtoffers : honderden 24

26 Langerak ZH gemeente Liesveld; Bij oversteek van de Ablasserwaardse polder naar de rivier de Lek sneuvelen er ontelbare hoeveelheden padden. De Lekdijk is een kilometers lange weg met lintbebouwing erlangs. Oudorp : Saturnusstraat tegenover een sloot voor de kippenbrug waar een vijver is waar de padden zich naar toe begeven. Oranjewoud : de gehele Prins Bernhardlaan in Oranjewoud (in een landschapspark), vooral tussen de kruising met de Emmaweg, tot aan de Lindelaan. Op sommige avonden meer dan 100 platgereden padden. Zeer heftige trek. Simpelveld : Stampstraat kruising Houbierstraat. Stampstraat richting Bosschenhuizen t.h.v. weg richting Schanternel. Padden zijn op weg naar wateropvangbekken Stampstraat. Rhenen : Cuneraweg, onderlangs de berg van Rhenen. Slachtoffers : Veel, heel veel padden. Alkmaar : Vredenburg: verscheidene slachtoffers. Wehl : Heikantseweg. Geschat aantal slachtoffers : honderden. Vrienden van het Wehlsebos zijn geïnformeerd. Zoetermeer (omgeving Tochtpad). Welke vrijwilligers in Zoetermeer kunnen hier padden gaan overzetten? Zoetermeer Zegwaardseweg ter hoogte van het restaurant De Drie Hooiberge. Geschat aantal slachtoffers: honderden. Zutphen: Draaiomsdreef van Warnsveld naar Zutphen en het naastgelegen fietspad. Het stukje van de rotonde in Warnsveld richting brandweerkazerne. Rijksstraatweg tussen Warnsveld en Zutphen net voor de stoplichten. In de trektijd daar iedere avond tussen 22:00-24:00 uur zo n padden overgezet. Slachtoffers als er niet ingegrepen wordt, zo n 100 per drukke avond 25

27 5 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN Het jaar 2011 is het vierde jaar dat de website in de lucht is. Hoewel de financiering voor het project eind 2010 ten einde liep is besloten het project op kosten van RAVON voort te zetten. In 2011 is de website daarom opnieuw onderhouden, zijn vragen beantwoord en zijn er zes nieuwe werkgroeppagina s aangemaakt. Er is niet meer actief geworven voor nieuwe werkgroepen maar de werkgroepen weten Padden.nu nu zelf te vinden. Met het aantal werkgroepen groeit ook het aantal waarnemingen dat wordt doorgegeven via gestaag. We hopen dat deze lijn zich verder voortzet en dat steeds meer paddenwerkgroepen zich aanmelden bij Padden.nu en van de reeds aangesloten werkgroepen nog meer werkgroepen hun gegevens gaan doorgeven. Zo ontstaat er een krachtige dataset die inmiddels vier opeenvolgende jaren dekt en steeds waardevoller wordt. Momenteel is het nog lastig om echt harde uitspraken te doen aan de hand van de dataset. Dit komt omdat de samenstelling van de werkgroepen die hun gegevens doorgeven via Telmee.nl steeds wisselt. Nu worden veranderingen in aantallen voor een groot deel veroorzaakt door veranderingen (toename en soms ook wegvallen) van het aantal werkgroepen dat de gegevens doorgeeft. We verzoeken iedereen dan ook wederom de volgende jaren conseqeunt de gegevens in te blijven voeren. In de toekomst kunnen we dan een selectie maken van paddenwerkgroepen waarvan we een complete datareeks hebben over een aantal jaren. Hiermee is het dan mogelijk om uitspraken te doen over een toename of afname van bepaalde soorten en andere trends. Bescherming Naast het signaleren van trends en het vaststellen van patronen in de trek van de verschillende soorten wordt er ook waardevolle data verzameld omtrent het voorkomen van soorten, waaronder enkele zeldzamere beschermde soorten zoals de heikikker, rugstreeppad, kamsalamander, boomkikker, vinpootsalamander en Alpenwatersalamander. Om soorten adequaat te kunnen beschermen is kennis nodig over de verspreiding van deze soorten. De waarnemingen gedaan tijdens de paddenoverzetacties dragen bij aan het verspreidingsbeeld van deze soorten en op deze manier aan de bescherming van deze soorten. Zie voor verspreidingskaartjes en meer informatie over het nut van het verzamelen van waarnemingen. 26

28 6 DANKWOORD Bij dezen willen we alle werkgroepen bedanken voor hun enthousiaste deelname aan Padden.nu. In het bijzonder willen we de werkgroepen bedanken die zelf hun gegevens via hebben ingevoerd. Zonder de inzet van al deze vrijwilligers is er geen paddenoverzet mogelijk en dus ook geen Padden.nu. Speciale dank gaat uit naar Thea Spruijt voor het in de gaten houden van de juiste invoer op Padden.nu en grote betrokkenheid bij het project en de PR rondom Padden.nu. We hopen dat de website Padden.nu jullie stimuleert om verder te gaan. 27

29 7 LITERATUUR Creemers, R.C.M. & J.J.C.W. van Delft (RAVON) (redactie) De amfibieën en reptielen van Nederland. Nederlandse fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European Invertebrate Survey Nederland, Leiden. Herder, J.E., Padden.nu 2008 meer dan amfibieën veilig overgezet! Stichting RAVON, Nijmegen. Herder, J.E & T.G.P. Hankman, Padden.nu 2010 Ruim 20 kilometer aan amfibieën veilig overgezet in Nederland! Stichting RAVON, Nijmegen. Prudon, B. & R.C.M. Creemers, Veilig naar de overkant. Een kritische kijk op constructie en onderhoud van amfibieëntunnels. Stichting RAVON, rapportnummer o Te downloaden op de website van Padden.nu (onder oplossingen/faunapassages) Van Delft, J.J.C.W., R.C.M. Creemers & A.M. Spitzen-van der Sluis, Basisrapport Rode Lijst Amfibieën en Reptielen volgens Nederlandse en IUCN-criteria. Stichting RAVON, Nijmegen. Van Amstel, C. A. & J.F. van der Beek. Amfibieënwerkgroepen en Overzetmaatregelen. Een inventarisatie naar de doeltreffendheid, de knelpunten en de functies. Afstudeeronderzoek in opdracht van stichting RAVON te Nijmegen en Van Hall Instituut te Leeuwarden. o Digitaal op te vragen bij stichting RAVON. Werkman, E.R., J.E. Herder & T.G.P. Hankman, Padden.nu Nederland helpt een kwart miljoen amfibieën veilig oversteken! Stichting RAVON Websites: - Padden.nu: o De website voor, over en door paddenwerkgroepen. Met een overzicht van paddenwerkgroepen in Nederland en informatie over de paddentrek, soorten, methode van paddenwerkgroepen, structurele oplossingen en nog veel meer. - Stichting RAVON: o Stichting RAVON is de vrijwilligersorganisatie voor bescherming van en onderzoek naar reptielen, amfibieën en vissen in Nederland. Op de website staat onder andere uitgebreide informatie over de in Nederland voorkomende soorten, bescherming en activiteiten zoals excursies, lezingen en cursussen. - Landschap Noord-Holland: o Landschap Noord-Holland komt op voor de belangen van natuur en landschap in de hele provincie door aankoop, beheer, herstel en ontwikkeling van natuurgebieden. - KNNV: o De KNNV is een vereniging die actief in en met de natuur bezig wil zijn: met natuurbeleving, met natuurstudie én met natuurbescherming. De KNNV is de vereniging voor veldbiologie. - IVN: o Door natuur- en milieueducatie en communicatie betrekken IVN-vrijwilligers en beroepskrachten mensen en organisaties bij natuur, landschap en leefomgeving. Op deze manier draagt IVN bij aan een duurzame samenleving. - KNMI: - Natuurbericht: - De Natuurkalender: 28