Wiskunde en de kennisbasis Natuurwetenschappen onderbouw

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wiskunde en de kennisbasis Natuurwetenschappen onderbouw"

Transcriptie

1 Wiskunde en de kennisbasis Natuurwetenschappen onderbouw Wiskunde studiedag 7 november 2015 Wout Ottevanger Michiel Doorman

2 Wiskunde en de kennisbasis Natuurwetenschappen onderbouw De kennisbasis (10 ) Een activiteit: mobieltjes (15 ) De kennisbasis en wiskundig denken (10 ) Een activiteit: mini opdrachten (15 ) Discussie (10 ) 2

3 Kennisbasis Aanleiding en doel Ontwikkeling Validering Implementatie Link naar wiskunde 3

4 Kennisbasis aanleiding en doel Aanleiding Actieplan beter presteren (2011) Doel bijdrage verbetering van de leeropbrengst in onderbouw (internationaal, bovenbouw, wat geen verplichting hoe ) Veronderstelling zekere mate van concretisering: meer ambitie, meer richting, meer inspiratie en voldoende ruimte Mogelijke geschiktheid in andere domeinen Mens & maatschappij vakken 4

5 Kennisbasis: ontwikkeling Op basis van vooronderzoek Door projectteam met feedback van meelezende vakexperts en docenten en opleiders (via validering) Gebruikmakend van inspirerende (internationale) bronnen Next generation science standards (NGSS), gebaseerd op K-12 science education framework Gekoppeld zijn: vakinhouden (disciplinary core ideas) werkwijzen (scientific and engineering practices) denkwijzen (cross-cutting concepts) Nieuw hierbij zijn vooral de denkwijzen 5

6 Kennisbasis: Werk- en denkwijzen Karakteristieke werkwijzen Karakteristieke denkwijzen Modelontwikkeling en gebruik Onderzoeken Ontwerpen Informatievaardigheden Redeneervaardigheden Rekenkundige en wiskundige vaardigheden Waarderen en oordelen Patronen Schaal, verhouding en hoeveelheid Oorzaak en gevolg Systeem en systeemmodellen Behoud, transport en kringloop van energie en materie Structuur en functie Stabiliteit en verandering Duurzaamheid Risico s en veiligheid

7 Kennisbasis: Structuur Inleiding Leeswijzer Uitwerking en voorbeelden van werk- en denkwijzen Per vak, voor h/v en vmbo (natuurkunde, scheikunde, biologie, fysische geografie en technologie) Per domein: Waar het om gaat Integrale doelen Drie dimensies karakteristieke werkwijzen vakinhouden karakteristieke denkwijzen (zie hand-out)

8 Kennisbasis: Validering Tweevoudige validering docenten, opleiders, auteurs/uitgevers focus op praktische bruikbaarheid en haalbaarheid Eerste validering te veel en te moeilijk (vmbo vooral) te weinig onderscheid h en v, en vmbo-kgt en vmbo-b vragen en suggesties mbt werkwijzen en denkwijzen verzoek verduidelijking werk- en denkwijzen (met voorbeelden) beroepsmogelijkheden (scheikunde vooral) positie technologie Tweede validering draagvlak voor 3D benadering (vakinhouden, werk- en denkwijzen geïntegreerd) goede response op verzoek om aan uitwerkingen mee te doen

9 Kennisbasis: Implementatie Ontwikkeling voorbeeldlesmateriaal door projectteam Aanvullingen op bestaand lesmateriaal Nieuw lesmateriaal 3D-opzet (vakinhoud, werkwijzen en denkwijzen geïntegreerd) Verdere ontwikkeling en uitproberen in de klas PLGs DOTs Bètasteunpunten Maar ook: Aandacht voor KB op conferenties, in (vak)tijdschriften, bij musea

10 Kennisbasis: link naar wiskunde Gewenste link naar wiskunde Link werk- en denkwijzen naar wiskundige denkactiviteiten tot nu toe toch vooral instrumenteel, toepassen van geleerde in natuurwetenschappen en technologie (Drijvers, 2014) Kennisbasis p. 19

11 Een voorbeeld: Je mobieltje is goud waard! Een opdracht voor biologie (onderbouw) Als voorbeeld van expliciete aandacht voor werk- en denkwijzen Een werkwijze betreft Rekenkundige en wiskundige vaardigheden Activiteit (circa 15 minuten) Bekijk de opdracht Zijn die werk- en denkwijzen herkenbaar? Is dit een manier om vakoverstijgend aan reken-wiskundige vaardigheden te werken? Meer suggesties voor samenhang met wiskunde?

12 Samenhang Kennisbasis en Wiskunde Eerste reactie: een instrumentele kijk op wiskunde

13 Wiskundig denken volgens ctwo:

14 Wiskundig denken (Drijvers, 2015)

15 Wiskundig denken en Wiskunde C

16 Wiskundig denken en Wiskunde C

17 Samenhang Kennisbasis en Wiskunde Eerste reactie: een instrumentele kijk op wiskunde Er zijn meer kansen: Logisch redeneren en Wiskundige Denk Activiteiten (op weg naar de nieuwe examenprogramma s) Patronen herkennen en beschrijven Classificeren Schematiseren, modelleren

18 Voorbeelden: opdrachten wiskunde en natuurwetenschappen Voorbeelden van opdrachten bij wiskunde en één over astma Patroonherkenning Classificeren Schematiseren Oorzaak en gevolg Activiteit (circa 15 minuten) Wat maakt ze WDA en/of KB-waardig? Meer samenhang tussen wiskunde en natuurwetenschappen? Is de kennisbasis (met denk- en werkwijzen) ook een manier om over leerdoelen voor wiskunde na te denken?

Kennisbasis natuurwetenschappelijke vakken en technologie

Kennisbasis natuurwetenschappelijke vakken en technologie Kennisbasis natuurwetenschappelijke vakken en technologie Ontwikkeling en implementatie SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Ecent conferentie 2016: Bèta in samenhang in 2032 Dirk Jan Boerwinkel,

Nadere informatie

Kennisbasis science VO onderbouw

Kennisbasis science VO onderbouw Kennisbasis science VO onderbouw SLO na'onaal exper'secentrum leerplanontwikkeling ECENT conferentie 15 mei 2013 Wout Ottevanger, Harrie Eijkelhof, Wilmad Kuiper Ac'eplan 'Beter presteren' (juni 2011)

Nadere informatie

Denken als wetenschappers voor leerlingen. Woudschoten 6 november 2015 Arne Mast, Jacqueline Neve, Herbert van der Voort, Wout OFevanger

Denken als wetenschappers voor leerlingen. Woudschoten 6 november 2015 Arne Mast, Jacqueline Neve, Herbert van der Voort, Wout OFevanger Denken als wetenschappers voor leerlingen Woudschoten 6 november 2015 Arne Mast, Jacqueline Neve, Herbert van der Voort, Wout OFevanger Wat gaan we doen? Welkom, intro en startactviteit (15 min) Inleiding

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs

Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs Wat is W&T? Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs Dr. Tim van Wessel W&T is je eigen leven Hoe we het niet gaan redden W&T: geen vak maar een benadering Didactiek of Methode? De commissie wil

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs. Dr. Tim van Wessel

Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs. Dr. Tim van Wessel Wetenschap & Technologie in het basisonderwijs Dr. Tim van Wessel Wat en waarom W&T? Nieuwsgierigheid en verwondering 1. Wat gebeurt er binnen in de aarde, en wat merken we daarvan? 2. Worden computers

Nadere informatie

Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag

Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Voortgezet Onderwijs IPC 2650 Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375

Nadere informatie

De VO - vakvernieuwing komt eraan

De VO - vakvernieuwing komt eraan De VO - vakvernieuwing komt eraan Keuzes maken! Marijn Meijer Wat gaan we doen? wat verandert er? beheersingsniveaus samenhang inrichting CE/SE en PTA keuzes maken: methodes of... en we houden het praktisch,

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Materie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Materie Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Materie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Energie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Energie Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Energie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel Presentatie VTOI 8 april 2016 Paul Schnabel Visie Ingrediënten voor het eindadvies Resultaten dialoog Wetenschappelijke inzichten Internationale vergelijkingen Huidige wet- en regelgeving en onderwijspraktijk

Nadere informatie

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015 Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde vwo

Examenprogramma scheikunde vwo Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen

Nadere informatie

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)

Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau) BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen

Nadere informatie

OUDERINFORMATIEAVOND HAVO-VWO

OUDERINFORMATIEAVOND HAVO-VWO OUDERINFORMATIEAVOND HAVO-VWO PROGRAMMA Aanvang 19.30 uur 19.30 uur Presentatie Manager Bovenbouw, decaan en zorgcoördinator 20.00 uur Presentatie mentoren en experts 20.30 uur toelichting op eindexamenprogramma

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke

Nadere informatie

Evalueren van de kwaliteit van onderzoek

Evalueren van de kwaliteit van onderzoek Evalueren van de kwaliteit van onderzoek Een aanpak voor zelfevaluatie van nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit door vwo-leerlingen bij onderzoek in de bètavakken Promotieonderzoek in kader van

Nadere informatie

D1 - Karakteristieke werkwijze D2 - Vakinhouden (kgt cursief) D3 - Karakteristieke denkwijzen

D1 - Karakteristieke werkwijze D2 - Vakinhouden (kgt cursief) D3 - Karakteristieke denkwijzen Titel: Dekzand in Nederland Vak: Aardrijkskunde Domein: Systeem aarde Sector: Vmbo 3D aspect: denkwijze: patronen werkwijze: modelontwikkeling en -gebruik 1. Intro In deze opdracht gaan de leerlingen op

Nadere informatie

Didactiek van Informatieverwerking en Statistiek voor leerlingen van 12-16?

Didactiek van Informatieverwerking en Statistiek voor leerlingen van 12-16? Didactiek van Informatieverwerking en Statistiek voor leerlingen van 12-16? Ontwikkeling van een module en boek voor de 2 e graads lerarenopleiding wiskunde. Informatieverwerking en Statistiek Gerard van

Nadere informatie

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor het huidige examenprogramma. Toegestaan is het gebruik van de nieuwe BINAS (6 e editie) of ScienceData. Niet toegestaan is het gebruik van een Grafische

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde havo

Examenprogramma scheikunde havo Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kennis

Nadere informatie

6 Samenhang. 6.2 Wiskunde, scheikunde, biologie en techniek Harrie Eijkelhof

6 Samenhang. 6.2 Wiskunde, scheikunde, biologie en techniek Harrie Eijkelhof 6 Samenhang 6.2 Wiskunde, scheikunde, biologie en techniek Harrie Eijkelhof Inleiding Het voortgezet onderwijs heeft twee belangrijke doelen: algemene vorming en voorbereiding op vervolgonderwijs. In de

Nadere informatie

Macro-meso-micro. Ruud Kok ; Astrid Bulte; Hans Poorthuis. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.

Macro-meso-micro. Ruud Kok ; Astrid Bulte; Hans Poorthuis. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs. Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Ruud Kok ; Astrid Bulte; Hans Poorthuis 22 maart 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/94812 Dit lesmateriaal is

Nadere informatie

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo

Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Fundament

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende

Nadere informatie

4 juni conferentie vakvernieuwingen

4 juni conferentie vakvernieuwingen 4 juni 2010 conferentie vakvernieuwingen doelen van de vernieuwing Maatschappelijke ontwikkelingen aandacht en ruimte voor actuele ontwikkelingen in wetenschap en technologie toename instroom in bèta-

Nadere informatie

Examenprogramma natuur, leven en technologie havo

Examenprogramma natuur, leven en technologie havo Examenprogramma natuur, leven en technologie havo Het eindexamen (februari 2007) Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11109 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/403948, houdende

Nadere informatie

'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde

'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde 'Hier havo.hbo hoort u mij?' (Nieuwe) Scheikunde Aansluiting havo-hbo 28 september 2016 Hogeschool Domstad Emiel de Kleijn Historie 1999 (1998) Invoering van de 2 e fase HAVO: Scheikunde: 280 SLU VWO:

Nadere informatie

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort 15 16-17

PTA scheikunde HAVO Belgisch park cohort 15 16-17 Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. In 2013 is in 4 HAVO met dat nieuwe examenprogramma scheikunde gestart. De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan

Nadere informatie

Kennisbasis natuurwetenschappen. technologie voor de onderbouw vo. Een richtinggevend leerplankader

Kennisbasis natuurwetenschappen. technologie voor de onderbouw vo. Een richtinggevend leerplankader Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie voor de onderbouw vo Een richtinggevend leerplankader SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie voor

Nadere informatie

Aansluiting op het actuele curriculum (2014)

Aansluiting op het actuele curriculum (2014) Aansluiting op het actuele curriculum (2014) De verschillende modules van GLOBE lenen zich uitstekend om de leerlingen de verschillende eindtermen en kerndoelen aan te leren zoals die zijn opgesteld door

Nadere informatie

Raakvlakken wi-, sk-, na-, biodidactiek

Raakvlakken wi-, sk-, na-, biodidactiek 19-05-16 1 Raakvlakken wi-, sk-, na-, biodidactiek in de ULO 19-05-16 2 Een oud probleem Bij natuurkunde weten de leerlingen weinig meer van de kennis opgedaan bij wiskunde en omgekeerd we moeten ervoor

Nadere informatie

Bijlage 4. Resultaten docentenvragenlijst zomer Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo

Bijlage 4. Resultaten docentenvragenlijst zomer Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo Bijlage 4 Resultaten docentenvragenlijst zomer 2015 Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo Algemeen De digitale enquête heeft plaatsgevonden in juni-augustus 2015. In totaal hebben 105

Nadere informatie

Ontwikkelingen in het onderwijs

Ontwikkelingen in het onderwijs SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Ontwikkelingen in het onderwijs Marja van Graft Inspiratiedag NME 10 april 2017 Leerplan(kader) Wetenschap & technologie Doelen bijeenkomst informeren

Nadere informatie

Stichting Groningen Programmeert

Stichting Groningen Programmeert - - - Stichting Groningen Programmeert 1 1 1 Is deze visie bruikbaar en werkbaar in zowel het primair als voortgezet onderwijs? De indeling in de vier hoofdgroepen is erg verduidelijkend voor beide soorten

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11109 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/403948, houdende

Nadere informatie

Ontwikkelingen in afstudeerrichtingen lerarenopleidingen HAN ILS. 13 april 2016

Ontwikkelingen in afstudeerrichtingen lerarenopleidingen HAN ILS. 13 april 2016 Ontwikkelingen in afstudeerrichtingen lerarenopleidingen HAN ILS 13 april 2016 Het komende uurtje... 14.15-14.35 uur Implementatie afstudeerrichtingen HAN ILS 14.35 14.45 uur Uitwisseling 14.45-15.05 uur

Nadere informatie

Examenprogramma natuurkunde havo

Examenprogramma natuurkunde havo Bijlage 1 Examenprogramma natuurkunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden

Nadere informatie

Doelen. Leergebieden

Doelen. Leergebieden 1 Doelen KENNEN & KUNNEN SAMENHANG BALANS OVERLADENHEID EIGEN RUIMTE Leergebieden 2 Ontwikkelproces 125 18 9 ONTWIKKELTEAMS 84 ONTWIKKELSCHOLEN Randvoorwaarden Het ontwikkelteam richt zich op: kerncurriculum:

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor

Nadere informatie

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer Domein B1.1 Biologie leren Begripsontwikkeling en jargon Leren van biologische vaardigheden Verschillen

Nadere informatie

Marjolein: procesoperator

Marjolein: procesoperator Marjolein: procesoperator Over beroep, opleiding, industriële processen, eigenschappen, veiligheid, Titel: Vak: Domein: Sector: 3D aspect: Marjolein: procesoperator Scheikunde Materie (let op, er is maar

Nadere informatie

Beoordeling van het PWS

Beoordeling van het PWS Weging tussen de drie fasen: 25% projectvoorstel, 50% eindverslag, 25% presentatie (indien de presentatie het belangrijkste onderdeel is (toneelstuk, balletuitvoering, muziekuitvoering), dan telt de presentatie

Nadere informatie

LANDSEXAMEN HAVO

LANDSEXAMEN HAVO Examenprogramma SCHEIKUNDE H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting

Nadere informatie

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 1. Persoonlijke gegevens Naam school:.. Provincie school: o Antwerpen o Limburg o Oost- Vlaanderen o Vlaams- Brabant o West- Vlaanderen Wat is je functie?

Nadere informatie

Samenhang in N-profielen versterken

Samenhang in N-profielen versterken Samenhang in N-profielen versterken Woudschoten Scheikunde 8 november 2008 Heleen Driessen, h.driessen@slo.nl Welke samenhang? Met samenhang bedoel ik Welke samenhang? Woord: samenhang (zelfst. naamw.,

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende

Nadere informatie

Factsheets Exact - schooljaar 2016/2017 - versie 1.0 - pagina 1/5

Factsheets Exact - schooljaar 2016/2017 - versie 1.0 - pagina 1/5 Getal & Ruimte 11e ed. Tweede Fase Getal & Ruimte 10e ed. Onderbouw Getal & Ruimte 10e ed. Tweede Fase Leerjaar 4 + De delen van leerjaar 4 (delen 1,2,3) zijn niet te Leerjaar 5 + De delen van leerjaar

Nadere informatie

PTA scheikunde Belgisch park cohort 14 15-16

PTA scheikunde Belgisch park cohort 14 15-16 Het examenprogramma scheikunde is vernieuwd. In 2013 is in 4 HAVO met dat nieuwe examenprogramma scheikunde gestart. De methode Chemie Overal 4 e editie is geschreven voor dit nieuwe examenprogramma. Toegestaan

Nadere informatie

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden Checklist vakdidactisch Kennisbasis Biologie Voor het begin van de 3 e jaars stage vullen de studenten deze checklist in. De studenten formuleren leerdoelen die aansluiten op de uitkomst van deze list.

Nadere informatie

Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau

Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau dr. H. Knipprath ing. J. De Meester STEM Science Engineering Technology Mathematics 2

Nadere informatie

BIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE

BIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE BIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE Het project Curriculum.nu Doelstelling van het project Curriculum.nu is ontwikkeling van de curricula in negen leergebieden (uit: werkopdracht aan de ontwikkelteams):

Nadere informatie

Werken met TPACK. Wilfred Rubens

Werken met TPACK. Wilfred Rubens Werken met TPACK Wilfred Rubens http://www.wilfredrubens.com Introductie TPACK Video TPACK Wat weten jullie over TPACK? Korte herhaling Werken met TPACK aan de hand van opdrachten Sterke en minder sterke

Nadere informatie

SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EXAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EXAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 SCHEIKUNDE VWO - NIEUWE EAMENPROGRAMMA VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk

Nadere informatie

Wiskundige Denk- Activiteiten in Praktijk

Wiskundige Denk- Activiteiten in Praktijk Wiskundige Denk- Activiteiten in Praktijk VELON conferentie 2015 NRO-PPO405-14-502 Paul Drijvers Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht p.drijvers@uu.nl www.fisme.science.uu.nl/ www.uu.nl/staff/phmdrijvers

Nadere informatie

Examenprogramma biologie havo

Examenprogramma biologie havo Examenprogramma biologie havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2 Analyse

Nadere informatie

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Met deze voorbeelden van taken voor de wiskundelessen willen wij verschillende ideeën illustreren. Ten eerste geven zij een idee wat bedoeld wordt met hele-taakeerst

Nadere informatie

2. De programma's voor havo en vwo

2. De programma's voor havo en vwo 2. De programma's voor havo en vwo 2.1 Inleiding Op de volgende bladzijden staan de examenprogramma s voor het vak onderzoek en ontwerpen. In nogal formele bewoordingen is beschreven wat leerlingen ( kandidaten

Nadere informatie

Elektrische huisinstallatie

Elektrische huisinstallatie Elektrische huisinstallatie Titel: Vak: Domein: Sector: 3D aspecten: Elektrische apparaten - Ontwerp een huisinstallatie Natuurkunde Energie Havo - vwo Werkwijze: Modelontwikkeling en gebruik, Onderzoeken,

Nadere informatie

Examenprogramma's O&O voor havo en vwo

Examenprogramma's O&O voor havo en vwo Examenprogramma's O&O voor havo en vwo Inleiding Op de volgende bladzijden staan de examenprogramma s voor het vak Onderzoek en ontwerpen. In nogal formele bewoordingen is beschreven wat leerlingen ( kandidaten

Nadere informatie

Wiskundige denkactiviteiten in de wiskundemethoden

Wiskundige denkactiviteiten in de wiskundemethoden Wiskundige denkactiviteiten in de wiskundemethoden SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Studiedag NVvW 2015 Agenda Wie? Wat? Hoelang SLO Inleiding 2 minuten Getal en Ruimte Presentatie 10

Nadere informatie

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020

SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020 SCHEIKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2020 Versie: 2 april 2019 De vakinformatie is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens

Nadere informatie

3 december 2015 Science. Talentstroom voor leerjaar 1,2,3 havo/vwo met de mogelijkheid tot voortzetting in de bovenbouw in het vak NLT.

3 december 2015 Science. Talentstroom voor leerjaar 1,2,3 havo/vwo met de mogelijkheid tot voortzetting in de bovenbouw in het vak NLT. 3 december 2015 Science Talentstroom voor leerjaar 1,2,3 havo/vwo met de mogelijkheid tot voortzetting in de bovenbouw in het vak NLT. Het doel Leerlingen voorbereiden op natuurwetenschappelijk onderzoek

Nadere informatie

Tekst aanpassen. Ondertitel of andere uitleg. Ondertitel of andere uitleg

Tekst aanpassen. Ondertitel of andere uitleg. Ondertitel of andere uitleg Tekst aanpassen Ondertitel of andere uitleg Ondertitel of andere uitleg Agnimaxim qui num lam, sit asimi, seque nessitatum Untis aut optam, velentis sit expero te eos exces id et re llabore moluptatqui

Nadere informatie

Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo

Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo Plenaire terugkoppeling MASTERCLASSES WETENSCHAP EN TECHNOLOGIE ALS GRONDHOUDING EN VAKOVERSTIJGENDE BENADERING Lou Slangen 12-11-2014 WETENSCHAP EN

Nadere informatie

Wanneer staat uw volgende ß-teamoverleg gepland? Concept-context op de agenda van uw ß-team!

Wanneer staat uw volgende ß-teamoverleg gepland? Concept-context op de agenda van uw ß-team! Wanneer staat uw volgende ß-teamoverleg gepland? Concept-context op de agenda van uw ß-team! L. Bruning en B. Michels SLO, Enschede ß-teamoverleg Het is hard werken, maar dat hebben we er graag voor over!

Nadere informatie

natuurkundeprogramma s vanaf 2013

natuurkundeprogramma s vanaf 2013 natuurkundeprogramma s vanaf 2013 Regionaal Steunpunt Zuid-Holland Delft, 16 januari 2013 Maarten Pieters uitgangspunten vernieuwingen bètavakken www.betanova.nl/documentatie/achtergrond (wetenschappelijke)

Nadere informatie

Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO

Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO Wiskunde A (of C) of wiskunde B (en D) in de bovenbouw VWO Keuze profielen Cultuur en Maatschappij Economie en Maatschappij Natuur en Gezondheid Natuur en Techniek Wiskunde C Wiskunde A wiskunde A wiskunde

Nadere informatie

Van pilotexamen tot p-waarde. Cito-2015

Van pilotexamen tot p-waarde. Cito-2015 Van pilotexamen tot p-waarde Cito-2015 Nieuwe programma s herstructurering van alle bètavakken nieuwe programma s voor biologie, natuurkunde en scheikunde vanaf 2013 nieuwe programma s wiskunde vanaf 2015

Nadere informatie

Reactie van de NVvW op het 3 e tussenproduct van het ontwikkelteam Rekenen & Wiskunde

Reactie van de NVvW op het 3 e tussenproduct van het ontwikkelteam Rekenen & Wiskunde 14 november 2019 Reactie van de NVvW op het 3 e tussenproduct van het ontwikkelteam Rekenen & Wiskunde Inleiding Het bestuur van de NVvW heeft kennisgenomen van het derde tussenproduct van het ontwikkelteam

Nadere informatie

25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee?

25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee? 25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee? 21 e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs - stand van zaken- SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Petra Fisser

Nadere informatie

kansen voor betekenisvol zaakvakonderwijs

kansen voor betekenisvol zaakvakonderwijs SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling kansen voor betekenisvol zaakvakonderwijs Martin Klein Tank Leerplan(kader) Techniekpact jaarconferentie Wetenschap & 19 technologie mei 2014 Waarom?

Nadere informatie

Het nieuwe programma wiskunde A/C. Nieuwe programma s

Het nieuwe programma wiskunde A/C. Nieuwe programma s Wiskundedialoog 14 mei 2012 Het nieuwe programma wiskunde A/C Saskia van Boven ILS RU Nieuwe programma s Herstructurering van alle bètavakken Nieuwe programma s voor biologie, natuurkunde en scheikunde

Nadere informatie

TU/e Lerarenopleiding. Chantal Brans - Coördinator lerarenopleiding Ruurd Taconis Opleidingsdirecteur

TU/e Lerarenopleiding. Chantal Brans - Coördinator lerarenopleiding Ruurd Taconis Opleidingsdirecteur TU/e Lerarenopleiding Chantal Brans - Coördinator lerarenopleiding Ruurd Taconis Opleidingsdirecteur Opbouw presentatie Filmpje Tweedegraads lerarenopleiding Uitstroomprofiel 1e graads lerarenopleiding

Nadere informatie

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs Reina Kuiper - SME Advies Inhoud Onderwijsontwikkeling Relevante vakken Kerndoelen Begrippen en concepten Waarde voor het onderwijs Onderwijsontwikkeling

Nadere informatie

2 Les- en leerstofopbouw

2 Les- en leerstofopbouw 2 Les- en leerstofopbouw 2.2 Curriculum Henk Pol Inleiding Curriculum staat voor de globale invulling van een vak. Het kan dan gaan om de einddoelstellingen of eindtermen waarop leerlingen worden getoetst,

Nadere informatie

NATUUR, LEVEN, TECHNOLOGIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

NATUUR, LEVEN, TECHNOLOGIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 NATUUR, LEVEN, TECHNOLOGIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor

Nadere informatie

Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan

Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling VELON conferentie Brussel, 4 februari 2016 Petra Fisser, Monique van der Hoeven, Sigrid

Nadere informatie

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018)

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) In de VMBO stroom van het ACL wordt sinds het schooljaar 2016-2017 expliciet aandacht besteed aan de leergebied overstijgende (LGO)

Nadere informatie

Aardrijkskunde. Docent aardrijkskunde: Janneke Kampfraath Mentor 4havo

Aardrijkskunde. Docent aardrijkskunde: Janneke Kampfraath Mentor 4havo Aardrijkskunde Docent aardrijkskunde: Janneke Kampfraath Mentor 4havo promofilmpje https://youtu.be/b9daotu2qnq?t=12s Advies aardrijkskunde kiezen Het vak aardrijkskunde baseert zijn advies op basis van

Nadere informatie

Het Toetsen Tournée. Paul Drijvers Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht

Het Toetsen Tournée. Paul Drijvers Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht Het Toetsen Tournée Paul Drijvers Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht www.fisme.science.uu.nl/ 2017-06-02 CET RVO TIMSS DTT LKT CE hv Opzet We bekijken een zestal nationale toetsen uit Nederland

Nadere informatie

De 2015 programma s wiskunde B van havo en vwo. 9 november 2013 Ruud Stolwijk Cito, Arnhem Alma Taal

De 2015 programma s wiskunde B van havo en vwo. 9 november 2013 Ruud Stolwijk Cito, Arnhem Alma Taal De 2015 programma s wiskunde B van havo en vwo 9 november 2013 Ruud Stolwijk Cito, Arnhem Alma Taal 1 Inhoud - programma Even voorstellen Aanleiding vernieuwing wiskundeprogramma s Inhoud nieuwe programma

Nadere informatie

Wetenschap en technologie in het basisonderwijs

Wetenschap en technologie in het basisonderwijs Wetenschap en technologie in het basisonderwijs Hoe dan? Makkelijker gezegd dan gedaan. Anna Hotze, Hogeschool ipabo Amsterdam PO congres, 10 oktober 2018 Fascinatie 2 Deze en toekomstige problemen Vragen

Nadere informatie

Science Education and Communication (SEC) Welkom!! Fer Coenders Anne Dijkstra

Science Education and Communication (SEC) Welkom!! Fer Coenders Anne Dijkstra Science Education and Communication (SEC) Welkom!! Fer Coenders Anne Dijkstra Programma Welkom De masteropleiding SEC Specialisatie Science Education (SE) SE, scheikunde Specialisatie Science Communication

Nadere informatie

Examenprogramma biologie havo

Examenprogramma biologie havo Examenprogramma biologie havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2 Analyse

Nadere informatie

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION LERARENOPLEIDING NATUURKUNDE, WISKUNDE, SCHEIKUNDE, INFORMATICA EN ONTWERPEN Heb jij een technische bachelor gevolgd

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen

Nadere informatie

natuur en techniek Het domein natuur en techniek is breed en veelomvattend.

natuur en techniek Het domein natuur en techniek is breed en veelomvattend. natuur en techniek Belang van het vak Mensen zijn altijd gefascineerd door natuurverschijnselen. Ze dachten erover na en ontwikkelden methoden en technieken om greep te krijgen op die verschijnselen. De

Nadere informatie

Examenprogramma biologie vwo vanaf CE 2016

Examenprogramma biologie vwo vanaf CE 2016 De onderstaande lijst bevat de complete examenprogramma s voor de bovenbouw VWO (4, 5 en 6 VWO) voor de vakken Biologie, Natuurkunde en Scheikunde. Daarnaast is het hele programma van het sportsciencecamp,

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11699 8 juni 2012 Rectificatie Examenprogramma natuurkunde vwo van 28 april 2012, kenmerk VO2012/389632 In de regeling

Nadere informatie

DAS Conferentie Applied Science

DAS Conferentie Applied Science DAS Conferentie Applied Science SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Emiel de Kleijn Curriculumontwikkelaar natuurwetenschappen Nieuwe Scheikunde /NiNa/CVBO Plannen voor een vernieuwd, vernieuwend

Nadere informatie

Examenprogramma biologie vwo

Examenprogramma biologie vwo Examenprogramma biologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Structuren

Nadere informatie

Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten

Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten Wanneer je werkt vanuit leerlijnen, is de methode slechts een van de bronnen waarmee leerlingen zich de leerstof eigen maken. Ilse Gmelig 8 februari 2018 Leerdoelen

Nadere informatie

Digi-Trainer. Digi-Trainer. Examentraining schooljaar 2010-2011. NEDERLANDS Examenbundels

Digi-Trainer. Digi-Trainer. Examentraining schooljaar 2010-2011. NEDERLANDS Examenbundels Examentraining schooljaar 2010-2011 NEDERLANDS Examenbundels recente examens met antwoorden én uitwerkingen, losse oefenteksten, woordenlijsten en een oriëntatietoets Voor schooljaar 2010/2011 Examenbundel

Nadere informatie

12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17

12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17 12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17 Agenda De nieuwe 12e editie Productinformatie en planning Aanleiding nieuwe editie Uitgangspunten 12e editie Wat is er gebleven? Nieuwe elementen en wijzigingen

Nadere informatie

Van pilotexamen tot p-waarde. Ger Limpens, Cito, Arnhem 28 januari 2015

Van pilotexamen tot p-waarde. Ger Limpens, Cito, Arnhem 28 januari 2015 Van pilotexamen tot p-waarde Ger Limpens, Cito, Arnhem 28 januari 2015 Nieuwe programma s herstructurering van alle bètavakken nieuwe programma s voor biologie, natuurkunde en scheikunde vanaf 2013 nieuwe

Nadere informatie

Analyse rekenalgebraïsche. vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra

Analyse rekenalgebraïsche. vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra Analyse rekenalgebraïsche vaardigheden in de onderbouw van het havo/vwo. ReAL Leerlijnen van rekenen naar algebra SLO nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling Wiskunde in de onderbouw van het

Nadere informatie

Stichting Techniekpromotie

Stichting Techniekpromotie - - - Stichting Techniekpromotie 1 In de visie komt duidelijk naar voren dat verwondering en wetenschap in de gehele doorlopende leerlijn zouden moeten blijven samengaan. In hoeverre spreekt dit beeld

Nadere informatie