Bijlage 4. Resultaten docentenvragenlijst zomer Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo

Transcriptie

1 Bijlage 4 Resultaten docentenvragenlijst zomer 2015 Monitoring vernieuwde examenprogramma aardrijkskunde vmbo

2 Algemeen De digitale enquête heeft plaatsgevonden in juni-augustus In totaal hebben 105 aardrijkskundedocenten vmbo de vragenlijst ingevuld (waarvan 101 volledig). Afdeling waaraan de docenten lesgeven 3% 4% 93% bb kb gl/tl 93% van de vmbo docenten geeft les in gl/tl. Verdeling mannen / vrouwen Van de deelnemende docenten is 64% man en 36% vrouw. Leeftijdscategorieën 15% 31% 22% 32% Alle leeftijdscategorieën zijn vertegenwoordigd; naar verhouding is de categorie iets minder vertegenwoordigd. 2

3 Bevoegdheid 3% 17% 80% 1e graads 2e graads geen bevoegdheid voor aardrijkskunde Vrijwel alle docenten hebben een bevoegdheid voor aardrijkskunde; vier op de vijf is tweedegraads bevoegd. Aantal aardrijkskunde collega's in de bovenbouw vmbo 12% 7% 39% 42% geen 1 collega 2 collega's > 2 collega's Vier op de tien docenten is de enige aardrijkskundedocent in de bovenbouw. Ruim vier op de tien heeft een collega. 3

4 Overleg binnen de sectie over het nieuwe examenprogramma aardrijkskunde vmbo 17% 10% 31% 43% nee zo nu en dan geregeld n.v.t. 43% heeft zo nu en dan sectieoverleg over het nieuwe examenprogramma, 31% geregeld en een op de tien nooit. Aantal lesuren aardrijkskunde in leerjaar 3 en 4 Aantal lesminuten leerjaar 3 35% 30% 30% 25% 20% 18% 20% 15% 10% 5% 0% 9% 6% 3% 3% 3% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% Wat betreft het aantal lessen per week in leerjaar 3 is het meest voorkomend 2 lessen (van 50 of 45 minuten), of (iets minder vaak) 3 lessen (van 50 of 45 minuten). 4

5 Aantal lesminuten leerjaar 4 40% 35% 30% 25% 36% 30% 20% 18% 15% 10% 5% 0% 4% 4% 1% 2% 1% 1% 1% 1% 1% Wat betreft het aantal lessen per week in leerjaar 4 is het meest voorkomend 4 lessen (van 45 of 50 minuten), of (iets minder vaak) 3 lessen (van 50 minuten). 5

6 Oordeel over het nieuwe examenprogramma Ik ben goed op de hoogte van het nieuwe examenprogramma aardrijkskunde. -11% 89% Ik ben tevreden over het nieuwe examenprogramma aardrijkskunde. -22% 78% De relatie mens-natuur is van belang. -8% 92% Het ontwikkelen van een wereldbeeld is van belang. -7% 93% Het is belangrijk dat leerlingen leren aardrijkskundig te denken. -10% 90% Het is belangrijk dat leerlingen zich bewust worden van maatschappelijke verantwoordelijkheden en hun keuzes daarin. -8% 92% Het is goed dat de thema's op drie schaalniveaus worden uitgewerkt. -9% 91% Er is sprake van een evenwichtige verdeling tussen fysischgeografische en sociaal-geografische thema's. -31% 69% Het is goed om elk thema (in principe) vanuit de eigen regio te starten. -19% 81% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (helemaal) mee oneens (helemaal) mee eens Docenten vinden over het algemeen (90% of meer): dat ze goed op de hoogte zijn van het nieuwe programma; de relatie mens- natuur van belang; het ontwikkelen van een wereldbeeld van belang; het belangrijk dat leerlingen leren aardrijkskundig te denken; het belangrijk dat leerlingen zich bewust worden van maatschappelijke verantwoordelijkheden en hun keuzes daarin; het goed dat de thema s op drie schaalniveaus worden uitgewerkt. Verder zijn de docenten echter in iets mindere mate (70-80%): tevreden over het nieuwe programma; van mening dat er sprake is van een evenwichtige verdeling tussen fysisch-geografische en sociaalgeografische thema s; van mening dat het goed is om elk thema (in principe) vanuit de eigen regio te starten. Van de docenten die de verdeling niet evenwichtig vinden, vindt bijna twee derde dat fysischgeografische onderwerpen te veel aandacht krijgen. 6

7 Leesvaardigheid leerlingen en aansluiting met programma onderbouw De leesvaardigheid van mijn leerlingen is onvoldoende. -19% 81% Het programma in de onderbouw sluit wat betreft onderwerpen onvoldoende aan bij dat van de bovenbouw. -45% 55% Het programma in de onderbouw sluit wat betreft aardrijkskundige vaardigheden onvoldoende aan bij dat van de bovenbouw. -54% 46% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (helemaal) mee oneens (helemaal) mee eens Vier op de vijf docenten vindt dat de leesvaardigheid van de leerlingen onvoldoende is. Een kleine meerderheid vindt dat het programma in de onderbouw wat betreft onderwerpen onvoldoende aansluit bij dat van de bovenbouw. Een kleine minderheid vindt dat het programma in de onderbouw wat betreft aardrijkskundige vaardigheden onvoldoende aansluit bij dat van de bovenbouw. Nieuwe programma overladen? Vijf van de zes docenten vindt ( enigszins of volmondig ) het nieuwe programma overladen. Slechts een op de zes docenten vindt het niet overladen. 7

8 Oorzaken overladenheid (meerdere antwoorden mogelijk) Het examenprogramma bevat te veel leerstof. 76% Het behandelen van veronderstelde kennis kost teveel tijd. 54% De onderzoeksopdrachten in het nieuwe programma kosten teveel tijd. Er zijn te weinig contacturen. Activerende les- en werkvormen kosten teveel tijd. Anders. 27% 22% 18% 21% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Van de docenten die het programma overladen vinden geeft driekwart als oorzaak dat het programma te veel leerstof bevat. Iets meer dan de helft van deze docenten meent dat het behandelen van de veronderstelde kennis te veel tijd kost. De overige mogelijke oorzaken zijn minder vaak aangekruist. Aandacht voor K1 Oriëntatie op leren en werken en K2 Basisvaardigheden Hoe vaak heeft u aandacht besteedt aan K1 orientatie op leren en werken? -80% 20% Hoe vaak heeft u aandacht besteed aan K2 basisvaardigheden? -50% 50% -100%-80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nooit/soms geregeld/vaak 8

9 Van de 80% docenten die aangeeft nooit tot soms aandacht te hebben voor K1 Oriëntatie op leren en werken, zegt 62% dat er soms aandacht voor is en 18% geeft aan dat dit nooit gebeurt. 47% geeft aan dat er soms aandacht is voor K2 Leervaardigheden, 40% geeft aan dat dit geregeld gebeurt. Aandacht voor de verschillende leervaardigheden (K3) Verschillende typen aardrijkskundige vragen herkennen en formuleren. -31% 69% Het gebruik van verschillende soorten kaarten, luchtfoto's, satellietbeelden. -26% 74% Informatie ordenen en conclusies trekken. -19% 81% Eenvoudig aardrijkskundig onderzoek (veldwerk). -82% 18% Een standpunt innemen en beargumenteren. -39% 61% -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nooit/soms geregeld/vaak Wat betreft de aandacht voor de verschillende leervaardigheden: Het minst wordt er aandacht besteed aan eenvoudig aardrijkskundig onderzoek/veldwerk. 82% geeft aan dat dit nooit/soms gebeurt (daarvan zegt 25% nooit en 57% soms). Over het algemeen wordt geregeld of vaak aandacht besteed aan de overige leervaardigheden (aardrijkskundige vragen herkennen en formuleren; gebruik van kaarten, luchtfoto s, satellietbeelden; informatie ordenen en conclusies trekken; het innemen van een standpunt en beargumenteren). 9

10 Aandacht voor de aardrijkskundige werkwijzen Verschijnselen en gebieden vergelijken in ruimte en tijd. -22% 78% Enkelvoudige/meervoudige verbanden leggen binnen een gebied en tussen gebieden. -14% 86% Gebieden en verschijnselen vanuit een of m eer dimensie(s) bekijken: natuurlijke, sociaaleconomische, culturele en politieke. -16% 84% Van gebieden en verschijnselen aangeven uit welke kleinere delen ze bestaan en tot welke grotere gehelen ze behoren. -31% 69% Gebieden en verschijnselen op verschillende schalen bekijken door in te zoomen en uit te zoomen. -25% 75% Bij gebieden en verschijnselen onderscheid maken tussen het algemene en het bijzondere (alleen KGT). -37% 63% -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nooit/soms geregeld/vaak Er is over het algemeen geregeld of vaak aandacht voor de verschillende werkwijzen. De meeste aandacht is ervoor: - verbanden leggen binnen een gebied en tussen een gebied; - gebieden en verschijnselen vanuit dimensies bekijken. De minste aandacht is er voor het onderscheid maken tussen het algemene en het bijzondere. 10

11 Tevredenheid over de thema s K4 Weer en klimaat (CE) -9% 91% K5 Bronnen van energie (SE) -12% 88% K6 Water (CE) -5% 95% K7 Arm en rijk (SE) -15% 85% K8 Bevolking en ruimte (CE) -10% 90% K9 Grenzen en identiteit (SE) -30% 70% -100% -50% 0% 50% 100% (helemaal) niet tevreden (zeer) tevreden De docenten zijn (zeer) tevreden over alle onderwerpen in het examenprogramma. Het meest tevreden zijn ze over de onderwerpen: water, weer en klimaat, bevolking er ruimte. Het minst geldt dit voor Grenzen en identiteit. Opvallend is dat de CE onderwerpen in dit opzicht het best scoren. 11

12 Tevredenheid met de casussen V1 Weer en klimaat: extreme weersomstandigheden. 84% V3 Water: watermanagement. V5 Bevolking en ruimte: bevolking en ruimte in grootstedelijke gebieden 68% 67% V2 Bronnen van energie: energiebeleid. V6 Grenzen en identiteit: regionale identiteit. 52% 49% V4 Arm en rijk: arm en rijk in de gezondheidszorg. 38% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Opvallend is dat docenten behoorlijk tevreden zijn met de drie casussen die horen bij de CE domeinen, maar minder tevreden met de SE casussen. Circa dertig docenten reageren op de open vraag Als u niet tevreden bent met een of meer casussen, welke casus (sen) zou u dan willen opnemen?'. Een kwart hiervan geeft aan dat ze te weinig tijd hebben voor het behandelen van de casussen. Verder zijn er wisselende suggesties gedaan over het opnemen van casussen: arm en rijk / vluchtelingenprobleem; toerisme; (groene) energieprojecten in de eigen omgeving; energie en klimaatverandering; El Nino. Aandacht voor V7 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie en V8 Vaardigheden in samenhang In hoeverre besteedt u aandacht aan V7 (verwerven, verwerken, en verstrekken van informatie)? -61% 39% In hoeverre besteedt u aandacht aan V8 (vaardigheden in samenhang) -62% 38% -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nooit/soms geregeld/vaak 12

13 56% geeft aan dat er soms aandacht is voor V7 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie, 34% geeft aan dat dit geregeld gebeurt. 52% geeft aan dat er soms aandacht is voor V8 Vaardigheden in samenhang, 33% geeft aan dat dit geregeld gebeurt. Behandeling van de thema s in de leerjaren 100% 94% 87% 94% 97% 88% 97% 80% 60% 40% 20% 0% 1% K4 Weer en klimaat (CE) 5% 10% 3% 9% 3% 3% 2% 1% 3% 2% 1% K5 Bronnen van energie (SE) K6 Water K7 Arm en rijk (SE) K8 Bevoling en ruimte (CE) K9 Grenzen en identiteit (SE) leerjaar 3 leerjaar 4 leerjaar 3 en 4 SE thema s worden in leerjaar 3 behandeld, CE thema s worden in leerjaar 4 behandeld. In antwoord op de vraag hoe de cases worden behandeld hebben de meeste docenten (87%) aangekruist dat ze deze gelijktijdig behandelen met of aansluitend op het betreffende kerndeel. Hoe vaak wordt aandacht besteed aan het aanleren van de lijsten basistopografie (Nederland, Europa, Wereld). 10% 17% 40% 33% nooit soms geregeld vaak 40% van de docenten besteedt geregeld aandacht aan de basistopografie, 33% soms en een op de zes docenten nooit. 13

14 Aandacht voor veldwerk, praktische opdrachten, digitale kaarten en onderzoekjes. Hoe vaak heeft u aandacht besteed aan veldwerk? 43% 39% 15% 3% Hoe vaak heeft aandacht besteed aan (andere) praktische opdrachten? 11% 36% 31% 22% Hoe vaak laat u leerlingen met digitale kaarten werken en/of gebruikt u digitale kaarten in de klas? 38% 21% 12% 29% Hoe vaak hebben uw leerlingen de onderzoekjes die in het examenprogramma staan gedaan? 25% 47% 16% 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nooit een keer twee keer meer dan twee keer 43% geeft aan nooit aandacht te besteden aan veldwerk, 39% zegt een keer. De meerderheid geeft aan twee of meer keer aandacht te besteden aan praktische opdrachten; 11% zegt nooit. 38% zegt nooit te werken met digitale kaarten. 25% zegt dat leerlingen nooit de onderzoekjes hebben gedaan die in het examenprogramma staan en bijna de helft geeft aan: een keer. Mondelinge presentaties door leerlingen 19% van de docenten laat leerlingen mondelinge presentaties geven die meetellen voor het SE. Bevraging van CE thema s in het CE 73% van de docenten geeft aan dat ze in het SE ook CE thema s bevragen. 14

15 Redenen waarom in het SE ook thema s uit het CE getoetst worden (meerdere antwoorden mogelijk) Het is een goede voorbereiding voor leerlingen op hetgeen ze op het examen kunnen verwachten. 70% Bij verschillende thema's is de SE en CE leerstof moeilijk te scheiden. 18% Elk thema start met de eigen regio (SE) en gaat daarna over naar een ander niveau (CE). 16% Anders. 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% De meest genoemde reden om in het SE ook thema's uit het CE te toetsen, is dat het gezien wordt als een goede voorbereiding voor leerlingen op het examen. Mate waarin de thema s meetellen in het SE (gemiddelden in procenten) K4 Weer en klimaat (CE). 22% K5 Bronnen van energie (SE). 14% K6 Water (CE). 22% K7 Arm en rijk (SE). 12% K8 Bevolking en ruimte (CE). 20% K9 Grenzen en identiteit (SE). 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Opvallend is dat CE thema s gemiddeld zwaarder meetellen in het SE, dan de SE thema s. 28% van de docenten heeft tevens schooleigen onderwerpen opgenomen in het SE 15

16 Hoe zwaar is het (eenvoudig) aardrijkskundig onderzoek meegewogen in het totale SE 35% 32% 30% 27% 25% 20% 17% 15% 10% 5% 0% 4% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% Een derde van de docenten weegt (eenvoudig) aardrijkskundig onderzoek niet mee in het SE. Een kwart van de docenten weegt het mee voor 10 procent in het SE cijfer. Een op de zes docenten weegt het voor ongeveer 5% mee. Hoe vaak hebt u leerlingen in SE-toetsen gevraagd een standpunt in te nemen en te beargumenteren? 7% 5% 26% 62% nooit soms geregeld vaak 63% van de docenten geeft aan dat soms in SE-toetsen gevraagd wordt een standpunt in te nemen en te beargumenteren. 26% van de docenten geeft aan dat ze dit geregeld doen. 16

17 Bekendheid met en gebruik van de inhoud van syllabus (CE) en handreiking SE Ik ben bekend met de inhoud van de syllabus (CE) en de handreiking (SE) -14% 86% Ik maak gebruik van de syllabus (CE) en de handreiking SE voor mijn lessen of lesplanning. -31% 69% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (helemaal) mee oneens (helemaal) mee eens Een overgrote meerderheid is bekend met de inhoud van de syllabus (CE) en de handreiking (SE) Zeven op de tien docenten maakt daadwerkelijk gebruik van de syllabus en handreiking. Gebruikte methode 1% 14% 32% 53% BuitenNLand De Geo Wereldwijs Anders Meer dan de helft van de docenten gebruikt De Geo. Een op de drie gebruikt BuiteNLand. 69% van de docenten gebruikt naast de methode nog ander materiaal. Materiaal dat in dat geval door docenten wordt gebruikt: (meerdere antwoorden mogelijk) 17

18 Materiaal dat ik zelf ontwikkeld heb. 54% Materiaal van vorige jaren. 34% Materiaal van de website van de vakcommunity. 29% Materiaal van andere methodes. 24% Materiaal van collega's. 20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Staat aardrijkskunde in de onderbouw op uw school als zelfstandig vak op het rooster? 15% 2% 83% ja nee, aardrijskunde maakt deel uit van het leergebied mens en maatschappij nee, aardrijkskunde maakt deel uit van een andere combinatie Op 5 van de 6 scholen staat aardrijkskunde in de onderbouw als zelfstandig vak op het rooster. Op 15% van de scholen maakt het deel uit van het leergebied mens en maatschappij. 18

19 Oordeel over de aansluiting met de onderbouw Het nieuwe programma sluit goed aan op leerstof in de onderbouw. -36% 64% Het aardrijkskundeprogramma in de onderbouw legt een voldoende basis voor het aardrijkskundeprogramma in de bovenbouw. -36% 64% Om de aansluiting te bevorderen tussen onderbouw en bovenbouw zijn er op onze school afspraken gemaakt over de leerstof van de onderbouw. -21% 79% Het aardrijkskundeprogramma in de bovenbouw zou beter gerealiseerd kunnen worden als er in de onderbouw een beter fundament gelegd wordt. -28% 72% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (helemaal) mee oneens (helemaal) mee eens Twee derde van de docenten vindt dat het nieuwe programma goed aansluit op de leerstof in de onderbouw. Twee derde vindt dat het programma in de onderbouw een voldoende basis legt voor het aardrijkskundeprogramma in de bovenbouw. Vier op de vijf docenten geeft aan dat er op school afspraken zijn gemaakt over de leerstof van de onderbouw om daarmee een betere aansluiting tussen onderbouw en bovenbouw te bevorderen. Bijna drie kwart van de docenten vindt dat het aardrijkskundeprogramma in de bovenbouw beter gerealiseerd zou kunnen worden als er in de onderbouw een beter fundament gelegd wordt. 19

20 Bij welke onderdelen vindt u dat het aardrijkskundeprogramma geen voldoende basis biedt? (meerdere antwoorden mogelijk) K1 Orientatie op leren en werken. 15% K2 Basisvaardigheden 13% K3 Leervaardigheden in het vak aardrijkskunde. K4 Weer en klimaat (CE). 21% 25% K5 Bronnen van energie (SE). 19% K6 Water (CE). 23% K7 Arm en rijk (SE). 10% K8 Bevolking en ruimte (CE). 17% K9 Grenzen en identiteit (SE). 19% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Als het gaat om onderdelen die onvoldoende basis bieden in de onderbouw, zijn de verschillen niet zo groot. Het sterkst is dat aan de orde bij de leervaardigheden, het minst bij het thema Arm en rijk. Nascholing 61% van de docenten heeft nascholing gevolgd voor het nieuwe programma aardrijkskunde. 20

21 Behoefte aan nascholing op de volgende thema s 100% 80% 66% 73% 60% 44% 52% 55% 54% 40% 20% 35% 21% 23% 11% 31% 17% 19% 8% 32% 32% 13% 14% 0% K4 Weer en klimaat (CE) K5 Bronnen van energie (SE) K6 Water K7 Arm en rijk (SE) K8 Bevoling en ruimte (CE) K9 Grenzen en identiteit (SE) geen behoefte enigszins behoefte veel behoefte De meeste behoefte is er aan nascholing op de thema s Weer en klimaat en (iets minder) Water. Het minst is dit aan de orde bij de thema s Arm en rijk en Bronnen van energie. 21

22 Behoefte aan nascholing op het gebied van de leervaardigheden of een ander aspect De cases in de verrijksingsdelen (alleen voor GT). 11% 33% 56% Het ontwikkelen van praktische opdrachten. 17% 42% 41% Het ontwikkelen van veldwerk. 17% 39% 44% Het gebruik van digitale kaarten en/of GIS. 16% 36% 48% Het ontwikkelen van toetsvragen/se-vragen. 19% 37% 44% Eenvoudig aardrijskundig onderzoek. 9% 35% 56% Het gebruik van verschillende soorten kaarten, luchtfoto's, satellietbeelden. 9% 36% 55% Aardrijkskundige werkwijzen toepassen. 11% 37% 52% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% veel behoefte enigszins behoefte geen behoefte Het sterkst is er behoefte aan nascholing op het gebied van (in volgorde): het gebruik van digitale kaarten/gis, veldwerk ontwikkelen, praktische opdrachten ontwikkelen, het ontwikkelen van toetsvragen/se vragen. 22