Het hoogsensitieve brein in beeld

Transcriptie

1 Het hoogsensitieve brein in beeld De werking van het brein is complex. Gedachten, emoties en gedrag komen tot stand door interactie tussen verschillende hersengebieden en processen en er zijn persoonlijke verschillen in het brein door plasticiteit. Het vermogen van het brein om te herstellen, te veranderen en dat andere delen van het brein functies van beschadigde delen overnemen na begeleiding en oefening. Ieder jaar verschijnen nieuwe inzichten over het brein. Esther Bergsma heeft een model ontwikkeld Het hoogsensitieve brein die recht doet aan de belangrijkste kenmerken van het hoogsensitieve brein ten aanzien van de diepgaande informatieverwerking. Ze wil met dit model niet de indruk wekken dat al exact bekend is hoe het hoogsensitieve brein werkt. Ook sluit ze niet uit dat toekomstige inzichten een nieuw licht werpen op de materie. Op basis van de huidige bevinden is er een redelijk beeld van de werking van het hoogsensitieve brein en heeft ze verwerkt in haar model. De stappen zijn bedoeld om te verduidelijken wat er allemaal in het hoofd omgaat. Dit is echter geen vaststaande volgorde, noch een bewust proces. Veel HSP herkennen zich in de stappen en geven erkenning en een handvat als ze aan anderen uitleggen hoe hun hoofd soms overuren maakt. Het is een model over de diepgaande informatieverwerking. Het kenmerk van HSP. Overigens doen niet hoogsensitieven deze stappen ook. Maar het grote verschil ligt in de intensiteit waarmee HSP informatie verwerken en de diepgaandheid waarmee elke situatie aangepakt wordt. In het model Het hoogsensitieve brein onderscheid ze 3 fases met in totaal 9 stappen: 1. Opmerken: HSP registreren meer en hebben meer aandacht voor details in de omgeving zoals sociale prikkels. Stap 1. HSP bemerken subtiele details 2. Verwerken: diepgaand nadenken, informatie zorgvuldig bekeken en gecheckt voor actie. Bij het uitvoeren van taken zijn meer hersengebieden actief dan bij niet HSP (Acevedo, 2014). Verwerken kost meer energie, bij te weinig rust of hersteltijd ontstaat overprikkeling (=gevolg). Stap 2. Informatie afstemmen op het grote geheel Stap 3. Informatie afstemmen informatie uit het lichaam Stap 4. Betekenis geven, hoe duid ik de situatie. Stap 5. Uitvoeren van (risico)- analyse Stap 6. Interpreteren van sociale setting Stap 7. Bepalen mogelijke acties: hier wordt de optimale optie gekozen

2 3. Reageren: HSP zijn meer op actie gericht en raken sneller overprikkeld door informatie. Stap 8. Reageren Stap 9. Reflectie, evalueren van keuzes en gedrag In de volgende paragrafen ga ik dieper in op de stappen. De informatie komt uit de HSP Colloquia van Esther Bergsma (2018). De stappen kunnen soms dagen duren of een minuut. Dat is context- en persoonsafhankelijk. Opmerken van informatie STAP 1. Meer prikkels registreren. Hoogsensitieven bemerken subtiele details. Ze nemen meer waar dan de gemiddelde persoon. De drempel voor waarneming lijkt lager te liggen. Niet elke HSP is op alle zintuigen even gevoelig. Daarnaast is het zenuwstelsel gevoeliger waardoor informatie sterker binnen komt.

3 Naast een lagere drempel voor waarnemen, nemen HSP ook gedetailleerder waar. Kwaliteit hiervan is dat HSP intens kunnen genieten van bijvoorbeeld subtiele geuren, kleuren of geluiden die ze waarnemen. De valkuil is uiteraard overprikkeling. Je kunt vier soorten prikkels onderscheiden: Fysieke prikkels Emotionele prikkels Prikkels die nieuwe situaties en omgevingen je geven Prikkels van sociale situaties. De reactie en interactie in een groep 1. Fysieke prikkels die je waarneemt door je zintuigen. a. Gehoor b. Reuk c. Zicht d. Smaak e. Tast f. Zesde zintuig/ intuïtie g. Proprioceptie = lichaamsbewustzijn h. Nociceptie = pijn voelen i. Evenwichtszin j. Thermoceptie = temperatuur voelen k. Echolocatie = ruimtelijk. Je bewust zijn van de afstand tot een muur. l. Richtingsgevoeligheid m. Interoceptie = signalen van in het lichaam waarnemen. Zoals het identificeren van gevoelens, honger, dorst, angst, ziekte, opwinding, slaap, hangry, etc. Bij HSP is de interoceptie gevoeliger. Je kunt binnen hoogsensitieve personen twee groepen onderscheiden: HSP met veel interoceptie en HSP die veel in het hoofd zijn gaan leven en uit contact zijn geraakt met de interoceptie. HSP zijn beter in het waarnemen van (visuele) details. Ze hebben meer aandacht voor details in de omgeving zoals sociale prikkels. Uit fmri onderzoek blijkt dat diverse hersengebieden sterker geactiveerd zijn bij HSP.

4 Wetenschappers zoals Gerstenberg, en Jadzia Jagiellowicz hebben in de periode van HSP s laten kijken naar foto s en een taak laten doen. Gerstenberg, 2012 de letter T zoeken Bij eenvoudige verschillen zijn HSP sneller en accurater. HSP signaleren sneller en accurater op een oefening om de T te vinden in een plaatje. Na de taak hebben HSP meer stress & een langere hersteltijd. Ze hebben een betere focus, hogere score, snellere reactie. Dit is topsport van het brein. Jadzia Jagiellowicz, 2011 Landschapsfoto s vergelijken. HSP bleken langzamer en niet accurater, maar vertoonden veel meer hersenactiviteit. Er was meer activiteit te zien in de aandachtsgebieden, de visuele gebieden, de visueel-motorische gebieden en het autonoom zenuwstelsel. Ze bekeken de plaatjes nauwkeuriger.

5 Een HSP bekijkt heel uitgebreid de landschapsfoto. Ziet hoogstwaarschijnlijk de verschillen in paaltjes, maar bekijkt ook nauwkeurig de woning, de bakstenen de grassprieten, de blaadjes van de bomen om te zien of daar verschillen in zitten. 2. Waarnemen emotionele prikkels door spiegelneuronen Wetenschappers als Jadzia Jagiellowicz en Bianca Acevedo hebben onderzoekt hoe HSP op emoties reageren. Jadzia Jagiellowicz, 2013,2016 Foto s bekijken van negatieve en positieve emoties o HSP vertonen een sterkere reactie op de foto s. Emoties worden sterker ervaren. Zowel bij de negatieve als positieve beelden. Dat laatste is een opvallend gegeven, omdat er lang vanuit werd gegaan dat HSP alleen sterker op negatieve emoties reageren. o HSP reageren sneller en zijn sneller geraakt. Kortom HSP hebben een snellere responstijd bij emotionele stimuli o HSP bleken geen hoger opwindingsniveau (overprikkeling) te bereiken, omdat het bekende situaties betrof en het patroon van het serotonine gen van HSP (5HTTLPR-gen) dit compenseerde. o HSP pikken dus makkelijkere op wat anderen voelen of denken.

6 Bianca Acevedo, 2014, 2017 Reacties op gezichten & emoties. o HSP reageren sterker op emotionele stimuli o HSP hebben dus meer oog voor stemming en sfeer in de groep o Hersenactiviteit gemeten bij het bekijken van foto s met gezichtsuitdrukkingen. Hersengebieden waar spiegelneuronen zich bevinden worden bij HSP sterker geactiveerd dan bij niet-hsp (Inferior Frontal Gyrus (IFG) en Insula). o Sterker sfeer en stemming aanvoelen o Snel en intuïtief emoties en bedoelingen van anderen aanvoelen o Meer afgestemd op stemming van anderen o HSP bereiden direct een actie voor (activatie van de VTA en DLPFC. Deze gebieden doordenken acties intensief en cognitief) Bianca Acevedo ontdekte dat HSP meer spiegelneuronen hebben en HSP spiegelneuronen sneller activeren. Spiegelneuronen zijn de basis voor: a. Het kunnen spiegelen van de ander b. Het kunnen begrijp van de intentie van de beweging van de ander (wat wil de persoon doen). c. Theory of Mind. Het betekenis kunnen geven aan acties die de ander gaat doen door je in te leven in de situatie. Snappen wat de bedoeling is.

7 3. Prikkels die nieuwe situaties en omgevingen je geven Deze prikkels ontstaan doordat je je begeeft in nieuwe en onbekende situaties. Nieuwe situaties kunnen overweldigen door de hoeveelheid prikkels & de diepgaande informatieverwerking (het verwerken van en het nadenken over de situatie en prikkels). 4. Prikkels van de sociale omgeving Sociale prikkels komen voort uit alle contacten die we hebben met andere mensen of in omgevingen waar groepen mensen bij elkaar zijn. Doordat HSP van nature gericht zijn op de sociale omgeving en meer signalen zien of ervaren van anderen, kunnen sociale prikkels overweldigen of overprikkelen. Verwerken van informatie In deze fase komt de diepgaande informatieverwerking van een HSP tot uiting. HSP schakelen in deze fase meer hersengebieden in. Ze plaatsen informatie in een groter kader, koppelen het aan eerdere ervaringen, bekijken mogelijke consequenties, willen de gevolgen overzien en plaatsen de informatie plaatsen binnen een sociale context. Wat verwacht de ander. Wat is ok en wat niet. Esther Bergsma onderscheidt in deze fase meerdere stappen:

8 STAP 2. De informatie in het grote geheel zien HSP linken de informatie die binnen komt aan de kennis, ervaringen en informatie die ze al hebben. Ze proberen daar een kloppend plaatje van te maken. Alle informatie met elkaar te integreren. Zo lang dat plaatje niet compleet is, voelen ze zich onrustig, blijven ze vragen stellen, of extra informatie verzamelen. Dit noemen we denken vanuit het grote geheel. Dit zorgt ervoor dat HSP verrassende verbanden kunnen leggen. Aron ontdekte in 2010 dat HSP veel hersengebieden tegelijkertijd gebruiken en een actievere Hippocampus hebben. De hippocampus speelt een belangrijke rol bij de opslag van informatie in het geheugen, de ruimtelijke oriëntatie en het controleren van gedrag dat van belang is voor de overleving. Proefdieren waarbij de hippocampus wordt beschadigd, slagen er bijvoorbeeld niet meer in hun gedrag goed aan te passen aan veranderde omstandigheden (bron: Hersenstichting). Ook bevindt zich hier het entorhinal area die verantwoordelijk is voor het emotioneel geheugen. Je leidt de betekenis van de huidige details af uit het verleden. De hippocampus geeft dus context aan de informatie die binnen komt. Het is

9 aangetoond dat bij chronische stress of depressie de hippocampus verschrompeld. Dit verklaart de geheugenproblemen die chronisch over- of onderprikkelde HSP ervaren. Ook wordt de hippocampus sterker geactiveerd bij een minder goede jeugd. Bij de mens kan tweezijdige beschadiging van de hippocampus leiden tot een verminderd vermogen om nieuwe informatie in het geheugen op te nemen. Een HSP ervaart vaak onrust als het nog niet klopt, als alle informatie nog niet in een breder perspectief is geplaatst. Ook bij een duidelijke opdracht, zal een HSP van nature de informatie in een groter gehele willen zien. Dat is ook de reden dat HSP meestal wel uit de voeten kan met een complexere opdracht. Een HSP is gewend om alles mee te nemen en informatie met elkaar te verbinden. STAP 3. Afstemming op informatie uit het lichaam. Onbewust wordt de informatie gebruikt om het lichaam in staat van paraatheid te brengen. De informatie van buiten wordt afgestemd op je interne signalen. Hierbij zijn de Insula en de Hypothalamus actiever. Bewustwording van de staat van het lichaam heet interoceptie. Dus dat je bewust bent dat je honger hebt of dat je hart versnelt. Dit proces is belangrijk bij het activeren van stresshormonen. De integratie van sensorische informatie en informatie vanuit interoceptie vindt plaats in de Insula. Deze is sterker geactiveerd bij hoogsensitieve mensen. De Insula is een gebied waar nog niet precies van bekend is wat de functie is. Het is betrokken bij het bundelen van zintuiglijke informatie naar emoties. Ook is de insula verantwoordelijk voor gevoelens van afkeer, angst en pijn. De Insula werkt nauw samen met de spiegelneuronen. HSP voelen en integreren sensorische informatie meer bij de partner (t.o.v. een vreemde) en bij positieve emoties. Emoties bij de partner zijn dus vaak ook heftiger. De hypothalamus is een onderdeel van de HPA-as: het stress-systeem en maakt cortisol vrij. De hypothalamus maakt het mogelijk om je te verbinden wat er fysiek in het lichaam gebeurt. Het werkt autonoom en probeert een fysiologische homeostase en een goede energiebalans te bereiken. Bij een goede jeugd (=subjectieve ervaring) werkt dit positief op het geheugen, de emoties en het fysiologische evenwicht (ook de hormonale balans). Een HSP met een goede jeugd heeft een sterk bewustzijn, reageert op positiviteit en beloning, de prestaties nemen significant toe, heeft een sterke mate van zelfregulatie, zelfreflectie en een gezonde zelf-ander beoordeling in de sociale interactie. Bij een slechtere jeugd worden zowel de hippocampus (het geheugen) en de hypothalamus sterker geactiveerd. De kwetsbaarheid neemt toe en de weerbaarheid neemt af.

10 STAP 4. Betekenis geven, hoe duid ik de situatie. Op basis van de binnengekomen informatie, de link met bestaande kennis en ervaringen en met de informatie uit het lichaam, wordt betekenis gegeven aan de situatie. Dus op basis van informatie van de Hippocampus, de hypothalamus en de insula wordt er betekenis aan de situatie gegeven. Het kan gaan om een emotionele betekenis zijn, maar ook een inhoudelijke. Emoties zoals angst, boosheid, liefde worden volgens Lisa Felman Barrett gevormd uit een proces van lichamelijke gewaarwording en betekenisgeving. Bij HSP zijn de emoties die ontstaan intenser (uit onderzoek van Jagiellowicz). Dat kan verklaren dat situaties vaak urgenter voelen voor HSP: ze moeten het oplossen. Stap 2 t/m 4 noemen we het stop-en-check-systeem. Deze naam heeft Elaine Aron gegeven aan de neiging van HSP om eerst informatie te verwerken voordat tot actie wordt overgegaan. In de hersenen lijkt dit tot uitdrukking te komen in een sterkere activering van het PMA. Bij elke informatieverwerkingsactiviteit is dit gebied ingeschakeld. Hierdoor stort je je niet snel in gevaarlijke omstandigheden. De valkuil is dat zo terughoudend wordt dat je te weinig nieuwe activiteiten onderneemt. STAP 5. Uitvoeren van (risico)- analyse. Elke betekenis (de vierkantjes in het model) heeft zijn eigen voor- en nadelen. HSP hebben en creatieve manier van denken. Ze denken buiten het vast stramien. In deze fase worden de kansen, bedreigingen en risico s afgewogen (de streepjes en vierkantjes) van elke geïnterpreteerde situatie. Deze risicoanalyse is bij veel HSP een doorgaand proces. Anderen ervaren het soms als altijd beren op de weg zien, maar evengoed zien HSP kansen en mogelijkheden. Een simpele vraag als wat wil je op je brood kan veel tijd in beslag nemen waardoor de actie & concentratie op de omgeving afneemt. De vraag kan leiden tot een grote innerlijke dialoog: wat hebben we allemaal in huis, heb ik al veel zoet gegeten, word ik dan misselijk, moet ik nu een gezonde keuze maken, wat verwacht de ander dat ik kies, wat kost die persoon het minste tijd om voor mij te maken. Waar heb ik trek in, hebben we dat in huis, etc. In deze stap blijken de hersendelen PMA en DLPFC actiever bij HSP.

11 DLPFC is de Dorsolaterale Prefrontale Cortex. Dit bevindt zich in het rationele brein. Dit zorgt ervoor dat je cognitieve controle hebt op de situatie. Het regelt zaken, processen waar bewuste aandacht bij nodig is. Dat is van belang bij besluitvorming en complexe taken. Je voelt iets, je denkt na, zodat je niet wordt meegesleept met de emotie. Je rationaliseert de zaken. Dit verklaart ook de conscientieusheid en responsiviteit op de situatie. Je wil het goed doen en rekening houden met de ander en de omgeving. PMA is de Pre-Motor Area. Dit gebied zorgt voor een lichamelijke reactie op externe visuele stimuli. Dus de dingen die je ziet. Dit hersengebied stuurt de spieren dichtbij de hersenen aan en is gespecialiseerd in het aannemen van een nieuwe lichaamshouding. STAP 6. Interpreteren van sociale setting. Het kunnen lezen van de sociale setting is een grote kwaliteit van HSP. Afhankelijk van de betekenis die aan de situatie wordt gegeven en de ingeschatte kansen, mogelijkheden en risico s wordt de sociale setting geïnterpreteerd. Van alle andere betrokken mensen wordt gelezen of ingeschat wat diens verwachtingen, wensen, behoeftes, emoties en gedachten zijn (al dan niet correct!!!). Grotendeels onbewust voelt een HSP hoe elk persoon de situatie beleeft. Die belangen van anderen en de sociale setting spelen een belangrijke rol in het bepalen van de uiteindelijke actie. Vaak prevaleert dit boven de eigen belangen. Uit fmri blijken hersengebieden die betrokken zijn bij het inschatten van de eigen positie ten opzichte van de ander en het inleven van ander, veel meer geactiveerd te zijn bij HSP. Inleven in de ander vindt zijn oorsprong in de spiegelneuronen. Die zorgen ervoor dat informatie over emoties en intenties onbewust binnen komt. Hier houden HSP vaak onbewust rekening mee. Ze zijn geneigd mee te bewegen met de sociale context. Soms ten kostte van henzelf. Gebieden die hier actief bij zijn: MTG, DLPFC, VTA, ACC, AG, IFG, TPJ. Bianca Acevedo heeft in 2014 en 2017 onderzoek gedaan naar deze component door middel van fmri onderzoek. Haar conclusies: Bianca Acevedo (2014) Het HSP brein is afgesteld op signalen van de ander. De eigenschap betekent een groter bewustzijn en actiebereidheid op omgevingsstimuli, met name sociale stimuli en een grotere responsiviteit op de behoeftes van anderen.

12 Bianca Acevedo (2017) SPS hangt samen met activatie van breingebieden met betrekking tot diepgaande verwerking, geheugen en fysiologische regulatie in reactie op emotionele stimuli. In positieve situaties (in het bijzonder een goede jeugd) leidt het tot een adaptieve responsiviteit (met bewustzijn, arousal, zelf controle en kalmte) op emotie oproepende stimuli. De betrokken hersengebieden: MTG: Middelste Tempoale Gyros. Zorgt voor sociale perceptie, lange termijn opslag en vinden van woorden DLPFC: zie stap 5 VTA: Ventral Tegmental Area. Dit is een stimulerend gebied en zorgt ervoor dat we kunnen genieten. Het levert beloning in de vorm van dopamine. Het helpt om impulsen in goede banen te leiden. En door de VTA kan je gevoelens uit drukken en goede betrekkingen met anderen onderhouden. De VTA werkt vooral sterker bij HSP bij blije en positieve emoties, bij partners, liefdesrelaties en als HSP een goede jeugd hebben gehad. Bij een negatieve emotie neemt de dopamine niet af bij de HSP met een goede jeugd. Bij de HSP met een slechte jeugd neemt de dopamine wel af en neemt de prestatie significant af. ACC: Anterior Cingulate Cortex. Dit gebied zorgt ervoor dat je voelt wat er in je omgaat. Het is een sociaal checksysteem: doe ik het goed volgens de ander. De ACC geeft lichamelijke responses door emotionele stimuli, verwerkt emotionele en sociale stimuli, monitort de reacties van anderen, doe ik het goed, zo ja dan volgt een beloning, doet de cognitieve responsevaluatie. AG: Angular Gyrus. Dit deel valt onder het rust netwerk. Het zorgt voor zelf representatie, legt de relatie tussen jezelf en de ander, begrijpt metaforen, maakt je bewust van je innerlijke dialoog en kan je abstract denken over jezelf. Dit deel veroorzaakt regelmatig overprikkeling. IFG: Inferior Frontale Gyrus: combineert woorden. Stuurt informatie heen en weer met de MTG om zinnen en woorden en taal te begrijpen. TPJ: Temporaal Pariëtale Junctie. Dit deel zorgt voor het zogenaamde mentalizing. Kun je een plaatje maken van een mogelijke toekomstige situatie. Ook is het actief bij de Theory of Mind: Je een voorstelling maken van een actie van een ander, je inleven. Dit deel van je hersenen gaat ook werken wanneer we denken of en hoe en met wie we informatie willen delen. Dit deel zorgt ervoor dat als je enthousiast bent een idee ook enthousiast kan brengen.

13 STAP 7. Bepalen mogelijke acties: hier wordt de optimale optie gekozen De betekenisgeving, risicoanalyse en interpretatie van de sociale setting zijn input voor het bepalen van mogelijke acties. Dit proces wordt een paar keer doorlopen voordat daadwerkelijk actie wordt genomen. Vragen die rond blijven gaan, zijn: Zijn er meer risico s en mogelijkheden? Welke verwachtingen spelen nog meer een rol? Wat zijn de mogelijke gevolgen van mijn actie? Stap 4,5,6 en 7 samen noemt Esther Bergsma Optimale-optie-ambitie. Hier wordt de beste optie gezocht en bepaald. Waarbij de interpretatie van de sociale situatie een grote rol speelt. Je kunt hierdoor creatief denken, hebt een groot verantwoordelijkheidsgevoel, je begrijpt wat anderen willen. Je wilt het zo goed mogelijk doen. De valkuil is dat je eindeloos kunt blijven piekeren over de beste mogelijkheid, je vindt het moeilijk voor je eigen belangen op te komen. Je kunt perfectionisme en faalangst ontwikkelen. De hersengebieden PMA, DLPFC en mpfc actiever. PMA is de Pre-Motor Area. Dit gebied zorgt voor een lichamelijke reactie op externe visuele stimuli. Dus de dingen die je ziet. Dit hersengebied stuurt de spieren dichtbij de hersenen aan en is gespecialiseerd in het aannemen van een nieuwe lichaamshouding. DLPFC is de Dorsolaterale Prefrontale Cortex. Dit bevindt zich in het rationele brein. Dit zorgt ervoor dat je cognitieve controle hebt op de situatie. Het regelt zaken, processen waar bewuste aandacht bij nodig is. Dat is van belang bij besluitvorming en complexe taken. Je voelt iets, je denkt na, zodat je niet wordt meegesleept met de emotie. Je rationaliseert de zaken. Dit verklaart ook de conscientieusheid en responsiviteit op de situatie. Je wil het goed doen en rekening houden met de ander en de omgeving. mpfc mediale Prefrontale Cortex. Onderdeel van het rationele brein. De mediale prefrontale cortex (mpfc) is betrokken bij de besluitvorming. mpfc is er om verbanden te leggen tussen context, locaties, gebeurtenissen en reacties, met name emotionele reacties. mpfc kan de beste actie of emotionele respons op specifieke gebeurtenissen op een bepaalde plaats en tijd terug te roepen. Het mpfc werkt waarschijnlijk nauw samen met de hippocampus om snel leren en te onthouden. Het mpfc is erg belangrijk bij zelfregulatie. Dus het relativeren van emoties.

14 Reageren STAP 8. Reageren Gebleken is dat HSP meer tijd nodig hebben om te reageren, een beslissing te nemen of een vraag te beantwoorden gezien de bovenstaande diepgaande informatieverwerking. Dit kost ook meer energie. HSP raken vaker gestrest (de pijl van optimale optie-ambitie naar het lichaam). De prestatie is echter beter en soms sneller dan een niet HSP (Gerstenberg, 2012). De snelheid van de reactie neemt toe bij een makkelijke klus. Anders wordt er langer gekauwd op de informatie en komt er een secundaire reactie. Als ook bij complexere taken snel wordt gereageerd kan er sprake zijn van Hoogbegaafdheid. De reactie is intenser en kost meer energie en daarom is de hersteltijd ook langer. Helaas nemen veel HSP die hersteltijd niet, vaak door een sterk bewustzijn van oorzaak en gevolg en zich vervolgens te verantwoordelijk voelen voor de taak. Gerstenberg heeft in 2012 aangetoond dat een zelfde taak bij HSP meer stress geeft. De stressreactie kan zich uiten in overprikkeling. Dat heeft invloed op de vorm van reageren, bijvoorbeeld prikkelbaar, emotioneel of juist afstandelijk. En Aron toonde in 2005 aan dat bij een complexe taak een HSP door de taak veel meer (negatief) effect/stress voelt dan een niet HSP. De kwaliteit is dat een HSP een weloverwogen beslissing neemt. De valkuil is dat een HSP na de taak moet herstellen om niet overprikkeld te raken. STAP 9. Reflectie, evalueren van keuzes en gedrag Direct na de actie begint het verwerkingsproces opnieuw. Een feedbackloop start. De signalen worden verwerkt zoals hierboven weergegeven, plus de vraag of je het goed hebt gedaan. HSP hebben van nature een sterke zelfreflectie. Dat is een mooie kwaliteit, maar het kan ook leiden tot piekeren of zelfkritiek. Jezelf verwijten maken, mogelijk leidend tot schuld en schaamtegevoelens en een laag zelfbeeld. Daardoor heeft het effect op het stress-systeem. Hersengebieden/netwerken ACC en het DMN zijn actiever. De ACC maakt de afweging of je het goed hebt gedaan voor de ander. De DMN is een introspectief netwerk zorgt voor: 1. het autobiografisch geheugen 2. denken aan de toekomst 3. Theory of Mind: kun je je inleven in de ander en een voorstelling maken hoe een situatie gaat uitpakken voor een ander. Kun je namens de ander denken. Kun je de ander begrijpen. 4. Morele besluitvorming.

15 Het is een netwerk van verschillende hersengebieden die actief zijn en een wisselwerking met elkaar hebben: 1. Prefrontale cortex, het rationele analytische brein 2. Cingulate cortex: verwerkt pijn, emoties en is betrokken bij leren. 3. Angular Gyros: relatie zelf-ander 4. TPJ (Mentalizing, Theory of Mind) Het is gebleken dat het DMN bij HSP ook actief is in rust. Dit verklaart deels de drukte in het hoofd, tijdens rust. Ook dan werkt het brein van een HSP volop. Conclusies fmri scans Conclusies die de wetenschappers hebben getrokken op basis van de fmri scans zijn volgens Esther Bergsma (2017): HSP hebben meer hersenactiviteit in gebieden die betrokken zijn bij: 1. Bewustzijn 2. Integratie van sensorische (zintuigelijke informatie) 3. Sociale context 4. Empathie 5. Voorbereiding op actie HSP willen het graag goed doen, rekening houdend met anderen. Dit blijkt uit a. PMA (Pre Motor Area):stop & check systeem is ingeschakeld bij elke informatieverwerkingsactiviteit b. Dorsolaterale prefrontale cortex is sterker geactiveerd: Dit is het gebied dat gaat over de cognitieve controle: HSP hebben bewuste aandacht voor besluitvorming en complexe taken. Zorgt voor een intense ervaring, grote zorgvuldigheid, netheid, plichtsgetrouw, sterke reactie op stemming van anderen Hoogsensitieve mensen zijn bij het verwerken van prikkels altijd ook bezig met de sociale context. Dit blijkt uit a. MTG (Middelste Temporale Gyrus)

16 Zorgt ervoor hoe je bewust bent van anderen/de omgeving (sociale perceptie) Merkt prikkels op in de omgeving/anderen en zorgt ervoor dat je erop reageert b. VTA (Ventral Tegmental Area) Levert beloningen in de vorm van dopamine Helpt impulsen in goede banen te leiden Gevoelens uit te drukken Goede betrekkingen met anderen te onderhouden HSP herkennen acties van anderen sterker. Dit blijkt uit: a. Cingulate area, verwerkt pijn, emoties en leert b. In samenhang met Insula Samenvoegen van zintuiglijke ervaringen Interoceptie ((biologische) veranderingen die je in je lichaam waarneemt Emoties Zelfbewustzijn Spiegelneuronen (in samenwerking met de IFG)