Verschillen tussen HSP & hoogsensitieve High Sensation Seekers

Transcriptie

1 1 Verschillen tussen HSP & hoogsensitieve High Sensation Seekers Bijgaand artikel en onderzoeksgegevens komen uit het onderzoek HSP & HSS en onderprikkeling, gehouden van oktober tot en met begin december Dit onderzoek is uitgevoerd door drs. Saskia Klaaysen van Anahata personal coaching/ HSP training/ HSP at Work, ondersteund door onderzoekster Nelske Thalen. Data mogen gebruikt worden met bronvermelding. Wanneer is iemand HSP en/of HSS? De gebruikte criteria: Ruim 1300 HSP deden mee aan dit onderzoek. Om aan te sluiten bij bestaand onderzoek naar hoogsensitiviteit heb ik me aangesloten bij de vraagstelling uit het onderzoek van Esther Bergsma. Zo is haar uitgebreide HSP-vragenlijst gebruikt om te bepalen of iemand hoogsensitief is. Zij maakt onderscheid in fysieke (sensorische) prikkels, emotionele, sociale, prikkels door verandering en diepgaande informatieverwerking. Daarbij vormt de vragenlijst van Elaine Aron de basis, uitgebreid met vragen die aansluiten bij de nieuwste wetenschappelijke inzichten over de werking van het HSP brein op basis van fmri onderzoek. De vragenlijst heeft extra vragen over de diepgaande informatieverwerking en de gevoeligheid voor sociaal emotionele prikkels. Omdat deze niet of slechts beperkt in de vragenlijst van Elaine Aron zijn opgenomen. HSP als Een deelnemer is als HSP beschouwd als sprake is van de criteria van Elaine Aron + 5 bevestigende vragen op de diepgaande informatieverwerking in combinatie met een bevestiging op vragen m.b.t. gevoeligheid voor sociaal emotionele prikkels. Mensen die hier niet aan voldeden zijn uit het onderzoek gehaald. HSS als Om te bepalen of iemand HSS is, is gebruik gemaakt van de HSS test van Elaine Aron uitgebreid met een aantal vragen uit de originele HSS test van Marvin Zuckerman en de inzichten van de Britse psycholoog en onderzoeker Tracy Cooper als het gaat om hoogsensitieve High Sensation Seekers. Hiermee kon ik beter bepalen of hoogsensitieve High Sensation Seekers de 4 kenmerken vertonen uit het onderzoek naar High Sensation Seekers van psycholoog onderzoeker Marvin Zuckerman tussen de jaren De 4 kenmerken zijn eerder door mij beschreven in 4 blogs: 1. Zoeken naar fysieke Kick & Avontuur ( 2. Zoeken naar vernieuwing en verandering ( ) 3. Ontremming ( 4. Neiging tot verveling ( Iemand is als HSS beschouwd bij 11 of meer kenmerken uit de HSS vragenlijst van Elaine Aron.

2 2 De mythes over HSP & Hoogsensitieve HSS ontkracht In november en december 2018 deed ik een uitgebreid onderzoek naar HSP, HSS & Onderprikkeling. Er wordt immers zo weinig geschreven over de hoogsensitieve High Sensation Seeker en wat er geschreven werd, vond ik regelmatig onzin. Dat baseerde ik op mijn eigen HSS-zijn en ruim 10 jaar hoogsensitieve High Sensation Seekers coachen en trainen. Hoe fijn dat mijn persoonlijke ervaring en mening nu onderbouwd is met data. Ruim 1300 hoogsensitieve mensen deden in 2018 mee, waaronder 774 HSP-ers en 581 HSS-ers. Wat zijn de 10 grootste misverstanden als het gaat om hoogsensitiviteit en hoogsensitieve High Sensation Seekers? Misverstand 1. Een hoogsensitieve High Sensation Seeker is minder Hoogsensitief De feiten over de gevoeligheid voor fysieke, emotionele prikkels, prikkels uit sociale en nieuwe situaties en de diepgaande informatieverwerking bij HSP & HSS: 1. HSP en HSS reageren net zo vaak op fysieke prikkels. Het sterkst op geluid, licht en reuk. Bewezen is dat HSP sterk reageren op visuele informatie. Hoogsensitieve HSS geven wel iets vaker aan gevoelig te zijn voor cafeïne, wat verklaard kan worden door de sterkere dopaminegevoeligheid en dus verslavingsgevoeligheid van HSS. 2. HSP en HSS geven bijna allemaal aan gevoelig te zijn voor sociaal emotionele prikkels zoals stemming, sfeer, verwachtingen van anderen en het goed kunnen inleven in anderen. HSS geven zelfs net iets vaker aan hier gevoelig voor te zijn. In de fmri studies van onder andere Bianca Acevedo is bewezen dat HSP goed emoties op gezichten lezen en sneller reageren en anticiperen op sociaal-emotionele prikkels van andere mensen in de omgeving. Het centrum in het brein dat afweegt of je het goed doet voor de ander is in fmri bij hooogsenitieven actiever gebleken (ACC). Als je afwegingen maakt wordt de sociale omgeving sterk in de gedachten betrokken. Wat wordt er van mij verwacht?. Verschillende perspectieven worden in genomen. 3. Nieuwe omgevingen geven veel nieuwe prikkels. Slechts een deel van de HSP wordt van hun stuk gebracht. Hierin zie je wel verschil tussen de rustzoekende HSP en de hoogsensitieve HSS. Ongeveer 58% van de HSP herkent het en 38% van de HSS. Dit heeft te maken dat een hoogsensitieve HSS juist houdt van verandering en nieuwe situaties. Een heel groot deel van de HSP kunnen dus prima dealen met nieuwe omgevingen. 4. Bij de diepgaande informatieverwerking scoren hoogsensitieve HSS-ers op sommige aspecten hoger dan HSP-ers. Vrijwel alle hoogsensitieven vinden rechtvaardigheid belangrijk en hoogsensitieven willen het graag goed doen voor de ander. Ze hebben vrijwel allemaal een hekel aan als ze opgejaagd worden doordat er veel in korte tijd moet gebeuren. Alles wordt immers goed overwogen en uitgedacht. Dat vraagt tijd en energie. En als er druk wordt opgelegd vanuit de omgeving ervaren HSP-ers dit als ongewenst. Als mensen dan ook nog veel aan je gaan vragen steekt bij de meeste HSP-ers irritatie op. Mogelijk dat door de sterkere tegengestelde innerlijke

3 3 bewegingen van pauze-controle versus actie dat hoogsensitieven HSS-ers meer nadenken hoe risico s te ondervangen en mogelijk daardoor hoger scoren bij het bekijken van problemen van meerdere kanten, perfectionisme en het graag goed willen doen. HSS-ers geven ook aan vaker geïrriteerd te zijn door vragen. Dit doorbreekt mogelijk de vele innerlijke afwegingen. Misverstand 2. Een hoogsensitieve HSS heeft geen last van overprikkeling Ruim 80% van alle HSP-ers voelen de behoefte zich terug te trekken na een drukke dag. Het betreft hier zowel de rustzoekende HSP-ers als de hoogsensitieve HSS-ers. Hoogsensitieven zijn zoals eerder gezegd empathische personen. Ze houden van verbinden met andere mensen, maar tegelijkertijd kunnen sociale omgevingen ook meer uitputten. Bij de taken die hoogsensitieven gedurende de dag op zich nemen, doet het brein continue topsport door de diepgaande informatieverwerking. Ruim 70% van alle hoogsensitieven presteert slechter als er op ze gelet worden. Een HSP is zich continue sterk van zichzelf bewust en wil graag aan de verwachtingen voldoen van de ander. Dit kan het functioneren belemmeren. Aan de andere kant is uit onderzoek gebleken dat bij een positieve sociale omgeving het functioneren van HSP juist toeneemt. Als er sprake is van afwijzingsgevoeligheid (bij 50% van de HSP), neemt de mate van overprikkeling toe doordat de afwijzingsgevoelige HSP zich continue zorgen maakt of hij het goed doet, aan de verwachtingen voldoet of erbij hoort en aardig wordt gevonden. De overige HSP houdt hier rekening mee, maar kan de situatie juist heel goed relativeren en kalm blijven. Misverstand 3. Een hoogsensitieve HSS denkt niet na voordat hij in actie komt Ruim 70% van zowel de HSP als de HSS observeren eerst de situatie alvorens deel te nemen aan de activiteit. Het is dus een misverstand om te denken dat een hoogsensitieve HSS direct in actie komt. Het gedragsremmende, pauze-controle systeem is bij alle hoogsensitieve mensen actiever (BIS Behaviour Inhibition System). Dus ook bij de hoogsensitieve HSS. Daarnaast is net als bij andere High Sensation Seekers het gedragsbenadering en activeringssysteem actiever bij een hoogsensitieve HSS (BAS Behaviour Approach System). De HSS neemt eerst de omgeving, de gehele situatie in zich op. maar zal wel eerder of vaker in actie komen dan een rustzoekende HSP. Marvin Zuckerman stelt dat er nog een derde systeem is, namelijk het sensatiebenaderingssysteem. Dit systeem heeft een nauwe relatie met de neurotransmitter MonoAmine Oxidase (MOA), de neurotransmitter die er waarschijnlijk voor zorgt dat HSS sneller een nieuwe sensatie opzoeken, omdat dit de stof is die dopamine afbreekt. Misverstand 4. Hoogsensitieven willen geen aandacht HSP vinden het minder prettig als alle aandacht op ze gericht is (68%). Bij de hoogsensitieve HSS-ers ligt dit percentage lager en hebben er beduidend minder moeite mee (56%). Die voelen zich ook in groepen beter op hun gemak. Dit wordt waarschijnlijk verklaard doordat een HSP-brein gericht is op eventuele fouten voorkomen en het HSS brein meer gericht is op

4 4 het krijgen van beloningen en dus dopamine aanmaakt bij sociaal contact. Ruim een derde van alle HSS houdt ervan om alle aandacht in een groep te krijgen (mogelijk dat dit de extraverte hoogsensitieve High Sensation Seekers zijn), maar merkt op dat de aandacht ook uit put. Misverstand 5. Alle Hoogsensitieve HSS-ers willen graag bungee-jumpen en extreme sporten beoefenen In mijn eigen onderzoek heb ik onderscheid gemaakt naar verschillende vormen van zoeken naar kick & fysieke avontuur. Dan zie je dat meer dan de helft van de HSS een vorm van hang naar kick & avontuur heeft tegenover een kwart van de rustzoekende HSP. De meesten doen dan de relatief veilige sporten zoals skiën, bergbeklimmen, duiken of surfen of iets waarbij snelheid wordt ervaren. Slechts 11% van de HSS doet ook graag de extremere sporten als parachutespringen en bungeejumping. Misverstand 6. Een hoogsensitieve HSS wil risico s De reden dat hoogsensitieve HSS-ers op zoek gaan naar kick & avontuur is de intense gevoelservaring en activiteit op zich (71% van HSS tegenover 39% van de HSP). Bij het zoeken naar verandering en vernieuwing ligt dit nog hoger. Het risico is van zwaar ondergeschikt belang. Slechts 1% van HSS en HSP geven aan dat de risico leidend is. Hoogsensitieve HSS zullen bij dit soort prikkelende activiteiten vanwege hun diepgaande informatievoorziening wel degelijk goed nadenken over de risico s en afwegen welke fysieke activiteiten tot hun range van fysieke mogelijkheden behoort. Ze zullen uitgebreid gaan trainen of zich gedegen met een cursus of lessen gaan voorbereiden. Ze zijn dan extra voorzichtig en dragen zorg voor de juiste veiligheidsmaatregelen zodat het risico acceptabel is. Voor veel hoogsensitieve HSS vallen de extreme sporten als bungeejumpen, of skydiven om die reden af en kiezen voor de meer veiliger sporten waar kracht of snelheid bij komt kijken, bijvoorbeeld klimmen, boksen, of surfen/zeilen, sport met auto, motor of boot. Misverstand 7: Iedereen wil toch nieuwe ervaringen opdoen? Vrijwel alle HSP geven aan wel enige vorm van nieuwe ervaring op te willen doen. Maar er is wel duidelijk onderscheid te zien bij de mate waarin een hoogsensitieve HSS dit wil en een HSP. Het opdoen van nieuwe ervaringen is naast de neiging tot verveling het belangrijkste kenmerk bij een hoogsensitieve High Sensation Seeker. Uiteraard hangen deze kenmerken nauw met elkaar samen. Een hoogsensitieve HSS houdt dus veel meer van nieuwe activiteiten, omgevingen en mensen dan de HSP. Ongeveer de helft van de HSP houdt van spelenderwijs leren, ontdekken en creëren en houdt van kunst of muziek die intense ervaringen geeft. Dit lijkt meer samen te hangen met de behoefte naar diepgaande informatieverwerking dan het opdoen van nieuwe ervaringen.

5 5 De top 5 van de hoogsensitieve HSS: 1. Nieuwe gebieden verkennen 2. Spelenderwijs leren, ontdekken en creëren 3. Kunst en/of muziek die me intense ervaringen geven 4. Liever een nieuwe plek bezoeken dan naar een oord terug te keren 5. Nieuwe mensen leren kennen/ diverse vriendenkring Misverstand 8. De hoogsensitieve HSS kleurt altijd buiten de lijntjes De meeste hoogsensitieve HSS-ers vertonen wel 1 of meer kenmerken van ontremming tegenover slechts een derde van de rustzoekende HSP. Bij alle kenmerken van ontremming geeft 30 tot 40% van de hoogsensitieve HSS dit te herkennen. Ook hier zie je dat de gevoelservaring leidend is, grapjes over seksualiteit en het prettige gevoel van aangeschoten of stoned zijn wordt door ongeveer de helft herkend. Bij de HSP liggen deze percentages veel lager. Door de dynamiek tussen het benaderen van situaties of het vermijden van situaties kan ontremming dienen als activeringsmechanisme. Dus het verkrijgen van lef om iets nieuws te onderzoeken, ongeacht de feitelijke risico s. In combinatie met hoogsensitiviteit zie je vaak dat risico s zorgvuldig in worden geschat en zorg wordt gedragen voor voldoende veiligheid. Misverstand 9. HSP-ers zijn alleen overprikkeld en niet onderprikkeld Bijna alle HSP en HSS vertonen tekenen van onderprikkeling of verveling. Maar hoogsensitieve HSS-ers scoren op alle onderdelen vele malen hoger dan de HSP-ers. Uiteraard heeft dit kenmerk veel te maken aan de behoefte van een hoogsensitieve HSS-er naar nieuwe omgevingen, mensen en activiteiten. Als dit uitblijft ontstaat verveling en zal een hoogsensitieve HSS-er op zoek gaan naar verandering. Sleur en regelmaat vindt 75% van de HSS vreselijk, dus lang hetzelfde doen is geen optie. Een hoogsensitieve HSS vaart wel bij afwisseling van activiteiten. Slechts 27% van de HSP heeft een hekel aan sleur en regelmaat. Misverstand 10. Onderprikkeling bij HSP & HSS hebben dezelfde oorzaak Er zijn duidelijke verschillen te zien in de onderprikkeling bij HSP en hoogsensitieve HSS. Bij HSP lijkt het te ontstaat door gebrek aan diepgaande informatieverwerking. De informatie is te oppervlakkig of een herhaling. De nieuwe informatie is weinig inspirerend om op door te kauwen of verder op te associëren of over na te denken. Het draagt niet bij aan creativiteit of om iets te leren of intens te voelen. Bij HSS lijkt het te ontstaan door te veel sleur en regelmaat, te weinig afwisseling en gebrek aan diepgaande informatieverwerking. Mogelijk dat hoog intelligente HSP-ers ook sneller verveeld raken bij gebrek aan intellectuele uitdaging.

6 6 De top 3 in onderprikkeling HSP Hoogsensitieve HSS 1. Gesprekken die pijnlijk saai zijn 1. Ik houd van afwisseling van activiteiten 2. Wachten zonder iets te doen 2. Gesprekken die pijnlijk saai zijn 3. Ik kijk niet twee keer naar dezelfde film/ 3. Hekel aan sleur en regelmaat onrustig als ik lang alleen thuis ben

7 7 Onderzoeksgegevens Kenmerk 1 Hoogsensitieve HSS - Zoeken naar fysieke kick & avontuur

8 8 Kenmerk 2 Hoogsensitieve HSS - Opdoen van nieuwe ervaringen

9 9 Kenmerk 3 Hoogsensitieve HSS - Ontremming

10 10 Kenmerk 4 Hoogsensitieve HSS - Neiging tot verveling

11 11 Vragenlijst mate van gevoeligheid voor prikkels/ HSP (bron: Esther Bergsma, 2017) FYSIEK HSP HSS Totaal Gevoelig voor harde geluiden 84% 86% 85% Gevoelig voor fel licht 66% 69% 67% Een Snel sterk geïrriteerde reukvermogen huid (door kledingmerkjes, ruwe stoffen, naden in 58% 60% 59% kleding of parfums) 50% 52% 51% Gevoelig voor effecten van cafeïne 38% 49% 43% Gevoelig voor pijn 41% 43% 42% Allergieën of eczeem 36% 39% 38% Goed ontwikkeld smaakvermogen 32% 45% 38% EMOTIONEEL Gevoelig voor stemming/sfeer 96% 100% 98% Gevoelig voor verwachtingen van anderen 85% 93% 89% Goed kunnen inleven in anderen 84% 93% 88% Aanpassen aan wensen van anderen 75% 82% 78% Leed van anderen aantrekken 71% 81% 75% Rijke en complexe gevoelswereld 67% 86% 75% Direct doorhebben waarom iemand zich niet op zijn gemak voelt 66% 82% 73% Diep geraakt worden door kunst of muziek 61% 81% 70% Veel of intens dromen 45% 55% 50% Kunnen inleven in dieren 43% 54% 48% Spirituele gaven 31% 39% 34% NIEUWE SITUATIES Eerst een nieuwe situatie observeren alvorens deel te nemen 77% 71% 74% Zie kleine veranderingen in interieur of uiterlijk 54% 63% 58% Veranderingen in mijn leven brengen me van mijn stuk 53% 38% 46% Schrik snel van onverwachte gebeurtenissen 46% 37% 42% Moeilijk Kan niet accepteren goed tegen als veranderingen dag anders loopt in dagritme dan gedacht (zoals eerder/later 39% 31% 35% eten) 33% 26% 30% SOCIALE SITUATIES Op drukke dagen voel ik de behoefte me terug te trekken 84% 82% 83% Als er op me gelet wordt, presteer ik slechter 71% 74% 72% Houd er niet van als alle aandacht op me gericht is 68% 56% 63% Raak makkelijk overweldigd in een grote groep mensen 63% 58% 61% Wil liever ook geen positieve aandacht in de groep 34% 31% 33% Heb graag alle aandacht in een groep, maar het put me ook uit 16% 34% 23% INTENSE INFO VERWERKING Sterk rechtvaardigheidsgevoel 83% 93% 87% Alles (voor anderen) goed willen doen 80% 86% 83% Opgejaagd voelen als veel in korte tijd moet gebeuren 80% 84% 82% Geïrriteerd raken als veel mensen tegelijk wat van me vragen 78% 86% 81% Perfectionistisch 70% 75% 72% Probleem van alle kanten bekijken 63% 78% 70% Vaak piekeren 67% 69% 68% Tijd Kijk liever nemen niet om naar een tv-programma's situatie te overdenken die geweld of (dieren)mishandeling 64% 72% 68% vertonen 62% 71% 66% Nauwkeurig/zorgvuldig 64% 64% 64% Best doen om de optimale actie te bedenken 56% 73% 63% Faalangstig 56% 62% 59%