Hoog gevoelige kinderen

Transcriptie

1 Hoog gevoelige kinderen Wat is hooggevoeligheid? Hoe herken je het? Is het een probleem? Hoe kun je overprikkeling voorkomen of verminderen? Welke visies en ideeen zijn er rond hooggevoeligheid? Soms stellen ouders vragen m.b.t. hooggevoeligheid aan JGZ professionals, omdat ze merken dat hun kind heftiger reageert op bepaalde situaties. Maar soms stelt men die vragen juist ook niet, omdat het begrip binnen de reguliere gezondheidszorg eigenlijk niet gebruikt wordt. Uit de hoge opkomst bij themabijeenkomsten over dit onderwerp concluderen we dat er behoefte is aan informatie. Dit artikel wil professionals in de JGZ en ouders een beetje wegwijs maken in de veelheid aan informatie die er is over dit onderwerp. De begrippen die veel gebruikt worden bij hooggevoeligheid, zullen toegelicht worden. Inhoud 1. Inleiding Wat is hooggevoeligheid? Hoe herken je hoog gevoeligheid Hoe kun je overprikkeling voorkomen of verminderen? Veel gebruikte begrippen Welke (andere) visies zijn er rond hoog sensitieve kinderen?... 5 Bij ieder hoofdstuk worden er tips voor ouders vermeld. Bron: GGD Gelderland Zuid

2 1. Inleiding Binnen de reguliere gezondheidszorg wordt de term hooggevoeligheid (ook wel hoogsensitiviteit genoemd) niet veel gebruikt. De jeugdgezondheidszorg gebruikt meestal de termen gevoeligheid en overprikkeling. In dit artikel is er voor gekozen om de term hoog gevoeligheid/hoog sensitiviteit te gebruiken, omdat dit enerzijds zoektermen zijn die ouders gebruiken, en anderzijds omdat er enig onderzoek verricht is op dit terrein. Elaine N. Aron gebruikte als eerste de term hoogsensitiviteit, en heeft hier onderzoek naar verricht. Aron gaat er van uit dat het een karaktereigenschap is, die onder 15 tot 20 % van de mensen wereldwijd voorkomt. Er is inmiddels veel geschreven over dit onderwerp, en er is informatie op websites beschikbaar. Voor dit artikel is gebruik gemaakt van: publicaties van Elaine Aron en de websites en en vanuit de cursus de stichting wijze ouders door: Sylvia van zoeren. Casus De moeder van Joep maakt zich zorgen om haar zoontje van 2,6. Joep is een erg actieve jongen. Hij reageert op alles wat er om hem heen gebeurt. Na een drukke dag kan hij maar lastig in slaap komen en als hij eenmaal slaapt wordt hij s nachts regelmatig wakker. Op de peuterspeelzaal kan hij moeilijk afscheid nemen van zijn moeder. Hij wordt daar snel boos en laat zich maar nauwelijks corrigeren. Ook valt het op dat hij makkelijk wordt beinvloed door het gedrag van kinderen om hem heen. Sinds een paar weken is er een vervangster op de peuterspeelzaal. Met haar had Joep direct een klik. 2. Wat is hooggevoeligheid? Hooggevoeligheid is geen diagnose en het is geen stoornis. Het wordt gezien als een karaktereigenschap en kwaliteit van het kind. Hooggevoeligheid zou een erfelijke eigenschap zijn, je wordt er volgens Susan Marletta-Hart mee geboren (publicatie 2003) Een hoogsensitief persoon is meer dan gemiddeld gevoelig voor indrukken en prikkels, en merkt meer signalen en details op dan minder sensitieve personen. Ze zijn gevoelig voor geuren, kleuren, beelden, sfeer en sensaties in hun lichaam, en nemen dit versterkt waar; de zintuigen staan a.h.w. altijd op scherp. De informatieverwerking van een hoog gevoelig persoon werkt uitgebreider en nauwkeuriger dan bij de gemiddelde mens. Aron maakt de vergelijking met een sorteermachine. Een hoog gevoelig kind sorteert prikkels in tien varianten, terwijl een ander slechts twee of drie varianten waarneemt. De keerzijde van hoog gevoeligheid bij kinderen is dat ze sneller overprikkeld kunnen raken. Hoog gevoelige kinderen beleven alles intenser en het duurt langer dan gemiddeld om de ervaringen of belevenissen te verwerken. Het digitale aanbod neemt toe, en steeds jonger maken kinderen daar veel gebruik van. Daardoor staan kinderen steeds meer bloot aan visuele prikkels. Door bijvoorbeeld fantasiespel, knutselen, buitenspelen of even niksen kunnen kinderen deze prikkels verwerken. TIP voor ouders: Let goed op balans. 3. Hoe herken je hoog gevoeligheid? Kenmerken van hoogsensitiviteit uit: Hoog sensitieve kids in de kinderopvang (Sylvia van Zoeren) Sommige kenmerken vertonen overeenkomsten met kenmerken die bij autisme verwante stoornissen of adhd / add horen. Je kunt, bij het herkennen van een of meerdere kenmerken, geen conclusies trekken. Blijf altijd kijken naar het hele kind. Goed ontwikkelde zintuigen;

3 Gevoeliger voor pijn, kleding die kriebelt, geluiden, geuren, fel licht; Schrikt sneller dan anderen (harde geluiden, boze stemmen, ruzie); Heeft meer oog voor detail; Moeite met de aandacht bij een ding houden; Wil eerst overzicht, en dan pas de details; Intense ervaringen; Sneller overprikkeld; Vaak moeite met plotselinge veranderingen. Wil graag weten wat er gaat gebeuren; Meer tijd nodig om te herstellen na een drukke dag of na veel indrukken; Meer behoefte aan structuur en ritme; Sneller gefrustreerd; Meer moeite met slapen: onrustige slaper of slaapproblemen; Heeft moeite met meerdere opdrachten tegelijk; Zit vaak meer in eigen gedachtewereld. Of is meer met de aandacht in de omgeving; Wil liever in zijn vertrouwde omgeving spelen; Wil eerst kijken, en dan pas meedoen; Moeilijk kunnen kiezen; Druk gedrag of juist teruggetrokken gedrag; Intense boosheid; Ontwikkelt sneller faalangst; Sneller de dingen op zichzelf betrekken (spiegelen); Begint soms later met praten en gebruikt later moeilijke woorden; Lijkt soms gedachten te kunnen lezen; Stelt vaak veel vragen; Neemt sneller stemmingen over van anderen (spiegelen); Intuïtief voelend; Groot gevoel van rechtvaardigheid en hulpvaardigheid; Magisch denken; Vaker een beelddenker; Denkt veel na. Eigenlijk zijn alle kinderen tot 4 jaar hooggevoelig, maar niet alle kinderen raken daarvan uit balans of overprikkeld. Het praten met ouders over prikkelbaarheid of hoog gevoeligheid begint vaak op het moment dat ouders constateren dat het kind anders, heftiger reageert op gebeurtenissen. Baby s die erg veel huilen bijvoorbeeld. Ouders zijn vaak blij als blijkt dat hier geen medische oorzaak voor is, en zij de kenmerken van hoog gevoeligheid lezen en hun kind hierin herkennen; het heeft een naam, het is vrij normaal en geen stoornis. TIP voor ouders: Als je als ouder merkt dat je kind overprikkeld reageert, kun je hiermee rekening houden in de omgang, verzorging en opvoeding. Bijvoorbeeld door het aantal prikkels te gaan reguleren voor het kind. Zie folder: praktische tips bij gevoeligheid of overprikkeling. Een ander punt dat ouders vaker noemen is de extra moeite die hooggevoelige kinderen kunnen hebben met afscheid nemen. Hoogsensitieve kinderen willen zich verbonden voelen met iets of iemand. Ze gaan bijvoorbeeld helemaal op in hun spel en voelen zich daarmee dan verbonden. Of ze zoeken de verbinding met personen, dat geeft veiligheid. Afscheid nemen kan daarom voor hen soms extra moeilijk zijn, denk aan het afscheid nemen op de peuterspeelzaal, of het naar bed brengen. TIP voor ouders: bouw kleinere stapjes in, als je merkt dat je kind veel moeite heeft met afscheid nemen. Hoog sensitieve kinderen beleven negatieve ervaringen zeer intens. Deze negatieve ervaringen blijven veel langer aanwezig en kunnen stress opleveren. TIP voor ouders: Wees bij hooggevoelige kinderen extra alert op het opdoen van positieve ervaringen, zeker de eerste 8 jaar

4 Aandachtspunten bij de communicatie Hoog sensitieve kinderen zijn gevoelig voor harde taal. Ze vatten sneller iets als kritiek op. Ze schrikken sneller als er geroepen of geschreeuwd wordt. Jonge kinderen en beelddenkers (zie hieronder) kunnen het woordje niet onvoldoende interpreteren. Je mag niet de straat oplopen, kan betekenen je mag de straat oplopen. Vooral voor beelddenkers is dit dus ingewikkelde taal. Verder geldt voor beelddenkers: hoe abstracter het taalgebruik, hoe ingewikkelder. TIP voor ouders: Het is belangrijk om in gesprek duidelijke en doelgerichte aanwijzingen te geven Bijvoorbeeld: Ik wil graag mijn gesprek afmaken en dat lukt beter als jij stil bent. Als ik klaar ben met praten heb ik tijd voor jou. Om de aandacht van je kind te krijgen is het vaak beter om eerst oogcontact of fysiek contact te maken i.p.v. harder te gaan roepen. Een vriendelijke zachte benadering werkt meestal beter. 4. Hoe kun je overprikkeling voorkomen of verminderen? Overprikkeling of stress is een keerzijde van hoog sensitiviteit. Kinderen staan vandaag de dag vaak bloot aan visuele overprikkeling, omdat het aanbod van visuele prikkels enorm is toegenomen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van computer, tv, etc. TIP voor ouders Zorg voor balans, door alle zintuigen (voelen, proeven, ruiken, horen en zien) evenveel te prikkelen. Dit kan stress reduceren. Het blijkt uit onderzoek dat kinderen minder stress ervaren als ze beter kunnen benoemen wat ze voelen in een bepaalde situatie. Voorbeeld: Als ouder kun je je kind helpen emoties te benoemen door bijvoorbeeld te zeggen: Ik zie dat je schrikt. Je erkent de emotie bij het kind, en daardoor leert het kind zelf ook deze emoties te herkennen. Later kan het deze emotie dan ook zelf herkennen en benoemen. 5. Veel gebruikte begrippen Wie zich verdiept in hooggevoeligheid komt als snel begrippen tegen als: trance, beelddenken en spiegelen. Hieronder volgt een toelichting op deze begrippen. Trance Hoogsensitieve kinderen schrikken sneller, omdat ze nog in het onbewuste leven, dit noemen ze wel het trance denken. Alle kinderen tot ongeveer 8 jaar hebben dit. Als we in trance leven zijn we ons niet bewust van de gedachten of de sensaties die we voelen, je bent er niet helemaal bij met je gedachten. Als kinderen in trance zijn en er wordt ineens iets tegen hen gezegd, schrikken ze sneller en interpreteren dit vaker als boosheid van de ander. TIP voor ouders: Een vriendelijke en zachte benadering laat hooggevoelige kinderen minder schrikken, maar haalt hen wel terug in het bewuste. Voorbeeld: Een peutertje dat lange tijd alleen speelt en volledig in zijn eigen belevingswereld lijkt op te gaan reageert niet als hij wordt geroepen. Vaak werkt een rustige aanraking of het maken van oogcontact beter. Kinderen moeten deze ervaring wel steeds meemaken om uiteindelijk minder in het onderbewuste (trance) te leven. Beelddenken Hoogsensitieve kinderen zijn vaker beelddenkers, dat wil zeggen dat hun rechter hersenhelft meer ontwikkeld is. Het is een andere manier van denken. Een denken in plaatjes en gebeurtenissen. Kinderen kunnen eerdere ervaringen beleven tijdens het beelddenken. Het kan

5 hierdoor associëren in de hand werken. Bij het horen van het woord koektrommel kan een kind bijvoorbeeld de bloemetjes trommel van zijn oma voor zich zien en de geur van de stroopwafels uit deze trommel ruiken etc. Alle kinderen zijn ongeveer de eerste 7 jaar van hun leven beelddenkers. Dit verandert bij de meeste kinderen als ze naar school gaan, en er meer evenwicht komt in linker en rechter hersenhelft. In deze ontwikkelingsfase gaan kinderen hun linker hersenhelft meer gebruiken en ontwikkelen. Ze gaan leren lezen, schrijven en rekenen (linker hersenhelft). Beelddenkers zien 32 plaatjes per seconde en taaldenkers zien 3-5 woorden per seconde. Alles wat een beelddenker voor het eerst hoort is moeilijk er moeten nog plaatjes bij deze ervaring gevonden worden. Het onthouden lukt pas als er plaatjes bij gemaakt zijn in het hoofd. Beelddenkers hebben veel herhaling nodig. Het onderwijs is talig ingesteld en daardoor minder concreet. Daardoor is het moeilijker voor beelddenkers om nieuwe stof te laten beklijven. Beelddenkers vinden vaak alles even belangrijk, en kunnen daardoor moeilijker ergens de kern uithalen. Ze nemen abstracte termen eerder letterlijk, bijvoorbeeld ergens doorheen fietsen. (Denken in beelden; 2013, Tineke Verdoes ) TIP voor ouders: Geef een kind de tijd als hij iets wil uitleggen. Het heeft tijd nodig om zijn beelden in woorden uit te drukken; Houdt instructies kort en bondig. Ondersteun ze evt. met symboliek of beeldend taalgebruik. Spiegelen Hoogsensitieve kinderen (hsk) spiegelen voortdurend. Dit is een onbewust proces. Deze kinderen voelen gemakkelijk de emoties of stemmingen van andere kinderen aan en nemen ze over. Als je een hoogsensitief kind naast een heel druk kind in de klas zet, is de kans heel groot dat hij of zij dit gedrag zal gaan spiegelen. TIP voor ouders Probeer je als ouder bewust te zijn van je eigen emotie. Ben jezelf ook hoog sensitief, dan zul je het gedrag van je kind ook gemakkelijk spiegelen. Bijvoorbeeld als je kind heel boos is, kun jij deze emotie overnemen. Het is belangrijk om je daarvan bewust van te zijn, zodat je zo nodig- even uit de situatie (emotie) kunt stappen. Benoem emoties of sensaties die jezelf als ouder ervaart, maar ook de emoties die je bij je kind ziet, zodat je kind deze gaat herkennen 6. Welke (andere) visies zijn er rond hoog sensitieve kinderen? Als ouders meer willen weten of specifieke opvattingen hebben over hooggevoeligheid, kun je ze verwijzen naar: Tips en tools voor ouders. Ouders kunnen hier eventueel ook de test voor hooggevoeligheid invullen. Hier vind je de test van Elaine Aron. Meer informatie en verheldering van de begrippen zoals nieuwetijdskinderen, indigokinderen, sterrenkinderen en overige gebruikte begrippen vind je op deze site (HSP thema s)

6 LiHSK biedt informatie over hoogsensitieve kinderen, door middel van brochures, boeken, lezingen, workshops, advies en hulpverlening.