Verkorte inhoudsopgave

Transcriptie

1 Verkorte inhoudsopgave Woord vooraf 5 Verkorte inhoudsopgave 7 Uitgebreide inhoudsopgave 9 Lijst van afkortingen 21 1 Inleiding 25 2 Personen in het bestuursrecht 77 3 Verlening van een publiekrechtelijke bestuursbevoegdheid Handelingen van het bestuur Soorten besluiten Verhouding burger-bestuur Bevoegdheidsuitoefening door het bestuur Formele normen voor besluitvorming Materiële normen voor besluitvorming Bijzondere soorten besluiten Nadeelcompensatie wegens rechtmatige overheidsdaad Schadevergoeding wegens onrechtmatige overheidsdaad Overheid en privaatrecht Toezicht en handhaving Herstelsancties Bestraffende bestuurlijke sancties 655

2 8 Verkorte inhoudsopgave Lijst van verkort geciteerde literatuur 689 Artikelenregister Algemene wet bestuursrecht 703 Jurisprudentieregister 707 Trefwoordenregister 745 Over de auteurs 751

3 Uitgebreide inhoudsopgave Woord vooraf 5 Verkorte inhoudsopgave 7 Uitgebreide inhoudsopgave 9 Lijst van afkortingen 21 1 Inleiding Centrale vragen van bestuursrecht Waarom is overheidsbestuur nodig? Waarom zijn er aparte regels van bestuursrecht? Op welke terreinen treedt de overheid op, en hoe? Hoe heeft de bestuursrechtelijke betrekking tussen bestuur en burger gestalte gekregen? Hoe wordt de kwaliteit van het overheidsbestuur gewaarborgd? Fundamentele beginselen en uitgangspunten Inleiding Democratie Legaliteit Specialiteit, rechtszekerheid, rechtsgelijkheid, stelselmatigheid en individuele rechtsbedeling Het algemeen deel en de bijzondere delen van het bestuursrecht Eén Wetboek van bestuursrecht? Niet alle relaties tussen bestuur en burger door bestuursrecht beheerst Publiekrechtelijke bevoegdheden, rechten, aanspraken en plichten Uitzondering voor de formele wetgever en de rechterlijke macht Het algemeen deel van het bestuursrecht De Awb Doelstellingen en plaats van de Awb Awb en privaatrecht Awb en ongeschreven recht Internationalisering en europeanisering Inleiding Procedurele autonomie en harmonisatie Beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid Rechtstreekse werking en conforme interpretatie De opzet van dit boek 74

4 10 Uitgebreide inhoudsopgave 2 Personen in het bestuursrecht Inleiding Het rechtssubject in het bestuursrecht Verschillende rechtssubjecten Personen aan de zijde van de burger Personen aan de zijde van het bestuur Het bestuursorgaan als persoon Ambtsdragers en personeel Het begrip bestuursorgaan in de Awb Inleiding Organen van rechtspersonen, ingesteld krachtens publiekrecht: art. 1:1, eerste lid, (a) Awb Andere personen en colleges met enig openbaar gezag bekleed: art. 1:1, eerste lid, (b) Awb De uitgezonderde organen: art. 1:1, tweede lid, Awb De uitzondering op de uitzondering: art. 1:1, derde lid, Awb Bestuursorganen in het ambtenarenrecht Overzicht subjecten aan de kant van het bestuur De belanghebbende Inleiding De normadressaat van een persoonsgerichte beschikking Opkomen voor eigen belangen: art. 1:2, eerste lid, Awb Opkomen voor toevertrouwde belangen: art. 1:2, tweede lid, Awb Opkomen voor algemene of collectieve belangen: art. 1:2, derde lid, Awb De belanghebbende: het specialiteitsbeginsel en het relativiteitsvereiste Samenvatting Verlening van een publiekrechtelijke bestuursbevoegdheid Inleiding Grondslag voor een publiekrechtelijke bestuursbevoegdheid Een bevoegdheid, ontleend aan een wettelijk voorschrift Een geïmpliceerde bevoegdheid tot intrekking of wijziging Een bevoegdheid, ontleend aan een vergunningsvoorschrift Een bevoegdheid, ontleend aan ongeschreven recht Attributie Attributie aan bestuursorganen met een (politieke) verantwoordingsplicht Attributie aan zelfstandige bestuursorganen Attributie aan ambtenaren Schematisch overzicht Delegatie Kenmerken De bevoegdheid tot delegatie Verhouding delegans-delegataris 143

5 Uitgebreide inhoudsopgave Onderdelegatie Overdracht Mandaat Kenmerken De bevoegdheid tot mandatering Het mandaatbesluit Mandaat aan niet-ondergeschikten Ondermandaat Samenvatting Handelingen van het bestuur Overzicht Inleiding Handelingen van het bestuur Het besluit in de zin van de Awb Art. 1:3, eerste lid, Awb Schriftelijke beslissing Het karakter van een rechtshandeling De rechtshandeling van publiekrechtelijke aard Beslissingen op grond van gemeenschappelijke beginselen Overzicht Met een besluit gelijkgestelde beslissingen De afwijzing van een aanvraag van een beschikking De afwijzing van een verzoek, niet zijnde een aanvraag van een beschikking Het besluit een aanvraag van een beschikking niet te behandelen (art. 4:5 Awb) De (van rechtswege) fictieve positieve beschikking De schriftelijke weigering een besluit te nemen Het niet of niet tijdig nemen van een besluit Overzicht van reacties op een aanvraag van een besluit Overeenkomsten Kwalificatie van overeenkomsten met de overheid: publiekrecht of privaatrecht? De plaats van overeenkomsten met de overheid in het grensgebied tussen publiekrecht en privaatrecht Convenanten Afspraken tussen overheden Samenvatting Soorten besluiten Inleiding Algemeen verbindende voorschriften Inleiding Wetgevende bevoegdheid Algemene strekking 205

6 12 Uitgebreide inhoudsopgave Verbindend karakter Zelfstandige normstelling Beleidsregels Inleiding Bij besluit vastgesteld Algemene regel Geen algemeen verbindend voorschrift De bevoegdheid om beleidsregels vast te stellen Soorten beleidsregels De functie van beleidsregels Richtlijnen Concretiserende besluiten van algemene strekking Begrip (On)zelfstandige normstelling? Plannen De beschikking Begrip De persoonsgerichte beschikking De zaaksgerichte beschikking De relevantie van het onderscheid Samenvatting Verhouding burger-bestuur De verhouding bestuur-burger onder de Awb Recht op bijstand en vertegenwoordiging Doorzendplicht Onpartijdigheid en taakvervulling zonder vooringenomenheid Achtergrond en wetsgeschiedenis Bejegening van burgers De functionaris met een eigen belang Twee petten : een functionaris die een bepaald belang behartigt Nogmaals twee petten : eerdere betrokkenheid bij dezelfde zaak De beperkte actieradius van art. 2:4 Awb Geheimhoudingsplicht Elektronische communicatie tussen burger en bestuursorgaan Inleiding Toepassingsbereik Nevenschikking Kenbaar maken Betrouwbaarheid en vertrouwelijkheid Elektronische handtekening Begin en einde termijn Openbaarheid van bestuur Inleiding Het stelsel en de reikwijdte van de Wob 249

7 Uitgebreide inhoudsopgave Actieve openbaarheid Passieve openbaarheid Weigeringsgronden Samenvatting Bevoegdheidsuitoefening door het bestuur Inleiding Toepasselijkheid van de Awb Uitgangspunt en uitzondering Bestuursrecht voor bestuurswetgeving Bestuursrecht voor privaatrechtelijk handelen Bestuursrecht voor niet op rechtsgevolg gerichte handelingen Algemene rechtmatigheidsnormen in de Awb Toepasselijkheid van ongeschreven recht Ongeschreven rechtsregels, rechtsbeginselen en algemene beginselen van behoorlijk bestuur De algemene beginselen van behoorlijk bestuur Toepasselijkheid van algemene beginselen van behoorlijk bestuur op bestuurswetgeving De behoorlijkheidsnormen van de ombudsmannen Beslissingsruimte Discretionaire en gebonden bestuursbevoegdheden Wetsinterpretatie De feitenvaststelling De feitenkwalificatie Belangenafweging Beleidsregels Samenvatting Formele normen voor besluitvorming Inleiding Regels voor de voorbereiding van besluiten De behandeling van een verzoek tot het nemen van een besluit Zorgvuldig onderzoek De hoorplicht bij beschikkingen (afd Awb) De uniforme openbare voorbereidingsprocedure Afstemming van besluitvorming Correcte bejegening Regels voor de besluitvorming Zorgvuldige beslissingsprocedure Zorgvuldige en deugdelijke besluitvorming Regels voor de motivering Deugdelijke motivering Betekenis van beleidsregels voor wetsinterpretatie en feitenkwalificatie 348

8 14 Uitgebreide inhoudsopgave Vereenvoudigde afwijzing van een herhaalde aanvraag (art. 4:6 Awb) Regels voor kennisgeving en motivering van besluiten De inhoud van de kennisgeving Bekendmaking en mededeling (art. 3:41-3:44 Awb) Kennisgeving van de motivering van besluiten Samenvatting Materiële normen voor besluitvorming Inleiding Daadwerkelijke afweging van relevante belangen De plicht tot daadwerkelijke belangenafweging: art. 3:4, eerste lid, Awb De in de afweging te betrekken belangen: het specialiteitsbeginsel De verkeerde belangen in de afweging betrekken: détournement de pouvoir De in de afweging te betrekken bijzondere, particuliere belangen Onderzoek naar de mogelijkheid tot nadeelcompensatie Overzicht van het proces van belangenafweging De eis van evenredige belangenafweging Art. 3:4, tweede lid, Awb De toetsing door de rechter van de evenredigheid Het evenredigheidsbeginsel in het sanctierecht Het gelijkheidsbeginsel De bestuursrechtelijke eis van gelijke behandeling Naleving van algemene beslissingscriteria Het vertrouwensbeginsel Inleiding Toerekenbaarheid van gewekte verwachtingen Vertrouwenwekkende gedragingen De plicht tot honorering van gewekt vertrouwen Wijziging van beslissingscriteria Bindende kracht van overeenkomsten en toezeggingen Beleidsregels en vaste gedragslijnen Stelselmatigheid en consistentie Niet-wettelijke beslisregels Beleidsregel: art. 4:84 Awb; vaste gedragslijn: gelijkheidsbeginsel Richtlijnen De plicht tot afwijking van algemene beslissingscriteria Conflict tussen wettelijk voorschrift en rechtsbeginsel Algemene beginselen van behoorlijk bestuur en het wetmatigheidsbeginsel De contra legem-werking van algemene beginselen van behoorlijk bestuur Uitzonderlijke omstandigheden Het gewicht van het beginsel van behoorlijk bestuur 421

9 Uitgebreide inhoudsopgave De betekenis van het Harmonisatiewet-arrest Buitenwettelijk begunstigend beleid Samenvatting Bijzondere soorten besluiten Inleiding Intrekking en wijziging Inleiding De redenen voor intrekking In hoeverre is een wettelijke grondslag vereist? De mogelijke consequenties van intrekking Welke normen gelden bij intrekking? Subsidies Inleiding Regeling van de subsidiëring in de Awb Inleidende bepalingen De subsidieverlening De subsidievaststelling Intrekken en wijzigen van de subsidieverlening en de subsidievaststelling Beëindiging of vermindering van meerjarige subsidies Betaling en voorschotten; terugvordering Per boekjaar aan rechtspersonen verstrekte subsidies Samenvatting Nadeelcompensatie wegens rechtmatige overheidsdaad Inleiding Grondslag voor vergoeding Inleiding Egalitébeginsel Andere beginselen als grondslag voor nadeelcompensatie? Nadeelcompensatie vroeger en nu Inleiding Wettelijke regels en beleidsregels Jurisprudentie van de burgerlijke rechter Jurisprudentie van de bestuursrechter Nadeelcompensatie op grond van het égalitébeginsel in de Awb De reikwijdte van het égalitébeginsel: randvoorwaarden Abnormale last en speciale last Abnormale last: uitgaande boven het normaal maatschappelijk risico Speciale last: onevenredig in vergelijking met andere burgers Causaliteit Nadeel (onevenredige schade) Eigen schuld Risicoaanvaarding 491

10 16 Uitgebreide inhoudsopgave Schadebeperkingsplicht Voordeelverrekening Subsidiariteitsvereiste Verjaring Samenvatting Schadevergoeding wegens onrechtmatige overheidsdaad Inleiding Schets van de historische ontwikkeling Onrechtmatigheid Algemeen (Bestuurs)wetgeving en rechtspraak Appellabele besluiten Toerekenbaarheid Relativiteit Causaliteit Schade Eigen schuld en schadebeperkingsplicht Verjaring Samenvatting Overheid en privaatrecht Inleiding Principiële opvattingen over de verhouding publiek- en privaatrecht De gemene rechtsleer en de tweewegenleer Kritiek op de gemene rechtsleer en de tweewegenleer De gemengde rechtsleer en andere opvattingen De invloed van de wetgever en de bestuursrechter De invloed op de burgerlijke rechter De algemene toepasselijkheid van het BW op privaatrechtelijk overheidshandelen Beperkingen op het gebruik van het privaatrecht door de overheid Expliciet wettelijk verbod Impliciet wettelijk verbod Onaanvaardbare doorkruising De wet voorziet Inhoud en strekking van de regeling De belangen van de burgers Vergelijkbaar resultaat Onaanvaardbare doorkruising en de oude tweewegenleer De toepasselijkheid van publiekrechtelijke normen op privaatrechtelijk handelen De algemene beginselen van behoorlijk bestuur De grondrechten 557

11 Uitgebreide inhoudsopgave Overeenkomsten met overheden Soorten overeenkomsten Gebondenheid en nakoming Onvoorziene omstandigheden Rechtsbescherming Openbare zaken Inleiding en soorten zaken Privaat- of publiekrechtelijk eigendom Awb-besluiten ten aanzien van openbare zaken Bescherming van openbare zaken Gewoon en bijzonder gebruik Gebruiksvoorwaarden en publiekrechtelijke regelingen De privaatrechtelijke positie van de vergunninghouder Handelen zonder vergunning Handelen in strijd met een vergunning Handelen conform de vergunning Samenvatting Toezicht en handhaving Inleiding Toezicht op de naleving Een algemene regeling voor toezicht Bevoegdheden en rechten van de toezichthouder Normering van de uitoefening van toezicht Bestuursrechtelijke handhavingsinstrumenten Overtredingen en bestuurlijke sancties De overtreder Een herstelsanctie of een bestraffende sanctie? Algemene beginselen en regels van bestuurlijk sanctierecht Legaliteitsbeginsel Wederrechtelijkheid Procedurele normen Onrechtmatig verkregen bewijs Formele rechtszekerheid Evenredigheid Geen cumulatie van sancties? Een regeling voor samenloop Opbrengst van handhaving en invordering van de geldsom Handhaven of gedogen? De beginselplicht tot handhaving De plicht tot handhaving en het EU- en EVRM-recht Gedogen Partiële (ofwel gedeeltelijke) handhaving Privaatrechtelijke handhaving Het Unierecht en bestuursrechtelijke handhaving 627

12 18 Uitgebreide inhoudsopgave 15 Herstelsancties Inleiding Bestuursdwang en dwangsom: de bevoegdheid Wettelijke grondslag Ook preventief? Geen cumulatie van bestuursdwang en dwangsom Eisen aan de inhoud van bestuursdwang- en dwangsombeschikkingen Bestuursdwang Specifieke eisen bestuursdwangbeschikking Tenuitvoerlegging Accessoire rechten en bevoegdheden bij de toepassing van bestuursdwang Kostenverhaal Last onder dwangsom Gediende belang moet zich niet tegen dwangsom verzetten Aan wie kan een last onder dwangsom worden opgelegd? Specifieke eisen inhoud dwangsombeschikking Verbeurte en invordering van de dwangsom Intrekking of wijziging van de last onder dwangsom Overige herstelsancties Intrekking en wijziging van een begunstigende beschikking Andere herstelsancties Wettelijke grondslag vereist? Eisen met betrekking tot totstandkoming en inhoud besluit Bestraffende bestuurlijke sancties Inleiding Invloed van het EVRM en het Unierecht: begrip criminal charge De bestuurlijke boete en de eis van behandeling van de zaak door een onpartijdige rechter Reikwijdte van de algemene regeling van de bestuurlijke boete De bestuurlijke boete, art. 6 EVRM en de Awb Zwijgrecht en cautieplicht Legaliteitsbeginsel Verwijtbaarheid Ne bis in idem Una via Vervaltermijnen Evenredigheidsbeginsel Fair trial en verdedigingsbeginsel Redelijke termijn Rechtszekerheid: eisen boetebeschikking Andere bestraffende sancties Welke besluiten zijn ook bestraffende sancties? Waarborgen 687

13 Uitgebreide inhoudsopgave 19 Lijst van verkort geciteerde literatuur 689 Artikelenregister Algemene wet bestuursrecht 703 Jurisprudentieregister 707 Trefwoordenregister 745 Over de auteurs 751