Scenario s 3+ en 4 natuurontwikkelingsopgave in Fryslân

Transcriptie

1 Scenario s 3+ en 4 natuurontwikkelingsopgave in Fryslân Uitwerking rapportage Natuur in Fryslân: haalbaar & betaalbaar GS 28 mei 2019 Status: Definitief

2 Colofon Dit is een publicatie van: Provincie Fryslân Bezoekadres: Tweebaksmarkt 52 Postadres: Postbus HM Leeuwarden Internet: Samenstelling en eindredactie Opgave Natuur, Water en Bodem provincie Fryslân, 28 mei definitief

3 Inhoud Samenvatting Inleiding Aanleiding en achtergrond Uitwerking in scenario s Leeswijzer Gebiedsgerichte aanpak Sa dogge wy dit Inleiding Mienskip op Integraal Realisatie van andere doelen (water, landbouw, recreatie, veenweide): hoe nemen we dat nu mee in het gebiedsproces Met de gebiedspartners Langdurig in het gebied Zorgvuldigheid en maatwerk Grûn te plak (aanpak grond) Aanpak inrichting Aanpak beheer Gebiedscommissies (ogen en oren van het gebied) Biodiversiteit Beschrijving van de scenario s uit rapport Natuur in Fryslân Haalbaar en Betaalbaar Inleiding Beschrijving scenario s 1 t/m 4 op hoofdlijnen Lopende uitvoeringsprojecten Uitwerking scenario 3 en Inleiding Validatie van de scenario s uit Natuer yn Fryslân Mogelijkheden om extra financiering/hectares voor natuur te krijgen (PLUS) Een plus op scenario 3 en Inzetten plus op scenario 3: scenario Voorstel aanpak scenario Te realiseren hectares en kosten scenario 3+ en scenario Vergelijking scenario 3 en scenario Uitwerking scenario

4 4.10. Aandachtspunten, risico s en hun beheersing en vervolg... 29

5 Samenvatting Aanleiding Er is geconstateerd dat bij ongewijzigd beleid het uitvoeringsprogramma voor natuur in 2027 uitkomt op een financieel tekort. Op verzoek van GS zijn de kosten en baten van het uitvoeringsprogramma natuur geanalyseerd. Uit de analyse blijkt dat het tekort 63,8 mln. betreft. Dit is het tekort op de begroting van de totale natuuropgave van zo n 1 miljard, waaronder natuurbeheer en agrarisch natuurbeheer. GS kiezen ervoor om het begrotingstekort binnen het bestaande budget op te lossen. Aangezien de andere onderdelen van de natuuropgave weinig besparingsmogelijkheden bieden, wordt voorgesteld om de besparing van 63,8 mln. binnen het onderdeel van de natuurontwikkelingsopgave te realiseren. Daarop zijn door GS vier scenario s uitgewerkt. Vanuit de mienskip is in kader van Right to Challenge een aanbod gedaan voor de uitwerking van een alternatief: scenario 5. Op 18 juli 2018 hebben Provinciale Staten besloten om drie scenario s uit te werken, namelijk: scenario 3 (Verzilveren Natuurlijk Kapitaal); scenario 4 (realisatie van totale NNN); scenario 5 (Natuer mei de Mienskip). In dit rapport wordt een uitwerking gegeven van scenario 3 en 4. Dit wordt gedaan door een uitwerking van het scenario 3+, een plus op scenario 3, waardoor er meer natuur gerealiseerd kan worden dan met het oorspronkelijke scenario 3. Uitgangspunten scenario 3 en 4 Algemeen De ambitie is om zoveel mogelijk het NNN te realiseren met het provinciale budget voor de ontwikkelopgave natuur à 79 mln. euro vanaf Binnen de ontwikkelopgave natuur ligt de prioriteit bij de realisatie van de KRW en N2000 opgave en vervolgens om de lopende verplichtingen m.b.t. gronden met status prioriteit 3 en 4 uit te voeren. De realisatie vindt op minnelijke basis plaats. Scenario 3 (Verzilveren Natuurlijk Kapitaal): Realisatie KRW, N2000 (bijgestelde ha s), lopende verplichtingen m.b.t. gronden met status prioriteit 3 en 4. De overige gronden met prioriteit 3 en 4 en deel N2000 (niet nodig t.b.v. realisatie doelen N2000) worden niet gerealiseerd. Verkoop van niet ingerichte provinciale gronden met prioriteit 3 en 4, zijnde 161 hectares. Nog inzet van 116 ha flexibele ha s 1 op de totale opgave. Deze hectares inzetten op de realisatie van de prioriteit 3 in de gebiedsontwikkelingsprojecten: Achtkarspelen-Zuid, Beekdal Linde en Koningsdiep. Beschikbaar provinciaal budget voor de restantopgave: ca. 79 mln. euro. Scenario 4 (afronden NNN): Volledig afronden van NNN (KRW, N2000, gronden met prioriteit 3 en 4). Benodigd budget voor de realisatie van de restantopgave vanaf : ca. 200 mln. euro. Uitwerking scenario 3: scenario 3+ Na 18 juli 2018 heeft er een nadere uitwerking van scenario 3 plaatsgevonden: scenario 3+. Onderzocht is of er aanvullende financieringsbronnen en kansen zijn, zodat meer NNN wordt gerealiseerd. Daarnaast is onderzocht of er een fasering, om tot realisatie te komen, mogelijk is. 1 In scenario 3 is er nog budget voor de inzet van 116 hectare, die flexibel ingezet kunnen worden. Dit worden de flexibele hectares genoemd. 5

6 Besparings- en financieringsmogelijkheden Er worden meerdere besparings- en financieringsmogelijkheden gezien, waardoor er meer natuur gerealiseerd kan worden. Voorstel fasering realisatie NNN in scenario 3+ Voor de realisatie van NNN wordt een fasering voorgesteld onderverdeeld in categorieën: Categorie Aanpak Financiering A: Realisatie KRW en N2000 opgave (met uitzondering gronden die niet nodig zijn voor de realisatie van de N2000 doelen) B: Bestuurlijke en juridische verplichtingen prioriteit 3 en 4 C: Overige gronden prioriteit 3 en 4 te realiseren D: Overige gronden prioriteit 3 en 4 en N2000 (niet nodig voor realisatie van N2000 doelen) te realiseren als er budget beschikbaar is/kansen zijn Deze opgave realiseren via de lopende gebiedsprocessen en uitvoering van de N2000 beheerplannen. Deze opgave realiseren via de lopende gebiedsprocessen en is of in voorbereiding, of in uitvoering. Voorstel afronden Achtkarspelen Zuid op basis van het plan Mieden op z n mooist. Binnen deze categorie vallen ook niet ingerichte provinciale gronden. Voorgesteld wordt om deze gronden nog niet te verkopen. En op het moment dat er financiering is voor de realisatie van deze gronden, deze in categorie D uit te voeren. Voor deze opgave is nog onvoldoende financiering beschikbaar. Met aanvullende financiering zijn er mogelijkheden om de middelen te vergroten. Ook kunnen mogelijkheden ontstaan doordat binnen de eerder genoemde categorieën minder budget nodig is om deze categorieën te realiseren. Initiatieven vanuit de Mienskip kunnen er ook zijn om deze gronden te realiseren. Het beschikbare budget voor en de realisatie van deze categorie wordt door de provincie bijgehouden. Met 79 mln. euro Met 79 mln. euro Besparings- en extra financieringsmogelijkheden Budget nog zoeken Realisatie van de gronden op maat; per gebied bekijken wie de natuuropgave op deze gronden kunnen realiseren; zoeken naar verbinding met andere doelen/processen. Categorie A en B zijn te vergelijken met scenario 3. C en D zijn de plus op scenario 3. De flexibele hectares komen in scenario 3+ niet meer terug. 6

7 Uitwerking scenario s 3+ en 4 in cijfers In de volgende tabel is een uitwerking van de scenario s in cijfers weergegeven. Scenario Scenario 3+ Scenario 4 Onderdeel gevalideerd KRW - Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur die nodig is voor het halen van de doelen van de KRW. 381 / / 672 Natura Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur binnen de begrenzing van Natura 2000 gebieden. 376 / / prioritaire gebieden - Verwerving en inrichting van ha provinciale nieuwe natuur binnen de begrenzing van de projecten 163 / / 731 AKZ, Koningsdiep en Beekdal Linde Overige gebieden - Verwerving en inrichting van provinciale nieuwe natuur gelegen buiten de begrenzing van de prioritaire gebiedsontw / 828 Nieuwe natuur uit de mienskip Saldo scenario (totale scenario) 0-85,7 mln. Opgenomen risicovoorziening 11,1 mln. 12,2 mln. Opgenomen cofinanciering 5 mln. 7,5 mln. Normbedrag inrichting / ha 8.250, ,-- Normbedrag verwerving / ha , ,-- Normbedrag beheer / ha / jaar 250,-- 250,-- Toelichting: Eerste cijfer is verwerving, tweede cijfer is inrichting. Cijfers scenario 3+ en scenario 4 gevalideerd is de restantopgave die vanaf nog gefinancierd moet worden. Gebiedsgerichte aanpak Sa dogge wy dit Voor de realisatie van de gronden in categorie A t/m C wordt vooral gebruik gemaakt van een gebiedsproces en de aanpak is hierop gebaseerd. Om de doelstellingen in een gebied te behalen is er vaak een samenhangend proces nodig. Er zijn meerdere grondeigenaren betrokken, meerdere doelen moeten worden gerealiseerd en er is sprake van één waterhuishoudingsysteem. Dit betekent dat er een planproces nodig is waar al deze aspecten aan de orde komen en gezamenlijk uitgewerkt moeten worden. Aspecten die hierbij aan de orde zijn: Mienskip op 1, integraal werken, realisatie van allerlei doelen (natuur, water, landbouw, recreatie, veenweide, klimaat), samen met de gebiedspartners, langdurig in het gebied aanwezig zijn, zorgvuldigheid en maatwerk op vrijwillige basis, grûn te plak (aanpak grond), aanpak inrichting, aanpak beheer en zorgen voor meer biodiversiteit en klimaatbestendigheid in het landelijk gebied. Dit komt allemaal samen in een gebiedsproces. Rol van de provincie Voor de uitvoering van KRW, Natura2000 en de vier gebiedsprojecten Achtkarspelen-Zuid, Beekdal Linde, Koningsdiep en Alde Feanen 2 wordt voorgesteld dat dit ongewijzigd wordt voortgezet conform het huidige model: een gebiedsproces met regie op planvorming en uitvoering door provincie samen met haar projectpartners, daarbij geadviseerd door de gebiedscommissie. De provincie heeft een overall regierol om de sturing en verantwoording te geven in de realisatie van de doelen en het besteden van het budget. 2 Momenteel zijn er nog vier gebiedsprojecten waar de komende jaren nog een grote natuuropgave is. Om deze projecten te realiseren is er een Gebiedscommissie actief. In Alde Feanen is dit een volledige N2000 opgave. 7

8 Daarnaast is het voorstel dat er een loket (=aanspreekpunt binnen provincie) moet komen waar initiatieven uit de Mienskip om invulling te geven aan de realisatie van NNN terecht kunnen komen en kunnen worden beoordeeld op haalbaarheid. Oostkant van Bergumermeer 8

9 1. Inleiding 1.1. Aanleiding en achtergrond Geconstateerd is, dat bij ongewijzigd beleid het uitvoeringsprogramma voor natuur in 2027 uitkomt op een tekort. Dit uitvoeringsprogramma geeft uitvoering aan door Provinciale Staten vastgesteld beleid in de Nota Natuer en Lanlik Gebiet (PS 27 juni 2012) en het Natuurpact dat is gesloten met het Rijk (PS 22 januari 2014). In 2016/17 heeft bureau BMC op verzoek van GS een analyse gedaan op de kosten en baten van het uitvoeringsprogramma natuur Conclusie van BMC was dat bij ongewijzigd beleid het programma in 2027 uitkomt op een tekort. Het tekort is berekend op 63,8 mln. Dat is een tekort van ca. 6% op het totale budget voor de natuuropgave. Dit is het tekort op de begroting van de totale natuuropgave van zo n 1 miljard. GS kiezen ervoor om het begrotingstekort binnen het bestaande budget op te lossen. Aangezien de andere onderdelen van de natuuropgave weinig besparingsmogelijkheden bieden, wordt voorgesteld om de besparing van 63,8 mln. binnen het onderdeel van de natuurontwikkelingsopgave te realiseren. In haar rapportage heeft BMC ook oplossingsrichtingen aangereikt om het tekort op te lossen. Daarop zijn door Gedeputeerde Staten vier scenario s uitgewerkt. Door een aantal maatschappelijk organisaties is in het kader van Right to Challenge een aanbod gedaan voor de uitwerking van een alternatief: vijfde scenario. Aan PS is voorgesteld om met het oog op het Right to Challenge, het aanbod van de partners een serieuze kans te geven en gedurende een half jaar te laten uitwerken, waarbij het scenario Verzilveren Natuurlijk Kapitaal (scenario 3) de terugvaloptie is. Bij de uitwerking van de scenario s dienen de gebiedscommissies actief betrokken te worden en dienen rol en positie van de gebiedscommissies te worden uitgewerkt. Daarnaast is nog een aantal punten voorgesteld, zoals opstellen governance door de Natuer mei de Mienskip-partners, opstellen rekenmodel e.d. Op 18 juli 2018 is het voorstel van GS omtrent de uitwerking van het BMC-rapport besproken in PS. PS hebben besloten om scenario 3, 4 en 5 het komende half jaar uit te laten werken. Ten opzichte van het voorstel van GS aan PS is de uitwerking van scenario 4 erbij gekomen. Scenario 4 is het scenario waarbij het gehele NNN wordt gerealiseerd, dus KRW, N2000, prioriteit 3 en 4 worden gerealiseerd. Daarnaast is door Provinciale Staten op 18 juli 2018 besloten om de aankoopstop voor prioriteit 3 voort te zetten. Voor de gebiedsprojecten is er nog een belangrijke aanvulling, namelijk: bij de uitwerking van de scenario s moet zoveel mogelijk uitvoering worden gegeven aan de plannen die er liggen voor de vier lopende gebiedsontwikkelingsprojecten (Alde Feanen, Koningsdiep, Achtkarspelen-Zuid en Beekdal Linde). Bij de uitwerking en het opstellen van de scenario s is een aantal uitgangspunten gehanteerd: De provincie Fryslân realiseert minimaal de internationale natuuropgave, te weten KRW-doelen en Natura 2000/PAS-doelen; De biodiversiteit en daarmee gepaard gaande gunstige staat van instandhouding van minimaal de wettelijk beschermde soorten moeten behouden blijven; Het beheer van bestaande natuur gaat voor het ontwikkelen van nieuwe natuur, vanuit de gedachte dat de kwaliteit van bestaande natuur en bijbehorende planten- en diersoorten gebaat zijn bij continu beheer; Het vernieuwde ANLb (Agrarische natuur- en landschapsbeheer) biedt kansen voor soorten in agrarisch gebied. Ook voor gebieden die via ANLb worden beheerd, geldt dat soorten gebaat zijn bij continuïteit van beheer; 9

10 De provincie wil de mienskip meer betrekken bij de uitvoering van natuur- en landschapsbeleid, vanuit de gedachte dat dit meer maatschappelijk rendement oplevert; De middelen moeten zo effectief mogelijk worden besteed. Dat wil zeggen: met beperkte middelen een zo hoog mogelijk natuurdoelbereik hebben. Het verwachte financiële tekort moet nu teruggedrongen worden, het probleem wordt niet naar achter geschoven. Voor de uitwerking van de resterende natuurontwikkelingsopgave is 79 mln. euro beschikbaar (vergelijkbaar met het aanbod van de NmdM-partners in haar brief aan GS d.d. 14 mei 2018) Uitwerking in scenario s In het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar zijn vier scenario s beschreven: Scenario 1: Uitvoeren besluit PS (2012) Scenario 2: Alleen uitvoeren Natuurpact Rijk-Fryslân Scenario 3: Verzilveren Natuurlijk Kapitaal Scenario 4: Volledige NNN realiseren In paragraaf 3.2. wordt een korte beschrijving van de scenario s gegeven Natuurnetwerk (NNN) Fryslân Binnen het NNN Fryslân wordt onderscheid gemaakt tussen vier prioriteiten: Gronden nodig voor het realiseren van internationale doelen (en dus belangrijk in het Natuurpact): Prioriteit 1: KRW - Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur die nodig is voor het halen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water. Voor de realisatie van de KRW geldt de einddatum 31 december Prioriteit 2: Natura Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur binnen de begrenzing van Natura 2000 gebieden. Resterende gronden binnen de begrenzing van het Natuurnetwerk Nederland: Prioriteit 3: drie prioritaire gebieden - Verwerving en inrichting van provinciale nieuwe natuur binnen de begrenzing van de gebiedsontwikkelingen Achtkarspelen Zuid, Koningsdiep en Beekdal Linde. Prioriteit 4: Overige gebieden - Verwerving en inrichting van provinciale nieuwe natuur gelegen buiten de begrenzing van de gebiedsontwikkelingen Achtkarspelen Zuid, Koningsdiep en Beekdal Linde (of langs de randen en ecologisch gezien minder prioritair). NB: Het gebiedsontwikkelingsproject Alde Feanen is volledig prioriteit Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een beschrijving gegeven van de aspecten die een belangrijke rol spelen bij het realiseren van natuur. De realisatie gebeurd via een gebiedsproces. Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving van de scenario s, zoals die zijn opgenomen in het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar. De uitwerking van de scenario s 3 en 4 wordt beschreven in hoofdstuk 4. De bedragen in dit rapport zijn incl. 21% BTW. 10

11 2. Gebiedsgerichte aanpak Sa dogge wy dit 2.1. Inleiding Voor de realisatie van het NNN wordt gebruik gemaakt van een gebiedsproces. Reden hiervoor is dat er een samenhangend proces nodig is om een gebied te verwerven, in te richten en te beheren. Er zijn meerdere grondeigenaren betrokken, meerdere doelen moeten worden gerealiseerd en er is sprake van één waterhuishoudingsysteem. Andere doelen zijn bijvoorbeeld waterberging en recreatief medegebruik. Verder is er altijd sprake van afstemming met andere functies buiten de begrensde NNN, zoals landbouw en wonen. Dit betekent dat er een planproces nodig is waar al deze aspecten aan de orde komen en gezamenlijk uitgewerkt moeten worden. Vaak duurt een dergelijk proces relatief lang om tot een definitieve inrichting en beheer te komen. Er is draagvlak nodig. Ook minnelijke verwerving kan voor een langer proces zorgen omdat grondeigenaren vrijwillig afstand van hun grond moeten doen of over willen stappen op particulier natuurbeheer dat aanpassingen vergt in het bedrijf. Particulieren hebben tijd nodig voor deze invulling. Het vraagt maatwerk en flexibiliteit om uiteindelijke de gewenste inrichting te krijgen. Voordeel is dat er ingespeeld kan worden op nieuwe ontwikkelingen/andere doelen en maatwerk mogelijk is. Op hoofdlijnen moeten de volgende fasen worden gevolgd om uiteindelijk tot een afgerond gebied te komen: Voorverkenning Verkenning Planfase Realisatie Exploitatie & Beheer In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de aspecten die bij het huidige planproces aan de orde komen Mienskip op 1 Bij de gebiedsprocessen is het betrekken van de omgeving belangrijk voor het slagen van een project. Om een gebiedsproject te laten slagen is draagvlak belangrijk. De mienskip wordt betrokken bij de ontwikkeling van projecten, o.a. door het organiseren van bijeenkomsten om te informeren, mee te doen en te denken of te adviseren. De mienskip betreft in dit verband zowel direct betrokken partijen zoals de gemeente, Wetterskip Fryslân, terreinbeherende organisaties en grondeigenaren en -gebruikers, alsmede omwonenden, plaatselijke belangen, belangenorganisaties m.b.t fietsen, vissen, wandelen, watersport, vogelwacht etc. De gebiedscommissies hebben hier een belangrijke rol in (zie toelichting gebiedscommissies in paragraaf 2.11). Zij zijn de ogen en oren van de gemeenschap en weten wat er speelt en waar rekening mee gehouden moet worden Integraal Naast de opgaven ten aanzien van natuur (NNN, N2000) en KRW moeten vaak andere opgaven/belangen, zoals recreatie, belangen van omwonenden, cultuurhistorie, worden ingepast of afgestemd in het (gebieds-)proces. Dit betekent een integrale benadering in de verkenning, planvorming en realisatie. De gebiedscommissie en procesmanagement vervullen hierin een sleutelrol. In de huidige gebiedsprocessen worden ook veel andere doelen meegenomen, zie punt

12 Aanleg van fietspad en stuw in de Twizelermieden in Realisatie van andere doelen (water, landbouw, recreatie, veenweide): hoe nemen we dat nu mee in het gebiedsproces. In de gebiedsprocessen is natuur nu vaak de motor om een gebied in te richten. Echter veel andere doelen liften hierin mee, zoals water (zeker als er een KRW doelstelling is), landbouw via agrarische structuurverbetering, recreatie (recreatieve beleving van een gebied, aanleg van wandel- en fietspaden) en waar mogelijk de veenweidevisie. Klimaat is een belangrijk nieuw doel, dat nog in de oriëntatiefase zit, en ingepast kan worden in de gebiedsprocessen, bijvoorbeeld: waterberging, verdroging, minder CO2 uitstoot Met de gebiedspartners Veel van de betrokken gebiedspartners hebben een eigenstandig belang dat wordt ingebracht in het (gebieds-)proces om de NNN te realiseren. Zij opereren in eerste instantie tegen de achtergrond vanuit de primaire belangen en taken die deze organisaties zich ten doel hebben gesteld. Door deze belangen in te brengen wordt ook vaak werk met werk gemaakt. De gebiedscommissies adviseren om voor het vervolg voldoende oog te hebben voor een benadering waarbij alle belangen voldoende worden gerespecteerd Langdurig in het gebied Voor de gebieden met een integrale ontwikkelopgave zijn gebiedsvisies en/of raamplannen opgesteld waarin de doelen en ontwikkelambities zijn vastgelegd. Deze visies worden in deelprojecten gerealiseerd. Omdat de gebiedsontwikkelingen een lange looptijd hebben (Koningsdiep en Beekdal Linde lopen inmiddels meer dan 20 jaar) vergt de continuïteit een behoorlijke borging. Dan is het prettig dat een trekker langdurig bij een project betrokken is om de continuïteit te borgen. Dat geeft vertrouwen voor de mienskip Zorgvuldigheid en maatwerk In alle fasen van het proces van verkenning tot en met realisatie (met een doorkijk naar beheer) wordt zorgvuldigheid en maatwerk gevraagd. Dit heeft zowel betrekking op de inhoud als op het proces. Alles staat of valt met het informeren en betrekken van alle betrokken partijen. In paragraaf 12

13 2.8 (Grûn te plak), 2.9 (aanpak inrichting) en 2.10 (aanpak beheer) worden voorbeelden over zorgvuldigheid en maatwerk uitgewerkt Grûn te plak (aanpak grond) Voor de realisatie van natuur is de beschikbaarheid van grond binnen de NNN begrenzing noodzakelijk. Het beleid in Fryslân is dat realisatie van natuur alleen op minnelijke basis plaatsvindt. Hiervoor worden meerdere instrumenten ingezet, zoals particulier natuurbeheer (via de regeling SKNL), verwerving van de grond of bedrijfsverplaatsing. In veel gevallen wordt door middel van ruiling of kavelruil gronden verworven. Grondeigenaren hebben veelal de wens om niet in oppervlakte te verkleinen, maar te vergroten of beter te verkavelen. In de gebiedsontwikkelingsprojecten speelt de grondcommissie hierin een belangrijke rol; de leden kennen de grondeigenaren en eigenaren zijn eerder geneigd om bij een lid van de grondcommissie om advies te vragen, dan te stappen naar de provincie (meer op afstand). De grondcommissie slaat de eerste brug. Als een grondeigenaar de eerste stap heeft gezet door aan te geven dat hij/zij overweegt om of zijn grond te verkopen, te verruilen of aan particulier natuurbeheer te gaan doen, dan wordt in overleg met de grondeigenaar onderzocht wat de mogelijkheden zijn. Dit kan zijn dat de grond wordt geruild tussen de grondeigenaar en de provincie, een herverkaveling plaatsvindt door middel van een kavelruil, dat er wordt geadviseerd over de mogelijkheden van particulier natuurbeheer en hoe dit kan passen binnen de bedrijfsvoering van de grondeigenaar of zoeken naar een vergelijkbaar bedrijf om een boerderij te verplaatsen. Elke situatie is anders en vergt maatwerk en creativiteit om tot overeenstemming te komen, die alle partijen past. Binnen een dergelijk onderhandelingstraject wordt onderhandeld over prijs en kosten, maar ook afspraken gemaakt over bijvoorbeeld voortgezet gebruik, wijze van oplevering, grondverbeteringen, dammen en afscheidingen e.d. Daarnaast vinden er ook veel administratieve handelingen plaats, zoals taxatie van de gronden, opstellen van de overeenkomsten, bodemonderzoek, agrarische structuurverbetering, kadaster uitmetingen en splitsing, notaris, zorgen voor de financiering, eventuele subsidies (kavelruil en/of bedrijfsverplaatsing), check op staatssteun e.d. Vrijwel al deze activiteiten worden op dit moment door de provincie uitgevoerd. Voor een aantal gebieden is de kavelruil, zoals beschreven in de Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) een optie, voorwaarde is dat er voldoende ruilgrond (grondbank) buiten begrenzing aanwezig is en een groot deel van de grondeigenaren binnen begrenzing hebben aangegeven dat zij mee willen werken aan realisatie van natuur. Dan wordt samen met de grondeigenaren en kavelruil coördinator en (indien aanwezig) de grondcommissie geïnventariseerd wat de wensen van de verschillende grondeigenaren zijn en vervolgens wordt een nieuwe verdeling van de gronden gemaakt. Dit is vaak een hele puzzel, waarbij alle puzzelstukjes moeten passen, om uiteindelijk tot een kavelruil te komen. Om door middel van ruiling en kavelruil (WILG) de NNN of een andere doelstelling (integrale aanpak) vrij te maken is voldoende en goed gelegen ruilgrond noodzakelijk. Deze gronden zitten in de grondbank gefinancierd met IKG. Om de Grûn te plak te versnellen is het goed dat er een aankoopstrategieplan voor een gebied door Gedeputeerde Staten is vastgesteld, waarbij met name op het vlak van ruilgrond (grondbank) voldoende ruimte wordt geboden. In het aankoopstrategieplan is aangegeven welke gronden nodig zijn, welke instrumenten worden ingezet en een inschatting van de kosten gemaakt. Omdat het aankoopstrategieplan is vastgesteld, kan de provinciale dienst binnen dit kader aan- en verkoop doen. Voor een X aantal boerderijverplaatsingen is de Subsidieregeling Agrarische bedrijfsverplaatsing (SAB) beschikbaar, dit maakt het voor een grondeigenaar aantrekkelijker om te verplaatsen, omdat deze subsidie op de investering en verplaatsingskosten, die komen kijken bij een boerderijverplaatsing, vergoed. Tenslotte zou volledige schadeloosstelling op basis van onteigening 13

14 ook zorgen voor versnelling, omdat dit een stok achter de deur geeft en de mogelijkheid biedt om grondeigenaren financieel volledig schadeloos te stellen, dat wil zeggen dat de vermogens- en inkomenspositie voor en na de aankoop minimaal gelijk blijft. Echter vergt dit wel een besluit om de onteigeningssystematiek toe te passen. Te verkopen bedrijfsgebouwen met aangepaste bestemming en ingerichte natuurgrond in de Twizelermieden In bijlage 1 worden twee praktijkvoorbeelden gegeven. Investeringskrediet Grond (IKG) Op 22 april 2009 hebben Provinciale Staten besloten om een Investeringskrediet Grondaankopen (IKG) in het leven te roepen. De grondverwerving voor natuurgronden gaat via het IKG. In het IKG wordt een lening aangegaan van waaruit grondaankopen betaald worden. Tegenover deze lening staat dan de waarde van de grond op de balans. Op het moment dat grond weer verkocht wordt, wordt de lening voor de aankoopwaarde van de grond afgelost. Over het openstaande saldo wordt rente berekend Aanpak inrichting De waterhuishouding is vaak de drager van het inrichtingsplan voor een natuurgebied. Er moeten bepaalde waterpeilen worden nagestreefd; hier moet het waterhuishoudingssysteem op worden aangepast, bijvoorbeeld door graven van nieuwe sloten en plaatsen van stuwen. Een belangrijk aandachtspunt is het effect van het aangepast waterpeil op de omgeving; de drooglegging van de omliggende erven en landbouwgebieden moet gelijk blijven (de omgeving moet geen last hebben van het verhoogde peil in een natuurgebied). Als er een voldoende groot aaneengesloten gebied is om natuur in te richten, dan wordt in eerste instantie gestart met een inventarisatie van de doelen, die in een gebied gerealiseerd kunnen worden, en wordt een aantal onderzoeken gestart (zoals archeologie, bodemopbouw, waterhuishouding, flora & fauna). Dit proces wordt samen met de betrokken partijen gedaan, zoals de grondeigenaren in een gebied (vaak provincie en een terreinbeherende organisatie en met 14

15 particulieren die aan particulier natuurbeheer doen), betrokken overheidsinstanties (zoals Wetterskip Fryslân, gemeente, Vitens, RWS, provincie), de Gebiedscommissie (indien aanwezig) en de omliggende grondeigenaren. Er wordt een eerste opzet van het inrichtingsplan gemaakt. Dit wordt vaak nog via verschillende inloopbijeenkomsten met de omgeving gedeeld en na inspraak wordt het plan aangepast. Vervolgens wordt er een definitief inrichtingsplan en raming gemaakt en een sluitend financieringsplan. Dit wordt vastgesteld door de instanties die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering en financiering. Tenslotte wordt het plan uitgevoerd, inclusief het opstellen van bestek en regelen van de benodigde vergunningen. Bij de uitvoering zijn dezelfde partijen betrokken als bij de voorbereiding, zoals de grondeigenaren en betrokken overheidsinstanties. Inrichting De Hoeve, Beekdal Linde Aanpak beheer Het beheer van het ingerichte natuurgebied gaat volgens de natuurdoelen die op de natuurbeheerplankaart staan. De grondeigenaren binnen begrenzing nieuwe natuur komen in aanmerking voor SNL subsidie (er zijn uitzondering dat er geen SNL subsidie mogelijk is). Indien er provinciale gronden zijn ingericht, dan is het zaak dat de deze ingerichte provinciale gronden z.s.m. worden verkocht aan de toekomstige eindbeheerder om te zorgen dat de grond het juiste beheer krijgt. 15

16 2.11. Gebiedscommissies (ogen en oren van het gebied) Om een gebiedsproces goed te begeleiden wordt vrijwel altijd een Gebiedscommissie ingesteld. De Gebiedscommissie is een adviescommissie voor de provincie. De voorzitter van de Gebiedscommissie is onafhankelijk. In de Gebiedscommissie zit een afvaardiging van landbouw en natuur, de dorpen, aangevuld met kennis en ervaring die van belang is voor een gebied, zoals cultuurhistorie en recreatie. De leden namens landbouw en natuur zijn aangesteld vanuit de betrokken organisaties en goed bekend in het gebied. De leden vertegenwoordigen de belangen vanuit hun achterban, maar hebben geen eigen belang. Zij hebben derhalve een relatief neutrale positie om belangenafweging tijdens planvorming en uitvoering goed te kunnen beoordelen. De onafhankelijkheid, c.q. neutraliteit van de Gebiedscommissie als collectief wordt versterkt door de inhoudelijke discussies en gedachtenvorming die in de commissie plaatsvinden. De commissie vormt gezamenlijke standpunten na afweging van de verschillende argumenten. De werkwijze binnen de Gebiedscommissie helpt om ook naar buiten in gesprekken met belanghebbende partijen een zo neutraal en onafhankelijk mogelijke positie uit te stralen. Dit is goed voor het creëren van draagvlak en vertrouwen bij de partners en het gebied. De commissies worden aangevuld met ambtelijke adviseurs vanuit de gemeente(n) en Wetterskip Fryslân, aangezien een goede koppeling met de waterhuishouding en ruimtelijke ordening essentieel is voor het slagen van de inrichtingsprojecten. Samengevat is de Gebiedscommissie de ogen en oren, alsmede de spreekbuis van en naar het gebied. Zij is formeel een adviescommissie van GS, maar vervult, zoals hiervoor verwoord, in de praktijk een veel grotere rol. Zij verkent, initieert en adviseert afgewogen voorstellen aan GS Biodiversiteit Met het inrichten van de natuurgebieden wordt veel aan herstel van biodiversiteit en soortenbescherming gedaan. Juist in de natuurgebieden is de diversiteit groot en komen andere typen soorten (vaak kwetsbare) voor, die passen bij die natuurkwaliteit. Dit komt de diversiteit van Fryslân ten goede. Bijvoorbeeld het natuurgebied Twizelermieden: In de Twizelermieden draait het vooral om het herstellen van kwelstromen. Voor de landbouw waren er lage waterpeilen ingesteld en zijn er sloten gegraven; hierdoor nam de kwel in het maaiveld af. Voor de natuur wordt de kwel hersteld. Kwel is diep grondwater dat naar de oppervlakte komt. Dit kwelwater is schoon en rijk aan mineralen. Het vormt de basis voor unieke natuur met zeldzame planten- en dierensoorten. Bijvoorbeeld de Spaanse Ruiter, Rietorchis en Dotterbloem. 16

17 Onderdeel 3. Beschrijving van de scenario s uit rapport Natuur in Fryslân haalbaar & betaalbaar 3.1. Inleiding In het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar zijn vier scenario s opgenomen: Scenario 1: Uitvoeren besluit PS - Nota Natuer en Lanlik Gebiet (2012) nul-scenario Scenario 2: Alleen uitvoeren Natuurpact Rijk - Fryslân Scenario 3: Verzilveren Natuurlijk Kapitaal Scenario 4: Volledige NNN realiseren Door de maatschappelijke organisaties is in juli 2018 in het kader van Right to Challenge nog een aanbod gedaan. Dit is scenario 5. Scenario 5 wordt in een separaat document beschreven. In de vergadering van 18 juli 2018 heeft Provinciale Staten het besluit genomen dat er drie scenario s uitgewerkt moeten worden: scenario 3, 4 en Beschrijving scenario s 1 t/m 4 op hoofdlijnen De vier scenario s onderscheiden zich in de ambitie voor de realisatie van nieuwe natuur. In onderstaande tabel is de uitwerking van de scenario s in hectares weergegeven, zoals opgenomen in het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar. Tabel : Uitwerking scenario s. Eerste cijfer is aantal hectares verwerving en tweede cijfer is aantal hectares inrichting. Cijfers gaan over de periode Merk op dat in deze cijfers ook ha s zitten die sinds 2014 zijn verworven/ingericht of momenteel in uitvoering. Scenario KRW - Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur die nodig is voor het halen van de doelen van de KRW. Natura Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur binnen de begrenzing van Natura 2000 gebieden. 3 prioritaire gebieden - Verwerving en inrichting van ha provinciale nieuwe natuur binnen de begrenzing van de projecten AKZ, Koningsdiep en Beekdal Linde Overige gebieden - Verwerving en inrichting van provinciale nieuwe natuur gelegen buiten de begrenzing van de prioritaire gebiedsontw. Nieuwe natuur uit de mienskip 1. Uitvoeren besluit PS (2012) 2. Alleen uitvoeren Natuurpact Rijk Fryslân 3. Verzilveren Natuurlijk Kapitaal 4. Volledige NNN realiseren 479 / / / / / / / / / / 484* 42 / 484* 419 / / 1026** 217 / 1026** 217 / 1026** 891 / / 116*** Saldo scenario (totale scenario) -63,4 mln mln. Opgenomen risicovoorziening 15 mln. 8,4 mln mln. Beschikbaar voor uitvoering door mienskip 8,5 mln.*** * Verwerving = via SKNL functieverandering / Inrichting = bijna geheel met pmjp en Icoongelden (eenmalig budget van het Rijk in 2013) ** Verwerving = via SKNL functieverandering (hoofdzakelijk pmjp) en Sefonsterpolder / Inrichting is voor ca de helft met pmjp en Icoongelden. Andere helft met programma. *** Voor dit bedrag kan 116 ha worden verworven, ingericht en beheerd. Het bedrag van 8,5 mln. is gevoed vanuit de onvoorzien uit de grondexploitatie. 17

18 Scenario 1: Uitvoeren besluit PS - Nota Natuer en Lanlik Gebiet (2012) nul-scenario Dit scenario was de huidige ambitie van PS: namelijk scenario 2 plus in de Nota Natuer en Lanlik Gebiet (2012) en de aanvullende afspraken in het Natuurpact (2014). Dit scenario behelst het nakomen van de afspraken met het Rijk. Daarbovenop komt een plus: de realisatie van ha provinciale natuur in drie prioritaire gebieden (Achtkarspelen Zuid, Beekdal Koningsdiep en Beekdal Linde). Let wel: niet de hele opgave in deze drie gebieden wordt dus gerealiseerd, aangezien de totale restantopgave in deze drie prioritaire gebieden groter is. Scenario 2: Alleen uitvoeren Natuurpact Rijk - Fryslân In dit scenario concentreert de provincie zich op de uitvoering van het Natuurpact dat zij heeft gesloten met het Rijk. Natuurpactmiddelen worden ingezet om hectares NNN te realiseren ten behoeve van de KRW en Natura Buiten deze beide doelen realiseert de provincie geen nieuwe natuur meer. Projecten, die in uitvoering zijn, worden wel afgemaakt. Harde toezeggingen die zijn gedaan (vooral in de drie prioritaire gebiedsontwikkelingen en Sefonsterpolder) worden zo nagekomen. Leidend binnen dit scenario is het huidige beschikbare budget. Hierop wordt uitgerekend wat het daarmee te halen doelbereik is. Deze benadering houdt in dat er in de Natura 2000-gebieden een onderscheid is gemaakt tussen hectares die strikt noodzakelijk zijn voor het behalen van de doelstelling en hectares die minder noodzakelijk zijn. Onderdeel van dit scenario is de verkoop van 161 ha grond die de provincie reeds heeft verworven binnen het NNN maar nog niet heeft ingericht en die niet nodig is voor KRW en Natura 2000 (zie voor ligging van deze 161 ha grond kaart 1 in de bijlage). Scenario 3: Verzilveren Natuurlijk Kapitaal Dit scenario is een variant op het vorige scenario, ook wat betreft aldaar genoemde cijfers. Er is hier een grotere rol voor de mienskip weggelegd. Door de inzet van flexibele hectares (116 ha) wil de provincie aansluiten bij initiatieven uit de mienskip, die natuur weet te combineren met andere maatschappelijke doelen (en middelen). Hiermee wil de provincie tevens de maatschappelijke betrokkenheid bij natuur (een afspraak uit het Natuurpact) verder vergroten. Dit kan zowel binnen als buiten het NNN zijn. Ook bij dit scenario is het huidige budget leidend. De risicovoorziening, gangbaar bij ontwikkeltrajecten, wordt ingezet om financiële ruimte te creëren voor maatschappelijke initiatieven. Dit betekent voor de natuuropgave dus wel een verhoogd risico wanneer de kosten of opbrengsten gaan tegenvallen. Onderdeel van dit scenario is de verkoop van 161 ha grond die de provincie reeds heeft verworven binnen het NNN maar nog niet heeft ingericht en die niet nodig is voor KRW en Natura 2000 (zie voor ligging van deze 161 ha grond kaart 1 in de bijlage). Criteria voor inzet flexibele hectares Voor de inzet van deze middelen wil de provincie met de mienskip criteria ontwikkelen om te bepalen waar de hectares worden ingezet. Gebiedscommissies die werkzaam zijn in de drie prioritaire gebieden vallen nadrukkelijk onder de mienskip. Inzet van de flexibele hectares moet bijdragen aan robuuste natuur en internationale doelen om in lijn te zijn met het Natuurpact. De hectares zullen indien buiten het NNN gelegen- ook moeten worden begrensd als NNN, zodat ze meetellen voor de afspraak met Rijk om, landelijk, ha nieuwe natuur in te richten. De flexibele hectares zouden ook kunnen worden ingezet voor de provinciale afronding van natuurgebieden in de drie prioritaire gebieden. 18

19 Betekenis voor de vier gebiedsontwikkelingsprojecten Voor Alde Feanen heeft scenario 3 geen gevolgen: alle benodigde hectares voor de realisatie van de natuur betreft N2000 en de inzet is om deze hectares te realiseren. Voor Achtkarspelen Zuid, Beekdal Linde en Koningsdiep heeft scenario 3 wel gevolgen, aangezien in deze drie gebieden prioriteit 3 gronden liggen. Betekenis voor de overige 23 gebieden van de 27 gebieden In de vorige paragraaf is beschreven wat scenario 3 voor de vier grote gebiedsprojecten betekent. Voor de overige 23 gebieden is het afhankelijk van de status van de gronden of deze gerealiseerd kan worden. Gronden met KRW en N2000 (afhankelijk of ze nodig zijn voor de realisatie van de N2000 doelen) kunnen worden gerealiseerd. Gronden met prioriteit 3 en 4 vallen voorlopig af. Zie voor de ligging van de 27 gebieden bijlage 2. Scenario 4: Volledige NNN realiseren In dit scenario realiseert de provincie het volledige NNN, zoals begrensd in de Verordening Romte Fryslân Dit is het maximale scenario, dat aangeeft welke investeringen nodig zijn om het volledige NNN te realiseren. Het gaat hier om de in 2011 herijkte Friese EHS, om de gebieden met prioriteitscategorieën 1 t/m 4. Dit scenario gaat verder dan de huidige ambitie van Provinciale Staten. Leidend binnen dit scenario is de opgave waarop wordt uitgerekend wat het benodigd budget is Lopende uitvoeringsprojecten In de scenario s 3 en 4 zijn de lopende uitvoeringsprojecten opgenomen. Lopende uitvoeringsprojecten zijn de (deel-)inrichtingsplannenprojecten die voor zijn vastgesteld en financieel verplicht zijn. Deze verplichtingen worden in alle scenario s nagekomen. Het betreft: Grond In februari 2018 is er een overzicht gemaakt met lopende verplichtingen rond grondverwerving en SKNL. Het overzicht betreft de transacties die al ver in de onderhandeling waren en de provincie zich niet zondermeer kon terug trekken. Voor gronden met prioriteit 3 en 4 geldt dat deze transacties van extra belang zijn omdat deze hectares t.z.t. bij scenario 3 weer verkocht moeten worden omdat ze er anders voor zorgen dat het begrotingstekort groter wordt. NB: in scenario 3+ wordt ervan uitgegaan dat deze niet ingerichte provinciale percelen prioriteit 3 en 4 niet worden verkocht. Werkzaamheden aan de Poasen, Koningsdiep 19

20 Inrichting In het rapport Natuur in Fryslân: haalbaar & betaalbaar is voor alle scenario s rekening gehouden dat de volgende inrichtingsprojecten worden afgerond, namelijk: Project Status Lopende uitvoeringsprojecten Alde Feanen Prioriteit 2 Module 3 Achtkarspelen Zuid Prioriteit 3 Module 3: Afronding polder Reahel West (142 ha), financiering vanuit pmjp*) Module 5: Realisatie van noordelijke deel Drogehamstermieden (51 ha) NB: Module 4 (Reahel Oost) was in voorbereiding, maar is gestopt n.a.v. PS besluit op 18 juli Baarderadeel Prioriteit 4 Afronding ruilverkaveling, financiering vanuit pmjp*) Beekdal Linde KRW en prioriteit 3 Uitvoering module 3 Uitvoering module 4 Ferwerderadeel KRW en N2000 Afronding Vijfhuizen, vooral pmjp financiering*) Koningsdiep KRW, N2000, prioriteit 3 Planproces Boven- en Middenloop (voorbereiding van module 4) Inrichting Dulf Mersken, onderdeel van N2000 beheerplan Van Oordt s Mersken Uitvoering module 2 Uitvoering module 3 Sefonsterpolder Prioriteit 4 Afronden van de aanleg van 25 ha*) (Gaasterland) Swette De Burd Prioriteit 4 en Icoon Afronding icoonproject en 3 e module: aanleg 250 ha natuur, waaronder 25 ha waterrecreatie, financiering door Icoonmiddelen en pmjp*) Twizelermieden Prioriteit 3 Aanleg 120 ha*) Wolvega Zuid Prioriteit 3 Afronding project, aanleg van 70 ha natuur, financiering door Icoonmiddelen en pmjp*) De projecten met een *) zijn in 2018 of worden in 2019 afgerond. Daarnaast worden de Natura 2000 en PAS maatregelen in het kader van de uitvoering van de N2000 beheerplannen uitgevoerd. Deels heeft dit overlap met de realisatie van de NNN, zoals binnen Alde Feanen, Alde Feanen LIFE, Dulf Mersken, Groote Wielen en het Friese Merengebied. 20

21 4. Uitwerking scenario 3 en Inleiding In dit hoofdstuk wordt een uitwerking gegeven van de scenario s 3 en 4. Hierbij is er onderscheid tussen: Validatie van de scenario s uit Natuer yn Fryslân. Knoppen om een plus op de scenario s te krijgen. Beschrijving voorstel invulling scenario s 3 en 4: een plus op de beschrijving van de scenario s volgens het rapport Natuur in Fryslân, haabaar & betaalbaar /natuurbeheerplan waarin kansen worden meegenomen, waardoor er meer gedaan kan worden voor hetzelfde geld Validatie van de scenario s uit Natuur in Fryslân Er is nader onderzocht welke hectares nog gerealiseerd moeten worden en met de huidige kennis van zaken zijn de cijfers gevalideerd. Daarnaast zijn de normkosten voor verwerving, inrichting en beheer gevalideerd. Normkosten verwerving, inrichting en beheer Voor het berekenen van de kosten van de scenario s in het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar is uitgegaan van normkosten/ha. Deze normkosten zijn: Verwerven van 1 ha: ,--. Netto kosten van verwerven van 1 ha; afwaardering van de grond (85%): ,--. Dit op basis van de gemiddelde boekwaarde van de gronden die per onderdeel uitmaakten van het IKG. Inrichten van 1 ha: euro. Beheer van 1 ha: 600 euro/jaar. NB: naast de kosten voor verwerven, inrichten en beheer zijn er nog andere kosten en inkomsten. Deze kosten zijn meegenomen in de berekening van de kosten. Geconstateerd is dat de berekening van de normkosten niet voldoende houdbaar is, omdat er 1 normbedrag voor de gehele provincie wordt gehanteerd, ongeacht de locatie, grondsoort en de te realiseren natuurdoeltypen. Daarom is er onderzocht of er ook specifieker normbedragen zijn aan te houden, zodat er een realistischer normbedrag wordt gehanteerd. Uit het onderzoek is het volgende naar voren gekomen: Normkosten grond Voor de normkosten grond is het voorstel om dit meer gebied specifiek aan te houden. Voor Fryslân zijn het de volgende gebieden met de gemiddelde normkosten: Eilanden: ,-- Noordelijk Fryslân: ,-- Weidestreek 3 : ,-- De Wouden: ,-- Weidestreek/De Wouden: ,-- Gemiddeld Fryslân: ,-- De gemiddelde normkosten zijn gebaseerd op Kwartaal bericht Kadaster Provincie Friesland 4e kwartaal Het gewogen gemiddelde komt op ,--. Normkosten inrichting In het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar is voor de inrichting rekening gehouden met euro/ha. Dit is het gemiddelde normbedrag dat voor de opgave is afgesproken met het Rijk. 3 De Weidestreek zijn de gemeenten Sudwest Fryslan, De Fryske Marren, Littensedradiel en Leeuwarden. 21

22 De vraag is of voor de restantopgave dit normbedrag ook toereikend is, gezien de natuurdoeltypen die nog gerealiseerd moet worden. Daarom is er een nadere berekening uitgevoerd op basis van de beschikbare theoretische onderbouwing van euro en de projecten die reeds zijn uitgevoerd (praktijk). Op basis daarvan is een nadere inschatting gemaakt van de inrichtingskosten. Gemiddeld betreft het geactualiseerde normbedrag voor de restantopgave vanaf voor scenario 3+: euro/ha en voor scenario 4: euro/ha. Normkosten beheer De normkosten voor beheer zijn aangepast. De normkosten voor beheer waren al gebaseerd op de gemiddelde normkosten voor de nog te beheren natuurgronden op basis van de normkostensystematiek voor de natuurdoeltypen. Omdat het restant aan te beheren hectares is aangepast, is er ook een verschuiving in de hectares per natuurdoeltypen. Als gevolg hiervan zijn de normkosten aangepast van 600 euro/ha/jaar naar 250 euro/ha/jaar. Gebieden, die niet ingericht hoeven te worden. Er zijn nog in te richten gebieden binnen NNN, waar geen inrichtingsmaatregelen nodig zijn om de beoogde natuurkwaliteit te krijgen. Er heeft een technische validatie plaatsgevonden en het blijkt dat een aantal hectares reeds door derden ingericht zijn of het inzicht is dat deze gronden niet meer ingericht hoeven te worden om de natuurkwaliteit te bereiken. In het rapport Natuur in Fryslân: haalbaar & betaalbaar was er nog wel rekening mee gehouden dat deze gebieden ingericht moeten worden. Hiermee is het een directe besparing van euro/hectare op de cijfers van scenario 3 in Natuur in Fryslân. Zie kaart 6 voor ligging van deze hectares. Niet ingerichte gebieden, die reeds een beheervergoeding krijgen Bij de berekening in het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar & betaalbaar is er vanuit gegaan dat alle niet ingerichte grond nog een beheervergoeding zou moeten krijgen. Echter blijkt uit de validatie dat er voor het volledige NNN ca hectare niet ingerichte grond reeds een beheervergoeding wordt verstrekt. Hiermee is er een directe besparing van gemiddeld 600 euro/hectare/jaar t.o.v. scenario 3 en 4 in het rapport Natuur in Fryslân. Zie kaart 7 voor ligging van de hectares. Financiering vanuit N2000 budget Het blijkt dat een aantal nog te verwerven hectares en in te richten grond ook als maatregel in de N2000 beheerplannen zijn opgenomen (incl. budget). Omdat deze hectares al onderdeel uitmaken van de N2000 maatregelen uit het beheerplan hoeven deze hectares niet vanuit de natuurontwikkelingsopgave gefinancierd te worden (het benodigde budget hiervoor is dubbel geteld). Het gaat om: Beheerplan Maatregel budget Hectares N2000 grondverwerving Ameland , ha 10b: Grondverwerving t.b.v. hydrologische buffering inrichting Ameland 10c: Inrichten bufferzones , ha Van Oordt s Mersken Inrichting De Dulf , ha Alde Feanen Module ,--*) Lauwersmeer Inrichting Ezumakeeg ,-- *) Dit bedrag wordt grotendeels benut voor de verbetering van de bestaande natuur. Vandaar dat er geen hectares meegeteld zijn. NB: In N2000 beheerplan IJsselmeer wordt ook natuur gerealiseerd. Dit betreft echter geen hectares binnen de nog te realiseren NNN nieuwe natuur. 22

23 4.3. Mogelijkheden om extra financiering/hectares voor natuur te krijgen (PLUS) In deze paragraaf wordt een overzicht van de mogelijkheden weergegeven om extra financiering/hectares voor de natuur te krijgen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen: PM mogelijkheden. Mogelijkheden die niet direct tot extra middelen leiden. PM mogelijkheden Dit betreft kansen en besparingsmogelijkheden die nog niet zo concreet zijn, maar waarvan de inschatting is dat, als je hierop investeert, er een goede mogelijkheid is om een extra besparingsmogelijkheid of extra financiering te regelen. Overigens moet voor een aantal van deze mogelijkheden nog wel mandaat van Gedeputeerde Staten en/of Provinciale Staten worden verkregen. Het betreft de volgende punten: BTW Bij de kosten wordt nu nog rekening gehouden met de BTW. Er vindt momenteel nog overleg met de belastingdienst plaats, met de inzet dat de BTW compensabel is voor het inrichten van de natuur. Indien compensabel, dan zorgt dat voor een besparing van 21% op de inrichtingskosten van NNN, inclusief op de inrichtingskosten van een aantal reeds uitgevoerde projecten. Dit geldt alleen als de provinciale bijdrage via opdrachten (niet via subsidie) wordt verstrekt. Benutten andere financieringsbronnen Er zijn verschillende financieringsbronnen die gekoppeld kunnen worden aan de natuuropgave. Hierbij wordt gedacht aan: De waterschappen zijn aan het onderzoeken waar waterbuffering mogelijk is. Hier kan mogelijk een koppeling gelegd worden met de natuurgebieden. Hierdoor kan nog meer dan nu het geval is er een besparing op beide doelen plaatsvinden. Regio-enveloppes: aanmelden projecten die hiervoor in aanmerking komen. Van belang is dat de Provincie concrete, op korte termijn uitvoerbare projecten heeft. CO2: in veel van de natuurgebieden wordt het waterpeil verhoogd, hiermee komt er ook minder CO2 vrij. Deze gebieden kunnen mogelijk aangemeld worden als projecten waar de CO2 wordt verminderd. Regiodeals landbouw: gebruik maken van financiering vanuit de landbouw in de natuurgebieden door zichtbaar de koppeling natuur en landbouw te maken waar agrarische medegebruik mogelijk is; op dit moment wordt ca. 80% van de graslandgrond binnen NNN al aan agrariërs verpacht. Aansluiten op de veenweidevisie: een aantal natuurgebieden zijn aangemerkt als kansrijk gebied in de veenweidevisie. In eerste instantie was het idee dat bij realisatie van het natuurgebied hier invulling aan de veenweidevisie wordt gegeven. Nu de realisatie van de natuurgebieden minder zeker is, kan ook andersom gekeken worden: kan de veenweidevisie worden benut om de natuurgebieden te realiseren? Aandachtspunt is dat er eerder door Provinciale Staten al een besluit is genomen dat een aantal kansrijke gebieden die via NNN ingericht zouden worden, niet meer als kansrijk gebied zijn aangemerkt. Waddenfonds. Voor de projecten in het waddengebied onderzoeken of deze deels gefinancierd kunnen worden door het Waddenfonds. Hiermee komt er natuurgeld vrij dat ingezet kan worden voor andere natuurprojecten. LIFE+ en andere Europese subsidies. Inzet van privaat geld. Bijvoorbeeld crowdfunding, PPS (Privaat Publieke Samenwerking), maatschappelijke aanbesteding of grondbank. Hierbij kan ook aansluiting worden gezocht bij het bedrijfsleven, aangezien natuur het groene imago van een bedrijf kan verbeteren. Groencertificaten. Ook gezien het feit dat het Rijk nu financiering van private partijen (o.a. pensioenfondsen) uit de markt wil binnen halen via Groencertificatie voor de hun eigen groen 23

24 gelabelde project onderdelen, dan biedt dit model mogelijk ook kansen voor de natuurontwikkeling. Waterrecreatievisie en Position Paper Gastvrijheidseconomie: natuur als belangrijk decor voor recreatie. Het zijn nu nog visies op hoofdlijn, in de uitwerking kan mogelijk verder worden geïnvesteerd in natuur. Investeringen voor het recreatief medegebruik in de natuurgebieden kan wellicht vanuit partijen en budgetten gefinancierd worden. Klimaat: maatschappelijke roep om meer bos aan te leggen om zo meer CO2 vast te leggen. De beheerkosten zijn laag en kosten voor inrichting zijn ook relatief laag, zeker wanneer het om spontane ontwikkeling gaat. Een wandeling door de Deelen Gronden t.b.v. meerdere doelen inzetten De aangekochte gronden voor natuur zijn nu vooral primair voor realisatie van natuur. Deze gronden kunnen ook worden ingezet voor andere provinciale doelen, zoals landbouwinclusieve natuur t.b.v. natuurinclusieve landbouw, infrastructuur, plaatsen van zonnepanelen, recreatie e.d. Hiermee kan er mogelijk extra geld worden verkregen t.b.v. natuuropgave. NB: hiermee moet nog wel invulling aan de natuurdoelen worden gegeven. Voor infrastructuur en het plaatsen zonnepanelen lijkt deze combinatie lastiger inpasbaar. Taakstelling meegeven Bij specifieke projecten aangeven dat er een taakstelling ligt om andere financiering te regelen. Bijvoorbeeld een PPS (publiek private samenwerking) taakstelling dat er voor een bepaald aantal hectares andere financiering gezocht moet worden. O.a. door een loket te openen waar private partijen terecht kunnen komen om te investeren in natuur. Onbekend is welke partijen interesse hebben. Een analyse is nodig om uit te zoeken in hoeverre partijen belangstelling hebben en welke randvoorwaarden de overheid meegeeft aan de partijen: wat is toelaatbaar in een natuurgebied? Hectares in de randzone, die niet gerealiseerd worden In de randzone van natuurgebieden worden niet alle hectares gerealiseerd met financiering vanuit NNN. Het betreft bijvoorbeeld paardenweiden, delen van erven e.d. Er is ingeschat dat dit ca. 3% van het totaal te realiseren hectares is. Hiermee is er een directe besparing op de verwerving, inrichting en beheer voor deze hectares. 24

25 Mogelijkheden die niet direct tot extra middelen leiden In bijlage 3 zijn de mogelijkheden beschreven, waarvoor het niet waarschijnlijk is dat deze mogelijkheden snel tot extra middelen leiden. Een voorbeeld hiervan is de toeristenbelasting. Het zou mooi zijn dat de toeristenbelasting in natuurgebieden en directe omgeving voor een deel ten goede te laten komen van de (natuur)beheerder. Of ondernemers, partijen, personen die voordeel hebben van natuurgebieden betalen mee aan het beheer of aan de voorzieningen. Denk hierbij aan fietsenverhuurders, vakantiehuizenverhuurders, horeca, bootverhuurders, e.d. Het is echter niet denkbaar dat dit op korte termijn geregeld kan worden Een plus op scenario 3 en 4 In de vorige paragrafen zijn de mogelijkheden voor de financiering van de plus gegeven. Het zijn vooral punten uit de validatie die voor een besparing zorgen en concreet genoeg zijn om een inschatting te geven van het bijbehorend budget en hectares. Het overzicht met de PM mogelijkheden is echter nog niet concreet genoeg om hier al goed onderbouwd een budget tegenover te zetten. De volgende punten zijn in de berekeningen voor scenario s meegenomen als besparings- en financieringsmogelijkheden: Gebieden, die niet ingericht hoeven te worden: Uit de technische validatie zijn hectares naar voren gekomen die niet ingericht hoeven te worden. Niet ingerichte gebieden, die reeds een beheervergoeding krijgen: Uit de technische validatie zijn de nog niet ingerichte hectares naar voren gekomen die al een beheervergoeding krijgen. Financiering vanuit N2000 budget: Zie de maatregelen in tabel in paragraaf 4.2. Benutten andere financieringsbronnen en koppeling met andere doelen: Op basis van de reeds verkregen subsidies voor afgeronde projecten mag de verwachting worden uitgesproken dat voor nieuwe projecten ook financiering verkregen kan worden. Denk hierbij aan: LIFE+ voor uitvoering Rottige Meenthe en Alde Feanen. Daarnaast zijn er nieuwe ontwikkelingen, zoals veenweidevisie, klimaat, water e.d. die goed te koppelen zijn met natuurontwikkeling. Ook hier kan de verwachting worden uitgesproken dat hier financiering uitkomt. De inschatting is dat hiermee 5 à 10 mln. euro verkregen kan worden. Voor scenario 3+ is 5 mln. euro en voor scenario 4 is 7,5 mln. euro opgenomen Inzetten plus op scenario 3: scenario 3+ Het voorstel is om de plus in te zetten voor: Afronden Achtkarspelen Zuid via het plan Mieden op z n Mooist. Niet verkopen van de 161 ha niet ingerichte provinciale grond, zoals in scenario 3 is voorgesteld. Voorstel gebiedscommissie Achtkarspelen Zuid: Mieden op z n Mooist De Gebiedscommissie Achtkarspelen Zuid heeft op verzoek van de provincie onderzocht wat de mogelijkheden zijn om de natuurgebieden in Achtkarspelen Zuid op een goede manier af te ronden. Achtkarspelen Zuid heeft hier uitwerking aangegeven middels het advies: Mieden op z n mooist. De goede kwaliteit van het grondwater (kwel) in De Mieden is de drijfveer om de natuurwaarden te behouden en te versterken. Deze kwel komt vooral voor in de begrensde natuurgebieden in de Mieden. Hiermee wordt biodiversiteit gecreëerd in en rondom de bestaande natuurgebieden in de Mieden. De natuurlijke condities om de biodiversiteit te versterken zijn in deze gebieden aanwezig. Met gerichte en efficiënte ingrepen kan een afgerond robuust netwerk ontstaan. Dat kan door aanpassingen in de waterpeilen, kleine inrichtingsmaatregelen en doelgerichte grondruilingen. Ook andere doelen als landbouwstructuurverbetering én recreatieve doelen kunnen hiermee ingevuld worden. 25

26 Met minimale middelen worden robuuste eenheden gecreëerd waarbij een groot deel van de natuuropgave (NNN) door kan gaan. Hiermee wordt gezorgd voor een goede invulling aan het Miedenproject. Een schil aan gronden rondom de robuuste eenheden én binnen de EHS worden ingezet voor andere vormen van agrarisch gebruik. Agrarische gebruik dat past bij de boer én bij de Mieden. Deze gebieden zijn de overgangsgebieden. Overgangsgebieden zijn gebieden rondom een robuust natuurgebied waar mogelijkheden liggen voor versterking van de biodiversiteit met agrarisch gebruik. Op deze gronden liggen beperkingen en daarom is afwaardering aan de orde. Hiermee kan invulling worden gegeven aan de nieuwe opgave natuurinclusieve landbouw. De Mieden zijn uitermate geschikt voor invulling van meerdere doelstellingen die meeliften (of vice versa) op de ontwikkeling van de biodiversiteit. De Gebiedscommissie ziet mogelijkheden in andere vormen van agrarisch gebruik. Door het aanleggen van de natuurgebieden kunnen veengebieden worden vernat en wordt CO2 vastgelegd. Ook kunnen de Mieden als regio een belangrijk gebied worden voor de recreatie. Door het gebied meer toegankelijk en bekend te maken (marketing) kan het een belangrijke trekker voor de regio worden. Economie en ecologie vinden elkaar. Met en voor de mienskip. Het systeem functioneert dus door de inzet van en samenwerking tussen boeren, Natuurbeheerorganisaties en particulieren. Door samenwerking en creëren van kringlopen ontstaat meerwaarde. Voor de Mieden maar ook voor de gebieden die er omheen liggen. De landbouwstructuur kan daarmee ook sterk verbeterd worden. In hoofdlijnen is het plan als volgt: Een robuuste kern van natuurgronden (veelal gronden van Staatsbosbeheer), schil aan gronden daar omheen, overgangsgebieden: biodiversiteit versterken met behulp van boeren uit omgeving; Samenwerking en kringloop: meerdere vormen van agrarisch gebruik mogelijk maken; Meerdere doelen combineren: CO2-opslag, kringlooplandbouw, recreatief medegebruik; Op basis van kennis over het gebied is een fictief ruilplan gemaakt: dat is basis voor begrenzing robuuste kernen en overgangsgebieden; Door effectieve ruiling en overgangsgebieden met ander afwaarderingsregime is het mogelijk de doelen te realiseren; Geraamde investering: ca. 6,3 miljoen exclusief de verkoop provinciale gronden binnen NNN (worden gebruikt voor ruilingen danwel liggen nog voor verkoop in gebied). NB: in scenario 3 is de verkoop van de provinciale gronden binnen NNN meegenomen, betreft zeker 2 mln. euro. Kortom: ontwikkeling van de biodiversiteit in de Mieden is goed mogelijk door een brede kijk op de behoeften in het gebied én een integrale benadering. De mogelijkheden voor ontwikkeling van natuur op een efficiënte manier vorm geven ziet de Gebiedscommissie als een goede oplossing. Waarbij water sturend is voor de gewenste natuur. Ook het schuiven met hectares en samen met grondeigenaren maatwerk leveren en door het toestaan van agrarisch gebruik onder condities. Ontwikkeling van het gebied met het gebied. Kringloop en samenwerking zijn daarin de sleutelwoorden. 26

27 Schraalland in de Hamstermieden 4.6. Voorstel aanpak scenario 3+ In paragraaf 4.3 is aangegeven dat er besparingsmogelijkheden en financieringsmogelijkheden zijn waardoor er meer hectares gerealiseerd kunnen worden dan in scenario 3 is uitgegaan. Voor de realisatie van NNN wordt een werkwijze voorgesteld onderverdeeld in categorieën: Categorie A: Realisatie KRW en N2000 opgave (met uitzondering gronden die niet nodig zijn voor de realisatie van de N2000 doelen) B: bestuurlijke en juridische verplichtingen prioriteit 3 en 4 C: overige gronden prioriteit 3 en 4 te realiseren. Realisatie mits voldoende financiering beschikbaar. D: overige gronden prioriteit 3 en 4 en N2000 (niet nodig voor realisatie van N2000 doelen) te realiseren als er aanvullende financiering is/kansen zijn. Realisatie mits voldoende financiering beschikbaar. Aanpak Deze opgave realiseren via de lopende gebiedsprocessen en uitvoering van de N2000 beheerplannen. Deze opgave realiseren via de lopende gebiedsprocessen en is grotendeels in uitvoering. Voorstel om Achtkarspelen Zuid op basis van Mieden op z n mooist af te ronden. Binnen deze categorie vallen ook niet ingerichte provinciale gronden met prioriteit 3 en 4. Voorgesteld wordt om deze gronden vooralsnog niet te verkopen. En op het moment dat er aanvullende financiering is voor de realisatie van deze gronden, deze in categorie D uit te voeren. Voor deze opgave is nog onvoldoende financiering beschikbaar. Met aanvullende financiering zijn er mogelijkheden om de middelen te vergroten. Ook kunnen mogelijkheden ontstaan doordat binnen de eerder genoemde categorieën minder budget nodig is om de projecten te realiseren. Het beschikbare budget voor en de realisatie van deze categorie wordt door de provincie bijgehouden. Realisatie van de gronden op maat; per gebied bekijken wie deze gronden kunnen realiseren. NB: voor alle categorieën geldt dat als er initiatieven uit de Mienskip komen, deze opgepakt kunnen worden. Het zou goed zijn om loket in te stellen. 27

28 In vergelijking met scenario 3 is de plus in scenario 3+: categorie C en D. In categorie C wordt invulling gedaan aan de flexibele hectares die in het rapport Natuur in Fryslân, haalbaar en betaalbaar zijn genoemd. De realisatie van categorie C en D is alleen mogelijk als er voldoende financiering is, aanvullend op de provinciale financiering à 79 mln. euro Te realiseren hectares en kosten scenario 3+ en scenario 4 In onderstaande tabel zijn de te realiseren hectares per prioriteit. Tabel Uitwerking scenario s in ha s voor de het onderdeel ontwikkelopgave nieuwe natuur. Eerste cijfer is verwerving, tweede cijfer is inrichting. Cijfers scenario 3+ en scenario 4 gevalideerd is de restantopgave die vanaf nog gefinancierd moet worden. Scenario Scenario 3+ Scenario 4 Onderdeel gevalideerd KRW - Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur die nodig is voor het halen van de doelen van de KRW. 381 / / 672 Natura Verwerving en inrichting van internationale nieuwe natuur binnen de begrenzing van Natura 2000 gebieden. 376 / / prioritaire gebieden - Verwerving en inrichting van ha provinciale nieuwe natuur binnen de begrenzing van de projecten 163 / / 731 AKZ, Koningsdiep en Beekdal Linde Overige gebieden - Verwerving en inrichting van provinciale nieuwe natuur gelegen buiten de begrenzing van de prioritaire / 828 gebiedsontw. Nieuwe natuur uit de mienskip Saldo scenario (totale scenario) 0-85,7 mln. Opgenomen risicovoorziening 11,1 mln. 12,2 mln. Opgenomen cofinanciering 5 mln. 7,5 mln. Normbedrag inrichting / ha 8.250, ,-- Normbedrag verwerving / ha , ,-- Normbedrag beheer / ha / jaar 250,-- 250,-- Inrichting van de Wolwarren en Jan Durkspolder in de Alde Feanen, peilverhoging 20 cm in de winter 28

29 4.8. Vergelijking scenario 3 en scenario 3+ In vergelijking met de beschrijving van scenario 3 in Natuur in Fryslân zijn de belangrijkste verschillen met scenario 3+: 1. Daar waar in scenario 3 alleen prioriteit 1 (KRW) en prioriteit 2 (N2000) en lopende verplichtingen prioriteit 3 en 4 (provinciale ambitie) worden gerealiseerd, wordt in scenario 3+ voorgesteld om NNN te realiseren via een gefaseerde aanpak mits er voldoende maatschappelijke initiatieven en aanvullende financiering is. 2. In scenario 3+ wordt aanvullend voorgesteld om: het gebiedsproject Achtkarspelen-Zuid op basis van Mieden op z n Mooist uit te voeren de 161 hectare niet ingerichte provinciale grond 4 binnen begrenzing niet te verkopen. 3. In scenario 3+ wordt uitgegaan van aanvullende financiering door koppeling met andere doelen en gebruik te maken van aanvullende financieringsbronnen en subsidies, inschatting 5 mln. euro. 4. In scenario 3+ is een risicoreservering opgenomen. In scenario 3 was er geen risicoreservering. 5. Scenario 3+ gaat uit van de gevalideerde cijfers wat betreft: o Normkosten. o o Meer ingerichte gronden. Minder kosten aan beheer doordat gebleken is dat er niet ingerichte gronden al in beheer zijn Uitwerking scenario 4 De aanpak, die voor scenario 3+ wordt voorgesteld in paragraaf 4.4, heeft de inzet om zoveel mogelijk hectares binnen de NNN te realiseren door inzet van andere financieringsbronnen dan de provincie en combinatie met andere doelen. Dit is echter wel afhankelijk of deze financieringsbronnen er uiteindelijk zullen zijn. Scenario 4 gaat uit van de beschikbaarheid van budget om de totale NNN te kunnen realiseren. Projecten kunnen sneller worden gestart en daarmee afgerond worden als er meer budget aanwezig is. De hoogte van het beschikbare provinciale geld voor natuur wordt als belangrijkste verschil gezien tussen scenario 3+ en scenario Aandachtspunten, risico s en hun beheersing en vervolg De belangrijkste risico s in relatie tot scenario s in deze notitie zijn: Begrenzing BARRO (Besluit algemene regels ruimtelijke ordening) In 2015 is de begrenzing van NNN herijkt. Deze begrenzing staat vast tot minimaal Vanwege de BARRO kan hier niet zomaar van af worden geweken, dat wil zeggen dat de NNN niet kleiner mag worden. De BARRO voorziet in de juridische borging van het nationaal ruimtelijk beleid. In scenario 3 is opgenomen dat 161 hectare niet ingerichte provinciale grond weer verkocht moet worden om voldoende budget te hebben. Echter de status NNN blijft wel op deze gronden liggen. De vraag is of deze grond daarom eenvoudig tegen landbouwwaarde verkocht kan worden. Dat is ook de reden waarom in scenario 3+ wordt voorgesteld om deze grond op voorhand niet te verkopen (categorie C). Naast de risico s omtrent de verkoop van de gronden, is ook het risico dat de NNN niet kleiner mag worden. In scenario 3 wordt niet het totale NNN gerealiseerd. 4 Deels overlap met plan Mieden op z n Mooist : plan Mieden op z n Mooist gaat er vanuit dat de niet ingerichte provinciale hectares binnen natuurbegrenzing worden ingezet voor natuurrealisatie. 29

30 Aankoopmogelijkheden N2000 grond, die niet nodig is voor realisatie N2000 doelen In scenario 3+ is er rekening mee gehouden dat niet alle grond binnen N2000 begrenzing nodig is om de N2000 doelen te realiseren. Deze grond wordt niet (proactief) aangekocht. Echter wat te doen als grondeigenaren hun gronden aanbieden die binnen N2000 begrenzing liggen, waarvan is aangegeven dat deze niet nodig zijn voor de realisatie van de N2000 doelen. De inschatting is dat dit risico laag is, aangezien deze grondeigenaren tot op heden hun grond niet hebben willen verkopen. Eventueel toekomstig budgettekort binnen de totale natuuropgave Het berekende tekort door BMC op de natuuropgave is in scenario 3 en 3+ nu opgelost via de natuurontwikkelingsopgave. Het is mogelijk dat in de toekomst nieuwe tekorten aan de orde zijn. Dit kan betekenen dat de natuurontwikkelingsopgave nog verder versoberd moet worden zolang alle tekorten binnen de natuuropgave worden opgelost door minder natuur te realiseren. Niet alle natuur wordt gerealiseerd In Fryslân wordt de natuur op basis van minnelijkheid gerealiseerd. Niet alle grondeigenaren zullen bereid zijn om de grond te verkopen voor realisatie van natuur. De inschatting is dat niet alle natuur wordt gerealiseerd. Hierdoor zal ook niet al het beschikbare budget voor N2000 en KRW worden benut. 30

31 Overzicht bijlagen: bijlage 1: twee praktijkvoorbeelden Grûn te plak Bijlage 2: 27 gebieden Bijlage 3: Mogelijkheden die niet direct tot extra middelen leiden Bijlage 4: Gebruikte afkortingen Overzicht kaarten: Kaart 1: Inzicht verkoop van 161 ha grond die de provincie reeds heeft verworven binnen het NNN prioriteit 3 en 4, maar nog niet heeft ingericht. Kaart 2: Status inrichting en verwerving in Alde Feanen Kaart 3: Status inrichting en verwerving in Achtkarspelen Zuid Kaart 4: Status inrichting en verwerving in Beekdal Linde Kaart 5: Status inrichting en verwerving in Koningsdiep Kaart 6: kaart met de percelen die niet ingericht hoeven te worden. Kaart 7: kaart met niet ingerichte gebieden, die reeds een beheervergoeding krijgen 31

32 Bijlage 1: twee praktijkvoorbeelden Grûn te plak Praktijk voorbeeld 1 Boerderijverplaatsing met gebruikmaking van de Subsidie Agrarische Bedrijfsverplaatsing (SAB) afgewikkeld in een kavelruil onder de Wet Inrichting Landelijk gebied met gebruikmaking van de kavelruilsubsidie. Een agrarisch bedrijf die voor meer dan de helft van haar areaal onder de begrenzing of binnen een plangebied is gelegen kan gebruik maken van de SAB regeling, wanneer deze regeling specifiek voor dit bedrijf wordt opengesteld. In onze praktijksituatie was dit aan de orde. Ook de financiële middelen waren beschikbaar en de toepassing van de SAB was meegenomen in de begroting. De verplaatser heeft in dit geval zelf een vervangend bedrijf gevonden, waarvan de opstallen nog niet geheel passend waren. De verplaatser heeft dit vervangende bedrijf gekocht met enkele opschortende voorwaarden, waaronder het verkopen van zijn bedrijf aan de provincie en het toegekend krijgen van de SAB. Het is belangrijk de verplaatser nauwgezet te adviseren wanneer hij een vervangend ruilbedrijf koopt. In onze praktijksituatie werd ook nog grond gekocht van derden. Het traject van de aankoop van het bedrijf en de subsidie verlening (SAB) wordt begeleid door verschillende mensen, ook om het belang van de aankoop niet te vermengen met de subsidieverstrekking. Voor de aankoop is het object getaxeerd door een onafhankelijk taxateur. Dit vormde de basis voor de onderhandeling die door de aankoper is uitgevoerd. Voor de SAB is het ook nodig dat het vervangende bedrijf wordt getaxeerd. In de onderhandeling worden afspraken gemaakt over de prijs, maar ook over de oplevering, voortgezet gebruik en de koppeling met andere aankopen en de koppeling met het afwikkelen in een kavelruil. Er worden afzonderlijke overeenkomsten gemaakt voor onze aankoop van het bedrijf en door de verplaatser wordt een overeenkomst gemaakt voor de aankoop van het ruilbedrijf alsook de gronden van derden. In al deze overeenkomsten dient te worden opgenomen dat het in een kavelruil wordt afgewikkeld. De kavelruil die uiteindelijk via het kavelruilbureau van de provincie loopt, geeft op haar beurt weer mogelijkheden tot subsidie op overdrachtskosten en subsidie op kavel verbeteringswerken. Een ander voordeel van de kavelruil (WILG) is dat er vrijstelling wordt verleend op de overdrachtsbelasting. Een kavelruil heeft minimaal 3 inbrengende partijen nodig en 2 ruilende partijen. In de praktijk ligt er een grote coördinerende uitdaging om alle afspraken tussen partijen bij elkaar te brengen, afstemming te houden met de subsidieprocedures en de hele transactie richting notarisafwikkeling te begeleiden, waarbij iedere partij goed op de hoogte moet worden gehouden. Dergelijke complexe transacties met gebruikmaking van subsidies geven partijen juist reden om zaken te doen met de provincie. Praktijk voorbeeld 2 Met de inzet van ruilgrond een grondeigenaar laten meewerken aan particulier natuurbeheer. In de praktijk komt het voor dat een grondeigenaar met grond binnen Natuurnetwerk Nederland (NNN) zijn grond wel wil omvormen naar natuur, maar voor de bedrijfsvoering geen agrarische grond kan inleveren. Met de inzet van vervangende ruilgrond wordt een afspraak met grondeigenaar 32

33 gemaakt dat hij een aanvraag doet voor de SKNL subsidie voor de omvorming van (een deel) zijn grond. Een dergelijke verkooptransactie wordt aangegaan met de opschortende of ontbindende voorwaarde dat de grondeigenaar grond gaat omvormen naar natuur. Aangezien veelal de goede ruilgrond niet direct op juiste plaats voorhanden is wordt een dergelijke transactie ook vaak in combinatie met een kavelruil uitgevoerd. Waarbij ruilgrond op enige afstand via ruiling(en) met derden op de juiste plaats komt. Dit geheel aan overeenkomsten of deelovereenkomsten wordt in een kavelruil afgewikkeld, waarbij ook de voordelen van subsidie genoten kan worden. 33

34 Bijlage 2: 27 gebieden NNN Fryslân is verdeeld over 26 robuuste natuurgebieden. Per gebied is uitgewerkt hoeveel hectares verworven en ingericht moeten worden. De opgaven 27 en 28 liggen verspreid in de provincie Fryslân (die staan niet op de kaart weergegeven) = EHS buiten robuuste gebieden Deelgebieden (nummer en naam) 1. Vlieland 11. Skrok en Skrins (Baarderadeel) 19. Beekdal Linde 2. Terschelling 12. IJsselmeerkust noord 20. Tjonger 3. Ameland 13. Oudegaaster Brekken 21. De Boarn (Koningsdiep) 4. Schiermonnikoog 14. Fluessen en Morra 22. Fochteloërveen 5. Noard Fryslân Bûtendyks 15. Gaasterland 23. Drents-Friese Wold 6. Lauwersmeer 16. Groote Brekken 24. Witte en Zwarte Brekken 7. Natte As Leeuwarden 17. Tjeukermeer 25. Sneekermeer 8. De Mieden (Achtkarspelen zuid) 18. Easterskar en Rotsgaasterwallen 26. De Deelen 9. Burgumermar en De Leijen en Rottige Meente en Brandemeer 27. EHS buiten robuuste gebieden 10. Alde Feanen en Swette De Burd 18.1 Easterskar en Rotsgaasterwallen 28. Oevers en kaden en KRW 18.2 Rottige Meente en Brandemeer projecten (staat niet op de kaart) Naam Doel Trekker 1. Vlieland Beheerplan Duinen van Vlieland N2000 Provincie Fryslân Watergebiedsplan Vlieland KRW Wetterskip Fryslân 2. Terschelling Beheerplan Duinen van Terschelling N2000 Provincie Fryslân 3. Ameland Beheerplan Duinen van Ameland N2000 Provincie Fryslân 4. Schiermonnikoog Beheerplan Duinen van Schiermonnikoog N2000 Provincie Fryslân Watergebiedsplan Schiermonnikoog KRW Wetterskip Fryslân 5. Noard-Fryslân Inrichting Ferwerderadiel fernijt NNN Provincie Fryslân Bûtendyks O&K Kouwe Faart KRW Wetterskip Fryslân 6. Lauwersmeer Beheerplan Lauwersmeer N2000 Provincie Fryslân 7. Natte As Leeuwarden Beheerplan Groote Wielen N2000 Provincie Fryslân It Bûtenfjild NNN Provincie Fryslân 8. De Mieden Landinrichting Achtkarspelen Zuid NNN Provincie Fryslân Inrichting Twijzelermieden NNN Provincie Fryslân 34

35 9. Burgumermar en O&K Herinrichting Lits Leijen KRW Wetterskip Fryslân Leijen 10. Alde Feanen en Beheerplan De Alde Feanen N2000 Provincie Fryslân Swette De Burd Landinrichting De Alde Feanen NNN/KRW Provincie Fryslân Landinrichting Swette de Burd NNN Provincie Fryslân O&K Smalle Easterzanding ZZ KRW Wetterskip Fryslân 11. Skrok en Skrins Landinrichting Baarderadeel NNN Provincie Fryslân 12. IJsselmeerkust noord Beheerplan IJsselmeergebied N2000 Rijkswaterstaat 13. Oudegaaster Beheerplan Fries Merengebied N2000 Provincie Fryslân Brekken O&K Gaastmeer KRW Provincie Fryslân 14. Fluezen en Morra Beheerplan Fries Merengebied N2000 Provincie Fryslân It Sân en de Oarden Provincie Fryslân 15. Gaasterland Gebiedsontwikkeling Gaasterland NNN Provincie Fryslân 16. Groote brekken Op dit moment geen projecten vanuit NNN 17. Tjeukemeer Op dit moment geen projecten vanuit NNN 18.1 Easterskar en Op dit moment geen projecten vanuit NNN Rotsgaasterwallen 18.2 Rottige Meenthe en Beheerplan Rottige Meente en Brandemeer N2000 Provincie Fryslân Brandemeer 19. Beekdal Linde Landinrichting Beekdal Linde NNN/KRW Provincie Fryslân Inrichting Wolvega Zuid NNN/KRW Provincie Fryslân 20. Tjonger O&K Tjonger middenloop KRW Wetterskip Fryslân 21. De Boarn Beheerplan Van Oordt s Mersken N2000 Provincie Fryslân Beheerplan Wijnjeterper Schar N2000 Provincie Fryslân Beheerplan Bakkeveenster Duinen Provincie Fryslân Landinrichting Koningsdiep NNN Provincie Fryslân Inrichting De Dulf NNN Provincie Fryslân 22. Fochteloërveen Beheerplan Fochteloërveen N2000 Provincie Drenthe 23. Drents-Friese Wold Beheerplan Drents-Friese Wold N2000 Provincie Drenthe Inrichting Oude Willem NNN Provincie Drenthe 24. Witte en Zwarte Beheerplan Fries Merengebied N2000 Provincie Fryslân Brekken 25. Sneekermeer Beheerplan Fries Merengebied N2000 Provincie Fryslân O&K Potskar/Griene Dyk KRW Provincie Fryslân O&K Potten/Fase 2 KRW Provincie Fryslân 26. De Deelen Beheerplan De Deelen N2000 Provincie Fryslân 27. EHS buiten robuuste gebieden 28. Oevers en kaden/krw O&K Tzummervaart KRW Wetterskip Fryslân O&K Franekeradeel/Schalsum KRW Wetterskip Fryslân O&K Sud Ie KRW Wetterskip Fryslân O&K Boppeste/Noorderhogeweg KRW Wetterskip Fryslân O&K Franekervaart KRW Wetterskip Fryslân O&K It Deel Akkrum KRW Wetterskip Fryslân O&K Heerenveenskanaal (voor It Deel Akkrum KRW Wetterskip Fryslân 35

36 Bijlage 3: Mogelijkheden die niet direct tot extra middelen leiden Dit betreft kansen en besparingsmogelijkheden die niet direct tot extra middelen leiden. Mogelijk leiden deze punten later wel tot extra budget en mogelijkheden voor realisatie. Het gaat om de volgende punten: Benutten andere financieringsbronnen: toeristenbelasting Toeristenbelasting in natuurgebieden en directe omgeving voor een deel ten goede laten komen van de (natuur)beheerder. Of ondernemers, partijen, personen die voordeel hebben bij natuurgebieden betalen mee aan het beheer of aan de voorzieningen. Denk hierbij aan fietsenverhuurders, vakantiehuizenverhuurders, horeca, bootverhuurders, e.d. Natuur als economische spin-off Dit betreft meer een beeldvorming m.b.t. economische waarde van natuur. Dit zal niet leiden tot concrete financiering. Natuur wordt vaak gezien als een kostenpost, terwijl natuur juist een economische betekenis heeft. Denk hierbij aan de waddeneilanden, maar ook een gebied als de Alde Feanen. Voor de Alde Feanen is een ecosysteemdienst berekend. KRW doelen Er is een exercitie uitgevoerd om na te gaan welke N2000 gronden nodig zijn voor de realisatie van de N2000 doelen. Een soortgelijke exercitie kan ook voor de KRW doelen worden uitgevoerd. Welke hectares zijn nodig om de KRW doelen te bereiken? Mogelijk dat hiermee hectares vrijkomen. Deze hectares kunnen dan ingezet worden voor realisatie van prioriteit 3 en 4. Echter is de inschatting dat hiermee niet al te veel hectares vrijkomen: de percelen met een KRW status liggen vrijwel altijd op de cruciale lage plekken binnen een ecohydrologisch systeem. Het niet inrichten ervan zal vrijwel altijd leiden tot een gemankeerd, minder robuust systeem, met een niet goed functionerende hydrologie (blijvende bemalingen, wegtrekken van kwel etc.). Slechts op enkele plekken kan het iets opleveren. Dit zal in overleg met Wetterskip Fryslân moeten plaatsvinden. Inwisselen van bestaande natuur (bijvoorbeeld status natuur buiten EHS) voor realisatie van nieuwe natuur De inschatting is dat dit uiteindelijk niet veel oplevert. Bovendien mag het huidige NNN niet kleiner worden. Natuurkwaliteit binnen de gerealiseerde natuur onderzoeken Binnen de huidige NNN kijken of er natuur ingeleverd kan worden om nog te realiseren natuur met een betere kwaliteit (lees: meer biodiversiteit) te kunnen realiseren. Bijvoorbeeld natuur buiten EHS en gebieden met veel recreatieve voorzieningen inleveren voor natuur met een betere kwaliteit. Kortom een kwaliteitsslag. Aanleggen van robuuste gebieden, die efficiënter (goedkoper) te beheren zijn Inzet is om robuuste gebieden aan te leggen (robuust = aaneengesloten gebied en dat goed zelfstandig kan functioneren). Dit zal niet leiden tot besparing op de verwervings- en de inrichtingskosten. Onderzoeken mogelijkheden agrarische medegebruik / groenblauwe diensten Er zijn wel veel ideeën hierover, maar concrete voorstellen zijn er nog niet. Daarnaast de vraag of dit voldoende financiering genereert, o.a. omdat dit vooral in prioriteit 3 en 4 zal zijn (waar vooralsnog nog geen financiering voor is, aangezien eerst de KRW, N2000 en lopende verplichtingen uitgevoerd moeten worden). Er zijn gebieden waar mogelijkheden liggen voor agrarische medegebruik en groenblauwe diensten (dubbeldoel). Hiermee zou het mogelijk kunnen zijn dat voor een kleiner bedrag natuur gerealiseerd 36

37 kan worden. NB: hou er rekening mee dat er mogelijk een andere natuurkwaliteit wordt gerealiseerd en onderzocht moet worden wat de status van deze grond wordt; de NNN begrenzing blijft erop liggen, maar de bestemming natuur kan er voor zorgen dat het voor agrariërs minder/niet interessant is om hieraan mee te willen werken. Het betekent dan dat de doelen worden aanpast. De volgorde zou moeten zijn: 1) wat is het natuurdoel (welke soorten, welke levensgemeenschappen, welke ecosystemen kunnen we hier tot ontwikkeling laten komen?; 2) hoe moet dat worden ingericht? 3) Hoe en door wie kan dat beheerd worden? 4) Is het verantwoord / mogelijk het doel te verlagen naar een vorm van agrarisch inpasbaar gebruik? Wat betekent dit voor het geheel aan natuurkwaliteit / biodiversiteit / kwetsbare soorten? Gelet op de provinciale verantwoordelijkheid voor de natuur. Onderzocht zou kunnen worden of groen en blauwe diensten (in prioriteit 3 gebieden) wellicht ook in een kwalitatieve verplichting worden vastgelegd. Sneller verkopen van de grond Dit leidt niet concreet tot meer financiering ten opzichte van de raming. Op dit moment is het zo dat de grond wordt verkocht op het moment dat de grond is ingericht. In de tussentijd moet de provincie hierover rente betalen, maar zijn er ook pachtinkomsten. Werkzaamheden buiten de deur zetten. Hierbij vindt vooral een besparing op de personeelskosten plaats (hoewel deze kosten ook aan de orde zijn voor de partij die deze werkzaamheden uitvoert). Bijvoorbeeld de regie en integrale planvoorbereiding door de provincie/commissie. Aandachtspunt hierbij is de borging van een goede belangenafweging en bestuurlijke besluitvorming. Verder kan overwogen worden om voor de begeleiding van de uitvoering van een project (van opstellen bestek t/m uitvoering) een opdracht te geven aan een derde partij, bijvoorbeeld de partij die het eindbeheer gaat doen of een andere overheidspartij. Vergroten instrumentarium De gebiedscommissies hebben aangegeven dat een hogere SAB, volledige schadeloosstellingen en meer (en sneller besluiten m.b.t.) flexibiliteit in NNN-begrenzing de realisatiemogelijkheden bevorderen. Aanstellen van een subsidiejager/-lobbyist Hiermee is de verwachting dat er zeker meer Europees en Rijksgeld, maar wellicht ook privaat geld (goede doelen) beschikbaar komt. Ingerichte gebieden, die geen beheervergoeding nodig hebben Voor een aantal gebieden kan mogelijk de beheervergoeding worden verlaagd omdat een ander beheertype ook past. Echter moet dit nog worden besproken met de terreinbeheerder. Aanpassen natuurdoeltypen Er vindt een analyse plaats of de natuurdoeltypen wel overeenkomen met de werkelijke situatie. De inschatting is dat hier een kleine besparing wordt gerealiseerd. Een voorbeeld zijn de natte verbindingszones die bij de herijking van de EHS zijn komen te vervallen, maar deels nog wel als moeras op de natuurbeheerplankaart staan. Hiermee kan inrichtings- en beheergeld worden bespaard. Het aanpassen van de natuurdoeltypen moet echter eerst nog wel beleidsmatig worden geaccordeerd door de Staten. 37

38 Bijlage 4 Gebruikte afkortingen ANLb- BIJ12- EHS- FYLG- GREX- IFG- IKG- IPO- KRW- NNN- NM- NdmM- NVWA- PAS- POP- PMJP- RvO- SAB- SBB- SNL- SKNL- TBO- Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Uitvoeringorganisatie voor de 12 provincies Ecologische Hoofdstructuur Frysk Ynvesteringsbudzjet Lânlik Gebiet Grondexploitatie Natuur It Fryske Gea Investeringskrediet Grond Interprovinciaal Overleg Kaderrichtlijn Water Natuur Netwerk Nederland Natuurmonumenten Natuer mei de Mienskip Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit Programma Aanpak Stikstof Plattelandsontwikkelingsprogramma provinciaal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Subsidieregeling agrarische bedrijfsverplaatsing Staatsbosbeheer Subsidiestelsel Natuur en Landschap Subsidie Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap Terrein Beherende Organisatie 38

39 Kaart 1: Ligging van de 161 ha niet ingerichte provinciale grond 39

40 Kaart 2: Status inrichting en verwerving Alde Feanen NB: N2000 maatregelen worden volgens IMNA binnen bestaande natuur gerealiseerd. Bron: IMNA 40

41 Kaart 3: Status inrichting en verwerving Achtkarspelen Zuid Bron: IMNA 41

42 Kaart 4: Status inrichting en verwerving Beekdal Linde Bron: IMNA 42

43 Kaart 5: Status inrichting en verwerving Koningsdiep Bron: IMNA 43

44 Kaart 6: kaart met de percelen die niet ingericht hoeven te worden. 44

45 Kaart 7: kaart met niet ingerichte gebieden, die reeds een beheervergoeding krijgen 45